1. Tanzimat Edebiyatı, bir kültür ve siyasi hareketin sonucu olarak ortaya çıkmış bir edebi
akımdır. 3 Kasım 1839'da Reşit Paşa tarafından ilan edilen ve Gülhane Hattı
Hümayunu da denilen yenileşme beratının yürürlüğe konmuş olmasından doğmuştur.
Bu olay daha sonraları Tanzimat Fermanı olarak adlandırılacak,gerek siyasi alanda
gerek edebi ve gerekse toplumsal hayatta batıya yönelmenin resmi bir belgesi
sayılacaktır. Edebiyat Tarihçilerimizde 1839 yılını Tanzimat edebiyatının başlangıcı
olarak kabul edeceklerdir.
Amacı, metot bakımından Batılı, öz ve ruh bakımından milli bir edebiyat yaratmaktır.
Türk toplumundaki esaslı değişmeleri , fikir ve yenilik hareketlerini yansıtır.
Tanzimat fermanıyla yapılan yenilikler:
A-Hukuksal Alandaki Yenilikler
1840’da İlk Ceza Yasası çıkarılır ve ilk ticaret mahkemesi
açılır.
1847’de toprak mülkiyeti ve kullanımıyla ilgili ilk yasa
çıkarılır.
Yargı örgütünde büyük yenilik ve değişiklikler yapılır.
1868’de Divan-ı Ahkâm-ı Adliye ve Şuarâ-yı Devlet (bugünkü
Yargıtay ve Danıştay’ın temelleri) kurulur.
2. B-Yönetim Alanındaki Yenilikler
II. Mahmut’un kurmuş olduğu bakanlıklara (Evkaf, Dahiliye, Hariciye, Maliye)
yenileri eklenmiştir (Ticaret ve Ziraat, Maarif, Adliye, Bahriye, Harbiye).
Yerel Meclisler kurulmuştur
Taşra yönetimi Vilayet (İl), Sancak, Kaza (İlçe), Nahiye (Bucak) ve Köy olarak
örgütlenmiştir.
1854’te İstanbul’da, İlk kez Belediye Örgütü Kurulmuştur.
C-Askerlik Alanındaki Yenilikler
1843’te yeni ordu kurulmuştur.
1848’de yeni askerlik düzeni uygulanmaya başlanmıştır.
3. D-Eğitim Alanındaki Yenilikler
Tanzimat’ı uygulayacak yeni bir insan tipinin oluşturulmasına çalışılmıştır.
1845’te Rüştiyeler( Orta Okul) Darü’l-Fünun’a öğrenci yetiştiren orta dereceli
okullar olarak kabul edilmiştir.
1850’de Darü’l-Maarif öğrenime başlar.
1851’de akademik karakterde ilk ilmî dernek olan Encümeni Dâniş açılmıştır.
1857’de Paris’te Mekteb-i Osmanî adında bir okul açılmıştır.
1858’de Kız Rüştiye Mektepleri(Orta Okul) açılmıştır.
1863’te Darü’l-Fünun’da halka açık serbest konferans şeklinde derslere
başlanmıştır.
1864-1876 yılları arasında Paris’e öğrenci yollanmıştır(Tanzimat Edebiyatı’nı
oluşturan şair ve yazarların Batı’dan etkilenmelerini sağlamıştır).
1868’de Mekteb-i Sultanî(bugünkü Galatasaray Lisesi) açılmıştır.
1869’da Maarif-i Umumiye Nizamnamesi(Millî Eğitim Tüzüğü) ile ilk ve orta
öğretim düzenlenmiştir.
1870’te Darü’l-Fünun-ı Osmanî açılmıştır, Darü’l-Muallimat açılmıştır.
1872’de Darü’l-Maarif İdadisi(lisesi) kurulmuştur.
1874’te Darü’l-Fünun-ı Sultanî(Hukuk, Mülkiye, Edebiyat
fakültelerinden oluşur) açılır.
4. E-Ekonomi Alanındaki Yenilikler
Bu alanda büyük atılımlar gerçekleşememiştir. Dış baskılar nedeniyle
çağdaş bir ekonomik yapı oluşturma yolunda ilerlemeler kaydedildi
ancak ülke yarı sömürge durumuna düştü.
Ferman ile sözü verilen adil vergi düzenini kurmak adına 1839’da
iltizam usulü kaldırıldı, ancak yeni düzenin sağlanamaması nedeniyle
1841-1870 yılları arasında iltizam usulü yeniden getirildi.
1838’de İngiliz tüccarlarına geniş ayrıcalıklar veren “Balta limanı
Ticaret Antlaşması” başta olmak üzere Avrupa ülkeleriyle çeşitli ticarî
antlaşmaların imzalanması ülkeyi yabancı sanayi ürünleri için açık
pazar durumuna getirmiştir. 1854’te ilk kez dış borç alınmıştır, Avrupa
ülkelerine borçlanma dönemi başlamıştır. (bu durum 1881’de Osmanlı
Devleti’nin tüm kaynaklarını Avrupa ülkelerinin denetimine bırakan
Düyun-ı Umumiye’nin kuruluşuna zemin hazırlamıştır.
5. F-Siyasal Alandaki Yenilikler
Bu dönemde yapılan siyasal yenilikler ve verilen haklar Avrupa ülkeleri tarafından
yeterli bulunmamış ve Islahat Fermanı adında yeni bir fermanın çıkarılması
gerekmiştir (1856).
Gelişen milliyetçilik akımları, bu yöndeki siyasal nitelikli ayaklanmaları
hızlandırmıştır, azınlıklar kendilerine tanınan yeni ve daha kapsamlı haklara
rağmen daha fazlasını, hatta bağımsızlıklarını istemişler ve bu yöndeki kopmalar
artmıştır.
Tutucu kesimin Tanzimat’a olan tepkilerine, 1860’da basının ortaya çıkmasıyla
aydınların Tanzimat’ın yetersizliği ve eksikleri konusundaki eleştirileri eklenmiştir.
Sonuç olarak Tanzimat Osmanlı İmparatorluğu’nda hemen her alanda büyük
değişimlerin yaşandığı bir dönemdir. Ancak bu değişimlerin bedelleri oldukça ağır
olmuştur.
Modernleşme ve yenileşme yolunda, ülke yarı sömürge durumuna düşmüştür,
yapılan yeniliklerin çoğu kağıt üzerinde kalmıştır.
6.
7. 1- Hazırlık Dönem 2-Birinci dönem 3-İkinci Dönem
Bu dönem Tanzimat Fermanı’nın ilanı ile başlar. Âkif Paşa,
Sadullah Paşa, Münif Paşa ve Ethem Paşa Batı Edebiyatı’ndan çeviriler yaparak
yeni edebiyatın oluşumuna zemin hazırlamışlardır.
8. 2-Birinci dönem
*1860’da ilk özel gazete olan Tercüman-ı Ahval’in çıkışı ile
başlar. Tanzimat Edebiyatı da bu tarih ile beraber başlatılır.
*“Toplum için Sanat” görüşü benimsenmiştir. Bu dönemin
edebiyatçıları mücadeleci ruhlu ve aynı zamanda
politikacıdırlar.
*Tanzimat Edebiyatı’nın genel hedeflerinin belirlendiği, şair
ve yazarlarca benimsendiği, yeni konuların en çok işlendiği
dönemdir. Dilde sadeleşme esas alınmıştır.
*Namık Kemal, Şinasi, Ziya Paşa, Ahmet Mithat, Şemsettin
Sami, Ahmet Cevdet Paşa, Ahmet Vefik Paşa bu dönemin en
önemli temsilcileridir.
9. 3-İkinci Dönem
*Gazetelerde yönetime ilişkin eleştirilerin yer alması üzerine,
yeni padişah II. Abdülhamit’in aydınları İstanbul’dan
uzaklaştırdığı, politik ve sosyal düşüncelerin yasaklandığı
sansürler dönemidir.
*Baskılar, bu dönem edebiyatçılarının toplumsal konuları bir
yana bırakarak bireysel konulara yönelmesini ve “Sanat için
Sanat” görüşünün benimsenmesine yol açmıştır. Buna bağlı
olarak edebiyat dili yeniden ağırlaşmıştır.
*Recai zade Mahmut Ekrem, Sami paşazade Sezai, Nabi zade
Nâzım, Abdülhak Hamit Tahran, Şemsettin Sami, Muallim
Naci bu dönemin en önemli temsilcileridir.
11. TANZİMAT EDEBİYATI HAKKINDA BAZI BİLGİLER
*Tanzimat Edebiyatı daha önce de belirtildiği gibi Batı Uygarlığı’nı örnek alan
bir edebiyattır ve Batı Edebiyatı’ndan yapılan çeviriler bu konuda belirleyici
rol oynamıştır.
*Türk Edebiyatı’na hikaye, roman, tiyatro, makale, fıkra, hatıra, eleştiri gibi
yeni nesir türleri Tanzimat Edebiyatı ile birlikte girmiştir, nesir bu dönem ile
birlikte önem kazanmış ve gelişmiştir.
*Özellikle Fransız İhtilâli’nin (1789) etkisiyle dünyaya yayılan “Hürriyet,
Eşitlik, Sosyal Adalet, Meşrutiyet, Dünya Kardeşliği, Vatan Millet ve Halk
Sevgisi” gibi konular bu edebiyatın temel konularıdır.
*Divan Edebiyatı adı verilen bir önceki edebiyat dönemine karşı cephe
alınmıştır ve bu eski edebiyat yıkılmaya çalışılarak yerine yeni edebiyatı
getirmek bu dönem şair ve yazarlarının temel amacı olmuştur.
*Halkı eğitmek, halka okuma sevgisi kazandırmak amacıyla Tanzimat
Edebiyatı’nın dili günlük konuşma diline yakındır.
12. Gazeteciliğin gelişmesi ve tiyatroların varlığı edebiyat dilinin sadeleşmesinde
büyük rol oynamış ve bu aşamayı hızlandırmıştır.
*Tanzimat edebiyatçıları yeniliği bu kadar benimsemelerine rağmen “eski”den bir
türlü kopamamışlardır. Bunun sonucunda da Tanzimat Edebiyatı’nda yalnızca
içeriksel değişimler geniş çaplı ve köklü olmuştur, biçimsel değişimler pek
yapılamamıştır.
Tanzimat edebiyatçılarının eskiden kopamamaları bu edebiyatta bir “ikilik”
(düalite) yaratmıştır. İkiliğin sebebi Batı-Doğu çelişkisidir. Medreselerin karşısında
batılı tarzda yeni okulların, Fıkıh’a dayanan Şerî Hukuk’un karşısında yeni hukuk
kurumlarının, Şeriat Mahkemelerinin karşısında “Nizamiye” denilen yeni
mahkemelerin yer alması sosyal ikiliklerdendir. Edebiyatta ise “eski”yi savunanlar
ve “yeni”yi isteyenler arasında yazılı tartışmalar yaşanır.
Dil de daima ikilemdedir (Tanzimat’ın ilk dönem edebiyatçıları dili sadeleştirirken
ikinci dönem edebiyatçıları yeniden ağırlaştırmıştır). Ayrıca eski nazım kalıpları
içerisinde yeni kavram ve fikirlerin ortaya konması da ikiliğin edebiyata yansıma
biçimlerindendir.
İkiliğin en büyük temsilcisi Ziya Paşa’dır. Önce “Şiir ve İnşa” adlı eserinde hece
ölçüsünün kullanılması gerektiğini söyler ve sade bir dil kullanır, daha sonra ise
“Harâbât” adlı eserinde aruz ölçüsünü savunur ve ağır bir dil kullanır.
13.
14. İlk roman çevirisi: Telemak (Fenelon) -
Yusuf Kamil Paşa
İlk Roman: Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat -
Şemsettin Sami
İlk edebi roman: İntibah - Namık Kemal
İlk tarihi roman: Cezmi - Namık Kemal
İlk realist roman: Araba Sevdası - R.
Mahmut Ekrem
İlk köy romanı: Karabibik - Nabizade
Nazım
15. İlk hikâye: Letaif-i Rivayat - Ahmet Mithat
Efendi
İlk hikâye kitabı: Küçük Şeyler -
Samipaşazade Sezai
İlk tiyatro: Şair Evlenmesi - Şinasi
Sahnelenen ilk tiyatro: Vatan yahut Silistre -
Namık Kemal
İlk tiyatro çevirisi: Zor Nikâh (Moliere) - A.
Vefik Paşa
16. İlk özel gazete: Tercüman-ı Ahval - Şinasi ve Agah Efendi
İlk resmi gazete: Takvim-i Vekayi
17. Tasvir-i efkar: şinasi
ceride-i havadis: william churchill
İlk makale: Tercüman-ı Ahval
Mukaddimesi - Şinasi
18. İlk eleştiri: Tahrib-i Harabat -
Namık Kemal
İlk pastoral şiir: Sahra - Abdülhak
Hamit Tarhan
İlk noktalama işaretleri: Tercüman-ı
Ahval Mukaddimesi - Şinasi
19. Tanzimat 1.Dönem (1860-
1876)
Ziya paşa
Şinasi
Namık Kemal
Ahmet Vefik Paşa
Şemsettin Sami
Ahmet Mithat Efendi
Tanzimat 2.Dönem (1876-
1895)
Recaizade Mahmut Ekrem
Sami paşazade Sezai
Muallim Naci
Ahdülhak Hamit Tarhan
Nabizade Nazım
20. ZİYA PAŞA (1825-1880)
Başlıca Eserleri:
Zafer name (1868, düzyazı şiir)
Rüya (ölümünden sonra, 1910)
Veraset Mektupları (ölümünden sonra
1910)
Eş'ar-ı Ziyâ (ölümünden sonra şiir, 1881)
Şiir ve İnşa (makale)
Harabat (Şiir Antolojisi)
Defter-i Âmal (Anı)
Tercümeleri:
Viardot'tan, Endülüs Târihi'ni
Cheruel ile Lavallee'den Engizisyon
Târihi'ni
J.J. Rousseau'dan Emil
Moliere'den Tartuffe
ŞİNASİ (1826-1871)
Tercüme-i Manzume :şiir çevirisi
Şair Evlenmesi: tiyatro
Müntehabat-ı Eşhar (1862, Divan-ı Şinasi
adıyla da bilinir, şiirlerinden seçmeler)
Durub-u Emsal-i Osmaniye (1863, atasözleri
derlemesi)
Müntahabat-ı Tasvir-i Efkar (18623, 1885.
Ebüzziya Tevfik tarafından düzenlenen seçme
makaleler)
21. NAMIK KEMAL (1840-1888)
OYUN:
Vatan Yahut Silistre
Zavallı Çocuk
Akif Bey
Celaleddin Harzemşah
Kara Bela (1908)
ROMAN:
İntibah
Cezmi
ELEŞTİRİ:
Tahrib-i Harâbât
Takip
Renan Müdafaanamesi
İrfan Paşa'ya Mektup
Mukaddeme-i Celal
TARİHİ KİTAPLAR:
Devr-i İstila
Barika-i Zafer
Evrak-ı Perişan
Kanije
Silistre Muhasarası
Osmanlı Tarihi
Büyük İslam Tarihi
22. ŞEMSETTİN SAMİ (1850-1904)
ROMAN:
Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat (1872)
OYUN:
Besa yahut Ahde Vefa (1875)
Gâve (1876)
DİL KİTAPLARI:
Kamus-ı Türki (2 cilt, 1899-1900,
tıpkıbasımları 1978, 1989)
Kamus-ı Fransevi (1882-1905,
Fransızca'dan Türkçe'ye sözlük)
Kamus-ı Fransevi (1885, Türkçe'den,
Fransızca'ya sözlük)
Küçük Kamus-ı Fransevi (1886,
Fransızca'dan Türkçe'ye sözlük)
Usul-i Tenkit ve Tertib (1886)
Nev'usul Sarf-ı Türki ((1891)
Kamus'ül Âlam (6 cilt, 1889-1898,
tarih ve coğrafya ansiklopedisi)
Ayrıca "Cep Kitapları" adıyla çeşitli
konularda küçük öğrenci kitapları
yayınladı.
AHMET VEFİK PAŞA
(1823-1891)
Lehçe-i Osmani (Türkçe Sözlük)
Fezleke-i Tarih-i Osmani (Kısa
Osmanlı Tarihi)
Hikmet-i Tarih (Tarih Felsefesi)
Şecere-i Türki (Tercüme)
Moliere'in 16 eserini tercüme
etmiştir.
23. AHMET MİTHAT
EFENDİ (1844-1912)
ROMAN-ÖYKÜ:
Kıssadan Hisse (öykü, 1869)
Esaret (1870)
Hasan Mellah (1873)
Hüseyin Fellah (1873)
Dünyaya İkinci Geliş yahut
İstanbul'da Neler Olmuş (1873)
Yeryüzünde Bir Melek (1875)
Felatun Bey'le Rakım Efendi
Karı Koca Masalı (1875)
Paris'de Bir Türk (1876)
Vah (1882)
Dürdane Hanım (1882)
Acaib-i Alem (fenni roman,
1882)
Cellad (1884)
Letaif-i Rivayat (25 kitaplık
öykü dizisi, 1887)
OYUNLAR:
Eyvah (oyun, 1871)
Açık Baş (oyun, 1874)
Çerkeş Özdenler (1884)
MAKALE-MEKTUP:
Menfâ (1877)
Zübdet-ül Hakayık (anı-belge,
1878)
Ekonomi-Politik (1879)
Müntehabat-ı Tercüman-ı Hakikat (3
cilt, 1883)
Arnavudlar ve Solyotlar (1888)
24. RECAİZADE MAHMUT
EKREM(1847-1914)
ŞİİR:
Nağme-i Seher (1871)
Yadigâr-ı Şebâb (1873)
Zemzeme (3 cilt, 1883-1885)
Tefekkür (düzyazı ile karışık,
1888)
Pejmürde (düzyazı ile karışık,
1893)
Nijad Ekrem (2 cilt, anılarla
birlikte, 1900-1910)
Nefrin (1914)
ROMAN:
Araba Sevdası (1896-1963)
ÖYKÜ:
Saime (1888)
Muhsin Bey Yahut Şairliğin Hazin Bir
Neticesi (1890)
Şemsa (1895)
OYUN:
Afife Anjelik (1870)
Atala Yahut Amerikan Vahşileri
(1873)
Vuslat Yahut Süreksiz Sevinç (1874)
Çok Bilen Çok Yanılır (1916)
DÜZYAZI:
Talim-i Edebiyat (1872)
Takdir-i Elhan (1886)
Kudemaden Birkaç Şair (1888)
Takrizat (1896)
25. ABDÜLHAK HAMİT
TARHAN (1852-1937)
ŞİİR:
Sahra (1879)
Ölü (1886)
Hacle (1886)
Bâlâ'dan Bir Ses (1911)
Validem (1913)
Garâm (1923)
OYUN:
İçli Kız (1874)
Sabr ü Sebat (1875)
Duhter-i Hindu (1875)
Tarık yahut Endülüs Fethi (1879,
1970)
Eşber (1880, 1945)
Zeynep (1908)
Macera-yı Aşk (1910)
İlhan (1913)
Tarhan (1916)
Finten (1918, 1964)
İbn Musa (1919, 1928)
Hakan (1935)
SAMİPAŞAZADE SEZAİ
(1860-1936)
ROMAN:
Sergüzeşt (1889)
ÖYKÜ:
Küçük Şeyler (1892)
OYUN:
Şir (arslan, 1879)
SOHBET-ELEŞTİRİ-ANI:
Rumuzu'l- Edeb (1900)
İclal (1923)
28. Tanzimat Edebiyatı I. dönem yazar ve şairlerinin sanat anlayışı
.…..………..dır. Bu dönemde edebiyatımıza giren ……. …… …… ……
gibi konular eserlere dahil edilmiştir. …….. …….. ……ilk örnekleri bu
dönemde verilmiştir. Tanzimat sanatçıları genel olarak …………
edebiyatından etkilenmiştir. Eserlerde ………..olaylar işlenmiştir.
Tanzimat sanatçıları …….. ……… …….. ……… gibi akımlardan
etkilenmiştir.
29. Şinasi
Namık kemal
Recaizade Mahmut Ekrem
Ziya paşa
Ahmet Mithat Efendi
Sami Paşazade Sezai
Şemsettin sami
Ahmet Vefik paşa
Muallim Naci
Zafername
Hasan Mellah
Taaşşuk u Talat ve Fitnat
Şecerer-i Türki
Füruzan
Sergüzeşt
Araba sevdası
Cezmi
Şair evlenmesi
30. 3. 1889 yılında yayınlanan eser, zaman zaman
romantik özellikler taşımakla beraber, konunun
işlenişi, konuyu meydana getiren olaylar ve
kahramanlar bakımından gerçekçi özellikler
taşımaktadır. Romanda Dilber adlı bir genç kızın
hayatı çevresinde esirlik konusu ele alınmakta ve
eleştirilmektedir.
Bu parçada sözü edilen eser ve yazarı
aşağıdakilerden hangisidir?
A) İntibah - Namık Kemal
B) Felatun Beyle Rakım Efendi - A. Mithat
Efendi
C) Sergüzeşt - Sami Paşazade Sezai
D) Araba Sevdası - Recaizade Mahmut Ekrem
E) Zehra - Nabizade Nazım
4. Bu dönem ilk özel gazete olan Tercüman-ı Ahval
gazetesinin yayın hayatına atılmasıyla başlar. Ziya
Paşa, Namık Kemal, Şinasi gibi büyük isimlerin bir
araya gelerek oluşturduğu bir edebiyattır. Roman,
gazete, eleştiri, makale gibi yeni türlerin yine bu
dönemde ilk ürünleri vermiştir.
Yukarıda bahsedilen edebi dönem aşağıda-kilerden
hangisidir?
A) Tanzimat Dönemi
B) Servet-i Fünûn Dönemi
C) Fecr-i Âti Dönemi
D) Milli Edebiyat Dönemi
E) Cumhuriyet Dönemi
1. I. Cezmi
II. Araba Sevdası
III. Karabibik
IV. Terceme-i Telemak
Aşağıda verilen “ilk”ler yukarıdaki eserlerle
eşleştirilirse hangisi dışta kalır?
A) İlk yerli roman
B) İlk çeviri roman
C) İlk tarihsel roman
D) İlk natüralist roman
E) İlk realist roman
2. Aşağıdakilerden hangisi, Şinasi’nin “Şair
Evlenmesi” adlı eseriyle ilgili olarak yanlıştır?
A) Görmeden evlenmenin sakıncaları
işlenmiştir.
B) Bir töre komedyasıdır.
C) Üç birlik kuralına uyar.
D) Sahne dili güçlüdür.
E) İki perde yazılmış ve oynanmıştır.
31. Hür olarak yaşamak üzere yaratılmış
olan beni adem kendi “ihtiyarı” ile
hukuk ve hürriyetinin birer cüz’ünü
feda etmiş, bâkisinin bildiği gibi
istimalini temin etmek istemiş. Bundan
cemaat, heyet-i ictimaiye, devletler
tevellüd ve teşekkül eylemiştir.
Yukarıdaki metinde geçen Tanzimat’la
edebiyatımıza girmiş kavramları
belirtiniz?
5. Aşağıdakilerin hangisinde bir
bilgi yanlışı vardır?
A) Tanzimat dönemi Tercüman-ı
Ahval ile başlar.
B) Noktalama işaretlerini ilk kez
Şinasi kullanmıştır.
C) Batılı anlamda sahne tiyatrosu
Tanzimat ile başlar.
D) İlk Türk romanı Tanzimat
sanatçısı Abdülhak Hamit ile vücuda
getirilir.
E) “Şiir ve İnşâ” makalesinde Ziya
Paşa Divan şairlerini ve şiirlerini
eleştirmiştir.
6. Aşağıdakilerden hangisinde eser-sanatçı
eşleştirmesi yanlış yapılmıştır?
A) Zafernâme - Ziya Paşa
B) Celalettin Harzemşah - Namık
Kemal
C) Zemzeme - Muallim Naci
D) Finten - Abdülhak Hamit Tarhan
E) Küçük Şeyler - Sami Paşazade
Sezai
