1. An toàn bức xạ trong X-quang chẩn đoán - 2013
Nhóm SV Điện Tử 07 – K54 Trang1
MỤC LỤC
LỜI NÓI ĐẦU .................................................................................................................3
CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ BỨC XẠ TIA X ĐƢỢC SỬ DỤNG TRONG X-
QUANG CHẨN ĐOÁN ..................................................................................................5
1.1. Phát hiện ra tia X: ..................................................................................................5
1.2. Cách tạo ra tia X ....................................................................................................6
1.2.1. Ống Rơn-ghen .................................................................................................6
1.2.2. Ống Coolidge ..................................................................................................7
1.3. Bức xạ tia X ...........................................................................................................9
1.4 Phổ tia X ...............................................................................................................10
1.4.1 Bức xạ kìm hãm..............................................................................................10
1.4.2. Bức xạ đặc trƣng ...........................................................................................11
1.4.3. Bức xạ tổng hợp ............................................................................................12
1.4.4. Ảnh hƣởng của các tham số, yếu tố tới chất lƣợng và số lƣợng tia X bức xạ.
.................................................................................................................................12
1.4.5. Những đặc trƣng cơ bản của tia X.................................................................13
CHƢƠNG 2: BẢO VỆ AN TOÀN BỨC XẠ TRONG X-QUANG CHẨN ĐOÁN....14
2.1. Bảo vệ an toàn đối với các tia X..........................................................................14
2.2. Kiểm xạ các cơ sở X-quang.................................................................................16
2.3. Các nguyên tắc cơ bản và tổ chức bảo vệ an toàn...............................................17
2.4. Bảo vệ an toàn đối với X-quang chẩn đoán.........................................................19
2.5. Các biện pháp bảo vệ an toàn bức xạ cho mỗi nhóm đối tƣợng bị chiếu xạ .......20
CHƢƠNG 3: BẢO VỆ CHỐNG PHÓNG XẠ TRONG XẬY DỰNG PHÕNG X-
QUANG CHẨN ĐOÁN ................................................................................................22
3.1 Hiện trạng các phòng X-quang chẩn đoán ở Việt Nam........................................22
3.2. Thiết kế phòng chụp X-quang chẩn đoán đạt tiêu chuẩn ....................................24
3.3. Nhƣng điều cần chú ý trong thi công xây dựng phòng X-quang chẩn đoán .......29
KẾT LUẬN....................................................................................................................31
TÀI LIỆU THAM KHẢO..............................................................................................32

2. An toàn bức xạ trong X-quang chẩn đoán - 2013
Nhóm SV Điện Tử 07 – K54 Trang2
DANH MỤC HÌNH ẢNH
Hình 1: Ảnh chụp X quang bàn tay trái của vợ ông Rơnghen do chính ông Rơnghen
thực hiện vào ngày 23 tháng 01 năm 1896 trong một buổi thuyết trình..........................5
Hình 2: Ống Rơnghen ......................................................................................................6
Hình 3: Ống Cooldge .......................................................................................................7
Hình 4: Bóng X-quang trong nha khoa............................................................................8
Hình 5: Bóng X-quang Trong máy chụp X-quang thông thƣờng....................................8
Hình 6: Bóng X-quang trong các máy CT hoặc CAT......................................................9
Hình 7: Biểu đồ bức xạ liên tục và bức xạ rời rạc với năng lƣợng tia X biến đổi từ 5
keV đến 80 keV..............................................................................................................11
Hình 8: Năng lƣợng liên kết giữa các quỹ đạo với hạt nhân nguyên tử. .......................12
Hình 9: Phòng chụp X-Quang........................................................................................23
Hình 10: Phòng chụp X-quang không đủ tiêu chuẩn điện tích......................................24
Hình 11: Cấu trúc phòng X-quang đạt tiêu chuẩn .........................................................25
Hình 12: Một cơ sở X-quang gồm các phòng riêng biệt................................................27

3. An toàn bức xạ trong X-quang chẩn đoán - 2013
Nhóm SV Điện Tử 07 – K54 Trang3
LỜI NÓI ĐẦU
Hiện nay việc sử dụng các nguồn bức xạ trong tự nhiên và nhân tạo trong việc
chuẩn đoán và điều trị rất phổ biến ở nƣớc ta nhƣ: các thiết bị chiếu, chụp X quang
thông thƣờng; máy chụp cắt lớp điện toán; các thiết bị chụp mạch; máy gia tốc tuyến
tính; các thiết bị xạ trị (từ xa và áp sát)… Do tính nguy hiểm của các tia bức xạ nên
ngƣời sử dụng khi vận hành các thiết bị cần nắm vững và tuân thủ các hệ thống pháp
quy, các tiêu chuẩn và nội quy về an toàn bức xạ để đảm bảo an toàn cho chính mình
và bệnh nhân.
Trong đó, phƣơng pháp sử dụng máy phát tia X để chiếu, chụp ảnh chẩn đoán
bệnh trong y tế ở nƣớc ta suốt nhiều thập kỷ qua mới chỉ đơn thuần nhìn nhận ở khía
cạnh lợi ích và hiệu quả có tính chất hiển thị của phƣơng pháp. Còn cách sử dụng, giới
hạn sử dụng kỹ thuận này, tức là nhứng đòi hỏi nghiêm ngặt về mặt chuyên môn và kỹ
thuật của phƣơng phá, bao gồm nhiều yếu tố đã không đƣợc đề cập, không đƣợc xem
xét đến. Qua công tác điều tra, thống kê, đánh giá thực trạng an toàn bức xạ tại nhiều
địa phƣơng trong cả nƣớc đã cho thấy: chỉ xét riêng vấn đề bảo đảm an toàn bức xạ
trong ngành Y tế, cụ thể là trong lĩnh vực chiếu, chụp X-quang chẩn đoán bệnh, đã
thấy tồn tại những vấn đề mà về phƣơng diện xã hội cũng nhƣ cuộc sống sẽ cần phải
đƣợc đánh giá, xem xét một cách đúng mực và nghiêm túc. Thực tế cho thấy, việc
chiếu, chụp ảnh X-quang chẩn đoán bệnh trong ngành Y tế ở nƣớc ta từ trƣớc đến nay
thực sự là chƣa bảo đảm yêu cầu về an toàn bức xạ; chƣa có sự giám sát, kiểm soát và
quản lý mang tính pháp quy của Nhà nƣớc đối với loại hình hoạt động này.
Chúng ta không phủ nhận những lợi thế và những hiệu quả thiết thực trong việc
chẩn đoán bệnh cho con ngƣời do phƣơng pháp này mang lại. Tuy nhiên, nếu thực hiện
việc chiếu, chụp ảnh X-quang mới dừng lại, mới chỉ biết đến khả năng chẩn đoán bệnh
qua hình ảnh của phƣơng pháp mà không biết đến, không nhìn nhận và xem xét một
cách thận trọng đặc thù tác hại luôn đi kèm theo khi thực hiện kỹ thuật này thì sẽ dẫn
đến những hậu quả hết sức tai hại, gây ảnh hƣởng xấu cho sức khỏe, cho cuộc sống,
thậm chí gây ra những rủi ro, nguy hiểm cho chính bản thân các bác sỹ, các kỹ thuật
viên sử dụng máy móc chiếu, chụp X-quang; cho các bệnh nhân phải chiếu chụp để

4. An toàn bức xạ trong X-quang chẩn đoán - 2013
Nhóm SV Điện Tử 07 – K54 Trang4
đƣợc chẩn đoán bệnh; cho cả các nhân viên không liên quan đến việc thực thi kỹ thuật
này và cả với dân chúng nói chung trong khu vực tác dụng của chùm tia X phát ra từ
máy phát. Điều này có nghĩa là việc chiếu, chụp X-quang chẩn đoán bệnh trong Y tế
phải đƣợc kiểm soát, đƣợc quản lý nghiêm chỉnh. Khi thực hành chiếu, chụp phải bảo
đảm đã thực sự tuân thủ những quy định nghiêm ngặt các giới hạn, các đặc trƣng kỹ
thuật trong phƣơng pháp, bảo đảm thực hiện tốt các yêu cầu về che chắn an toàn bức
xạ.
Về mặt xã hội, để thực hiện quản lý Nhà nƣớc trong lĩnh vực này, tại nhiều nƣớc
trên thế giới, nhất là các nƣớc công nghiệp phát triển, Nhà nƣớc thực hiện ban hành các
văn bản pháp quy, các tài liệu khuyến cáo, hệ thống các tiêu chuẩn kỹ thuật... quy định
cụ thể các điều kiện hoạt động, quy định bảo đảm các yêu cầu của luật pháp, các yêu
cầu chuyên môn và kỹ thuật, nhằm thực hiện và thực thi quản lý an toàn bức xạ đối với
một cơ sở X-quang chẩn đoán bệnh.
Ở nƣớc ta, trên thực tế hệ thống các văn bản pháp quy, các tài liệu hƣớng dẫn
chuyên môn, hệ thống các tiêu chuẩn kỹ thuật đáp ứng cho công tác quản lý Nhà nƣớc
về mặt này đang còn chƣa đầy đủ và hoàn thiện đáp ứng cho công tác quản lý đạt đƣợc
hiệu quả hơn, bảo đảm đƣợc lợi ích thiết thực đối với ngƣời bệnh, đối với môi trƣờng
sống tự nhiên cho con ngƣời nói chung, đặc biệt là bảo đảm các quyền lợi, bảo đảm sự
an toàn cho các bác sỹ, các kỹ thuật viên X-quang trong ngành Y tế.
Vì vậy chúng em đã chọn đề tài: “Tìm hiểu về máy X quang thƣờng quy và an
toàn bức xạ trong quá trình sử dụng máy X quang thƣờng quy”. Và với mong muốn
rằng qua đề tài này có thể giúp cho mọi ngƣời có đầy đủ kiến thức về máy X quang
thƣờng quy, cũng nhƣ đƣa ra các phƣơng pháp đảm bảo an toàn bức xa cho bác sỹ
cũng nhƣ cho bệnh nhân. Để nghiên cứu và biết đề tài này chúng em xin chân thành
cảm ơn cô giáo ThS Hoàng Ngọc Liên đã giúp đỡ chúng em. Và nội dung đề tài gồm
có các nội dung chính là :
Chƣơng 1: Tổng quan về bức xạ tia X đƣợc sử dụng trong X-quang chẩn đoán
Chƣơng 2: Bảo vệ an toàn bức xạ trong X-quang chẩn đoán
Chƣơng 3: Bảo vệ chống phóng xạ trong xây dựng phòng X-quang chẩn đoán

5. An toàn bức xạ trong X-quang chẩn đoán - 2013
Nhóm SV Điện Tử 07 – K54 Trang5
CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ BỨC XẠ TIA X ĐƢỢC SỬ DỤNG TRONGX-
QUANG CHẨN ĐOÁN
1.1. Phát hiện ra tia X:
Năm 1895, khi cho một ống tia catốt hoạt động, Rơn-ghen nhận thấy từ vỏ thủy
tinh đối diện với catốt có một bức xạ không thấy đƣợc phóng ra.Bức xạ này tác dụng
lên các tấm kính ảnh vốn đƣợc gói kín và đƣợc đặt trong hộp kín.Rơn-ghen gọi loại
bức xạ này là tia X. Ngày nay, đôi khi ngƣời ta gọi đây là tia Rơn-ghen để tỏ lòng kính
trọng ông.
Kết luận rút ra từ các thí nghiệm tiếp theo của Rơn-ghen là: Mỗi khi một chùm tia
catốt, tức là một chùm electron có năng lƣợng lớn -đập vào một vật rắn thì vật đó phát
ra tia X.
Hình 1: Ảnh chụp X quang bàn tay trái của vợ ông Rơnghen do chính ông
Rơnghen thực hiện vào ngày 23 tháng 01 năm 1896 trong một buổi thuyết trình

6. An toàn bức xạ trong X-quang chẩn đoán - 2013
Nhóm SV Điện Tử 07 – K54 Trang6
1.2. Cách tạo ra tia X
Ngày trƣớc ngƣời ta sử dụng ống Rơnghen nhƣng sau này ngƣời ta dùng bóng
cooledge.
1.2.1. Ống Rơn-ghen
a) Cấu tạo:
Ống Rơn-ghen là một bình cầu (chứa khí áp suất thấp - gọi là khí kém) bên trong
có 3 điện cực:
- Catốt có dạng chõm cầu có tác dụng làm các electron bật ra tập trung tại tâm của
bình cầu.
- Anốt là điện cực dƣơng ở phía đối diện với catốt ở thành bình bên kia.
- Đối catốt là một điện cực (thƣờng đƣợc nối với anốt). Ở bề mặt của đối catốt là
một kim loại có nguyên tử lƣợng lớn và khó nóng chảy.
b) Hoạt động:
Đặt vào giữa anốt và catốt một hiệu điện thế không đổi (khoảng vài chục kV) thì
electron bứt ra từ catốt đƣợc tăng tốc rất mạnh. Khi đập vào đối âm cực, các electron bị
đột ngột hãm lại và làm phát ra tia X. Ngƣời ta gọi tia X là bức xạ hãm.
Hình 2: Ống Rơnghen

7. An toàn bức xạ trong X-quang chẩn đoán - 2013
Nhóm SV Điện Tử 07 – K54 Trang7
1.2.2. Ống Coolidge
a) Cấu tạo
Ban đầu, ống Cooligde có dạng một bình hình cầu bên trong là chân không và
có 2 điện cực:
- Catốt là một chõm cầu có tác dụng làm tập trung các electron về phía tâm của
bình cầu.
- Một dây tim để nung nóng catốt (để catốt phát ra electron) đƣợc cấp điện nhờ
một nguồn điện riêng.
- Anốt là điện cực dƣơng. Bề mặt của anốt là một lớp kim loại có nguyên tử
lƣợng lớn và khó nóng chảy. Để giải nhiệt cho anốt ngƣời ta đôi khi cũng chế
tạo sao cho có thể đƣa một dòng nƣớc chảy luồn bên trong anốt.
b) Hoạt động
Khi đặt một hiệu điện thế (xoay chiều hoặc một chiều) vào hai cực của ống
Coolidge thì electron đƣợc tăng tốc mạnh và đến đập vào anốt, xuyên sâu vào lớp vỏ
nguyên tử của chất làm anốt, tƣơng tác với các lớp electron ở các lớp trong cùng làm
phát ra tia X.
Hiệu điện thế ở hai cực của ống Cooldge từ vài chục kV đến khoảng 120 kV.
Hình 3: Ống Cooldge

8. An toàn bức xạ trong X-quang chẩn đoán - 2013
Nhóm SV Điện Tử 07 – K54 Trang8
Hiện nay ngƣời ta đã chế tạo các loại ống tia X có hình dạng khác nhau dù về
nguyên tắc thì giống nhƣ ống Coolidge:
Hình 4: Bóng X-quang trong nha khoa
Hình 5: Bóng X-quang Trong máy chụp X-quang thông thƣờng

9. An toàn bức xạ trong X-quang chẩn đoán - 2013
Nhóm SV Điện Tử 07 – K54 Trang9
Hình 6: Bóng X-quang trong các máy CT hoặc CAT
1.3. Bức xạ tia X
Tia X là một dạng bức xạ ion hóa, sinh ra do sự chuyển đổi năng lƣợng qua
nhiều bƣớc: từ điện năng sang động năng rồi cuối cùng là nhiệt năng và bức xạ tia X.
Nguồn điện năng: nhờ một trƣờng rất mạnh tạo ra do một điện áp cao thế (cỡ từ
vài trục tới 150 kV) đặt vào giữa hai cực của anốt và catốt của bóng X quang. Nguồn
năng lƣợng này truyền cho chùm tia điện tử bức xạ từ catốt khiến cho chùm điện tử
đƣợc gia tốc, đạt đƣợc động năng rất lớn từ vài chục tới hàng trăm keV và chuyển động
với vận tốc rất cao. Mối quan hệ giữa động năng và vân tốc điện tử đƣợc thể hiện qua
công thức sau.
E
E: động năng điện tử
: khối lƣợng của điện tử (9.1 kg)
: vận tốc của điện tử
Khi va vào vật cản (anốt) chùm điện tử sẽ đột ngột giảm tốc độ. Tại đây, chùm
điện tử gia tốc (phân biệt với điện tử nằm trên quỹ đạo của nguyên tử tấm đích) tƣơng
tác với các nguyên tử của tấm đích theo những khả năng sau:

10. An toàn bức xạ trong X-quang chẩn đoán - 2013
Nhóm SV Điện Tử 07 – K54 Trang10
- Điện tử gia tốc có thể va chạm với nhiều điện tử khác nằm trên các quỹ đạo
của nguyên tử tấm đích, tạo ra bức xạ kích thích. Bức xạ này chủ yếu là bức
xạ nhiệt chiếm 99%
- Điện tử gia tốc có thể tƣơng tác trực tiếp với một hạt nhân nguyên tử tấm
đích tạo ra bức xạ tia X có năng lƣợng bằng năng lƣợng của điện tử gia tốc.
- Điện tử gia tốc có thể tƣơng tác trực tiếp với một số hạt nhân nguyên tử tấm
đích tạo ra bức xạ tia X có năng lƣợng thấp hơn năng lƣợng của điện tử gia
tốc theo mức độ khác nhau tùy thuộc vào số lần tƣơng tác.
- Điện tử gia tốc có thể đẩy một điện tử trên quỹ đạo tấm đích ra khỏi quỹ đạo
của nó. Tƣơng tác này tảo ra bức xạ tia X có năng lƣợng bức xạ đặc trƣng
cho vật liệu chế tạo tấm đích.
1.4 Phổ tia X
Bức xạ tia X do các loại tƣơng tác nói trên tạo ra có thể phân làm hai loại với nhƣng
đặc trƣng riêng biết là bức xạ hãm còn gọi là bức xạ liên tục và bức xạ đặc trưng còn
gọi là bức xạ rời rạc
1.4.1 Bức xạ kìm hãm
Ba loại tƣơng tác đầu là nhƣng tƣơng tác phổ biến đƣợc gọi là bức xạ kìm hãm
(Bremstralung). Đây là bức xạ sinh ra nhiệt năng (chiếm 99% động năng của chùm tia
điện tử) và tia X mức năng lƣợng biến thiên liên tục từ thấp đến cao do vậy loại bức xạ
này còn đƣợc gọi là bức xạ liên tục
Bƣớc sóng nhỏ nhất (nm) của chùm tia X đƣợc tính nhƣ sau
= =
Ở đây đƣợc tính bằng keV
=
(5-3)
Bƣớc sóng với đơn vị (nm)

11. An toàn bức xạ trong X-quang chẩn đoán - 2013
Nhóm SV Điện Tử 07 – K54 Trang11
Nhƣ vậy bức xạ tia X là bức xạ đa sác nghĩa là phổ của của nó gôm nhiều tần số với
bƣớc sóng trong giải từ 10 pm đến 100 pm.
Hình 7: Biểu đồ bức xạ liên tục và bức xạ rời rạc với năng lƣợng tia X biến đổi
từ 5 keV đến 80 keV
1.4.2. Bức xạ đặc trƣng
Nếu điện tử gia tốc có năng lƣợng đủ lớn, khi tƣơng tác với tấm đích, nó có thể
đẩy bật khỏi quỹ đạo nhƣng điện tử năm trên các quỹ đạo bên trong của nguyên tử tấm
đích. Khi đó nhƣng điện tử tại các quỹ đạo có mức năng lƣợng cao hơn sẽ tự động
chuyển chỗ, chiếm lấy vị trí này để lấp đầy lại quỹ đạo. Quá trình chuyển mực năng
lƣợng sẽ bức xạ ra tia X. Nhƣng tia X loại này có mức năng lƣợng đặc trƣng cho
nguyên tốc của chất liệu chế tạo anốt. Dạng bức xạ này gọi là bức xạ đặc trưng. Khác
với bức xạ liên tục, bức xạ đặc trƣng chỉ sinh ra tia X có năng lƣợng rời rạc và phổ tia
X cũng là phổ rời rạc
Năng lƣợng của tia X đặc trƣng là chênh lệch năng lƣợng liên kết giữa hai quỹ
đạo khi điện tử chuyển mức.

12. An toàn bức xạ trong X-quang chẩn đoán - 2013
Nhóm SV Điện Tử 07 – K54 Trang12
Hình 8: Năng lƣợng liên kết giữa các quỹ đạo với hạt nhân nguyên tử.
1.4.3. Bức xạ tổng hợp
Bức xạ đặc trƣng kết hợp với bức xạ liên tục tạo thành bức xạ tia X tổng hợp
Số lƣợng tia X đặc trƣng trong phổ bức xạ phụ thuộc vào trị số kV tấm đích (anốt)
đƣợc chế tạo với tungsten
- Khi hiệu điện thế 70 kVp thì 100 % là bức xạ liên tụ
- Khi hiệu điện thế = 80 kVp thì 10 % là bức xạ đặc trƣng, 90 % là bức xạ liên
tục
- Khi hiện điện thế 150 kVp thì 28 % là bức xạ đặc trƣng, 72 % là bức xạ
liên tục
Trong thực thế loại máy X quang thƣờng, sử dụng bóng X quang cho chế tạo bởi
tungsten, bức xạ đặc trƣng chỉ chiếm tỷ lệ nhỏ trng bức xạ chung số điện áp cao thế
thƣơng dùng không quá 100 kVp.
1.4.4. Ảnh hƣởng của các tham số, yếu tố tới chất lƣợng và số lƣợng tia X bức xạ.
Đặc điểm của chúm tia X có thể biểu hiện qua 2 yếu tố: chất lƣợng và số lƣợng
- Chất lƣợng là năng lƣợng toàn bộ của chùm tia X.
- Số lƣợng là số photon có trong chùm tia X.
Chất lƣợng và số lƣợng của chùm tia X chịu tác động của nhiều tham số và yếu tố
trong đó chủ yêu là: kVp, mA, mAs, dạng sóng chỉnh lƣu, tấm lọc … Những ảnh
hƣơng nói trên của tham số đến đặc điểm của chùm tia X
- Sự thay đổi kvp ảnh hƣởng đến số lƣợng của cả hải loại bức xạ, nhƣng chỉ
ảnh hƣởng đến chất lƣợng của bức xạ liên tục.
- Sự thay đổi mA, mAs chỉ ảnh hƣởng đến số lƣợng của cả hai loại bức xạ.
- Sự thay đổi loại nguồn chỉnh lƣu sẽ ảnh hƣởng đến số lƣợng và chất lƣợng
bức xạ liên tục và chỉ ảnh hƣởng đến số lƣợng của bức xạ đặc trƣng

13. An toàn bức xạ trong X-quang chẩn đoán - 2013
Nhóm SV Điện Tử 07 – K54 Trang13
- Tấm lọc sẽ làm tang chất lƣợng và làm giảm số lƣợng bức xạ liên tục cũng
nhƣ bức xạ đặc trƣng.
1.4.5. Những đặc trƣng cơ bản của tia X
- Không nhìn thấy bằng mắt thƣờng.
- Có thể đâm xuyên qua hầu hết mọi vật chất nhờ có năng lƣợng rất cao và
bƣớc sóng cực ngắn.
- Khi xuyên qua vật chất, tia X bị hấp thụ. Độ suy giảm của tia X, nói cách
khác là độ hấp thụ tia X phụ thuộc vào các loại vật chất khác nhau ví dụ chì có
độ hấp thụ cao hơn so với nhôm. Trong cơ thể ngƣời, xƣơng có độ hấp thụ cao
hơn cơ và các mô mềm khác nên cần chọn cần chọn đúng liều tia cần thiết cho
từng loại thăm khám.
- Sau khi xuyên qua cơ thể ngƣời bệnh, cƣờng độ chùm tia X bị suy giảm, sự
suy giảm này không đồng đều mà phụ thuộc vào độ hấp thụ của các tổ chức nằm
trên đƣờng đi của tia X, do vậy chùm tia lối ra mang trong nó những thông tin
về các bộ phận bên trong cơ thể. Nhờ tính chất này tia X đƣợc dùng để tạo ảnh
đối tƣợng cần thăm khám trên màn hình (phim X quang, màn huỳnh quang hoặc
bóng tăng quang)
- Ngoài tác dụng tạo ảnh quang tuyến, tia X có hại cho sức khỏe, giống nhƣ
bức xạ ion hóa khác tia X phá hủy tế bào cơ thể và có thể gây ra một số bệnh
nếu liều lƣợng tia vƣợt quá mức độ cho phép, vì vậy phải hạn chế tác dụng có
hại của nó xuống mức tối thiểu bằng cách sử dụng các phƣơng tiện phòng ngừa
thích hợp nhƣ áo chì, kính chì,…
- Những tia X nằm trong vùng bƣớc sóng dài có năng lƣợng và khả năng đâm
xuyên thấp, nhiều tia ko xuyên thấu đƣợc tới phim và không có tác dụng tạo
ảnh, những tia này đƣợc gọi là tia mềm, ngƣợc lại gọi là tia cứng. trong số tia
mềm, những tia có bƣớc sóng dài nhất là tia có hại, chũng chỉ làm tăng liều vô
ích trên cơ thể ngƣời bệnh do vậy ngƣời ta phỉa lọc những tia này bằng cách đặt
những tấm nhôm dày khoảng 2mm hoặc vật liệu khác có độ hấp thụ tƣơng

14. An toàn bức xạ trong X-quang chẩn đoán - 2013
Nhóm SV Điện Tử 07 – K54 Trang14
đƣơng trên đƣờng đi của tia X, thƣơng các tấm lọc đƣợc bố trí ngay tại của sổ
bóng X quang.

15. An toàn bức xạ trong X-quang chẩn đoán - 2013
Nhóm SV Điện Tử 07 – K54 Trang15
CHƢƠNG 2: BẢO VỆ AN TOÀN BỨC XẠ TRONG X-QUANG CHẨN ĐOÁN
2.1. Bảo vệ an toàn đối với các tia X
Không giống nhƣ các đồng vị phóng xạ phát ra bức xạ liên tục, các thiết bị phát tia X
có thể bặt tắt tùy ý. Khi máy hoạt động, suất liều từ máy có thể cao hơn nhiều so với
suất liều từ các nguồn phóng xạ kín nhỏ. Vì vậy, thiết bị này phải đƣợc điều khiển nhƣ
thế nào để ngƣời điều khiển không bị chùm tia trực tiếp chiếu xạ lên bất kỳ một phần
nào của cơ thể và không để một ngƣời nòa khác ngẫu nhiên bị chiếu xạ. Các nguyên
tắc chung đƣợc áp dụng để bảo vệ bức xạ cá nhân nhƣ sau:
- Huấn luyện thích đáng cả các nhân viên điều khiển hoặc sử dụng thiết bị phát tia
X theo đúng quy trình vận hành đúng đắn và có thể hiểu biết về mối nguy hại
liên quan.
- Hạn chế kích thƣớc chùm tia đến mức cần thiết nhỏ nhất bằng cách sử dụng
phƣơng tiện che chắn hoặc cả hệ chuẩn trục đƣợc lắp đặt ngay trong thiết bị.
- Sử dụng phin lọc thích hợp để loại bỏ bức xạ mền.
- Điều khiển thiết bị trong buống đƣợc che chắn bất kỳ nào có thể. Bộ phận điều
khiển phải đặt ngoài phòng chụp và phải có lắp đặt các khóa liên động để ngăn
cản việc mở máy khi của đang mở.
- Phát các tín hiệu bao hiệu có thể nghe đƣợc và nhìn đƣợc mỗi khi máy đang
hoạt động hoặc sắp hoạt động.
- Xác nhận tác dụng kiểm soát bằng một hệt thông kiểm xạ khu vực và cá nhân.
Các biện pháp áp dụng trong một trƣờng hợp cụ thể phụ thuộc vào loại công việc
và hoàn cảnh tại chỗ. Ví dụ, trong các ứng dụng y tế, sự yên tâm và an toàn của bệnh
nhân có tầm quan trọng lớn và có tác động đến các biện pháp bảo vệ đƣợc ngƣời điều
khiển thực thi.

16. An toàn bức xạ trong X-quang chẩn đoán - 2013
Nhóm SV Điện Tử 07 – K54 Trang16
2.2. Kiểm xạ các cơ sở X-quang
Một số cơ sở X-quang là một cơ sở, mà ở đó có sử dụng các thiết bị phát tia X
cho các mục đích khác nhau ví dụ nhƣ chẩn đoán y tế, chụp hình bức xạ công nghiệp…
Một phần quan trọng trong quá trình đƣa vào hoạt động một cơ sở X-quang bất kỳ,
hoặc các cơ sở tạo ra các bức xạ ion hóa khác là tiến hành kiểm tra bức xạ toàn diện.
Cần chú ý đặc biệt đến các điểm yếu trong che chắn, ví dụ nhƣ các chỗ nối trong vật
liệu che chắn, các cửa sổ nhìn, các cửa ra vào, và các lỗ hoặc các dây dẫn. Việc kiểm
tra thƣờng đƣợc tiến hành khi máy hoạt động ở mức điện áp và dòng cao nhất với các
chế độ làm việc bình thƣờng và sau đố là ở các chế độ khác.
Ví dụ, hãy xét một cơ sở X-quang, trong đó chùm tia X phát ra dự tính nằm trong
mặt phẳng nằm ngang và các khu vực bên cạnh đƣợc che chắn bằng các bức tƣờng dày.
Nếu định hƣớng của máy thay đổi và chùm tia bây giờ hoạt động theo hƣớng thẳng
đứng thì liệu các mức bức xạ ở trên và ở bên dƣới có chấp nhận đƣợc không? Nên nhớ
là nếu một sự thay đổi nhƣ vậy là có thể thì tình thế đố rất có khả năng xảy ra vào một
ngày nào đó. Nếu phát hiện đƣợc các bức xạ quá cao xảy ra trong các vùng lân cận thì
cần áp dụng các biện pháp để ngăn ngừa hoặc ít nhất là báo hiện về tình trạng đó. Điều
này có thể đƣợc thực hiện bằng cách ngăn cản cơ học chùm tia hoạt động ngoài các
giới gian quy định, tạo các lớp che chắn bổ sung, hoặc lắp đặt các thiết bị kiểm xạ có
tín hiệu báo động tại khu vực đó. Nói chung, hai phƣơng pháp đầu đƣợc ƣa chuộng
hơn.
Rõ ràng là các câu hỏi thuộc loại này phải đƣợc xem xét ngay ở giai đoạn thiết kế
nhƣng điều chủ yếu để khẳng định sự an toàn của cơ sở là đo trực tiếp. Việc điều tra
đƣợc lặp đi lặp lại định kỳ, đặc biệt là khi có một sự thay đổi bất kỳ trong quy trình vận
hành.
Cần cẩn thận khi lựa chọn các thiết bị kiểm xạ các tia X. Vấn đề chính là vấn đề
đáp ứng năng lƣợng. Nhiều thiết bị đo làm việc rất tốt đối với các tia X năng lƣợng cao
và tia gamma nhƣng lại đánh giá thấp nghiêm trọng liều suất của tia X dƣới khoảng
100 kVp. Đối với các công việc đòi hỏi năng lƣợng thấp, các thiết bị đo sử dụng buồng

17. An toàn bức xạ trong X-quang chẩn đoán - 2013
Nhóm SV Điện Tử 07 – K54 Trang17
ion hóa với cửa sổ mỏng có thể là thích hợp nhất mặc dù đôi khi chúng thiếu độ nhạy.
Một số vấn đề khác có thể xảy ra khi các thiết bị dạng xung (ví dụ ống G-M) đƣợc sử
dụng là các thiết bị này có thể bị bão hòa khi suất liều tia X cao nhƣng bề ngoài chúng
vẫn có vẻ làm việc bình thƣờng. Điều này là do bản chất xung của các tia X cho phép
thiết bị đó hồi phục giữa các xung. Do vậy, thiết bị này sẽ ghi lại tốc độ của các xung
tia X chứ không phải suất liều trung bình. Điều này may là ít xảy ra vấn đề tƣơng tự
trong các thiết bị có thiết kế hiện đại mặc dù nó vẫn có thể xảy ra do lỗi.
Độ an toàn của cơ sở đƣợc đánh giá cuối cùng bằng các liều bức xạ mà ngƣời
điều khiển thiết bị và ngƣời làm việc ở các khu vực lân cận nhận đƣợc. các mức liều
này đƣợc đo bằng các hộp phim mặc dù rằng một số cơ sở hiện nay dùng các liều kế
nhiệt huỳnh quang. Sử dụng một số hộp phim hoặc thiết bị kiểm xạ khác thƣờng xuyên
đặt ở nhƣng vị trí cố định xung quanh cơ sở thƣờng chung rất gia trị. Nên nhớ là các
máy kiểm xạ cá nhân thƣờng nhỏ về diện tích. Các tia X, đặc biệt là loại dùng trong
chụp hình tinh thể, có diện tích rất nhỏ. Rất có thể là một chùm tia không chiế và liều
kế cá nhân nhƣng tuy nhiên vẫn chiếu xạ vào nhân viên đó.
2.3. Các nguyên tắc cơ bản và tổ chức bảo vệ an toàn
Bảo vệ an toàn bức xạ trong y tế có nhƣng vấn đề riêng biệt vì sức khỏe và sự
khôi phục của bệnh nhân là quan trọng bậc nhất. Khi một lƣợng hoạt độ lớn đƣa và cơ
thể một bệnh nhân thì nó còn có thể gây nguy hại bức xạ đáng kẻ cho các nhân viên y
tế, các bệnh nhân khác và ngƣời nhà bệnh nhân. Các biện pháp bảo vệ bức xạ đƣợc
thảo luận trƣớc đây nhƣ che chắn, khoảng cách, thời gian và bao kín có thể không đƣợc
áp dụng theo cách bình thƣờng. Tuy nhiên, theo định nghĩa thông thƣờng, bệnh nhân
đó vẫn phải đƣợc chăm sóc thích hợp mà không goi tổn hại quá mức cho nhƣng ngƣời
khác.
Các nguyên tắc bảo vệ an toàn bức xạ cơ bản trong y tế là:
- Việc khám và điều trị bệnh bằng bức xạ chỉ đƣợc thực hiện khi chúng đem lại
lợi ích lớn hơn các phƣơng pháp khác.

18. An toàn bức xạ trong X-quang chẩn đoán - 2013
Nhóm SV Điện Tử 07 – K54 Trang18
- Tại bất cứ nơi nào có thể, mọi việc khám chỉ đƣợc tiến hành trong các đơn vị
đặc biệt (khoa, phòng, ban …) chuyên về bức xạ hoặc các buồng bệnh chuyên
biệt.
- Liều cho bệnh nhân phải đƣợc giảm đến mức thấp nhất có thể bằng cách sử
dụng nhƣng kỹ thuật tốt nhất hiện có và phải thực hiện các biện pháp để giảm
đến mức thấp nhất có thể liều trên các bộ phận khác của cơ thể.
- Cần thực hiện các biện pháp thông thƣờng để giảm liều trên cơ quan sinh dục, ví
dụ đối với cá tia X là hạn chế kích thƣớc trƣờng chiếu và trang bị các tấm che
chắn.
- Luôn luôn đặc biệt cân nhắc trƣớc khi chỉ định chiếu xạ cho phụ nữ mang thai
và trẻ em. ( quy tắc 10 ngày: một vấn đề thực tiễn nghiên trọng thƣờng xảy ra là
khi phụ nữ nhận một loạt các lần chiếu xạ X-quang liên quan đến vùng bụng
hoặc hông và sau đó phát hiện ra là trong thời gian đó ngƣời phụ nữ này đang
mang thai. Mối nguy hại còn tồi tệ hơn nếu thai đang trong nhƣng tuần tuổi thai
đầu tiên. Một giải pháp duy nhất cho vấn đề này là chỉ để nhƣng phụ nữ đang
tuổi sinh đẻ bị chiếu xạ tia X ở vùng bụng và hông trong vòng 10 ngày đầu sau
nguỳa bắt đầu có kinh nguyệt hàng tháng, đó là lúc chắc chắn họ không mang
thai. Giải pháp này đƣợc gọi là quy tắc 10 ngày, và mặc dù nó gây ra một số vấn
đề về tổ chức và sắp xếp thời gian nhƣng nói chung hiện nay nó đƣợc chấp nhận
ở nhiều nƣớc.)
- Mọi phép chẩn trị sử dụng bức xạ phải đƣợc tiến hành theo cách giảm tới mức
thấp nhất liều bức xạ gây cho nhƣng ngƣời khác.
Tổ chức và trách nhiện bảo vệ an toàn bức xạ ở tất cả các cơ sở y tế sử dụng bức
xạ đều phải tuân thủ theo các quy định của pháp luật về an toàn và kiểm soát bức xạ
của quốc gia sở tại. Nói chung, trách nhiềm cao nhất về đảm bảo an toàn bức xạ trong
một cơ sở y tế sử dụng bức xạ thuộc về ngƣời quản lý cơ sở đó. Thẩm quyền của ngƣời
quản lý đƣợc thực hiện thông qua ngƣời phụ trách an toàn của cơ sở dựa trên sự y
quyền. Ngƣời phụ trách an toàn bức xạ của một cơ sở thƣờng có trách nhiệm tổ chức

19. An toàn bức xạ trong X-quang chẩn đoán - 2013
Nhóm SV Điện Tử 07 – K54 Trang19
thực hiện các biện pháp đảm bảo an toàn theo quy định trong quá trình sử dụng bức xạ
tại cơ sở đó.
Điều quan trọng là tất cả các nhân viên có thể bị chiếu xạ trong quá trình làm việc
cần đƣợc hƣớng dẫn về bản chất của các mối nguy hại bức xạ và các biện pháp đề
phòng cần thiết.
Các tính chất nguy hại bức xạ và phƣơng pháp bảo vệ tùy thuộc vào từng loại bức
xạ và có thể chia ra làm hai loại:
- Bảo vệ an toàn đối với nguồn bức xạ kín
- Bảo vệ an toàn đối với nguồn bức xạ hở
Các nguồn bức xạ kín ở đây bao gồm không chỉ các chất phóng xạ đƣợc bao kín
phát ra bức xạ mà còn cả các thiết bị phát bức xạ nhƣ các máy phát xạ tia X,
máy gia tốc điện từ, máy phát nơtrôn. Về mặt cơ bản, sự khác biệt giữa nguồn kín và
nguồn hở ở chỗ, không kể khi xảy ra tai nạn, còn thì không có vấn đề về nhiễm bẩn
phóng xạ đối với loại thứ nhất.
2.4. Bảo vệ an toàn đối với X-quang chẩn đoán
Các máy phát tia X, hay máy X-quang, là nguồn kín chính dùng để chẩn đoán với
một số kỹ thuật phù hợp với nhƣng ứng dụng khác nhau. Kỹ thật thông dụng nhất,
giống nhƣ trong chụp hình bức xạ công nghiệp, là chụp các bộ phận cơ thể bằng cách
đặt phần cơ thể cần giám giữa máy X-quang và một tấm phim ảnh. Cận thận chọn chất
lƣợng (điện áp) của tia X và loại nhữ tƣơng ảnh thích hợp sao cho có thể thu đƣợc một
hình ảnh chất lƣợng tốt mà chỉ gây một liều khá thấp cho bệnh nhân. Ví dụ, bằng kỹ
thuật số tốt nhất hiện nay, tia chụp lồng ngực có thể gây một liều thấp cỡ 100 Sv cho
ngực của bệnh nhân trong khi liều điển hình là vào cỡ 1.000 Sv. Liều trên cơ quan
sinh dục sẽ thấp hơn nhiều giá trị này với điều kiện kích thƣớc của chùm tia đƣợc điều
chỉnh thích hợp sao cho cơ quan này năm ngoài trƣờng của chùm tia chính. Trong
nhiều trƣờng hợp một bệnh nhân cần phải chụp X-quang nhiều lần, nhƣng rõ ràng là số
lần chụp phải đƣợc giảm đến mức thấp nhất.

20. An toàn bức xạ trong X-quang chẩn đoán - 2013
Nhóm SV Điện Tử 07 – K54 Trang20
Liều đối với bác sỹ chụp X quang đƣợc giảm đến mức thấp nhất bằng cách thiết
kế an toàn cho phòng chụp tốt, vì dụ nhƣ bố trí một buồng nhỏ có che chắn để ngƣời
chụp có thể đúng trong điều đó điều khiển máy. Đôi khi có các khó khăn khi chụp nhƣ
phải đỡ bệnh nhân trẻ em ở vị trí chụp. Nếu khôngthể sử dụng một bộ đỡ và dây chằng
thì bố hoặc mẹ của em bé đứng bên canh để giữ bé tốt hơn là để nhà quang tuyến làm
việc đó, vì bố mẹ em bé ít bị chiếu xạ thƣơng xuyên nhƣ vậy một vấn đề tƣơng tự xảy
ra khi chụp X-quang răng nếu không thể kẹp phim vào đúng vị trí trong miệng. Trong
trƣờng hợp này bệnh nhân cần tự mình giữ phim hơn là để nha sỹ hoặc các nhân viên y
tế giữ.
Một điểm quan trọng cần nhớ trong việc chụp X-quang trong y tế là chỉ một lớp
che chắn mỏng cũng có thể giảm đƣợc liều đáng kể vì các tia X đƣợc dùng có năng
lƣợng khá thấp (thƣờng nhỏ hơn 100 kVp). Ví dụ, các vật liệu pa chì hiện có sẵn có thể
dùng các tạp dề và găng tay tƣơng đƣơng với khả năng che chắn của khoảng 1 mm chì.
Ngoài các nguy hại do chùm tai chính, các tia X còn có thể bị tán xạ từ bệnh nhân
hoặc từ các vật liệu gần đấy và tạo ra một mối nguy hại nữa.
2.5. Các biện pháp bảo vệ an toàn bức xạ cho mỗi nhóm đối tƣợng bị chiếu xạ
Khi nhân viên làm việc với nguồn bức xạ, mà chủ yếu là nguồn phóng xạ kín và
máy phát tia X, để giảm liều chiếu ngoài tại vị trí ngƣời làm việc, có thể sử dụng 3 biện
pháp nhƣ sau đây:
- Giảm thời gian làm việc: liều tích lũy ngƣời làm việc trong vùng có một suât
liều xác định tỷ lệ thuận với thời gian mà ngƣời này có mặt tại vùng đó. Do vậy
liều của ngƣời này có thể đƣợc kiểm soát đƣợc bằng các giới hạn thời gian có
mặt trong vùng đó.
- Tăng khoảng cách từ ngƣời đến nguồn: vì suất liều tỷ lệ thận với thông lƣợng
nên suy ra suất liều cũng theo định luật nghịch đảo bình phƣơng khoảng cách.
- Tăng chiều dày vật che chắn bức xạ (đối với máy X -quang di động : áo chì bảo
vệ tốt có độ dày 0,5 mm ): Đây là phƣơng pháp đƣợc ƣa chuộng vì nó thực sự
tạo ra điều kiệm là việc an toàn, trong khi dựa vào khoảng cách và thời gian
chiếu xạ có thể cần kiểm soát hành chính liên tục đối với các nhân viện.

21. An toàn bức xạ trong X-quang chẩn đoán - 2013
Nhóm SV Điện Tử 07 – K54 Trang21
Giới hạn liều:
a) Đối với nhân viên bức xạ
Chiếu xạ nghề nghiệp đối với mọi nhân viên bức xạ phải đƣợc kiểm soát sao cho :
- Liều hiệu dụng toàn thân trong một năm đƣợc lấy trung bình trong 5 năm liên
tục không đƣợc vƣợc quá 20 mSv.
- Liều hiệu dụng toàn thân trong một năm riêng lẻ bất kỳ không đƣợc vƣợt quá 50
mSv.
- Liều tƣơng đƣơng trong một năm đối với thể tinh thể của mắt không vƣợt quá
150 mSv.
- Liều tƣơng đƣơng trong một năm đối với tay chân và da không vƣợt quá 500
mSv.
b) 2. Đối với dân chúng
- Liều hiệu dụng toàn thân trong một năm không đƣợc vƣợt quá 1 mSv .
- Trong các trƣờng hợp đặc biệt liều hiệu dụng có thể tăng tới 5 mSv cho một
năm riêng lẻ, nhƣ liều hiệu dụng cho trung bình 5 năm liên tục không vƣợt quá
1 mSv trong một năm.
- Liều tƣơng tƣơng trong một năm đối với thủy tinh thể của mắt không vƣợt quá
15 mSv.
- Liều tƣơng đƣơng trong một năm đối với chân tay hoặc da không đƣợc vƣợt quá
50 mSv.
c) 3. Đối với ngƣời thăm, ngƣời trợ giúp bệnh nhân
- Giới hạn liều đƣợc lập ra trong điều này sẽ không áp dụng cho những ngƣời
chăm sóc bệnh nhân, có nghĩa là các cá nhân bị chiếu trong khi tình nguyện trợ
giúp bệnh nhân ( khác với những công việc hoặc nghề nghiệp của họ ) trong khi
tiến hành các xét nghiệm hoặc điều trị, hoặc khách đến thăm bệnh nhân, bởi
vậy:
- Liều của một cá nhân bất kỳ tham gia chăm sóc, hỗ trợ bệnh nhân và khách đến
tham cần phải đƣợc kiềm chế sao cho liều bức xạ không vƣợt quá giá trị 5 mSv
trong cả thời kỳ bệnh nhân đƣợc chẩn đoán và điều trị.

22. An toàn bức xạ trong X-quang chẩn đoán - 2013
Nhóm SV Điện Tử 07 – K54 Trang22
- Liều chiếu với các trẻ em đến thăm bệnh nhân đang sử dụng dƣợc chất phóng xạ
cũng phải đƣợc kiềm chế ở mức nhỏ hơn 1 mSv

23. An toàn bức xạ trong X-quang chẩn đoán - 2013
Nhóm SV Điện Tử 07 – K54 Trang23
CHƢƠNG 3: BẢO VỆ CHỐNG PHÓNG XẠ TRONG XẬY DỰNG PHÒNG X-
QUANG CHẨN ĐOÁN
3.1 Hiện trạng các phòng X-quang chẩn đoán ở Việt Nam
Hiện nay với sự phát triển ngày càng cao của thiết bị y tế, giá thành ngày càng rẻ, nền
kinh tế phát triển cộng nhu cầu ngƣời dân tăng lên, việc sử dụng các thiết bị X- Quang
đặc thù không còn chỉ giới hạn trong các Bệnh viện nhƣ trƣớc kia mà ngay cả các đơn
vị y tế tƣ nhân cũng có khả năng trang bị thiết bị này. Chính việc sử dụng rộng rãi đó
đã đặt ra một vấn đề không nhỏ là đảm bảo an toàn khi xây dựng phòng thiết bị sử
dụng máy X-Quang và các máy tia phóng xạ khác.
Hình 9: Phòng chụp X-Quang
Đã xuất hiện một thực trạng ở nhiều nơi là các cơ sở y tế tƣ nhân đi thuê văn
phòng, nhà ở tƣ nhân để làm phòng khám chữa bệnh đặc thù, các phòng này chỉ đƣợc
duy tu sửa chữa sơ sài mà không biết rằng nó cần tuân thủ những quy định nghiêm ngặt
trong xây dựng các phòng khám kiểu này. Hầu hết các cơ sở này không nghĩ đến sự
phải bảo vệ cho các dạng tia phóng xạ của các loại máy sử dụng tia phóng xạ để tránh
tác động xấu đến môi trƣờng của các phòng khám chữa bệnh. Các phòng có sử dụng

24. An toàn bức xạ trong X-quang chẩn đoán - 2013
Nhóm SV Điện Tử 07 – K54 Trang24
máy phát sinh ra chất phóng xạ phải đƣợc bảo vệ, che chắn tuyệt đối không cho các tia
phóng xạ lọt ra hành lang hoặc các không gian khác làm ảnh hƣởng đến sức khoẻ của
mọi ngƣời.
Hình 10: Phòng chụp X-quang không đủ tiêu chuẩn điện tích
3.2. Thiết kế phòng chụp X-quang chẩn đoán đạt tiêu chuẩn
Trong đời sống hiện nay, nguồn bức xạ đã góp phần đáng kể trong sự phát triển
của xã hội. Bên cạnh đó, bức xạ còn là mối nguy hiểm tác hại đến cuộc sống lâu dài
của con ngƣời và môi trƣờng nếu không đƣợc quan tâm, không đƣợc đầu tƣ đủ điều
kiện an toàn và kiểm soát chặt chẽ thì đây là một tác hại rất nguy hiểm đối với nhân
viên y tế, ngƣời bệnh và môi trƣờng...
Bên cạnh những tác dụng của việc chụp X - Quang, tia X rất độc hại, nếu chụp X-
Quang không đƣợc tiến hành trong điều kiện an toàn, phòng chụp, thiết bị chụp không
đạt tiêu chuẩn an toàn do Bộ Y tế và tổ chức Y tế thế giới đề ra, cùng với việc đội ngũ
bác sĩ chụp X - Quang không đƣợc trang bị đầy đủ kiến thức thì quả là điều nguy hiểm
đối với ngƣời bệnh. Theo các chuyên gia y học, tổn thƣơng khi bị nhiễm xạ biểu hiện ở
nhiều cơ quan nhƣ tủy xƣơng (ngừng hoạt động), niêm mạc ruột (tiêu chảy, sụt cân),
máu (nhiễm độc), da (ban đỏ, viêm da, sạm da), giảm sức đề kháng cơ thể, vô sinh, ung
thƣ... Đặc biệt, phụ nữ đang mang thai chụp X- Quang là điều hết sức nguy hiểm đối
với thai nhi. Bức xạ là một trong những tác nhân có thể liên quan tới bệnh tật, gây ra sự
tổn thƣơng bức xạ ở mức phân tử, tế bào và hệ thống cơ quan của con ngƣời.

25. An toàn bức xạ trong X-quang chẩn đoán - 2013
Nhóm SV Điện Tử 07 – K54 Trang25
Cán bộ y tế thƣờng xuyên tiếp xúc với bức xạ ion hay gặp phải những biểu hiện
cụ thể từ việc ảnh hƣởng bức xạ, có nhiều ngƣời đã vô sinh, suy giảm bạch cầu, sùi tay,
sinh con dị dạng quái thai, ung thƣ hoặc nhẹ thì mẫn cảm dị ứng.
Hình 11: Cấu trúc phòng X-quang đạt tiêu chuẩn
Theo tiêu chuẩn thiết kế phòng chuẩn đoán hình ảnh: X - Quang, CT-Scanner,
MRI shielding room thì phải đảm bảo các yêu cầu:
- Kết cấu công trình phải đảm bảo độ bền vững (sử dụng khung cột thép, bê tông
cốt thép). Tƣờng gạch và các vật liệu hoàn thiện bao che.
- Nền, sàn không đƣợc có bậc thang, không chênh cốt hoặc ngƣỡng cửa, lát gạch
ceramic, granit, tấm vinyl hoặc phủ sơn đặc biệt; đảm bảo phẳng, nhẵn, không
trơn trƣợt, chịu đƣợc hoá chất, chống thấm, chống tĩnh điện và dễ vệ sinh.
- Trƣờng hợp đặt tại các tầng trên (lầu): sàn phải đảm bảo an toàn bức xạ cho các
tầng phía dƣới.

26. An toàn bức xạ trong X-quang chẩn đoán - 2013
Nhóm SV Điện Tử 07 – K54 Trang26
- Tƣờng phải đƣợc hoàn thiện bằng các giải pháp: trát, ốp vật liệu bền vững, sơn
silicat; đảm bảo lớp che phủ bề mặt phẳng, nhẵn, mỹ quan, chống thấm.Tƣờng
bên trong các phòng chiếu, chụp phải sử dụng vật liệu cản tia xạ (chì lá, vữa
barit, cao su chì).
- Tƣờng bên trong khu vực hành lang và các phòng có chuyển cáng, xe và giƣờng
đẩy phải gắn thanh chống va đập ở độ cao từ 0,7 đến 0,9m (tính từ sàn).
- Trần bên trong phòng và hành lang phải có bề mặt phẳng, nhẵn (không bám
bụi) và chống thấm, cách nhiệt tốt. Trần bên trong các phòng, hành lang có lắp
đặt các thiết bị chiếu sáng, phòng cháy, chữa cháy, điều hoà không khí và các
thiết bị kỹ thuật (có các giải pháp kết cấu đảm bảo lắp đặt thiết bị). Trần bên
trong các phòng chụp phải trát bằng vữa barit hoặc ốp vật liệu cản tia xạ (nếu có
tầng trên).
- Cửa chắn tia bức xạ phải đảm bảo các yêu cầu: Cánh cửa bọc vật liệu cản tia
(chì lá, cao su chì....). Có đèn hiệu, biển cảnh báo bức xạ ở ngang tầm mắt ở mặt
phía bên ngoài phòng. Cửa đóng mở nhẹ nhàng, đảm bảo kín không để lọt tia xạ
khi chiếu, chụp.
- Cửa sổ phải đảm bảo các yêu cầu sau: Có khuôn, cánh cửa bằng gỗ hoặc kim
loại (nhôm, thép) kết hợp với kính trong hoặc mờ để chiếu sáng tự nhiên và có
chốt đóng an toàn.
- Các phòng đặt thiết bị X - Quang, máy chụp cắt lớp và máy cộng hƣởng từ
không bố trí cửa sổ để đảm bảo an toàn bức xạ, che chắn sóng điện từ. Phòng
đặt thiết bị phải đảm bảo yêu cầu kỹ thuật và đảm bảo an toàn (không để tia xạ
lọt ra bên ngoài; không để lọt ánh sáng vào phòng rửa phim...).
- Hộp chuyển đồ gắn trên phòng tráng rửa phim thông với các bộ phận chức năng.
Ô kính quan sát phải đảm bảo các yêu cầu sau: Ô kính chì đảm bảo khả năng
cản tia bức xạ

27. An toàn bức xạ trong X-quang chẩn đoán - 2013
Nhóm SV Điện Tử 07 – K54 Trang27
Hình 12: Một cơ sở X-quang gồm các phòng riêng biệt
Một cơ sở X quang tối thiểu phải gồm các phòng riêng biệt sau đây:
- Phòng chờ (hoặc nơi chờ) của bệnh nhân;
- Phòng đặt máy X - Quang;
- Phòng xử lý phim (phòng tối);
- Phòng (hoặc nơi) làm việc của các nhân viên bức xạ.
Phòng chờ (hoặc nơi chờ) của bệnh nhân phải tách biệt với phòng máy X -
Quang. Liều giới hạn ở mọi điểm trong phòng này không đƣợc vƣợt quá liều giới hạn
cho phép là 1 mSv/năm...
Phòng đặt máy X - Quang đáp ứng các yêu cầu sau:Thuận tiện cho việc lắp đặt,
vận hành thao tác máy, di chuyển an toàn bệnh nhân. Khi tính toán, thiết kế độ dầy của
tƣờng, trần, sàn và các cửa của phòng X - Quang phải chú ý đến đặc trƣng của thiết bị
(điện thế, cƣờng độ dòng điện), thời gian sử dụng máy, hệ số chiếm cứ bên ngoài
phòng X quang mà tính toán chiều dày thích hợp cho từng bức tƣờng, cửa, trần, sàn

28. An toàn bức xạ trong X-quang chẩn đoán - 2013
Nhóm SV Điện Tử 07 – K54 Trang28
nhà. Đặc biệt ở các chỗ giáp nối giữa tƣờng và các cửa hoặc giữa các bức tƣờng của
phòng máy X - Quang phải đƣợc thiết kế, xây dựng bảo đảm mức bức xạ rò thoát ra
ngoài không vƣợt quá 1 mSv/năm (không kể phông bức xạ tự nhiên). Các bức tƣờng
của phòng X - Quang phía ngoài có lối đi lại phải bảo đảm liều bức xạ cho phép trong
một năm không đƣợc vƣợt quá 1 mSv (không kể phông bức xạ tự nhiên).
Mép dƣới của các cửa thông gió, các cửa sổ không có che chắn bức xạ của phòng
X - Quang phía ngoài có ngƣời qua lại phải có độ cao tối thiểu là 2 m so với sàn nhà
phía ngoài phòng X - Quang;
Phải có đèn hiệu và biển cảnh báo bức xạ ở ngang tầm mắt gắn phía bên ngoài cửa ra
vào phòng X - Qquang. Đèn hiệu phải phát sáng trong suốt thời gian máy ở chế độ phát
bức xạ;
Việc lắp đặt máy X - Quang phải bảo đảm: khi máy hoạt động, chùm tia X không
phát ra hƣớng có cửa ra vào hoặc hƣớng có nhiều ngƣời qua lại và phải đƣợc che chắn
bảo vệ tầm nhìn của mắt khỏi nguồn bức xạ. Chiều cao tấm chắn phải trên 2 m kể từ
sàn nhà, chiều rộng tấm chắn tối thiểu là 90 cm và độ dầy tƣơng đƣơng là 1,5 mm chì;
Các phòng có bố trí 2 máy X - Quang thì mỗi khi chiếu, chụp chỉ cho phép vận hành 1
máy;
Tuỳ theo mỗi loại máy mà bàn điều khiển đƣợc đặt trong hoặc ngoài phòng X -
Quang. Phải có kính chì để quan sát bệnh nhân và phải bảo đảm liều giới hạn tại bàn
điều khiển không đƣợc vƣợt quá 20 mSv/năm từ là 10 mSv/h (không kể phông bức xạ
tự nhiên).
Kích thƣớc phòng X - Quang quy định nhƣ sau: Phòng X - Quang không có bàn
bệnh nhân, diện tích của phòng không đƣợc nhỏ hơn 12m2
, kích thƣớc một chiều
không nhỏ hơn 3m; Phòng X- Quang có trang bị bàn bệnh nhân cố định hay di động,
diện tích của phòng không đƣợc nhỏ hơn 14m2
, kích thƣớc một chiều không nhỏ hơn
3m; Phòng X- Quang có trang bị bàn bệnh nhân có thể lật nghiêng đƣợc, diện tích của
phòng không đƣợc nhỏ hơn 20m2
, kích thƣớc một chiều không nhỏ hơn 3,5m; Nếu
máy X -Quang có bản thiết kế phòng của nhà sản xuất kèm theo, kích thƣớc phòng tối
thiểu phải không nhỏ hơn kích thƣớc quy định bởi nhà sản xuất. Đối với các phòng X-

29. An toàn bức xạ trong X-quang chẩn đoán - 2013
Nhóm SV Điện Tử 07 – K54 Trang29
Quang có kích thƣớc nêu trên, tủ điều khiển phải đặt ở bên ngoài phòng X -
Quang. Phòng xử lý phim phải biệt lập với phòng X - Quang, phải bảo đảm liều không
ảnh hƣởng đến quá trình xử lý phim và bảo đảm cho các phim chƣa xử lý không bị
chiếu quá liều 10 mGy/tuần (1,13 mR/tuần), không kể phông bức xạ tự nhiên. Cửa ra
vào phòng xử lý phim không bị chiếu bởi các tia trực tiếp.Hộp chuyển catset đặt trong
phòng X -Quang phải có vỏ bọc có độ dày tƣơng đƣơng là 2mm chì.
Phòng hoặc nơi làm việc của nhân viên bức xạ phải biệt lập với phòng máy X -
Quang. Liều giới hạn cho phép tại bất kỳ điểm nào trong phòng không đƣợc vƣợt quá 1
mSv/năm (không kể phông bức xạ tự nhiên).
3.3. Nhƣng điều cần chú ý trong thi công xây dựng phòng X-quang chẩn đoán
Cũng cần chú ý khi thi công các phòng đặc thù X - Quang thì các phòng sử dụng
chất phóng xạ không nên làm cửa sổ kính, vì lớp kính này bình thƣờng không đƣợc
mở. Nếu có yêu cầu làm cửa kính thì các lớp kính phải là kính ngậm chì để phóng xạ
không xuyên qua đƣợc.
Tƣờng, sàn, trần những căn phòng sử dụng chất phóng xạ phải có lớp trát ngăn
phóng xạ. Lớp vữa chống phóng xạ gồm xi măng trộn với bột Sulfat Barium (Barium
Sulfate). Barium Sulfate có công thức phân tử là BaSO4, khối lƣợng phân tử là 233.43
g/mol, chất này có màu trắng tinh thể, dung trọng là 4.5 g/cm3
, điểm chảy là 1580 o
C,
khả năng hoà tan trong nƣớc là 0.00115 g/L (18o
C).
Trong xây dựng thƣờng sử dụng Barium Sulfate dƣới dạng bột nghiền từ quặng
nguyên thô. Để tạo lớp vữa trát ngăn sự xuyên qua của phóng xạ thƣờng dùng vữa trộn
bột Barium Sulfate với xi măng theo tỷ lệ 1 phần xi măng và 4 phần bột Barium
Sulfate. Chiều dày lớp vữa trát tối thiểu là 40 mm và thƣờng làm với chiều dày 60 mm.
Lớp vữa trát quá dày phải trát ít nhất thành 3 lớp, lớp nọ gần khô mới trát lớp tiếp
theo. Để lớp vữa không tụt, sụt phải ghim lên tƣờng lƣới thép sợi nhỏ đan mắt cáo để
giữ vữa. Ngoài cùng trát vữa xi măng làm lớp hoàn thiện, vừa bảo vệ lớp vữa bên trong
vừa kiêm lớp trang trí.
Và chú ý đặc biệt khi thi công tƣờng chì, phải có biện pháp an toàn đặc biệt vì chì
làm con ngƣời bị ngộ độc, nhất là có hại cho trẻ em. Nếu chì vào cơ thể có thể gây ra:

30. An toàn bức xạ trong X-quang chẩn đoán - 2013
Nhóm SV Điện Tử 07 – K54 Trang30
trí thông minh bị sút giảm, vấn đề về hành vi, vấn đề về tăng trƣởng, bệnh thiếu máu,
tổn hại đến thận, lãng tai.
Tóm lại, việc xây dựng và thi công phòng chống tia đặc thù và phóng xạ là đặc
biệt quan trọng, điều này không những phải nằm trong tƣ tƣởng của các cá nhân, chủ tƣ
nhân kinh doanh y tế, bác sỹ mà trong cả kiến thức của những ngƣời làm xây dựng
cũng không thể thiếu, điều đó mới góp phần tạo nên một ngành xây dựng phục vụ nhu
cầu sức khỏe thực sự cho nhân dân.

31. An toàn bức xạ trong X-quang chẩn đoán - 2013
Nhóm SV Điện Tử 07 – K54 Trang31
KẾT LUẬN
Phƣơng pháp X-quang chẩn đoán nói riêng và các phƣơng pháp chẩn đoán hình
ảnh nói chung đều tạo ra những tia phóng xạ không nhìn thấy đƣợc và rất nguy hiểm
nên khi vận hành các thiết bị cần nắm vững và tuân thủ nghiêm ngặt các hệ thống pháp
quy, các tiêu chuẩn và nội quy về an toàn bức xạ để đảm bảo an toàn cho chính mình,
bệnh nhân và môi trƣờng xung quanh
Sau khi làm xong bài tiểu luận này, chúng em sẽ có thêm nhiều kiến thức hơn về
an toàn bức xạ trong việc chụp X quang chẩn đoán. Từ đó có thể phòng tránh các tác
hại của nó mang lại, tuyên truyền cho mọi ngƣời hiểu và tuân thủ các nội quy khi tiếp
xúc với các chất phóng xạ , trang thiết bị liên quan đến lĩnh vực này trong các cơ sở y
tế.
Đề tài đƣợc thực hiện với sự nỗ lực hết sức của các thành viên trong nhóm. Tuy
nhiên với hiểu biết còn chƣa sâu, thời gian làm đề tài cũng không đƣợc dài nên sẽ
không tránh khỏi những thiếu sót mong Cô góp ý thêm để chúng em có thể hoàn thành
tốt hơn nữa.
Chúng em xin chân thành cảm ơn!

32. An toàn bức xạ trong X-quang chẩn đoán - 2013
Nhóm SV Điện Tử 07 – K54 Trang32
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. An toàn bức xạ và an toàn điện trong y tế; Nhóm tác giả: Hoàng Ngọc Liên, Nguyễn
Đức Thuận, Nguyễn Thái Hà; Nhà Xuất bản khoa học và kỹ thuật, 2003.
2. Bài giảng chuẩn đoán hình ảnh; Đoàn Nhật Ánh; Đại học Bách Khoa Hà Nội; năm
2002.
3. Tác dụng của tia phóng xạ đối với vật chất; Duy Nhất – Huỳnh Nguyễn Thanh Trúc;
Đại học sƣ phạm thành phố Hồ Chí Minh; 2002.
4. Giáo trình huấn luyện bức xạ cho cán bộ phụ trách an toàn bức xạ; Ngô Quang
Huy, Nguyễn Văn Mai; Trung tâm hạt nhân HCM; 04/2004.