1. Амин дэм гэж юу вэ?
Аливаабие махбодынамьдралынхэвийн үйл ажиллагаандүнэмлэхүйчухал үүрэгтэй,нарийн
нийлмэл нэгдлүүдийнбүтцэдоролцдогбуюушуудзохицуулалт,хурдасгуурын үүрэггүйцэтгэдэг
бага молекулторганик нэгдлийгвитамин(аминдэм) гэнэ
Хүн, амьтан, ургамал, бичил биетний организмын амьдралын үйл ажиллагааг зохицуулах
үйлчилгээ бүхий химийн янз бүрийн шинжтэй органик нэгдлүүд аминдэмийн бүлэгт орно.
Одоо үед 40 гаруй төрлийн аминдэм мэдэгдэж байна. Аминдэмүүд ихэнх хүнсний
бүтээгдэхүүнд оролцдог.
Орчин үед аминдэмүүдийн шинж, химийн бүрэлдэхүүн, хүний бие махбодод зайлшгүй
шаардагдах тун хэмжээ нэгэнт тайлбарлагдсан байна. Олон төрлийн аминдэмийг цэврээр
буюу нийлэгжүүлэн гарган авч чаддаг болсон. Аминдэмийг судлахад Голландын эмч
Х.Эйкман, Америкийн эрдэмтэн Гопкинс, Зөвлөлтийн эрдэмтэн А.В.Палладин,
В.А.Энгельгарт, В.Н.Букин зэрэг хүмүүс ихээхэн хувь нэмэр оруулжээ.
Аминдэм бол хоол хүнсэнд зайлшгүй шаардлагатай үл орлогдох бодис бөгөөд хоногт 50-
150 мг хэмжээтэй хэрэглэгдэх ёстой. Хүний махбодод бараг нийлэгждэггүй, хүнстэй хамт
гаднаас авагдаж хэрэгцээ хангадаг. Ямар нэг аминдэм хүнсэнд байхгүй буюу удаан
хугацаагаар дутагдвал аминдэм дутагдах өвчинд нэрвэгдэнэ. Yүнд амархан сульдаж ядрах,
хатгалгаа тусах, халдварт өвчнөөр өвчлөх зэргээр илрэнэ. Бие махбодод аминдэм илүүдвэл
бас өвчилдөг байна. Жишээлбэл: 1954-1956 онуудад Англи, Швейцарт нялх хүүхдийг
зохиомол тэжээлээр тэжээснээс жин нь хөнгөрөх, бөөр нь өвдөх, идэж ууснаа шингээхгүй
гаргах зэрэг харш шинж тэмдэг тохиолджээ. Энэ нь Д аминдэмээр баяжуулсан хүнсийг
хяналтгүй өгч байснаас уг аминдэм илүүдэж өвчилсөн нь тогтоогджээ.
Аминдэмүүдийг латин цагаан толгойн үсгээр тэмдэглэдэг. Гэвч сүүлийн үед химийн
бүрэлдэхүүнээр нь нэрлэх олон улсын нэр томъёо тогтсон байна. Уусгагч бодисын
байдлаар аминдэмийг усанд уусдаг, тосонд уусдаг гэж хоёр бүлэгт хуваадаг. Гэвч энэ
ангилал төгс болж чадаагүй ажээ. Тухайлбал тосонд уусдаг үүсмэл К аминдэм усанд
уусдаг байна.
Усанд уусдаг аминдэм
С аминдэм (аскорбины хүчил)
В1-тиамин, аневрин.
В2- рибофлавин
В3- пантотены хүчил, пантотен
В6-адермин,пиридоксин.
В9- фолацин, фолийн хүчил
В12- цианкобали
В15- пангамын хүчил
РР- никотины хүчил, ниацин, никотинамид

2. ВИТАМИН ИХЭЭР АГУУЛДАГ БҮТЭЭГДЭХҮҮНҮҮД
С витамин: Ургамалд vvсэн бий болоод тэндээс хоол тэжээлийн хамтаар хvн, малын биед
орно. С витамин хамгийн ихээр ургамлын ногоон навчинд байдаг. Нохойн хошуу,
чацаргана, аньсны vр жимс, хушганд их, мах, цагаан идээнд бага агуулагддаг, Гvvний сvv,
айрагт нэлээд их байдаг бол гурил будаа,өөх тос, өрөм, бяслаг зэрэгт энэ витамин огт
байхгvй. Иймээс хvн өөртөө хэрэглэгдэх С витаминыг их төлөв идэшний ногоо, жимс
зэрэг ургамал ногооноос авна.
Р витамин: Max, ургамал, ногоонд нэлээд байдаг. Цагаан будааны хальс, пиво, талхны
хөрөнгө, буудай, арвай, vхрийн элэг зэрэгт их хэмжээтэй агуулагддаг.
В-1 витамин: Ургамал, ногоонд ихээр агуулагдана. Цэвэрлээгvй цагаан будаа, vр будааны
хальс, талхны хөрөнгө, бvдvvн гурилд их, булчин мах, сvv, цагаан идээнд бага зэрэг байна.
В-2 витамин: Талх, пивоны хөрөнгө, арвай буудай, цагаан будааны хальс, вандуй, ногоон
сонгино, vхрийн элэг, бяслаг зэрэгт нэлээд их байна. Идэшний ногоо, жимс зэрэгт бага
байна.
В-6 витамин: Цагаан будааны хальс, буудай, вандуй, пиво, талхны хөрөнгө, малын элэг,
бөөр, маханд их байдаг.
В-12 витамин: Ургамал ногоо, жимсний зvйлд байдаггvй. Харин мах, ялангуяа элгэнд их
байдаг.
ВИТАМИН ДУТАГДАХАД БИЕД ЯМАР ӨӨРЧЛӨЛТ ГАРДАГ ВЭ?
-В1 витамин дутагдвал хоол унданд дургvй болж, эцэж туран, амархан ядрах, юмнаас айж
цочих, уур уцаартай болох, толгой өвдөх зэрэг шинж тэмдэг илэрнэ.
-В2 витамин дутагдвал бие суларч, хоолонд муудаж, жин буурна. Мөн нvд аргаж улайх,
гялбаж нулимс гоожно.
-В6 витамин дутагдвал vс унаж, арьс загатнан, улайж шархлана.
-В12 витамин дутагдвал цус төлжих нь саатаж, цус багадах учир хоолонд дургvй болж бие
суларч, амархан ядарч, арьс цонхийно.
-РР витамин дутагдвал ам хатах, уух юманд дурлах, шvлс гоожих, тэнхээ тамир алдаж
суларна. Хоолонд муудаж сулрах, толгой өвдөж, нойрондоо муу болно. Амны хөндийн
салст бvрхvvл, хэл хэсэг газар улайж цаашдаа шархлана. Арьс ширvvн болж гар хөл,
хvзvvний арьсан дээр эхлээд улаан толбууд гарч дараа нь шархалж яршина.

3. -С витамин дутагдвал бие суларч, нойр хvрэх, тэнхээ тамир алдарч амархан ядрах, турж
эцэх, нvvр гарын арьс цайрч, хуруу хумс, уруул зэрэг газраар хөхөвтөр толбо vзэгдэнэ.
Уруул буйл хөхрөн хавдаж, цус гарах, шvд ганхаж өвдөх, цаашдаа булчин vе мөч өвчтэй
болж, арьсан дээгvvр жижиг цус харваж хөх толбууд бий болно.