1. Íýãæ õè÷ýýëèéí õºòºëáºð
/ 6 öàã /

2. •Хүүрнэмж
•Тоочимж
•Эргэцүүлэмж
•Тайлбарламж

4. Тэмээ яагаад 12 жилд багтаагүй вэ?
Урьд цагт арван хоѐр жилд адгуусан амьтдын нэр өгч байхдаа
арван нэгэн амьтны нэрийг шулуухан тохоогоод “Сүүлчийн буюу
арван хоѐр жилийн хамгийн эхний жилдямар амьтны нэр өгөх
вэ?” гэтэл тэмээ хулган хоѐр нэрээ оруулж арван хоѐр жилд
багтахаар булаалджээ. Тэр хоѐр маргааш өглөөний мандах нарын
туяаг хэн түрүүлж үзсэн нь арван хоѐр жилийн түрүүчид
тохоогдохоорболж мэлзээ тогтоосон ажээ. Тэмээ нар гарах дорно
зүг харж нар гарахыг хүлээж зогсов. Хулгана тэмээний бөхөн дээр
гарч баруун зүг харан цаг ямагт уулын орой ширтэж байв. Тэгэж
байтал нар гарах цаг болж ургах нарны анхны туяа баруун уулын
оройд туссанд хулган нарны гэрлийг түрүүлж хараад “Нар гарлаа
гэж хашхирчээ. Тэмээ мэлзээгээ алдсандаа уурлан хулганыг
дэвсэж алах гэж ухасхийтэл хулгана овоолоотой үнсэн доогуур
орж амь хоргодож гэнэ. Тэр цагаас хойш тэмээ үнс асгасан газар
харагдах бүрт өнөөх өстөн хулганыг бяц дарах санаатай үнсийг
дэвсэлж хөрвөөдөг болсон гэнэ. Ингээд хулгана арван хоѐр жилд
багтаж, тэмээ хасагдах болсон гэнэ. Тэмээ арван хоѐр жилд
багтаагүй боловч арван хоѐр жилд багтсан бүх амьтны шинжийг
цөмийг биедээ агуулсан байдаг гэнэ.

5. Ãàäààä øèíæ
Хулганà чихтэй
Үхэр гэдэстэй
Бар тавагтай
Туулай хамартай
Луу биетэй
Могой нүдтэй
Морин дэлтэй “шилний
зогдортой”
Хонин ноостой
Мичин бөхтэй
Тахиа өрөвлөгтэй
Нохой гуятай
Гахай сүүлтэй гэнэ.

6. Äîòîîä øèíæ
Тэмээ 30-35 жилийн настай амьтан юм. Тэмээ
амгалан дөлгөөн зантай, бэлчээрт тархан
идээшилдэг. Уналга эдэлгээнд амархан сурдаг,
түргэн номхордог зантай. Дуу хуур, уянгалаг
аялгуунд уярамтгай. Үнсэн дээр хөрвөөх
дуртай, эдэлгээнд хүлцэнгүй, эзэндээ
дуулгавартай. Өл хоол даах чадвар сайтай.
Хэвтэхэд нь "сөг”, ”сөг” гэж сургана.

7. Тодорхойлолт
Òóõàéí ýõèéí ñýäýâ ãîë ñàíààíû
äàãóó ¿éë áà õýðýã ÿâäàë þì
¿çýãäëèéí ãàäààä äîòîîä øèíæèéã
çýðýãö¿¿ëæ ºã¿¿ëýõèéã òîî èìæ
ãýíýv.
Онцлог
1. Юмс үзэгдлийн гадаад
дотоод шинжийг тоочино.
2. Ямар ямар гэсэн
асуултанд хариулагдана.
3. Хөрөг зурагтай тохирно.

8. Хэрэм
Сагсгар сайхан сүүлтэй
Самар жимсэнд дуртай
Соотойсон хоѐр чихтэй
Модноос модонд
дүүлдэг
Мөн ч хөөрхөн амьтан

10. 1. Õóëãàíà
2. ¯õýð
3. Áàð
4. Òóóëàé
5. Ëóó
6. Ìîãîé
7. Ìîðü
8. Õîíü
9. Áè÷
10. Òàõèà
11. Íîõîé
12. Ãàõàé
- úë÷ãèé
- Òóãàë
- Áàìáàð
- Áºæèí
- Ëóíç
- Çîãîé
- Óíàãà
- Õóðãà
- Ìîíш
- Öóðâàãà
- úëºã
- Òîðîé

11. Нар ургахаас аваад шингэх хүртэлх хугацааг өдөр гэх ба нар
шингэхээс аваад ургах хүртэлх хугацааг шөнө гэдэг буюу энэ хоѐр
хугацааг нэг хоног гэдэг. Нэг хоногийн 24 цаг, Монгол цагаар нэг
цаг нь одоогийн хоѐр цагтай таарах бөгөөд үүнийг нарны
байдалтай уялдуулан үзүүлбэл:
•Луу - нар мандах 7.40-9.40
•Могой - нар хөөрөх 9.40-11.40
•Морь - үд дунд 11.40-13.40
•Хонь - үд хэлбийх 13.40-15.40
•Бич -нар хүүшлэх 15.40-17.40
•Тахиа -нар орох (жаргах) 17.40-19.40
•Нохой -үдэш бүрий болох 19.40-21.40
•Гахай -од түгэх 21.40-23.40
•Хулгана - шөнө дунд 23.40-01.40
•Үхэр - шөнө дундын хойно 01.40-03.40
•Бар – үүр тэмдгэрэх 03.40-05.40
•Туулай - үүр цайх 05.40-07.40

12.  Òýìýý òóéëààä òýíãýðò ãàðàõã¿é
ßìàà òóéëààä ÿíãèà ýâäýõã¿é
 Òýìýýí äýýðýýñ
Òýâíý îëæ áîëíî
 Òýìýýí äýýð ÿìààíû ãàðç ãàðãàõ
 Òýìýý õàðèóëäàã õ¿í áóóðíûõàà çàíã àíäàõã¿é
– Àëèâàà õ¿í àìüòíû ÷àäàëä õÿçãààð áèé
- Àðãà ÷àäàë áàéâàë þóã ÷ õààíààñ
÷ îëæ áîëíî
– Èõ òîì ãàðç ãàðãàñíààñàà хàøðàõã¿é äàõèàä ãàðç ãàðãàõ
- Îëîí æèë õàìò áàéñàí õ¿í íýãèéíõýý çàí áàéäëûã ñàéí
ìýäíý.

13. Òýìýýíèé íàñûã çºâ õàðãàëçóóëààðàé
1. Àò à. 5 íàñíààñ äýýø çàñààã¿é òýìýý
2. Òîðîì á. òºë ìàë
3. Òàéëàã â. 5 íàñíààñ äýýø ýì òýìýý
4. Èíãý ã. 2 íàñòàé òýìýý
5. Áîòãî ä. 4-5 íàñíû çàññàí òýìýý
6. Áóóð å. 5 íàñíààñ äýýø ýð òýìýý

14. À Á Â Ã Ä Å
1
2
3
4
5
6

15. А. Тусла
Б. Эвлэ
В. Баримтал
Г. Нөхөрлө
Д.Олзол

16.  Øîðîîí öîîæ
Íîîñîí ò¿ëõ¿¿ðòýé
( …………….)
 Óðäàà ñýðýýòýé
Äóíäàà õºõ¿¿ðòýé
Àðäàà òàøóóðòàé
( …………….)
 Áóðóó òàøàà ñóäàëòàé
Áóðõàí ëàìûí áàéäàëòàé
Òýíãýðèéí öîëìîí í¿äòýé
Òýìýý õàëèóí ç¿ñòýé
( …………….)
 Áóòíû öààíààñ áóëòàñ
Äýðñíèé öààíààñ äýëäãýñ
( …………….)
 Õºõ òýíãýðò õ¿ðæèãíýýä áàéäàã
Õ¿÷ èõòýé …
( …………….)
Àðãàìæ áèø áàéòëàà îðîîäîã
Àðààòàí áèø áàéòëàà õàçäàã
( …………….)
 Ìÿäàð ìÿäàð ÿâäàëòàé
Ìÿíãàí ñàéõàí äàãóóëòàé
Ò¿ãäýð ò¿ãäýð ÿâäàëòàé
Ò¿ìýí ñàéõàí äàãóóëòàé
(…………….)
 ªºõºí áºìẺõýé
Àðàã ñýãñýýõýé
( …………….)
 Áºõèéí çîãñâîë õ¿í øèã
Áºãöèéí ñóóâàë íîõîé øèã
( …………….)
 Óëààí òîðãîí ìàëãàéòàé
Óíæëàãà öàöãàí ÷èìýãòýé
Öàãààí õèëýí õóâöàñòàé
Öààø íààø íàõèëçààòàé
( …………….)
 Õîí õîí äóóòàé
Õîíäëîé äýýðýý äýãýýòýé
( …………….)
 Õàÿñíàà ýðñýí øèã ýðãýëäýíý
Õàíèàä õ¿ðñýí øèã øóóõèòíàíàí
( …………….)
Хулгана
Үхэр
Бар
туулай
луу
Могой
Морь
Хонь
Бич
Тахиа
Нохой
Гахай

18. “ Íîõîé “ ñýäâýýð òîî÷èìæ çîõèîí áè÷ýýðýé.