BATXI - Egipto _ ariketak1 - iruzkinekin

1. LEHEN MEDITERRANIAR ZIBILIZAZIOAK
EGIPTO
 Egiptiar zibilizazioen ekarpen esanguratsuenak aipatu:
 Nekazal kulturaren aberastasuna (igitaia, pala, eskuaira, ureztatze teknikak…)
 Egiptoarren idazkera (hizkuntzaren hastapenak, zeinuen bidezko objektu eta ideien irudikapen sinbolikoak ziren idazkera hieroglifikoa)
 Papera
 matematikari handiak
 astronomian eta medikuntzan ere aurrerapen handiak (planetak eta izarrak ezagutzea, egutegia, erlojuak, gorputz baltsamatzea…)
Nekazal gune emankorrak
Hiri nagusiak
Monumentu artistikoak
Hilobi- monumentuak
Liburutegi garrantzitsuak
Hiriburuak: zentro politiko eta erlijiosoak

2. EGIPTIAR ZIBILIZAZIOAREN – ARTEAREN OINARRIAK
Erlazionatu itzazu EGIPTIAR ZIBILIZAZIOAREN eta ARTEAREN OINARRIAK beheko irudiekin.
Nilo bailarak egiptoar zibilizazioa eta artea bera baldintzatuko zituen. Basamortu ingurunean Nilo ibaia bizitzaren iturri izango zen, nekazal zibilizazioa garatuz; euriteei eta uholdeei esker, lur emankorra landu ahal izango zuten. Egipto geografikoki bi zatitan banatzen zen: Iparraldean papiroen jaioterria, Egipto Behera; Hegoaldean loto lorea nagusi den Egipto Garaia. Nilo ibaiak hauen arteko komunikazioa erraztuko zuen.
Nilo ibaiak eta nekazal zibilizazioa izateak eragina du artean:
» pintura/eskulturan gaietan, goiko irudietan ikus dezakegun bezala: lehen irudian palmondo formako kapitelak ikus ditzakegu. Bigarrenean behealdean urak eskaintzen duen oparotasuna eta gorago berriz uzta lanetan dabiltzan nekazariak; lurra lantzen, ereiten eta uzta biltzen (Senebhem-en hilobiko freskoak).
» arkitekturan geometrizazioa, laborantza lurretan bezala.
Egiptoarrek garrantzia handia ematen zioten hil ondoreneko bizitzari; hau garrantzitsuagoa zen beraientzat eta heriotza betikotasunerako pausua izango zen (hau lortzeko, zoriontasuna lortzeko arauak errespetatu behar ziren).
Pertsonak gorputza eta arima dituela eta hil ondorengo arimaren betierekotasunean sinesten zuten. KA (arimaren osagaietako bat) bizi energia izango da eta ondorengo bizitzan bizitzak jarrai dezan posible egiten du. Erlijioa (jainkoen gurtza) eta hil ondorengo bizitzari buruz asko arduratzen ziren eta honek kultura eta arte guztian eragin handia izan zuen (eskultura eta pinturan gai nagusia eta arkitekturaren funtzio printzipala):
» momifikazioa, estatua/hildakoaren doblea: lehen irudian hilobi bateko serdab-ean kokatutako hildakoaren doblea den eskultura agertzen da. Bigarrenean berriz, gorputz momifikatua, faraoiaren bizar sinbolikoa duena, Anubis jainkoarekin agertzen zaigu. Anubis oso garrantzitsua izango da, arima beste mundura gidatzeko ardura izango baitzuen; txakal buruarekin irudikatu ohi da, nekropoli inguruan hain ohikoak ziren animalien buruarekin hain zuzen. Bai momiak, bai hildakoaren dobleak, hildakoaren arima KA gorpuzteko funtzioa izango zuten; honela, hil ondorenean bizitza osoa, betea izango zuten.
INGURUNEA - NEKAZAL ZIBILIZAZIOA
MUNDUAREN IKUSPEGIA - ERLIJIOA (arte erlijioso – funerarioa) - *Anubis

3. Esan bezala, erlijioa (jainko – jainkosen gurtza) eta hil ondoreneko bizitza egiptoar artea baldintzatuko duten ardatzak izango dira; eskultura eta pinturan gai nagusia eta arkitekturaren funtzio printzipala (erritoak, hilezkortasuna, hildakoei gurtza … eskultura, estatuari eta momifikazioa … tenpluak eta hilobiak). Gizarte politeista eta oso erlijiosoa zen. Probintzia bakoitzak bere jainko babeslea izaten zuen goi jainkoez gain. Hil ondorengo bizitzaren garrantzia azpimarragarria izango da eta irudi hauetan honekin erlazionatutako artelanak agertzen zaizkigu: Osirisen irudia eta hildakoen liburuaren pasartea.
– Osiris (Asir/Usir), lehen irudian agertzen zaigun jainkoa, garrantzitsuenetako bat izango da; heriotzaren eta berpizkundearen jainkoa (emankortasun eta birsortzearen sinboloa) izango da. Hil oihal zuriarekin eta aurpegi beltzaranaz (heriotza) ala berdeaz (berpizkundea) irudikatuko da.
• Hil ondoren, arima Osirisen epai mahaiaren aurrean epaituko da, bigarren irudian agertzen den bezala. *(begiratu hildakoen liburua post-a).
Beste jainko-jainkosa gehienek animalia edo giza gorputza eta animalia buruen formez gurtzen dituzte. Jainkoek esanahi eta irudi bat baino gehiago izan dezakete.
Egiptoar gizarteak hierarkia zurruna eta izaera teokratikoa izango ditu:
 GOI KLASEA: Faraoia Jainkotzat (naturaren oreka), autoritate
zibil – erlijioso gorena; bisirra (botere legegilea + exekutiboa, faraoiaren izenean estatua gobernatzen zuena); funtzionarioak (eskribauak), sazerdoteak (Jainkoen zerbitzariak; jainkoaren eta faraoiaren bitartekariak, botere ikaragarria zutenak); artegileen artean arkitektoak.
 BEHE KLASEA: Nekazariak, artisauak, esklaboak, eta baita pintore eta eskultoreak ere.
Artea gizarte egituraren irudia izango da; faraoiaren (jainko-erregea) eta jaun feudalen botere despotikoaren irudi.
» Pintura eta eskulturan: faraoiaren irudia eta balentriak, egitandiak … irudikatuko dira, bigarren irudian ikusi dezakegun bezala; hauen irudikapenetan hierarkia legea betetzen da, non faraoia beste pertsonaien artean handiagoa irudikatzen den.
» Arkitekturan: faraoiaren hilobiak(aurrerago goi funtzionariorenak ere) eta hilobi-tenpluak, izaera kolosala izango dute, lehen irudiko piramideetan ikusi dezakegun bezala. Funtzioarekiko ez-proportzionalak izango dira, betierekotasunaren eta naturaz gaindikoaren ideiaren adierazpena.
Egiptoren historia eta kronologia hedatuak ere izango du eragina artean. Izan ere, arteak balore formaletan garapena izango du, bai arkitektura adierazpenetan, bai eta arte irudikorretan ere.
KRONOLOGIA – JAINKO MONARKIA
JAINKOAK – ERLIJIOA (arte erlijioso – funerarioa) - *Osiris