डेंङ्गु/डेंगी रोग नियन्त्रण तथा रोकथामका लागि सचेतना अभियान

1. डेंङ् गु/डेंगी रोग नियन्त्रण तथा
रोकथामका लानग
प्रस्तोता: अशोक पाण्डे

2. निश्वमा नकटजन्य र जिािर रोगका कारण मृत्यु
(प्रनत िर्ष)
लामखुट्टे : ७२५०००
• सर्प: ४७५०००
• क
ु क
ु र: २५०००
• झ िँगा : १५०००
• गोही: १०००
• बाघ: २००
जम्मा रोगहरू मध्ये १७% भन्दा बढी रोग लामखुट्टेजन्य
(स्रोत: झिश्व स्वास्थ्य सङ्गठन)
िोट: इझतहासमा भएका सबै युद्धहरूले
भन्दा बढी मृत्यु लामखुट्टेहरूको टोकाइले
भएको छ ।
7/23/2023 2

3. लामखुट्टेजन्य रोगको अिस्था
रोग निश्व िेपाल
झबरामी मृत्यु झबरामी मृत्यु
डेंगु ४०० झमझलयन 974 ५५,००० ८८
मलेररया 247 झमझलयन 619 000 135,000 5
जार्झनज इन्सेफलाइझटस 68000 20400 25 0
स्रोत: झिश्व स्वास्थ्य सङ्गठन २०२१ स्रोत: स्वास्थ्य सेिा झबभाग २०७८
7/23/2023 3

4. लामखुट्टेको िारेमा तथ्य
1. २० करोड िर्प र्झहले र्ृथ्वीमा आएका लामखुट्टेका ३५०० भन्दा बढी प्रजाझत छन् ।
2. १,२००,००० लामखुट्टेहरू झमलेर एक माझनसको र्ूरा रगत चुस्न सक्छन् ।
3. क
े िल मझहला लामखुट्टेले मात्र रगत चुस्छन्, र्ुरुर् लामखुट्टेहरू शाकाहारी हुन्छन् ।
4. लामखुट्टेहरू लगभग १६ झमझलझमटर लामो तथा २.५ झमझलग्राम तौल हुन्छ ।
5. एक र्टकको चुसाइबाट ०.००१ देखख ०.१ झमली झलटर सम्म रगत चुस्छन् ।
6. २ झफट प्रझत सेक
े न्डको गझतले उड्छन्, ४० झफट भन्दा माझथ उड्न सक्दैनन्, आफ्नो जन्मस्थान देखख १ माइल सम्मको दू रीमा मात्रै उड्छन् ।
7. लामखुट्टेहरूले माझनसको सास सुिँघ्नुका साथै सक
े त चुसे र्झछ झर्साब गररझदन्छन् ।
8. मझहला लामखुट्टेहरूले एक र्टकमा ३०० िटा अण्डाहरू झदन सक्छन्।
9. लामखुट्टेले आफ्नो तौलभन्दा तीन गुणा ज्यादा रगत चुस्न सक्छन् ।
10. लामखुट्टेहरू नीलो रङ्गमा धेरै आकझर्पत हुन्छन् ।
11. लामखुट्टेहरूको ४७ िटा दािँत हुन्छन् ।
1२. 'o’ ब्लड ग्रुर् भएको माझनसलाई लामखुट्टेले धेरै टोक्छ ।
1३. यझद र्ृथ्वीमा भएका सबै लामखुट्टेहरूलाई मारी एक फ
ु टबलको मैदानमा जम्मा गररयो भने ५ झकलोझमटर अग्लो थुप्रो लाग्छ ।
7/23/2023 4

5. डेंगु क
े हो
?
एडडस एजजप्टाई/अल्बोझर्क्टस (Aedes
aegypti/Albopicturs) जातको संक्रमीत लामखट्टेको टोकाई
बाट यो रोग सदपछ ।
यो लामखट्टेलाई Tiger Mosquito र्नी भझनन्छ ।
जुनसुक
ै उमेर समूहका व्यखिलाई र्झन यो रोग लाग्न
सक्छ ।
चार प्रजाझतका डेंगु भाईरस (DEN-1, DEN-2, DEN-3 र
DEN-4) एक र्टक एउटा प्रकारको डेंगु लागी सक
े
र्झछ जीिनभर त्यसै प्रकारको डेंगु रोग लाग्दैन, तर अन्त्य
प्रकारको डेंगू रोग लाग्न सक्छ, र दोस्रो र्टक लाग्ने डेंगू
र्झहलेको तुलनामा बढी खतरनाक हुन्छ ।
एउटा र्ोथी लामखुट्टेको जीिन कालमा सालाखाला ३० झदन
(४ देखख ८ हप्ता) को हुन्छ ।
सङ्क् क्रझमत लामखुट्टेका सबै अण्डा सङ्क् क्रझमत
हुन्छन् यसका अण्डा र्ानी झबना र्झन मझहनौिँ झदन सम्म
जीझित रहन सक्छन् ।
7/23/2023 5

6. 7/23/2023 6
उपचार
डेंगु झनको र्ने
और्झध अझहलेसम्म
बनेको छै न ।

7. लामखुट्टेको नजिि चक्र
7/23/2023 7
एकल र्ोथी
लामखुट्टेले आफ्नो
जीिनकालमा कररब
१० र्टक सम्म
प्रजनन चक्र र्ार
गदपछ ।

8. लामखुट्टेको लार्ाष िृद्धि हुि सक्ने स्थािहरू
र्ुरानो टायरमा
देखखएका लामखुट्टे
र्ररसरमा जमेको
र्ानी
जमेको र्ानीमा र्ोखरी, दह,
तलाउ, नाला र
खाल्डामा
खुलै छाझडएको ड
र म
घर, कायापलय, झिद्यालय, क्याम्पस, होटेल, अर्ाटपमेन्ट, अस्पताल, गोठ, खेतबारी िररर्रर रहेका
र्ानी जम्ने भािँडा, ट्याङ्की, खाल्डाखुल्डी, क
ु िा, र्ोखरी, बगैिँचा, घोला, ताल, र र्ानी जम्ने
जझमन
सिै प्रजानतका लामखुट्टे पािी जमेका ठाउँमा िस्छि् र त्यहीँ प्रजिि प्रनक्रया पूरा गछष ि्
7/23/2023 8

9. डेंगु रोकथाम तथा नियन्त्रण
रोग लानगसक
े पनछ उपचार गिुषर्न्दा रोकथाम गिुष िै उत्तम
र्झन जम्न सक्ने भाडाहरू जस्तै गमला, फ
ू लदानी, खाली बट्टा, खाली
ड
र महरू, गाडीको काम नलाग्ने टायर आझद र्झन जम्न नझदने उर्ाय गनुप
र्दपछ ।
लामखुट्टेको िासस्थान खोज गरी लाभाप
नष्ट गनपका लाझग “खोज तथा नष्ट गर”
कायपक्रम
लामखुट्टे मानपका लाझग झिझभन्न प्रकारका झिर्ादी छने गररन्छ तर झतनै झिर्ादीले मानि स्वास्थ्य, जीिजन्तु तथा
बोटझबरुिाहरूमा नकारात्मक असर गदपछन् साथै लामखुट्टेको प्रजनन प्रझक्रयालाई र्झन स्थायी रूर्मा न्यूनीकरण गदैनन्
।
7/23/2023 9

10. डेंगु रोकथाम तथा नियन्त्रण गिे अचुक
अस्त्र
लामखुट्टेका लाभाप र प्युर्ा नष्ट गनपका लाझग िातािरण मैत्री र जैझिक साथै हानीकारक
झिर्ादी मुि ब्याक्टो पािर (Bacto Power-Bti) प्रनिनििाट लार्ाषिाशक
निर्ादी Larvicide मेडम्याक्स फमाष प्रा.नल. ले नेर्ालमा ल्याएको छ ।
ब्याक्टो पािरका निशेर्ता
 ब्याक्टो र्ािर छक
े र्झछ लाभापले खान्छ र
र्चाउन खोज्दा एक प्रकारको झिर्ाि
रसायन झनखिएर लाभाप र प्युर्ा मछप न् ।
 ब्याक्टो र्ािरले लाभाप र प्युर्ालाई बयि
लामखुट्टे बन्न नै झदिँदैन ।
 यसले मानि स्वास्थ्य, जीिजन्तु साथै
बोटझिरुिामा नकारात्मक असर गदैन तर
लामखुट्टेको प्रजनन् प्रझक्रयालाई अिरुद्ध
गरी स्थायी समाधान झदन्छ ।
7/23/2023 10

11. प्रयोग गिे निनि र
तररका
• अण्डाबाट र्ूणप लामखुट्टेका रूर्मा झिकझसत
हुनका लाझग ७ देखख १४ झदनको अिझधमा ब्याक्टो
र्ािर छक
प नु र्दपछ ।
• यसले लाभाप र प्युर्ालाई नष्ट गरी ियि लामखुट्टे
बन्न झदिँदैन ।
• ब्याक्टो र्ािर छझक
प नु र्ूिप लामखुट्टेका प्रजनन
स्थल र्झहले नै र्झहचान गनुपर्छप ।
• तरल र्दाथपका रूर्मा १ झलटर, ५ झलटर, १०
झलटर र २० झलटरमा र्ाइन्छ ।
• १ झलटर लाई ४० झलटर र्ानीमा झमसाएर ३ कट्ठा
र्ानी जमेको स्थानमा हाल्न सझकन्छ ।
7/23/2023 11

12. मान्यता तथा आनिकाररकता
१. झिश्व स्वास्थ्य संगठनले र्रीक्षण गरी प्रयोग अनुमझत झदएको ।
२. भारत सरकार, स्वास्थ्य तथा र्ररिार स्वास्थ्य मन्त्रालय,
स्वास्थ्य सेिा महाझनदेशनालय (Directorate General of health
services, MOH and FW, Gov. of India बाट स्वीक
ृ झत प्राप्त ।
३. भारत सरकारको क
े न्द्रीय कीटनाशक झिर्ादी बोडपले (CIB)
स्वीक
ृ झत गरी प्रयोगका लाझग अनुमझत झदएको ।
४. भारत सरकारको राझष्टर य भेक्टर बनप झडझजजेज कन्टरोल क
े न्द्र
(National center for vector borne disease control – NCVBDC)
ले लामखुट्टे जस्ता कीरा तथा र्रजीिीको टोकाइबाट सने रोग
झनयन्त्रण कायपक्रमका लाझग प्रयोग गरररहेको ।
५. नेर्ाल सरकार क
ृ झर् तथा र्शुर्न्क्षी झिकास मन्त्रालय प्लान्ट
क्वारेन्टाइन तथा झिर्ादी व्यिस्थार्न क
े न्द्रले नेर्ालमा ल्याउन र
प्रयोग गनप अनुमझत झदएको प्रमाझणत जैझिक कीटनाशक और्धी
।
7/23/2023 12

13. कम्पनिको परीचय
सन् २००५ मा बायो लाझभपसाइड्स झनमापणमा उत्क
ृ ष्ट बन्ने उद्देश्यका साथ
स्थार्ना भएको, ब्याक्टो र्ािर इखन्डया प्रा.झल. आज उच्च गुणस्तरको
BTI बायो-क
े झमकल्सको झिकास, व्यार्ारीकरण र उत्पादनमा संलग्न शीर्प
छ ।
अध्यक्ष श्री क
े .र्ी. नायरको अथक प्रयासले संयुि राज्य अमेररका र
ल्याझटन अमेररकामा उत्पाझदत उत्पादनहरूको तुलनामा अर्ेक्षाक
ृ त कम
लागतमा ब्याक्टो र्ािरको लाझग प्रझक्रयाहरू झिकास गरी सबै झनयामक
र गुणस्तर मार्दण्डहरू र्ूरा गदै धेरै जीिनहरू बचाउन सम्भि छ ।
अब कम्पनीलाई थर् बृखद्धको सम्भािनाहरू खोज्ने, बायो क
े झमकल्सको
क्षेत्रमा झिशेर् गरी ब्याक्टो र्ािर (BTI) को झिकासमा नयािँ झक्षझतजको
खोजी गने र कम्पनीलाई अ ठ
ू लो बनाउने तफ
प रणनीझतहरू झिकझसत
गने सन्दभपमा कम्पनीलाई नयािँ आयाम झदनमा क
े खन्द्रत छ ।
7/23/2023 13

14. क्रमस .......
• ब्याक्टो र्ािर लाझभपसाइड एझसया,
अझिका र ल्याझटन अमेररकामा
सफलतार्ूिपक प्रयोग गररएको छ ।
• स्थानीय अझधकारीहरूले लामखुट्टेको
लाभाप र लामखुट्टे जन्य झबझभन्न रोग
झनयन्त्रणको लाझग एक शखिशाली
उत्पादनको रूर्मा मान्यता झदएका छन्
।
• आज, Bacto Power India Pvt Ltd.
तझमलनाडुको कोइम्बटोर राज्यमा
लाझभपसाइड ब्याक्टो र्ािरको झनमापणको
लाझग भरर्दो कम्पनीका रूर्मा खडा
भएको छ ।
7/23/2023 14
नर्नडओ

15. 7/23/2023 15

16. यहाँहरूको महत्त्वपूणष समयका
लानग
िन्यिाद
7/23/2023 16