1. Viaxe ás orixes da conciencia ecolóxica en
terras galegas
Francisco Díaz-Fierros acaba de publicar en Galaxia ‘A
cuestión ambiental en Galicia’, un documentado volume no que
aborda a evolución do pensamento e da sensibilidade cara á
conservación dos recursos naturais na comunidade entre os
anos 1750 e 1972
HENRIQUE NEIRA. SANTIAGO 17.05.2006
Francisco Díaz-Fierros, á dereita, co director xeral de Galaxia, Víctor Freixanes, na
presentación do volume en Santiago o pasado xoves
FOTO: BEA PÉREZ/CONSELLO DA CULTURA GALEGA
A data da que parten as análises realizadas no libro, 1750, sitúanos en plena Ilustración,
a mediados do chamado Século das Luces, e a última das datas, 1972, é a do ano no que
se celebrou o cumio internacional de Estocolmo, en Suecia, o Cumio da Terra, unha
referencia clave para o espertar do movemento ambientalista en todo o mundo.
Francisco Díaz-Fierros Viqueira (Vilagarcía, 1941), edafólogo e catedrático da
Universidade de Santiago, así como académico correspondente da Real Academia de
Farmacia e membro do Consello da Cultura Galega, aborda na obra a evolución do
pensamento ecolóxico en Galicia ó longo de máis de dous séculos nos que, primeiro a
elite intelectual e progresivamente o conxunto da sociedade foron adquirindo conciencia
da necesidade de protexer o medio natural para garantir a supervivencia dos recursos
renovables e por tanto das vindeiras xeracións de habitantes destas terras.
O autor explica que decidiu escoller 1750 como data de inicio da súa investigación
porque é naquela época cando xorde "unha maneira de pensar moderna" tanto no que se
refire á ciencia e á tecnoloxía como ós recursos naturais, aínda que lembra que esta
mentalidade moderna é "a das élites, pois o pobo vai por outro lado, hai un divorcio
total". Así, dáse o caso de que ilustrados galegos coma o padre Sarmiento ou como
Xosé Cornide xa se preocupan naquela época pola conservación dos recursos mariños

2. "e propoñen vedas durante os períodos de reprodución dos peixes" para evitar a
desaparición dos recursos, algo que resulta "innovador" naquel momento histórico.
Igualmente hai preocupación pola conservación dos bosques, pero "máis que unha
mentalidade conservacionista hai unha mentalidade de substitución e produtivista, se
cortamos un monte plantámolo despois para xerar novos recursos", e unha mentalidade
produtivista moi semellante é a que se mantén no eido da agricultura".
Díaz-Fierros lembra que, a pesar dos avisos de persoeiros coma Sarmiento ou Cornide
sobre o limitado dos recursos, "aínda no século XIX hai membros da Sociedade
Económica de Amigos do País que cren que os recursos do mar son inesgotables".
Con todo, a preocupación pola conservación do medio natural e os seus recursos
continuou medrando desde a época da Ilustración, e en parte débeselle isto ós escritores
galegos, que foron "creadores de sensibilidade, por exemplo Rosalía de Castro
introduciu unha nova sensibilidade lírica, Pondal é un referente na épica e Manuel
Antonio para o mar, transmiten unha nova maneira de sentir diante da natureza".
A ecoloxía pasa a converterse nun fenómeno de masas
Tras este pioneiro labor literario, o século XX é "o da socialización dos discursos en
defensa da natureza", con fenómenos de masas que van desde a estética –comeza a
busca dun turismo de calidade, con focos de atracción mesmo internacional, como
Mondariz– ata a pedagoxía –xorden novas correntes pedagóxicas que achegan froitos
coma as festas da árbore– ou o excursionismo –que se pon de moda entre a burguesía de
cidades ou vilas–.
Uns antecedentes que serven para entender o agromar dos grupos ecoloxistas despois da
paréntese da Guerra Civil e da Segunda Guerra Mundial, un agromar que se produce
impulsado por feitos puntuais como "a campaña científica que deu lugar á preservación
de Doñana, patrocinada por Juan López Suárez, Xan de Forcados" ou a campaña
cidadá pola "salvación do lago de Sanabria", que se pretendía empregar para o
aproveitamento hidroeléctrico, e na que foi unha figura clave "o médico de Valdeorras
Ricardo Gurriarán".
E chegamos á década dos setenta: desfeitas ecolóxicas coma o vertido das 50.000
toneladas de cru do Polycommander na ría de Vigo en 1970 ou o do Erkowit –con 2.000
toneladas de insecticida– na ría da Coruña no mesmo ano supuxo unha toma de
conciencia da poboación galega na que xoga un papel moi importante a información que
naquela época achega a prensa. O volume péchase no ano 1972, ano no que se celebrou
o Cumio da Terra de Estocolmo, unha data crucial "no movemento ambientalista en
todo o mundo, aí empeza outra xeira e aí están as raíces do que estamos vivindo hoxe",
apunta Francisco Díaz-Fierros, aínda que ó principio "houbo unha repercusión tímida en
Galicia".
Logo chegaría o desenvolvemento do movemento ecoloxista como hoxe o
coñecementos, coa a creación de entidades coma a Asociación para a Defensa Ecolóxica

3. de Galiza (Adega) ou a Sociedade Galega de Historia Natural –que presidiu o propio
autor– .