Over de economie van de bodem. lezing op symposium bij ASR, juni 2016

1. Economisch organiseren
voor goede gronden
Krijn J. Poppe
a.s.r.-symposium ‘Duurzaam boeren op goede gronden’
Met dank aan Jan Buurma, Bert Smit, Martien
Voskuilen, Huib Silvis (LEI)

2. De bodem staat in de belangstelling....
Bodemkwaliteit:
fysische, chemische en biologische
eigenschappen zoals organische
stofgehalte, structuur en bodemleven;
Bodemvruchtbaarheid;
Bodemgezondheid.
Bron: Google Trends (www.google.nl/trends)

3. Een wicked problem?
 Cijfers over het probleem zijn
beperkt voor handen
 KG-opbrengsten/ha stijgen nog
immer?
 Factor-analyses naar verschillen in
bedrijfsresultaat waren iets van de
jaren 70 (waar blijft BIG data?)
Bron: RVO

4. Gewasopbrengsten (1950/’54=100)
Bron: CBS, bewerking LEI Wageningen UR

5. En er lijkt een zekere transitie gaande:
 Van chemisch tijdperk naar tijdperk van biologische
processen:
● genetica, synthetische biologie
● ict: meetbaarheid neemt toe, bodem als laatste terra
incognita >> precisielandbouw met minder chemie
 Vraagtekens bij verdere intensivering, aandacht voor natuur-
inclusieve landbouw.
 ICT (lagere transactiekosten) = verdere specialisatie, maar
ook: makkelijker combineren van functies
 Arbeidsproductiviteit vraagt om steeds grotere en zwaardere
machines (bodemverdichting) en loonwerk (versleping).
Robots en zelfrijdende voertuigen?

6. Economische analyse: macro
 In de delta van de lage landen wordt intensief geboerd: goede
gronden, aantrekkelijk klimaat, goedkope logistiek naar grote
consumptie-centra
 Hoge arbeidskosten en te kleine bedrijfsstructuur >> intensief
grondgebruik (hoge marginale biedprijs)
 Dat is onderdeel van ons succes en weinig aan te doen
 Uitzondering:
● oude GLB verleidde tot slepen met veevoer
● die bemestings-cirkel elders doorbreekt
● hier tot intensief mestgebruik leidt
● en tot derogatie milieuregels noodzaakt

7. Intensief gebruik en meerdere gebruikers:
75% van kortlopende pacht zit op percelen waar weinig
problemen lijken te zijn
Bron: RVO

8. Economische analyse: micro
 De boer is de eerste probleemhebber:
● ziet de gevolgen in het inkomen
● heeft de meeste kennis van de eigen grond
 Maar:
● Korte termijn is nader dan de lange termijn (ondanks lage rente)
● ... als er geen opvolger is en de koper de kwaliteit niet kan vaststellen
● ... als er kort wordt gehuurd en de verhuurder minder zicht heeft op
de kwaliteit
 En geen prikkel om belangen van anderen (verpachters, verwerkers
produkt, waterwinbedrijven) mee te wegen

9. Diagnose
 De kosten en baten van bodembeheer verschillen van elkaar in
tijd en ruimte:
● De kosten gaan ver voor de baten uit
● De baten vallen deels bij anderen
 Bodembeheer alleen vanuit economische belangen van de boer
per definitie suboptimaal
 Structurele oplossing: betere balans nodig tussen private en
collectieve kosten en baten in regio
 Hoe komen we tot een RESET van het systeem?

10. Regels Educatie
Sociale
druk
Econo-
mische
prikkels
Tools
Interne
motivatie
Verplicht
Dwang
Externe
motivatie
Normen &
waarden
Externe
motivatie
R E S E T - Beïnvloeding gedrag
Omstandigheden
VoorzieningenBeloning
Vrijwillig
Bron: Jolanda Jansen, 2010

11. Potentiële instrumenten
Regels: verplicht kwaliteitssysteem (GlobalGap etc.), Overheidsingrijpen
(bv. Greening in GLB) - Past bij structuurzoekers
Educatie: meer aandacht voor bewustwording, kennis aanleveren door
erfbetreders - Past bij informatiezoekers
Sociale druk: creëer een beweging; maak gegevens openbaar, benchmark,
prijs voor de Mr./Mrs. Bodem van het jaar - Past bij statuszoekers
Economische prikkels: maak bodemkwaliteit meetbaar en afrekenbaar bij
verhuur of verkoop; los agency probleem op. Forse kortingen bij slechte
kwaliteit product, subsidie uit GLB - Past bij prijszoekers
Tools om te ontzorgen: zet software precisielandbouw in, label de grond
voor kopers/huurders (A-E), ontwerp nieuwe landbouwsystemen (van
rijpaden tot natuuur-inclusief) - Past bij gemakzoekers.
R
E
S
E
T

12. Coordination
“Handshake”
-Wederzijdse aanpassing
-Wederkerigheid
-Gemeenschappelijke waarden en
normen
“Invisible hand”
-Prijs
Coördinatie-
mechanismes
“Visible hand”
-Authoriteit
-Directe supervisie
“Handbook”
-Regels
-Aanwijzingen
Hoe regelen we coördinatie tussen boeren, verwerkers,
grondeigenaren, loonwerkers, waterwinbedrijven, etc. ?

13. Economische analyse: governance (meso)
 Invisible hand van de markt: wie verbetert de marktwerking zodat
boer betere prikkels krijgt?
● Strengere eisen van verwerkers?
● Dikkere pachtcontracten met vergoeding teruglopen
grondkwaliteit?
 Visible hand van de markt: de verpachter gaat waken over de lange
termijn:
● Meer eisen in pachtcontract over bedrijfsvoering
● Samen zoeken naar nieuwe bedrijfsvormen met minder druk
op intensivering (landgoederen als manager van
bedrijvencomplex – nested market)
 Visible hand van de overheid: pachtwet, GLB e.d.

14. Zoeken naar nieuwe bedrijfsvormen
bedrijfs-
rendement
business-
modellen
Gangbare denken Een alternatief?
bodem als randvoorwaarde bodem als basis bedrijfsontwerp
duurzaam bodembeheer duurzaam bodembeheer

15. Conclusies
 Er is aandacht voor bodembeheer, een transitie in denken is gaande
 Het is niet alleen een technisch issue, maar ook een economisch en
organisatorisch probleem
 Start met explicieter maken van problemen, ga meten, deel de data
voor big data analyse
 Er lijken twee oplossingsrichtingen:
● Betere marktwerking: versterk marktprikkels in kwaliteit
produkten / productieprocessen (agribusiness) en vooral in
grondmarkt (zowel huur, pacht als koop)
● Beter organiseren: ga op zoek naar betere institutionele
arrangementen (met name vanuit grondeigenaren zoals ASR,
FPG-leden, RVB)

16. krijn.poppe@wur.nl
www.lei.wur.nl
Dank voor uw
aandacht