स्थानीय तहमा वकालत गर्ने क्षमता विकास  Advocacy

1. तथा
ओसारपसारबवरुद्ध
पररवततनका लाबि
नेतृत्व बवकास
ताबलम
बचतवन, सौराहा
प्रस्तोता
अशोक पाण्डे
(एमपीएच/बिपीएच/डीजीएच)
नीबत अनुसन्धानकतात
8/13/2023 अशोक पाण्डे 1

2. सत्रको उद्देश्य
सीटीप च्याम्पियनहरूको स्थानीय तहमा वकालत िने
क्षमता बवकास
8/13/2023 अशोक पाण्डे 2

3. बबषयबस्तु
• वकालत सम्बन्धी अवधारणामा स्पष्टता र यसको प्रकार
• समस्या पबिचान कसरी गने ?
• समस्या कसरी सवाल िन्छ ?
• सवालको प्राथबमकीकरण
• वकालतको उपकरण: सरोकारवाला बवश्लेषण
• वकालतको उपकरण: प्रभाबवत र बवरोधीको शक्ति
बवश्लेषण
• वकालतको बवबधिरू
8/13/2023 अशोक पाण्डे 3

4. वकालत चक्र
4
8/13/2023 अशोक पाण्डे

5. तहित रुपमा अनुसूचीक
ृ त िररएका
एकल र साझा अबिकार
8/13/2023 अशोक पाण्डे 5
तहित सरकार एकल अबिकार
संख्या
अनुसूची (५,६, र
८)
साझा अबिकारको
संख्या
अनुसूची (७ र
९)
जम्मा
संघीय ३५ ४० ७५
प्रादेबशक २१ ४० ६१
स्थानीय २२ १५ ३७

6. अनुसूची ८ बमोबजम स्थानीय तहको अबिकारको
सूची
8/13/2023 अशोक पाण्डे 6
!= gu/ k|x/L
@= ;xsf/L ;+:yf
#= Pkm= Pd ;~rfng
$= :yfgLo s/
%= :yfgLo ;]jfsf] Joj:yfkg
^= :yfgLo tYof+s / clen]v
;+sng
&= :yfgLo:t/sf ljsf; cfof]hgf tyf
kl/of]hgfx?
*= cfwf/e"t tyf dfWoflds lzIff
(= cfwf/e"t :jf:Yo / ;/;kmfO
!)= :yfgLo ahf/ Joj:yfkg, jftfj/0f
;+/If0f / h}ljs ljljwtf
!!= ufpF ;ef, gu/ ;ef, lhNnf ;ef,
:yfgLo cbfnt, d]nldnfk /
dWo:ytfsf] Joj:yfkg
!@= 3/ hUuf wgLk"hf{ ljt/0f
!#= :yfgLo clen]v Joj:yfkg
!$= 3/ hUuf wgL k"hf{ ljt/0f
!%= s[lif tyf kz'kfng, s[lif pTkfbg
Joj:yfkg, kz' :jf:Yo, ;xsf/L
!^= Ho]i7 gful/s, ckf+utf ePsf
JolQm / czQmx?sf] Joj:yfkg
!&= a]/f]huf/sf] tYof+s ;+sng
!*= s[lif k|;f/sf] Joj:yfkg, ;~rfng /
lgoGq0f
!(= vfg]kfgL, ;fgf hnljB't cfof]hgf /
j}slNks phf{
@)= ljkb Joj:yfkg
@!= hnfwf/, jGohGt', vfgL tyf
vgLh kbfy{sf] ;+/If0f
@@= efiff, ;+:s[lt / nlntsnfsf]
;+/If0f / ljsf;

7. अनुसूची-९ बमोबजम संघ, प्रदेश र
स्थानीय तहको अबिकारको साझा सूची
१. सिकारी
२. बशक्षा, खेलक
ु द र पत्रपबत्रका
३. स्वास्थ्य
४. क
ृ बष
५. बवद् युत, खानेपानी, बसचाइ जस्ता सेवािरु
६. सेवा शुल्क, दस्तुर, दण्ड जरीवाना तथा प्राक
ृ बतक स्रोतिाट प्राप्त रोयल्टी,
पययटन शुल्क
७. वन,जंगल, वन्यजन्तु, चराचुरु
ं गी, जल उपयोग,वातावरण, पयायवरण तथा जैबवक
बवबवधता
८. खानी तथा खनीज
९. बवपद् व्यवस्थापन
१०. सामाबजक सुरक्षा र गरीिी बनवारण
११. व्यक्तिगत घटना, जन्म, मृत्यू, बववाि र तथ्ांक
१२. पुरातत्व, प्राचीन स्मारक र संग्रिालय
१३. सुक
ु म्बासी व्यवस्थापन
१४. प्राक
ृ बतक स्रोतिाट प्राप्त रोयल्टी
१५. सवारी साधन अनुमती
8/13/2023 अशोक पाण्डे 7

8. संबविान र बवस्तृबतकरण प्रबतवेदन
अनुसारका क
ृ याकलाप संख्या
8/13/2023 अशोक पाण्डे 8
तह संबविानद्वारा अनुसूचीक
ृ त िररएको
बजम्मेवारी संख्या
कायतबवस्तृबतकरण
प्रबतवेदनले खम्पण्डक
ृ त िरेको
क
ृ याकलाप संख्या
संघीय ३५(एकल) र २५(साझा संघ
र प्रदेशको र१५(साझा संघ, प्रदेश र
ति)
८७३
प्रदेश २१(एकल) २५(साझा संघ
र प्रदेशको र१५(साझा संघ, प्रदेश र
ति)
५६६
स्थानीय २२(एकल) र१५(साझा संघ, प्रदेश र
ति)
३५७
जम्मा ११८ एकल र साझा अबधकार समेत १७९६

9. बवषयक्षेत्रित बबस्तृतकायत तथा अबिकार क्षेत्रको संख्यात्मक म्पस्थबत
8/13/2023 अशोक पाण्डे 9
क्र.
सं
बबषयक्षेत्र/उपक्षेत्र कायत बजम्मेवारीको संख्या जम्मा
संघ प्रदेश स्थानीय
१ रक्षा र सेना (युद्ध र प्रबतरक्षा) २२ - - २२
२ परराष्टर माबमला २२ - - २२
३ गृि माबमला (शाक्तन्त सुरक्षा, बवपद् व्यवस्थापन, मानव अबधकार र सत्य
बनरूपण)
५१ २६ २५ १०२
४ आबथयक माबमला (कर, राजस्व, िैङ्क, बवबनमय, सियोग, अनुदान ऋण) ४३ २४ २० ८७
५ काययपाबलका(मन्त्री पररषद् सम्बन्धी) ४८ १५ ० ६३
६ सङ्घीय माबमला तथा सामान्य प्रशासन २९ ८ ७ ४४
७ कानुन, न्याय तथा संसदीय (सभा) माबमला (न्याय, कानुन,अदालत सम्बन्धी
समेत)
३२ ७ ९ ४८
८ बशक्षा (माध्यबमक बशक्षा, बवश्व बवद्यालय बशक्षा, प्रज्ञा प्रबतष्ठान, पुस्तकालय) ३४ ११ २३ ६८
९ स्वास्थ्य तथा जनसङ्ख
् या ३५ २१ २९ ८५
१० संस्क
ृ बत, पययटन र नागररक उड्डयन ३३ ११ ६ ५०
११ पूवायधार बवकास र यातायात २१ ७ ९ ३७
१२ सिरी बवकास(योजना तथा तथ्ाङ्क) १२ ६ ३७ ५५
१३ खानेपानी तथा सरसफाइ ६ ५ ५ १६
१४ सञ्चार तथा सूचना प्रबवबध २७ १३ ५ ४५
१५ ऊजाय, जलश्रोत तथा बसिँचाइ ३० ९ ९ ४८
१६ वन तथा वातावरण ३२ २८ ३७ ९७
१७ भूबम व्यवस्था तथा सिकारी (भू उपयोग, वक्तस्त बवकास) २४ १५ १८ ५७
१८ क
ृ बष तथा पशुपक्षी बवकास २५ १७ २३ ६५
१९ श्रम, रोजगार र सामाबजक सुरक्षा १५ ५ ६ २६
२० उद्योग, वाबणज्य तथा आपूबतय (खानी खबनज समेत) ४४ २८ १९ ९१
२१ मबिला, िालिाबलका, जेष्ठ नागररक (सङ्घ,संस्था समेत) १२ ७ १० २९
२२ युवा तथा खेलक
ु द ९ ४ ५ १८

10. वकालत सम्बन्धी अविारणामा स्पष्टता र
यसको प्रकार
8/13/2023 अशोक पाण्डे 10

11. वकालत
समस्या र समाधानको उपाय पत्ता लगाउनु, समथयन
जुटाउनुका साथै समाधानका उपायिरू कायायन्वयन भए-
नभएको िेनुय िो
सावयजबनक चासोका बवषयको पक्षमा रिेर ििस, वकालत,
समथयन वा प्रबतकार र बसफाररस गररने क
ु नै पबन काययलाई
वकालत भबनन्छ
क
ु नै बनबित कारणिाट प्रभाबवत व्यक्तििरूको प्रत्यक्ष
संलग्नतामा व्यवक्तस्थत र योजनािद्ध ढङ्गले सो कारणको
प्रवद्धयन, प्रसार वा प्रबतकार गने काययलाई एड्भोक
े सी भबनन्छ
।
8/13/2023 अशोक पाण्डे 11

12. • कायत बवस्तार
• सूचना, बशक्षा र संचार
• संस्थाको जानकारी बदन
• संस्थाको कायतक्रमबारे जनचेतना पैmलाउनु
• अथत संकलन
12
वकालत क
े होइन ?
8/13/2023 अशोक पाण्डे

13. कायत बवस्तार
अबधकांश काययक्रम तथा पररयोजनाको रणनीबत क
ृ बष र स्वास्थ्य पद्दबत
पररवतयन गने हुने गरेको पाइएको छ यद्दबप कायय बवस्तार भन्नाले व्यक्तिको
बनणययमा प्रभाव पानुय िो न बक नीबत बनमायताको व्यविार वा बनमायण
पररवतयन गनुय िो जसले एकचोबटको बनणययले धेरै घरधुरीलाई प्रभाव पाछय
।
13
वकालत .....
8/13/2023 अशोक पाण्डे

14. सूचना, बशक्षा र संचार
• वकालत भनेको जन अबभयानद्वारा ज्ञान र व्यविारमा पररवतयन
गनुय िोइन । जस्तै: कण्डम प्रयोगको लाबग सामाबजक
िजाररकरण ।
• एड्भोक
े सी अबभयानले क
ु नै नीबतगत बवषयमा जनभावमा पररवतयन
गनय उत्प्रेररत गछय ।
• उदािरणको लाबग : एच.आई.भी.÷एड्स एड्भोक
े सी अबभयानले
एच.आई.भी.÷ एड्स काययक्रमको लाबग कोष जुटाउन मद्दत
गछय वा एड्स भएका व्यक्तििरूको लाबग धेरै भन्दा धेरै सरकारी
नीबत िनाउन सक्छ ।
14
वकालत .....
8/13/2023 अशोक पाण्डे

15. संस्थाको जानकारी बदनु: प्रभावकारी वकालक िन्नका
लाबग नीबत बनमायतािरूको बवश्वास बजत्नु पछय सरकारलाई
संस्थाको काययक्रमिरूको जानकारी बदनु मात्र एड्भोक
े सी
िोइन ।
 एड्भोक
े सी प्रबक्रयामा नीबत बनमायतासंग सुचना वा सन्देश
आदान प्रदान गनुय बनरन्तर रणनीबतको रूपमा बलइन्छ ।
 नीबत बनमायतासंगको राम्रो सम्बन्ध बवस्तार नै
एड्भोक
े सीको मुय आधार िो ।
15
वकालत .....
8/13/2023 अशोक पाण्डे

16. संस्थाको कायतक्रमबारे जनचेतना फ
ै लाउनु
• प्राय संघसंस्थाले आफ्नो बववरण र सुचना प्रारदबशयताको लाबग
संचार माध्यमिाट प्रचार गछय न् ।
• एड्भोक
े सीमा पबन सोबि तररका प्रयोग गनय सबकन्छ तर
उद्देश्यिरू फरक हुन सक्छन् ।
• एड्भोक
े सीमा संचार माध्यमलाई नीबतसंग सम्बक्तन्धत सन्देश
जनतासम्म पु¥याउन, मुद्दाको सम्बन्धमा जनधारणा िनाउन र
आशाबतत रूपमा ती जन धारणिरू नीबत बनमायतािरूसंग
छलफल गनय प्रयोग गररन्छ ।
16
वकालत .....
8/13/2023 अशोक पाण्डे

17. अथत संकलन
• एड्भोक
े सीको प्राथबमक उद्देश्य िजेट िढाउनु िोइन तर क
े िी
एड्भोक
े सी काययले नीबत बनमायतािरूलाई राित र बवकासका
प्राथबमकतालाई अन्य धेरै श्रोत जुटाउनु र बनधायरण गनय प्रेररत गछय
।
• धेरैजसो एड्भोक
े सीले सरकारी मुद्दा, राजनैबतक दलको व्यविार,
बवशेष जनताको लाबग नीबत वा नीबत काययन्वयनका मुद्दािरू
प्रभाव पाने कोबशश गरेको हुन्छ ।
17
वकालत .....
8/13/2023 अशोक पाण्डे

18. वकालतको लक्ष्य
• वकालत काययको दीघयकालीन नबतजा भन्ने
िुझ्नुपदयछ ।
• यो पररवतयनको लाबग मागयदशयन िो ।
• त्यसैले लक्ष्यले क
ु नै बनबित समयमा चािेको
नीबत तथा व्यविारलाई पररवतयन गनय सियोग
गदयछ ।
18
8/13/2023 अशोक पाण्डे

19. वकालतको उद्देश्य
• अल्पकालीन समयमा प्राप्त हुने उपलक्ति िो ।
• यसले लक्ष्य प्राक्तप्तमा योगदान पुर्याउने कायय गदयछ ।
• यो िामीले गनय सक्ने बवबशष्ट पररवतयन िो ।
• उद्देश्यले कबिले, कसले, कसरी, कोसिँग, किािँ, क
े
प्राक्तप्त र क
ु न समयबभत्र भन्ने क
ु रालाई पररभाबषत गदयछ
।
• उद्देश्य मापन गनय सक्ने खालको, उल्लेखनीय तथा
व्यविाररक रूपमा जनतामा पररवतयन ल्याउन सक्ने
हुनुपछय ।
19
8/13/2023 अशोक पाण्डे

20. वकालतका प्रकारहरु
१. जनबहत वकालत
यो साधरणतया ठु लो क्षेत्रमा व्यापक रुपले गररने अबभयान
जस्तो िो जसमा प्रायः पेशेवर व्यक्ति, सञ्चार जगत्,
बटप्पणीकताय आबद व्यक्तििरू संलग्न हुन्छन् ।
जस्तै: सावयजबनक बितका बवषयमा क
ु नै व्यक्ति वा संस्थाले
गने सिजीकरण गने वकालत ।
२. नीबतित वकालत
यो बनबित नीबतगत उद्देश्य प्राक्तप्तका लाबग मात्र क
े क्तित
भएर गररने वकालत िो जसमा नीबतगत पररवतयनले
वास्तबवक पररवतयन हुन्छ भन्ने बवश्वास गररन्छ ।
8/13/2023 अशोक पाण्डे 20

21. वकालतका ...
३. सामाबजक न्याय वकालत
यो प्रत्यक्ष रूपमा खास गरी गररि तथा बपछबडएका व्यक्ति वा समुदायका
सवालिरूलाई क
े क्तित गरी नीबतगत तथा राजनैबतक िस्तक्षेपका लाबग गररने वकालत
िो जसमा वास्तबवक पररक्तस्थबतको अध्ययन गरी चरणवद्ध ढङ्गले बवबभन्न
बक्रयाकलापिरू गररन्छ तथा समाजमा भएका बवबभन्न वगयको शक्ति सम्बन्ध र जन
सिभागीताका िारेमा जोड बदइने गररन्छ ।
४. जन क
े म्पित वकालत (जनवकालत)
यो सु–सङ्गबठत राजनैबतक प्रबक्रया िो जसमा नागररकको संयुि तथा समन्वयात्मक
प्रयासद्वारा समाजमा बवद्यमान असमानता, अन्याय, अत्याचार तथा िबिष्कारलाई
समाप्त पानय नीबत, व्यविार, बवचार तथा मूल्य–मान्यतािरूलाई पररवतयन गररन्छ ।
8/13/2023 अशोक पाण्डे 21

22. वकालतका ...
५. सहभािीमूलक वकालत
यो नीबत बनमायणतिमा पहुच िढाउने अबभप्रायले गररने वकालत िो
जसमा प्रजाताक्तन्त्रक शासन व्यवस्था स्थापना गनय नागररक समाज र
सरकार दुवैको दाबयत्व हुन्छ भन्ने मान्यता हुन्छ ।
६. मबहलावादी वकालत
सामाबजक क्षेत्रमा हुने पुरुष र मबिलािीचको असमानतालाई बनमूयल
गनयका लाबग बनणयय प्रबक्रयामा िस्तक्षेप गने रणनीबत, सीप तथा
औजारको रूपमा वकालतलाई िेररने गररन्छ ।
8/13/2023 अशोक पाण्डे 22

23. बवषय वा मुद्दा: गाउिँपाबलकामा मानि िेचिेखन िेने
डेस्क नभएको ।
लक्ष्य: डेस्क िेने व्यवस्था बमलाई सेवालाई ग्रामीण
स्तरसम्म पहुिँच पुर्याउने
उद्देश्य: ग्रामीण स्तरसम्म सेवाको पहुिँच िढाउन नेपाल
सरकारले सन् २०२५ को बडसेम्बर सम्ममा खाली
दरिन्दीमा पदमा पररपूबतय गररसक्नेछ ।
उदाहरण
23
8/13/2023 अशोक पाण्डे

24. िन्यबाद
8/13/2023 अशोक पाण्डे 24

25. समस्या पबहचान कसरी िने ?
सत्रको उदेश्य: समस्याका
बवशेषतामा प्रष्टता आइ
समस्यालाई कसरी
पररभाबषत गने भन्ने िारेमा
जानकारी हुन्छ ।
8/13/2023 अशोक पाण्डे 25

26. समस्या भनेको क
े हो ?
 बवचार ग्रिणमा परेका कबठनको अवस्था समस्या िो
।
 कसैको क
ु रा वा ज्ञान िुझ्न नसक
े पबन समस्या िो।
 एक व्यक्ति र अको व्यक्तिबिच हुने फरक बवचारले
पबन समस्या सृजना हुन्छ ।
 काम गदै जािँदा काम पूरा गनय नसक्ने अवस्था पबन
समस्या िो ।
 िुझाई वा बवचार ग्रिणमा परेको कबठनाइको अवस्था
समाधानका लाबग खोबजने प्रश्न पबन समस्या िो ।
 नकारात्मक सोच पबन समस्या िो ।
8/13/2023 अशोक पाण्डे 26

27. समस्या ....
जीवनमा बछन–बछनमा,
बदन–बदनमा आइरिन्छ ।
 समस्या नभएको भए
 खानु चाबििँ नपरेको भए
 खेती गनय नजानेको भए
 पढ्न नपरेको भए
 प्रेम र माया गनय
नपरेको भए
 याद गनय नपरेको भए
8/13/2023 अशोक पाण्डे 27

28. समस्याका बवशेषताहरू
1. समस्या परेपबछ समाधानका लाबग माबनस िढी बक्रयाशील हुन्छ
जसले गदाय िामीलाई भबवष्यको रूपरेखा तयार पानय सियोग गदयछ
।
2. िामी आफ
ै मा पूणय नहुने हुनाले अन्य व्यक्तिको सियोगको
आवश्यकता पदयछ जसका लाबग समस्याले घच्घच्याउिँछ ।
3. िामीलाई सृजनशील भएर सोच्नका लाबग िाध्य िनाउिँदछ ।
4. िामीले साधरणतया नदेख्ने िाटो यसले देखाउिँदछ ।
5. प्रत्येक नयािँ चुनौती र समस्याले िामीलाई नयािँ पाठ बसकाउिँदछ ।
6. भबवष्यमा हुन सक्ने खतराको िारेमा समस्याले चेतावनी बदन्छ ।
7. िरेक समस्याको समाधानका उपाय हुन्छन् ।
8/13/2023 अशोक पाण्डे 28

29. समस्या कसरी पबहचान िररन्छ
 क
ु नै पबन काम वा बवषय वा पेसा गनय नसक
े मा समस्या
हुन्छ ।
 बवचार फरक गरी बववाद हुने अवस्था भए समस्या हुन्छ
।
 आफ
ू ले चािेको वातावरण नपाए समस्या हुन्छ ।
 काम गने तररका फरक परेमा समस्या हुन सक्छ ।
 आफ
ू ले नजानेको वा नगरेको काम आइपरेमा समस्या
हुन्छ ।
 यस कारण िुझाइमा वा बवचार ग्रिण गनयमा कबठनाइ
परेको अवस्था सृजना भएमा समस्या पबन पबिचान
गनुयपछय ।
8/13/2023 अशोक पाण्डे 29

30. समस्या कसरी ....
समस्या पबिचानका लाबग िामीले यस्ता काययिरू
अपनाउन सक्छौ:
सबक्रय सुनाइ
समस्या बवश्लेषण
समाधानको खोज
बसजयनात्मकता
सञ्चार
स्वबनणयय सामूबिक भावना
8/13/2023 अशोक पाण्डे 30

31. समस्या समािानका मुख्य चरण क
े क
े
हुन्
8/13/2023 अशोक पाण्डे 31
चरण प्रबक्रया
समस्या
पबहचान र
पररभाषा
समस्या क
े िो, कसरी सृजना भयो, बकन भयो आबद प्रश्नको मूल कारण तथा अन्य
कारणको पबिचान गने ।
पररकल्पना
समस्या समाधानका लाबग बवश्लेषणात्मक, ताबक
य क, औबचत्यपूणय, बसजयनात्मक र
सकारात्मक बवकल्पिरूको खोजी गरी उपयुि बवकल्प छनोट गरी सोको
सम्भाव्य प्रभाविारे बवश्लेषण गने ।
तथ्य सङ्कलन
समस्या समाधानका लाबग पबिचान गररएका बवकल्पसिँग सम्बक्तन्धत आवश्यक
तथ्िरू खोजी गरी सोको प्रयोग गने तररकाको सोच बवकास गने ।
बवश्लेषण
पबिचान गररएका बवबभन्न बवकल्पिरूको तथ् र सूचनामा आधाररत भई बवश्लेषण
गने ।
बनष्कषत
समस्याको कारण, समस्या समाधानका लाबग छनोट गररएका बवकल्प र सो
बवकल्पसिँग सम्बक्तन्धत तथ्का आधारमा समस्या समाधानको बनष्कषय बनकाल्ने ।
प्रयोि
समस्या समाधानको बनष्कषय प्रयोग गने वा छनौट गररएका उत्तम बवकल्पका
माध्यमिाट समस्या समाधान गने

32. िन्यबाद
8/13/2023 अशोक पाण्डे 32

33. समस्या कसरी सवाल बन्छ ?
• समस्या र सवाल फरक फरक क
ु रा हुन् ।
• समस्या सावयजबनक चासोको बवषय नहुन सक्छ
भने सवाल सावयजबनक चासोको बवषय हुन्छ ।
• यद्यबप समस्या र सवाल दुवैले व्यक्ति वा
समाजलाई वाधा पुराइरिेको हुन्छन् ।
• समस्यामाबथ जनवकालत हुन सक्दैन भने
सवालमाबथ जनवकालत हुन्छ ।
8/13/2023 अशोक पाण्डे 33

34. समस्या कसरी ...
• समुदायलाई अन्याय, अत्याचार, शोषण, दमन, उत्पीडन र
भेदभाव भोग्नु परेको तथा अबधकार िनन् भएको बवषय सवाल िन्छ
• समुदायको जीबवकामा असर पारेको बवषय सवाल िन्छ
• सामाबजक न्यायसंग सम्बक्तन्धत बवषय सवाल िन्छ
• समस्या व्यक्तिगत र सामूबिक दुवै हुन्छ तर सवाल सामूबिक हुन्छ
• सवाल हुनका लाबग जुन समुदायको समस्या िो, उनीिरूले साझा
रूपमा मिसुस गरी त्यसको समाधान गनय अबभयान चलाउन बनणयय
गनय बमल्ने बवषय हुनु पछय
• सावयजबनक ििस र बववादमा आएको अन्य बवषयिरू सवाल िन्छन्
8/13/2023 अशोक पाण्डे 34

35. समस्यालाई सवालमा रुपान्तरण िने
व्यवहाररक तररका
• सिैभन्दा पबिले समस्याले बथबचएका पीबडतिरूसंग गबिरो संवाद
थालनी गनुय पदयछ
• स्थानीय बनकाय, राजनीबतक पाटीिरू तथा समाजका सिै
पक्षिरूसंग अन्तरबक्रया गदै जानु पदयछ
• सवालको छलफललाई बिस्तारै पीबडतिरुको घेरा भन्दा िाबिर
छलफलको बवषय िनाउने तथा सञ्चार माध्यममाफ
य त सावयजबनकीरण
गने ।
• जि समस्याको िारेमा सावयजबनक ििस सुरु हुन्छ ति समस्या
सवालमा पररणत हुन्छ समस्यालाई राजनीबतकरण गनुय पदयछ ।
8/13/2023 अशोक पाण्डे 35

36. समस्यालाई सवालमा ....
• राजनीबतकरण गने भन्ने बवषयलाई पाटीकरण भनेर िुझ्नु हुदैन
• िरु सिै राजनीबतक पाटी, सामाबजक संघ संस्थािरुले उि
समस्यालाई छलफल र ििसको बवषय िनाउने वातावरण तयार
पानुय पदयछ
• अन्यथा समस्या सवालमा रुपान्तररत हुन सक्दैन
• सवाल िने पबछ मुखनबमले बववाबदत दावीिरु देखापदयछन्
• सवाललाई टुक्रयाएर सानो सानो िनाएर िेनुय पछय
• एउटा ठ
ू लो सवाल बभत्र अनेकन साना सवालिरु हुन सक्छन्
8/13/2023 अशोक पाण्डे 36

37. समस्या र सवालको अभ्यास
१. समूि िनाउने
२. मानि िेचबिखन सम्बक्तन्ध समस्याको पबिचान गनुयिोस
३. एउटा समूिले कक्तिमा ५ वटा समस्या उल्लेख गनुय
िोस्
४. समस्यालाई सवालमा रुपान्तरण गनुय िोस्
५. समूिगत प्रस्तुतीकरण गनुयिोस्
8/13/2023 अशोक पाण्डे 37

38. िन्यबाद
8/13/2023 अशोक पाण्डे 38

39. सवालको प्राथबमकीकरण
8/13/2023 अशोक पाण्डे 39

40. सवाल प्राथबमकीकरणका आिारहरू
• माबनसको जीवनमा वास्तबवक सुधार आउने
• माबनसलाई आफ्नो शक्तिको राम्रो पबिचान बदने
• धेरै माबनसलाई प्रभाव पाने
• प्रभावको गम्भीरता पयायप्त भएको
• सवालका आधारमा सङ्गठन, सञ्जाल तथा गठिन्धनको
बनमायण हुन सक्ने
• मबिला र पछाबड पाररएका वगयका व्यक्तिलाई राजनीबतको
मुय धारमा आउन मौका बदने
8/13/2023 अशोक पाण्डे 40

41. सवाल प्राथबमकीकरणका .....
• नयािँ नेतृत्व सृजनाको मौका बदने
• अबधकारलाई अङ्गीकार गदै राजनैबतक चेतना अबभवृक्तद्ध गने
• स्पष्ट रूपमा समस्याको राजनीबतक तथा नीबतगत समाधान हुन
सक्ने
• स्पष्ट लक्ष्य तथा समयावबध तोबकएको÷भएको
• स्थानीय सवाललाई राबष्टर य र अन्तरायबष्टर य स्तरसम्म जोड्न सबकने
• स्रोत साधन जुटाउन मौका पाइने
• लक्ष्यलाई आफ
ै अगाबड लैजान अबभप्रेररत÷प्रोत्सािन गने
• आफ्ना पक्षमा बनणयय गराउन सबकने (सफलता पाउन सबकने)
• कानुन आफ्नो पक्षमा भएको सवाल
8/13/2023 अशोक पाण्डे 41

42. सवालको प्राथबमकीकरणको अभ्यास
१. अबघको समूिले समस्यालाई सवालमा
रुपान्तरण गरेका उल्लेक्तखत सवाललाई
प्राथबमकीकरण गने
२. समूिगत प्रस्तुतीकरण गनुयिोस्
३. उदािरण: शाक्तन्त फाउन्डेसन्को जन्म र
बवकास
8/13/2023 अशोक पाण्डे 42

43. िन्यबाद
8/13/2023 अशोक पाण्डे 43

44. वकालतको उपकरण: सरोकारवाला
बवश्लेषण
 क
ु नै एउटा सवालमा बवरोधी भएको व्यक्ति अकाय सवालको
सियोगी िन्न सक्छ
 सवालगत बवश्लेषणमा कोिी स्थायी शत्रु र स्थायी बमत्र भन्ने
क
े िी हुदैन
 यो भूबमका बनतान्त सवालमा बनभयर रिन्छ
 जि सवाल फ
े ररन्छ ति बमत्र शक्ति र बवरोधी पबन
फ
े ररन्छ
 को क
ु न बकत्तामा उबभने िो भन्ने क
ु रा सवालमा बनभयर
रिन्छ
 बिजोका बवरोधी आज बमत्र हुन सक्छन्
 आजका बमत्र भोबल बवरोधी हुन सक्छन्
8/13/2023 अशोक पाण्डे 44

45. 8/13/2023 अशोक पाण्डे 45

46. उदाहरण
 लामो कपाल पाल्ने क
े टा चोर हुन्छन
 कालो, लामो कपाल भएकी क
े बट मान्छे बवश्वक
ै नराम्रा मान्छे हुन्
 सिै सौरािा जाने मान्छे घुम्नका अलािा डेट पबन जान्छन्
 गाउपाबलका कायायलयका कमयचारीले CTIP लाई िेने नजर बठक छै न
 स्थानीय नेतािरुले मानि िेचबिखनमा परेका मान्छे लाई राम्रो मान्दैन
 मानि िेचबिखनमा संग्लग्न हुन नपाएर स्थानीय युवा बिचबलत छन्
8/13/2023 अशोक पाण्डे 46

47. 8/13/2023 अशोक पाण्डे 47

48. जनवकालत अबभयान
• बवरोधीलाई फ
ु टाउन कोबसस गने
• बवरोधीको िीचमा भ्रम उत्पन्न गने
• ढुलमुले जबिले पबन बजत र शक्ति बतर लाग्ने हुिँदा अबभयान सफल हुदैन
भन्ने प्रचारप्रसारले ढुलमुले आफ्नो पक्षमा पानय मदत बमल्दछ
• बवरोधीको आत्माबवश्वास घट्ने र पीबडतिरूको आत्माबवश्वास िढ्ने
बक्रयाकलापिरू सञ्चालन गने
• बजल्ला तथा राबष्टर यस्तरमा पीबडतिरूका धेरै सियोगी छन् भन्ने प्रचार गने
(व्याविाररक उदािरणले प्रष्ट सन्देश बदएको छ, जबत अबभयानलाई
पीबडतले गबत बदन्छन् त्यबत िाबिररयाले सियोग बदन्छन्)
8/13/2023 अशोक पाण्डे 48

49. जनपररचालनका लाबि अबभयान
 बनबित उद्देश्य प्राक्तप्तका लाबग जनता सचेत र संगठीत भई पररचाबलत हुनु
जरुरी छ ।
 जनपररचालन बिना नीबतगत सुधार भएता पबन लागू हुन सक्दैन ।
 जस्तैः मुलुकी ऐनका कबतपय क
ु रािरु व्यविारमा लागू भएका छै नन् जस्तै
छु वाछु त, िालबववाि आबद ।
 त्यस्तै जनपररचालन
 बवना सशक्तिकरण र सिभागीता जुटाउन पबन कबठन हुन्छ ।
 जनपररचालनले जनतालाई सुबशबक्षत पानुयको साथै बक्रयाशील िनाउिँछ ।
8/13/2023 अशोक पाण्डे 49

50. वकालतको उपकरण: प्रभाबवत र
बवरोिीको शम्पि बवश्लेषण
• बवरोधीलाई फ
ु टाउन कोबसस गने
• बवरोधीको बिचमा भ्रम उत्पन्न गने
• ढुलमुले जबिले पबन बजत र शक्ति बतर लाग्ने हुिँदा अबभयान सफल
हुिँदैन भन्ने प्रचारप्रसारले ढुलमुले आफ्नो पक्षमा पानय मदत बमल्दछ
• बवरोधीको आत्मबवश्वास घट्ने र पीबडतिरूको आत्मबवश्वास िढ्ने
बक्रयाकलापिरू सञ्चालन गने
• बजल्ला तथा राबष्टर य स्तरमा पीबडतिरूका धेरै सियोगी छन् भन्ने
प्रचार गने (व्याविाररक उदािरणले प्रस्ट सन्देश बदएको छ, जबत
अबभयानलाई पीबडतले गबत बदन्छन् त्यबत िाबिररयाले सियोग बदन्छन्
8/13/2023 अशोक पाण्डे 50

51. मौनताको संस्कार – कमजोर वितको
चररत्र
राणाकालमा राणालाई “िो” भनेको भए
पररवतयन सम्भव बथएन ।
पञ्चायतकालमा पञ्चायत “िो” भनेको भए
िहुदलीय व्यवस्था स्थापना हुने बथएन ।
“िोइन” ले जबिले पबन नयािँ संसारको खोज
गनुयका साथै नयािँ संस्क
ृ बत र संरचनालाई
सामाबजकीकरण
गदयछ ।
8/13/2023 अशोक पाण्डे 51

52. वकालतको उपकरण: सरोकारवाला
बवश्लेषण, प्रभाबवत र बवरोिीको शम्पि
बवश्लेषण
8/13/2023 अशोक पाण्डे 52

53. सरोकारवाला बवश्लेषण ताबलका
मानब बेचबबखनमा संग्लग्न हुन नपाएर स्थानीय युवा
बबचबलत छन्
53
;/f]sf/jfnfx¿ p2]Zo k|ltsf]
wf/0ff
p2]Zo dflysf]
k|efj
p2]Zosf] dxTj
िाउपाबलका/निरपाबलका
gLlt, of]hgf / ;dGjo zfvf
u}/ ;/sf/L ;+:yfx¿
afxo ljsf; ;fem]bf/x¿
gful/s ;dfh
वडा कायातलय
kqsf/x¿ tyf ;~rf/
tflnd / z}lIfs ;+:yfg
gLlh If]q
पररवार
आमा बुवा
! b]lv % tx M clt g} gsf/fTdsdf sd c+s -!_ tyf clt ;sf/fTdsdf a9L
c+s -%_ .
8/13/2023 अशोक पाण्डे

54. पीबडत र बवरोिीको शम्पि बवश्लेषण
• सवल पक्ष
• कमजोरी
• मौका÷अवसर
• चुनौती
8/13/2023 अशोक पाण्डे 54

55. सहयोिीका प्रकार
सबक्रय सियोगी
बनक्तिय सियोगी
बनरन्तर सियोगी
मौका मौकाको सियोगी
8/13/2023 अशोक पाण्डे 55

56. 8/13/2023 अशोक पाण्डे 56
चरण प्रबक्रया
समस्या पबहचान र
पररभाषा
समस्या क
े िो, कसरी सृजना भयो, बकन भयो आबद प्रश्नको मूल कारण तथा
अन्य कारणको पबिचान गने ।
पररकल्पना
समस्या समाधानका लाबग बवश्लेषणात्मक, ताबक
य क, औबचत्यपूणय, बसजयनात्मक र
सकारात्मक बवकल्पिरूको खोजी गरी उपयुि बवकल्प छनोट गरी सोको
सम्भाव्य प्रभाविारे बवश्लेषण गने ।
तथ्य सङ्कलन
समस्या समाधानका लाबग पबिचान गररएका बवकल्पसिँग सम्बक्तन्धत आवश्यक
तथ्िरू खोजी गरी सोको प्रयोग गने तररकाको सोच बवकास गने ।
बवश्लेषण
पबिचान गररएका बवबभन्न बवकल्पिरूको तथ् र सूचनामा आधाररत भई
बवश्लेषण गने ।
बनष्कषत
समस्याको कारण, समस्या समाधानका लाबग छनोट गररएका बवकल्प र सो
बवकल्पसिँग सम्बक्तन्धत तथ्का आधारमा समस्या समाधानको बनष्कषय बनकाल्ने
।
प्रयोि
समस्या समाधानको बनष्कषय प्रयोग गने वा छनौट गररएका उत्तम बवकल्पका
माध्यमिाट समस्या समाधान गने

57. सवालसंि सम्बम्पन्धत कानुन
बवश्लेषण
• परम्परागत सामाबजक÷सांस्क
ृ बतक मान्यता, नीबत,
मुलुकी ऐन
• बनदेशन (बलक्तखत÷मौक्तखक)
• ऐन, बनयमावली
• संबवधान
• बद्वपक्षीय÷िहुपक्षीय÷अन्तरायबष्टर य सक्तन्ध
सम्झौता÷सिमबतपत्र÷घोषणापत्र
8/13/2023 अशोक पाण्डे 57

58. वकालतको बवबिहरू
8/13/2023 अशोक पाण्डे 58

59. समाजका ५ पाटाहरू
सफल जनवकालतले बनम्न ५ पक्षमा पररवततन िरेको हुन्छ
59
१. सरकार तथा राज्य: नीबत, कानुन, ऐन, काययक्रम, व्यविार, पद्धबत,
व्यक्ति, बनणयय प्रबक्रया, िजेट, पहुिँच आबद
उदािरण: सरकारी अबधकारीिरू, सैबनकिरू, स्क
ु लिरू, पुबलस र अदालत
२. बनजी क्षेत्र: नीबत, काययक्रम, अभ्यास, व्यविार, वानी आबद
उदािरण: व्यापारबक संस्था, संचार माध्यम, कारखानािरू
३. नागररक समाज: क्षमता, सङ्गठन, बजम्मेवारी, शक्ति, ज्ञान, बवश्वास,
समानता आबद उदािरण: गैरसरकारी संस्था, मजदुर संघ, समुदायका समुि,
धाबमयक समुििरू र राजनीबतक दलिरू
४. राजनीबतक क्षेत्र तथा संस्कार: प्रजाताक्तन्त्रक पररपाटी, सिभागीता, पारदबशयता,
जिाफदेिीता, िबिष्कार, सञ्चार, असबिष्णुता, िेपाइ, समानता आबद
५. व्यक्ति: जीबवकोपाजयन, आधारभूत बवकासका क्षेत्रमा पहुिँच, सचेतता,
आत्मबवश्वास,
ऐक्यिद्धता सीप, कायय, िेपाइ आबद
8/13/2023 अशोक पाण्डे

60. वकालतको बवबिहरू
1. जनपररचालनका लाबग अबभयान
2. अबभयानमा दाउपेच
3. अबभयानमा सञ्चारमाध्यम
4. अबभयानमा वाताय वा सम्झौता
8/13/2023 अशोक पाण्डे 60

61. जनपररचालनका लाबि अबभयान
• सिै पक्षसंग सम्वाद गने
• ज्ञापन पत्र बदने
• मागसबित अक्तल्टमेटम बदने
• पुन ताक
े ता गने
• पत्रकार सम्मेलन गने, प्रेस बवज्ञक्तप्त बनकाल्ने
• पचायपोष्टर बनकाल्ने, टास्ने
• सावयजबनक सुनुवाइ गने
• बवरोधको लाबग कालोपबि िाध्ने
• बवरोध गने (मौन ¥याली गने, लालबटन जुलुस बनकाल्ने, धनाय बदने,
नारावाजी गने,
• चक्काजाम गने, िडताल गने, अनसन िस्ने, ररले अनसन,
आमरण अनसन, साङ्क
े बतक अनसन, भद्र अवज्ञा, सत्याग्रि, अन्य
......)
8/13/2023 अशोक पाण्डे 61

62. 8/13/2023 अशोक पाण्डे 62

63. अबभयानमा दाउपेच
• दाउपेचको प्रयोगले अबधकार िािकिरूलाई
सचेबतकरण गदयछ ।
• दाउपेचको शैली अनौठो र रमाइलो समेत हुने
हुनाले संचारमाध्यमलाई आकषयण गदयछ ।
• दाउपेचको प्रयोगले बवपक्षीलाई िैरान पादयछ र
सवाललाई चाडो टुङ्ख
् याउने बदशामा बवपक्षीलाई
मानबसक रूपमा तयार पादयछ ।
8/13/2023 अशोक पाण्डे 63

64. अबभयानमा सञ्चारमाध्यम
दाउपेचको एक उदािरण
8/13/2023 अशोक पाण्डे 64

65. अबभयानमा सञ्चारमाध्यम
पत्रपबत्रका, रेबडयो, बट.भी., सडक नाटक,
व्यक्तिगत सम्पक
य , आबद ।
8/13/2023 अशोक पाण्डे 65

66. प्रभावकारी खबर बनाउनका लाबि क
े ही
सुझावहरु
• आफ्ना लबक्षत वगय को हुन् थािा पाउने
• आफ्ना राजनैबतक वातावरण तथा चालिरु थािा पाउने
• खिर साधारण र छोटकरीमा सिैले िुझ्ने गरी िनाउने
• जीवनमा घटेका घटना र उदािरणिरुको प्रयोग गने
• ठीक, शुद्ध र शक्तिशाली भाषा प्रयोग गने
• ठीक तथ् र तथ्ाङ्क प्रयोग गने
• सञ्चार माध्यम अनुसार सुिािँउदो खिर िनाउने
• लबक्षत समूिलाई खिर बवश्लेषण गरी आफ्नै बनष्कषय बनकाल्न प्रेररत गने
• लबक्षत समूिलाई बक्रयाबशल हुन प्रेररत गने
• सवालका सम्भाबवत समाधानिरु प्रस्तुत गने
8/13/2023 अशोक पाण्डे 66

67. अबभयानमा वातात वा सम्झौता
• वाताय गदाय टोली बनमायण गने
• वाताय टोलीमा आफ्ना क
ु रा प्रष्ट राख्न सक्ने व्यक्तििरु छनौट
गनुयपछय
• आफ्ना पक्षका चािना, माग र अडान बनबित गनुय पछय
• वातायमा आफ्नो धेरै मागिरु सुरुमा प्रस्तुत गनुय पछय तर
न्यूनतम मागिाट तल झनुय हुिँदैन, अडान छोड्नु हुिँदैन
• वातायमा सिमबत भएमा बलक्तखत सम्झौता गनय बिसयनु हुिँदैन
8/13/2023 अशोक पाण्डे 67

68. सन्देशलाई प्रभावकारी रूपमा प्रवाह
िने
8/13/2023 अशोक पाण्डे
कमजोर सन्देश बबलयो सन्देश
अस्पष्ट
शब्दको
प्रयोग
लबक्षतवगय
लाई
काययका
लाबग स्पष्ट
अनुरोधको
अभाव
अबत लामो
िामीले बकशोरीलाई बशक्षा प्रदान गदाय धेरै नै
बदगो र सकारात्मक फाइदा हुने देखेका छौ र
प्रायजसो यो बशक्षा १२ वषय मूबनका वाबलकामा
िढी क
े क्तित हुनु राम्रो हुन्छ । यबद तपाइिरू
इच्छु क हुनुहुन्छ भने िामीिरू धेरै काययक्रमका
सुचनािरू प्रदान गनय सक्छौ जुन काययक्रम
िामी ४ वटा ग्रामीण क्षेत्रमा र ३ वटा शिरका
वररपरर राबष्टर य स्तरमा लागु गछौ ।
तपाइिरूले बकशोरी वाबलकाका लाबग बशक्षा
भन्ने क
ु रालाई प्राथबमकता बदनु हुनेछ र राबष्टर य
स्तरमा यसको वादबववाद तथा बशक्षा रणनीबत र
नीबत सम्वन्धी क
ु रा गनुयहुनेछ भनी िामीले आशा
गरेको छौ ।
बवशेष अनुरोध
बनमायण गनुयस्
फाइदािरुको
डक
ु मेन्ट
िनाउनुस्
सबटक हुनुस्
राबष्टर य नीबत जसले
वाबलकाको बशक्षा र स्क
ु ल
जानको लाबग प्रोत्सािन
गछय त्यसलाई सोच्नु जरुरी
छ ।
क
ृ पया तपाई यो प्रबतवेदन
पढ्नुिोस् जसमा ७ राबष्टर य
स्तरमा वाबलकालाई
पढाउिँदा फाइदा पाइएको
क
ु रािरू उल्लेख भएका
छ ।

69. वकालत योजना
• सवाल
• भूबमका (पृष्टभूबम)
• पररणाम (उपलक्ति)
• उदेश्य
• संदेश
8/13/2023 अशोक पाण्डे 69

70. वकालत िने खाका
8/13/2023 अशोक पाण्डे 70
बक्रयाकलाप सरोकार
बनकाय
समयािधी सियोगी
संस्था/व्यक्ति
वकालत बिबध अनुगमन,
मुल्यांकन
िजेट

71. 8/13/2023 अशोक पाण्डे 71