1. Лекц 10
Ургамлын үржил, түүний
хэлбэрүүд, тоос хүртэлт, үр
тогтолт

2. Ургамлын үржлийн хэлбэрүүд
• Үржлийн мөн чанар нь организм бүр
өөртэйгөө төсөөтэй биеийг төрүүлэн
гаргах, түүний тусламжтайгаар тухайн зүйл
оршин тогтоно. Үржлийн процессын үндэс
нь эсүүд хуваагдах, ялгаваржих чадвартай
байдаг явдал юм.
• Ургамлын үржлийн 3 үндсэн арга хэлбэр
байна. Вегетатив, бэлэг бус, бэлгийн
үржил

3. Вегетатив үржил
• Үржлийн энэ хэлбэр дээд, доод бүх
ургамалд тохиолдоно. Энэ үржлийн үед
вегетатив эрхтнүүд, хэсгүүдээс шинэ бие
үүснэ. Цэцэгт ургамалд вегетатив үржил
маш олон янзаар явагдана. Жнь: олонх
ургамлын үндэс нэмэлт нахиа үүсгэж,
түүнээс шинэ мөчир үүснэ. Навч хаяа
нэмэлт нахиа үүсгэнэ. Байгаль дээр ишний
тасархай, хэрчмээр зарим ургамлууд
үрждэг.

4. • Дүрс хувирсан найлзуур болох булцуу,
сонгинолог булцуу, үндэслэг иш болох
сахал, иш нь вегетатив эрхтний үүрэг
гүйцэтгэдэг.
• Вегетатив үржлийн нэг онцлог бол түүний
үр удмууд эх организмтайгаа адилхан байх
явдал юм.

5. Бэлгийн бус үржил
• Бэлгийн бус үржил үр удмаа үлдээхэд зориулж
тусгай гаплойд эсүүд болох спорууд үүсгэдэг.
Спор бүр тохиромжтой нөхцөлд ургаж шинэ
биеийг үүсгэнэ.
• Спор бол нягт бүрхүүлтэй, цитоплазт, бөөм,
митохондри, пластид зэргийг агуулсан амьд эс
юм.
• Усны ургамлын спорууд шилбүүртэй, идэвхитэй
хөдөлгөөнтэй байдаг. Ийм спорыг зооспор гэнэ.
Салхи, усны урсгалаар зөөгддөг шилбүүргүй
спорыг апланоспор гэнэ.

6. • Спорууд эх организмын вегетатив эсүүдээс
эсвэл тусгай олон эст байгууламж-
спорангиас үүснэ.
• Дээд ургамалд спорууд редукци (мейоз)
хуваагдлаар үүсдэг учраас гаплойд эсүүд
байдаг.
Бэлгийн бус үржил дараах онцлогтой.
1. үржлийн өндөр эрчимтэй
2. эх ургамлын шинж чанарыг давтсан нэгэн
төрлийн удмууд төрнө.

7. Бэлгийн үржил
• Үржлийн энэ хэлбэр нь зүйлийн түүхэн
хувьсах хөгжилд биологийн чухал ач
холбогдолтой. Бэлгийн үржлийн үед
бэлгийн үржлийн тусгай эсүүд болох
гаметууд үүсдэг. Спороос ялгарах онцлог
бол дан ганц гамет шинэ бие үүсгэдэггүй,
хоёр гамет нэгдэж үр тогтох процесс
явагддаг. Үр тогтолтын үр дүнд зигот
үүсэх бөгөөд энэ нь морфологийн хувьд
хос хромосомтой, диплойд эс юм.

8. Бэлгийн үржлийн 3 хэлбэр байдаг.
• Хэрэв ижил гаметуудтай бэлгийн
процессыг изогами, хэлбэр хэмжээгээрээ
ялгаатай бол гетерогами гэнэ. Эм гамет нь
том, хөдөлгөөнгүй, нөөц бодис агуулна.
Ийм гаметыг өндгөн эс гэх ба эд яагдах
процессыг оогами гэнэ. Эр гамет жижиг,
шилбүүртэй учраас хөдөлгөөнтэй, үүнийг
сперматозойд гэнэ.
• Гаметууд гаметангидад үүснэ. Эм гаметүүд
архегонид, эр гаметүүд антеридад хөгжинө.

9. Хөврөлийн уут

10. Үрт нахиа
• Интегумент Антипод
• Нуцеллус Сүв-Микропил
• Үр хөврөлийн уут Төвийн 2 бөөм
• Гипостаз
• Дамжуулах багц
• Халаз
• Үрийн хөл-фуникулус
• Өндгөн эс
• Синергид

13. Үрт нахианы хөгжил-Макроспорогенез

14. Тоосны бүтэц-Палинологи
• Экзин-сэксин, нэкзин,
эндэкзин
• Интин
• Вегетатив
• Генератив бөөмүүд
• Археспор

15. Тоосны мөхлөг

16. Тоосны үүсэл
Микроспорогенез
• Тоос буюу микроспор
• Тоосовч- эпидерм, ширхэг буюу фиброз,
мезодерм, тапетум буюу тэжээлийн
давхраа, тоос

17. Тоос хүртэлт
• Өөртөө тоос хүртэх-автогами
• Солбицон тоос хүртэх-
ксеногами

18. Солбицон тоос хүртэх-
Ксеногами
• Салхиар -анемофилл
• Шавьжаар- энтомофилл
• Усаар-гидрофилл
• Шувуугаар-орнитофилл

19. Шавьжаар тоос хүртэх

21. • Тоос хүртэх үед үр боловсрох орны
амсар дээр олон тоос ирж суух боловч
түүнээс цөөхөн нь үр болж үрэвчинд
хүрнэ. Хөврөлийн уутанд тоосны хоолой
хүрмэгц, хоёр спермийн нэг нь өндгөн
эстэй, нөгөө нь хөврөлийн уутны
хоёрдогч бөөмтэй нийлдэг. Энэ хоёр
процесс нэгэн зэрэг явагддаг тул давхар
үр тогтолт гэнэ. Давхар үр тогтолтыг
1898 онд Оросын эрдэмтэн С.Г.Навашин
илрүүлсэн. Давхар үр тогтолт нь зөвхөн
бүрхүүл үрт ургамалд тохиолддог.

22. Үр тогтолт

23. Үр тогтолт
•Порогами
•Халазогами
•Мезогами

24. Үр жимс үүсэх
• Апомиксис-Партеногенез,
партенокарп, апогами,
апоспор, полиэмбрион,
геокарп
• Амфимиксис- дан ба
давхар

25. Үр хөврөлийн хөгжил
• Тоонолжин цэцэгтний овог
• Нийлмэл цэцэгтний овог
• Чэсэнцэрийн овог
• Луулийн овог
• Баширийн овог