1. Улаанбаатар хот
2014он

2.  Нарны аймаг
Нар болон түүнийг тойрон эргэж буй 9н том гараг, жижиг гарагууд, дагуул гарагууд,
сүүлт одод, солирууд, туйлын туяа, гараг хоорондох зай, тоосонцор, хийнүүд,
мананцруудыг нарны аймаг гэнэ. Нарнаас есөн гараг
1. Буд
2. Сугар
3. Дэлхий
4. Ангараг
5. Бархасбадь
6. Санчир
7. Тэнгэрийн ван
8. Далай ван
9. Дэлхий ван гэсэн дарааллаар алслагдан оршиж байдаг.
Бүх гарагууд цагийн зүүний эсрэг нарыг тойрон эргэдэг ба Сугар, Тэнгэрийн ван
гарагууд нь цагийн зүүний дагуу эргэдэг байна.
Гарагууд төвөөс зугатах хүч, нарны татах хүч хоѐрын тэнцвэрт харьцааны үндсэн дээр
оршин тогтнож байдаг.
 Сар
Дэлхийн дагуул сар нь 27 хоногт дэлхийг нэг бүтэн тойрдог. Мөн ийм хугацаанд өөрийн
тэнхлэгээ 1 бүтэн эргэдэг тул сар үргэлж нэг талаараа дэлхий уруу харсан байдаг. Сар
нь соронзон оронгүй 1700км дэлхийгээс 81 дахин бага масстай учраас өөрийн
ойролцоо хийн давхарга үүсгэж чаддаггүй. Гадарга дээрээ усгүй. Одоогоос 3-4 тэрбум
жилийн өмнө сар солирын од болон сансрын биетүүдийн мөргөлтөнд өртөж гадаргуу
дээрээ олон тооны аварга том тогоонуудтай болсон. Нар, сар, дэлхийн харилцан
байрлалаас болж нар ба сарны хиртэлт гэсэн үзэгдэл ажиглагдана.
 Буд гараг(Mercury)
Наранд хамгийн ойрхон орших ба нарыг 48км/с хурдтай тойрдог гараг юм. Буд наранд
хэт ойрхон оршдог тул нарны их гэрэл түүнийг гялбуулдаг. Буд нь дэлхийн нэг адил
төмөр никель цөмтэй, чулуун гадаргатай, маш сийрэг атмосфертэй ажээ. 4 тэрбум
жилийн өмнө түүний гадарга дээр буусан солирын үерээс болж олон тооны
тогоонуудтай. Зарим тогооны диаметр нь хэдхэн метр байхад 1300км хүрдэг аварга
том тогоо ч бий. Нар уруу харсан тал нь 4500
С хүртэл халж байхад нөгөө төл буюу
шөнө болж байгаа тал нь -1700
С хүрдэг.

3.  Сугар гараг(Venus)
Дэлхийд хамгийн ойрхон оршдог гараг. Сугар нь нарны аймгийн бүх гарагуудын эсрэг
зүгт хөдөлж нарыг тойрдог гараг юм. Атмосферийн дийлэнхийг нүүрсхүчлийн хий
бүрдүүлдэг. Дэлхийтэй төстэй хайилмаг металл цөмтэй. Гадарга нь 4600
С хүртэл
халдаг хамгийн халуун гараг. Гадаргын ихэнх нь тал хээрийн хэлбэртэй, тэнд хуучин
галт уулын лавын цардас ба солирын мөргөлтөөс үүссэн 900 гаруй тогоотой болохыг
тогтоосон. Нарны гэрлийг их сайн ойлгодог учраас тэнгэр их тод харагдана.
 Дэлхий(Earth)
Нарны аймгийн 3 дах гараг дэлхий нь бусад гарагаас олон шинжээрээ ялгаатай, гол
ялгаа нь амьдрал оршин тогтнох нөхцөл бүрдсэн явдал юм. Дэлхийг 4,5 тэрбум
жилийн тэртээгээс үүссэн гэж эрдэмтэд үздэг. Дэлхий тэнхлэгээ 24 цаг буюу 1 хоногт,
нарыг 365 хоног буюу 1 жилд нэг бүтэн тойрдог.
 Ангараг(Mars)
Ангарагийн бүтэц нь дэлхийтэы төстэй, атмосфер нь их төлөв нүүрсхүчлийн хийнээс
тогтоно. Даралт нь дэлхий агаарын даралтаас 100 дахин бага. Хойд ба урд туйл, ус ба
царцсан нүүрсхүчлийн хийнээс тогтсон мөстэй. Экватор дээр өдөрт 170
С хүртэл халж,
шөнөдөө -1430
С хүртэл хөрдөг. Ангарагийн гадаргуун ихэнх нь галт уул, солирын
мөргөлтөөс үүсэн тогоо, хавцлаас бүрдэнэ. Ангараг нь 7 ба 15 км хөндлөн огтлолтой
Фобос, Деймос гэсэн 2 дагуултай.
 Бархасбадь(Jupiter)
Нарны аймгийн хамгийн том гараг. Хөндлөн огтлол нь дэлхийгээс 11 дахин урт,
эзэлхүүн нь 1300 дахин их юм. Бүтцийн 90% орчмыг устөрөгч, 10% орчмыг гели
эзэлдэг. Төвд нь ойролцоогоор 300000
С температуртай төмөр цөм, түүнийг тойроод
устөрөгч байдаг. Маш өндөр даралтаас болж устөрөгчийн зарим хэсэг нь шингэн
төлвөөс металл төлөвт шилжсэн учир түүнд нь цахилгаан гүйдэл гүйж хүчтэй соронзон
орон үүснэ.
 Санчир(Saturn)
Нарнаас ойролцоогоор 1440 сая км зайтай, нарыг 29 жилд нэг бүтэн тойрдог. 60400км
радиустай, тэнхлэгээ 10цагт 1 бүтэн эргэдэг. Эргэлтийн тэнхлэг нь хөдөлгөөний
хавтгайд 27% хазайсан 2 туйлаараа хамгийн их шахагдсан гараг. Санчир нь төмөр,
металл, устөрөгчийг агуулсан цөмтэй, озотоос бүрдсэн атмосферээр бүрхэгдсэн
байдаг. Санчирын бүслүүр хамгийн өргөн. Өргөн нь бараг 500000км бөгөөд дэлхийгээс
сар хүртэлх зайнаас илүү гэсэн үг.

4.  Тэнгэрийн ван(Uranus)
Нарнаас 2850 сая км зайтай. 84 жилд нарыг нэг удаа бүтэн тойрдог ба тэнхлэгээ
11цагт нэг удаа хажуугаараа эргэдэг. Үүнээс болж өвөл, зуны улирал нь тус бүр 40жил
үргэлжилнэ. Цахиур төмөр цөмтэй түүний гадуур аммиак, ус, хөлдсөн метан бүхий
бүрхүүлтэй ба атмосфер нь устөрөгч, гели, метанаас тогтсон байдаг. Гадаргуу нь
устөрөгч, гели, метанаас тогтсон учраас элдэв дүрс ажиглагдахгүй ногоовтор цэнхэр
өнгөтэй.
 Далай ван(Neptune)
Нарнаас 4500 сая км зайтай. Нарыг 165 жилд нэг бүтэн тойрдог. 24700км радиустай,
тэнхлэгээ тойрч 16 цагт нэг эргэдэг. Төмөр цөмтэй мөсөн давхарга, устөрөгч, гели,
метанаас тогтсонатмосфертэй. Нарны аймгийн хамгийн хүйтэн (-2350
С) гараг юм.
Далай ван гараг нь 13 дагуул, 4 бүслүүртэй. Тэнгэрийн вангийн гадаргад нарны
аймгийн гарагуудын дээрх хамгийн их хурдтай (2200км/ц) салхи салхилна.
 Сүүлт од
Сүүлт однууд нь манай нарны аймгийн нэг гишүүн юм. Сүүлт одны масс гарагуудын
массаас олон дахин бага учраас тэд сансрын биетүүдийн хөдөлгөөнд нөлөөлдөгггүй.
Сүүлт однуудын бөөгнөрлийг оортын үүл гэнэ. Түүний хөндлөн огтлол нь 7600 тэрбум
км орчим байдаг ба түүнд 10000 орчим од багтдаг. Энэ үүлнээс гарсан сүүлт од наранд
ойртоход өнгө нь улам тодорч сүүл нь уртсаад, нарнаас холдоход бүдгэрэн сүүл нь
богиносно. Сүүлний урт 100сая км хүрдэг байна. Дэлхийг тогтмол хугацаанд эргэдэг
сүүлт однууд байдаг байна. Тэдгээрийг анх нээсэн эрдэмтдийн нэрээр нэрлэжээ.
 Солир
Солир ихэнхдээ хөндлөн огтлолоороо 30 метрээс илүүгүй байдаг. Солир нь сүүлт од
болон бусад тэнгэрийн биетийн бутралаар үүснэ. Солир нь нэгэнт маш бага учраас
зөвхөн дэлхийн атмосферт ирж шатах үед энгийн нүдээр харж болно. Унаж байгаа
солир дэлхийн атмосферт орж ирэхдээ агаартай үрэлдэн халж шатах боловч, зарим нь
бүрэн шатаж амжилгүй газарт унадаг. Ихэнх солирууд чулуулаг минерал, тэдгээрийн
хайлш, шил ба төмөр түүний нэгдлүүдээс тогтоно. Янз бүрийн солир нь ихэвчлэн
төмөр, цахиур, магни, хүхэр, хөнгөнцагаан, кальци зэрэг химийн элементүүдээс тогтох
бөгөөд дэлхийд нээгдээгүй химийн элемент тэдгээрээс олдоогүй байна. Энэ нь од,
гараг, орчлон ертөнц гарал үүсэл нэгтэй болохыг баталж байна.

5.  Од, одон орон
Биднээс хязгааргүй хол зайд анивалзан зэрвэлзэх халуун хайлмаг бөмбөлгийг од гэнэ.
Жишээ нь: алтан гадас, шанага долоо, мичид зургаа, хүн таван од, хөхдэй мэргэн гэх
мэт.
Оддыг харагдах байдлаар нь хүрээ хязгаар тогтоосныг одны орд гэнэ. Жишээ нь
долоон бурхан, алтан мөнгөн шаргууд
Цэлмэг шөнө энгийн хүний нүдээр 3000 орчим оддыг харах боломжтой. Харин туйл
орчмын хүмүүс хоѐр дахин олон оддыг харж чаддаг. Дурангаар ойролцоогоор 1022
орчим оддыг харж болно.
12 орд маань бүгд өөрийн гэсэн одны ордтой байдаг.
1. Хонь – Овен – Rama
2. Үхэр – Телец – Bull
3. Ихэр – Близнецы – Twins
4. Мэлхий – Рак – Frog
5. Арслан – Лев – Lion
6. Охин – Дева – Virgine
7. Жинлүүр – Весы – Balance
8. Хилэнц – Скорпион – Scorpion
9. Нум – Сорелец – Archer
10. Матар – Козерог – Capricorn
11. Хумх – Водолей - Waterbearer
12. Загас – Рыбы – Fishes
Өөр бусад одны орд:
1. Долоон бурхан – Большая медведица – Big differ
2. Алтан мөнгөн шаргууд – Малая медведица – Little differ
3. Хүн таван од – Кассиопея – Cassiopia
4. Тэнгэрийн газарч – Дракон – Dragon
5. Тэнгэрийн сан – Лира – Lyra
6. Тэнгэрийн олом – Лебедь – Swam
7. Тэнгэрийн гох – Цефея – Cepius
8. Хэлхээ гинж(араг) – Северная карона – Northern crown
9. Шилээврийн гол(савар) – Волопас – Herdsman