DBH2ko Gizarte Zientzietako apunteak_15-16

Irakaslea: Izaskun Perez Gomez

Irakaslea: Izaskun Perez Gomez 3
Izaskun Perez
2015—2016
Apunteak
Gizarte Zientziak
2DBH
Azaleko ilustrazioa
Teknika: ilustrazio digitala
Egilea: Izaskun Perez
Jatorrizko irudiak: fondoa La vida del
muy noble conde Gerard de Rousillon
(1448) obrako miniatura eta ema-
kumearen erretratua Maddalena Doni-
ren erretratua (Rafael Sanzio. 1506)

AURKIBIDEA
Ikasgaiaren azalpen orokorrak 6
Froga idatziak 8
Ekimen bolondresak 9
Sarrera: ZER DA HISTORIA? 10
Gogoratzen eta kokatzen: ARDATZ HISTORIKOA 11
I BLOKEA. Erdi Aroaren hasiera eta Erdi Aroan zehar Europatik hedatutako
inperio eta herriak
13
II BLOKEA. Erdi Aroko sistema politiko, ekonomiko eta soziala: feudalismoa 25
III BLOKEA. Erdi Aroko gizartearen antolakuntza: gizarte estamentala. 29
IV BLOKEA. Behe Erdi Aroa: feudalismoaren goren aldia eta krisia 39
V BLOKEA. Behe Erdi Aroko artea: Erromanikoa eta Gotikoa 49
VI BLOKEA. Aro Modernoaren hasiera: Amerikako inbasioa eta konkista 57
VII BLOKEA. Aro Modernoko aldaketa politiko, ekonomiko eta sozialak: An-
tzin Erregimenaren hasiera
79
VIII BLOKEA. Aro Moderno hasierako filosofía eta artea: humanismoa eta
errenazimendua
69
Liburuxka egiteko erabilitako informazio iturriak 83

DBH2ko Gizarte Zientziak 6
Esku tartean daukazuna
aurtengo 2.DBHko Gizarte
Zientziak ikasgaiaren liburuxka
da. Ondorengo orrialdeetan, ikasgaiari
buruzko zehaztasunak, zein kurtsoan zehar
landuko ditugun edukien apunteak
eskeintzen zaizkizu. Hemen aurkezten
zaizkizun azalpenekin ere dudarik sortzen
bazaizu, irakasleari inolako arazorik gabe
galdetu.
IKASGAIA SAREAN
Ikasturte osoan zehar, Gizarte Zientzietan
landuko ditugun eduki eta trebetasunen
ikasketa prozesuan, hainbat baliabide
birtual izando dugu lagungarri,
halabeharrez ezagutu eta erabili beharko
dituzunak.
Bloga
Ikasgaiak blog webgunea du, ikasturtea
arrakastatsu aurrera ateratzeko azalpen
eta baliabideak eskeintzen dituena.
Askotan, berto/k dokumentuak
deskargatu, bideoak ikusi, beste web
batzuk kontsultatu edota ariketak egin
beharko dituzu, beraz, bloga jarraitzea
nahitaezkoa da.
Martxoak 8 egunero da bloga
eta twitterra
Emakumearekin loturiko informazioa,
proiektuak, berriak, ar/kuluak eta
ekimenak aurkezten dizkigute bai web-ak
zein sare sozialak, M8 taldearen esku/k.
Emakumearen memoria historikoa
berreskurapenean ere egiten dute lan, eta
ondorioz, beste arrazoi askoren artean,
ikasgai honen gune erreferenteak ere
izango dira.
DBH2ko plastikako wikia
Arteak bizitzarako daukan garrantziaz
ohartuta, eta aurtengo ikasgaiaren hainbat
proiektu plas/kako ikasgaiarekin
komunean egingo ditugula kontuan
hartuta, plas/kako wikia ere oinarri
garrantzitsua izango da. Bertan, jorratuko
ditugun lan askoren nondik norakoak
azalduko dira.
IKASGAIAREN
ANTOLAMENDUA
Ikasgaiaren edukien lanketa kurtsoko
ebaluazio saioak bezala, hiru eduki—
bloketan banatuko da. Eduki historiko
hoiek lantzeko metodologia ezberdinak
Ikasgaia sarean
(helbideak)
Bloga
https://
historiaetageogra-
fia2.wordpress.com/
M8
https://
martxoak8.wordpress.co
m/
https://twitter.com/
M8_egunero_da
m8taldea@gmail.com
Plastikako wikia
http://
arteplastikoak2dbh.wikis
paces.com/
M8 proiektuaren 14—15 ikasturteko irudia
Bloga jarraitzeko, sakatu webgunean
bertan agertzen zaizun eskumako
zutabeko Jarraitu botoian
“Historia hutsezinezko
maistra bakarra da”
Rosa Luxemburgo
IKASGAIAIKASGAIA
azalpen orokorrakazalpen orokorrak
2DBH
Irakaslea: Izaskun Perez
GIZARTE ZIENTZIAK

erabiliko ditugularik: ahozko aurkezpenak,
lan koopera/boa, flipped classroom edota
pentsamendu trebetasunak.
EBALUAZIOA
Ikasgai honekin zureganatu behar dituzun
trebetasun eta jakintzen garapen maila
ebaluatzeko, hainbat tresna erabiliko
dituzue zuk eta zure irakasle gidariak.
Tresna horien artean proiektu
koopera boak, indibidualak, froga
idatziak, ahozko aurkezpen eta parte
hartzeak, zein edozein ekimen bolondres
egongo dira. Azpiko taulan hiruhilabete
bakoitzean trebatuko ditugun gaitasunak
eta hauen ebaluaziorako erabiliko ditugun
tresna eta irizpideak aurkezten zaizkizu.
Baina, zer gertatzen da, hiruhilabeteren
batean oinarrizko eduki eta trebetasun
maila barneratzea lortzen ez baduzu?
Orduan berrikasteko aukera izango duzu.
Ebaluaketako emaitzak jaso ostean,
irakasleak izan dituzun zailtasunen arabera
berrikasteko metodologia eta tresnarik
egokiena erabakiko ditu. Eta berarekin
adosturiko epearen barruan burutuko
duzu errekuperaketa froga.
Eta… nola ebaluatuko da kurtso amaieran
Gizarte Zientzien arloan eskuratu duzun
bataz—besteko gaitasun mailan?
Horretarako jarraituko dugun prozesua
honakoa da:
1. Lehenik eta behin, hiru ebaluaketen
arteko bataz—bestekoa aterako da.
2. Ondoren, eta kontutan hartuta
ebaluaketa jarraia dela, irakasleak
berak urte osoan zehar egin duzun
bidea eta izandako garapena aztertuko
du, eta horren arabera, aurre/k atera
den bataz—bestekoa moldatu egingo
du.
Ebaluazio horren ostean, argi badago ez
duzula oinarrizko gaitasun maila garatu,
orduan kurtso osoa berrikasteko beste
aukera bat izango duzu, ezohiko deialdian,
ekainaren amaieran. Deialdi hori,
irakasleak eskeiniko dizkizun saio berezi
eta pertsonalizatuetan prestatu ahal
izango duzu.
Ikasgaiaren eduki orokorrak
hiruhilabeteka
1. hiruhilabetean: Erdi
Aroaren hasiera eta
Feudalismoa
Aroaren goren aldia eta
krisia
3. hiruhilabetean: Aro
Modernoaren hasiera
Ikasgaiaren eduki
orokorrak hiruhilabeteka
Aroaren hasiera eta
Feudalismoa
Aroaren goren aldia
eta krisia
3. hiruhilabetean: Aro
Modernoaren hasiera
IKASGAIAREN HELBURUAK
(gaitasun erara formulatuak)
Edukiak %90 Jarrera %10
Alboko helburu eta
gaitasunen garatze maila
baloratzeko ondorengo
tresnak erabiliko dira,
ikasgaiaren bataz—
bestekoaren %90 balio
duen “Eduki”etan
ebaluatuz:
• Froga idatziak
• Proiektu indibidualak
• Proiektu
koopera/boak
• TBL ariketak
• Ekimen bolondresak
%10-eko balioa duen
Jarreraren atalean, ordea,
ondorengoak izango dira
landuko ditugun eta
ebaluaziorako erabiliko diren
irizpide eta tresnak:
• Klaseko parte hartzea
• Ekimen bolondresak
• Sareko baliabideen erabilera
• Ikaskide zein irakaslearekiko
errespetua, enpa/a eta
elkartasuna
• Historiarekiko eta gizarteari
buruzko gaiekiko interesa,
jakinmina eta jarrera kri/koa
1. Komunikazio gaitasuna: historia era egoki, eraginkor, autonomo eta
sortzailean ulertu, ezagutu eta era ezberdinatan azaltzeko gai izatea.
2. Gaitasun matematikoa, zientifiko eta teknologikoa: grafikoa
historiko—demografikoak interpretatzen eta sortzeko gai izatea, eta
historia ikertzeko metodologia menperatzea.
3. Gaitasun digitala: IKTak komunikatzeko duten balioaz jabetzea eta
hauek egokitasunez eta kri1koki erabiltzeko gai izatea.
4. Ikasten eta pentsatzen ikasi: Informazioa bilatu, aukeratu, gogoratu,
kri1koki aztertu eta ideiak sortzeko gai izatea.
5. Giza eta hiritartasuneko gaitasuna: Gure burua, giza taldea eta bizi
garen mundua ezagutzeko eta ulertzeko gai izatea, gizarte aske,
solidario, inklusibo eta anitzaren alde lan egiteko.
6. Ekiteko gaitasuna: proiektu edo ekintzak sortzeko, antolatzeko,
ebaluatzeko, zuzentzeko, aurkezteko eta hobetzeko gai izatea.
7. Kultur adierazpen eta kontzientzia: adierazpen ar1s1ko ezberdinak
ezagutu eta komunikatzeko duten balioa ulertzeko gai izatea, eta era
berean komunikatzeko arte adierazpenak sormenaz erabiltzeko gai
izatea.
Irakaslearekin
kontaktuan jartzeko:
● Gizarte Mintegian
● Email: perezi@lauro20.org
Baina, zeintzuk dira garatu behar dituzun trebetasun hoiek? Eta nola baloratuko da haien garapena zehatz—mehatz?
Ondorengo taulak ikasgaiak helburutzat dituen gaitasunak eta hauek lantzeko eta baloratzeko erabiliko ditugun tresnak aurkezten zaizkizu.

Kezka handienetarikoa
kurtso hasiera/k urtean
zehar egingo ditugun
froga idatzien ingurukoa izaten da.
Nolakoak izango diren, zenbat balio
duten ebaluazio orokorraren
barnean, zer eskatuko zaizun… Atal
honek duda guz/ hoiek argitzea du
helburu, beraz arretaz irakurri.
FROGA
IDATZIAREN
EGITURA
Froga idatzia hiru ariketa motatan
banatu ohi da: definizioak, galdera
laburrak eta garatzeko gaia. Eta mota
bakoitzak bere ezaugarri propioak
ditu.
DEFINIZIO HISTORIKOAK
Ariketa mota hau, kontzeptu
historiko baten esanahia eta
ezaugarriak, edo pertsonai historiko
baten iden/tatea eta ekintzak era
zehatz eta mugatuan azaltzean
datza.
Horrela, definizio historikoak bi atal
nagusitan banatzen dira:
1. Lehenengo atalean, kontzeptua
ZER den, NON kokatzen dugun eta
NOIZ azaldu behar da (berdin
pertsonaia bada: NOR, NON,
NOIZ). Atal hau definizioaren
funtsa da eta definizioaren
hasierako esaldian kokatu behar
dugu. KONTUZ! Ez badugu
adierazten, ez gara definizio bat
egiten ari, baizik eta kontzeptu
edo pertsonaiaren ezaugarrien
zerrendaketa bat. Ondorioz,
ariketa ez legoke ondo eta ez
litzateke ebaluatuko.
2. Bigarren atalean, kontzeptuaren
funtsezko ezaugarriak (zerga/k,
nola, zertarako, ondorioak,
atalak… kontzeptuaren arabera),
edo pertsonaiaren ekintza
nagusiak azaldu behar dira.
GALDERA LABURRAK
Tarte honetan mota askotariko
ariketei erantzun beharko diezu:
ideiak lotu, irudiak iden/fikatu, mapa
historikoak interpretatu, hutsuneak
bete, erantzun anitzeko test
galderak...
GARATZEKO GAIA
Kasu honetan, landu dugun gaietako
bat garatu beharko duzu, be/
errepikatu beharko duzun egiturari
erantzunez:
1. SARRERA: Gaia aurkeztu eta
testuinguruan kokatu (ZER, NON,
NOIZ).
2. GARAPENA: Gaiaren funtsezko
ezaugarriak zehaztazunez azaldu.
3. ONDORIOAK: Gaiak eragindako
ondorioak (edo ondorengo
egoera) laburbildu.
• Hiztegi tekniko—
historiko egokiaren
erabilera
• Eduki historiko egokien
adierazpena
• Euskarazko hiztegi eta
adierazpen egokia
• Garbitasuna, ordena eta
zehaztasuna
EBALUAZIO
IRIZPIDEAK
Definizio historikoan ZER/NOR,
NON, NOIZ adierazten ez bada, ez
da atal hori ebaluatuko.
1984. urtean (NOIZ) Gipuzkoan (NON)
eratutako musika taldea (ZER) izan zen.
RRVren mugimenduko talde
erreferenteetako bat izanik, ska, punk
eta rock es1loa landu zuten, zazpi diska
inguru argitaratuz. Taldea Muguruza
anaiek eta Trekuk osotu zuten eta
1988ra arte jo zuten. Hala ere, orduan
garatu zuten arrakastak, gaur egun ere
bizirik dirau.
KORTATU
Adibidea
4 DEFINIZIO HISTORIKO 4p
GALDERA LABURRAK 3p
GARATZEKO GAIA 3p
ARIKETEN PONDERAZIOA
FROGA IDATZIAKFROGA IDATZIAK
2DBH
GIZARTE ZIENTZIAK

Egiten ditugun proiektu
edota frogetan
zailtasunak dituzulako,
edota lantzen ari dugunarekiko
interesa eta jakimnina duzulako,
ekimen bolondresak aurrera
eramateko aukera izango duzu
kurtso osoan zehar. Izan ere, eta
aurre/k azaldu bezala, ikasgaiaren
helburuak anitzak dira, eta
horretarako ebaluazio tresna anitz
ere erabili egin behar ditugu.
Beraz, funtsezkoak diren frogetan
garatu beharreko gaitasunen
oinarrizko mailaren inguruan
egotekotan, edota maila hori guz/z
gaindituta izatekotan (hau da, 4ko
bataz—bestekotik gora), emaitza
hori hobetzeko bolondresko lanak
egin ahal izango dituzu.
Ekimen hauekin, guztira 2puntu
gehitu ahal izango dizkiozu jarrerari
alde bate/k, eta edukien portzentu
ba/, beste/k.
Baina… zeintzuk dira aurkez
ditzakezun lan hoiek? Kasu honetan
ere hainbat aukera izango dituzu:
Blogaren
proposamenak
Hiruhilabete guz/etan, une
bakoitzean lantzen ari ditugun
edukiekin loturiko ekimen
bolondresen proposamenak
eskegiko dira blogean. Izaera
anitzekoak izango dira: debateetan
parte hartu, zeuk egindako
deﬁnizioekin osoturiko glosategia
eratu, lan plastikoak (muralak,
maketak, jokuak…), eta abar.
Historia ukituz
proiektua
2014—2015. ikasturtean 2Dko
taldeak sorturiko proiektua da.
Ikaskideen aurrean etxean dugun
edozein objetu zahar aurkeztean
datza proiektua. Zer den, norena den,
zein den objetuaren atzean dagoen
historia, nola lortu zuen zure familiak
objetu hori…
Antzinako argazki kamerak, sigiluak,
txanpon zaharrak, liburuak, familiaren
argazki zaharrak (amama eta
ai/terenak, edo birramama eta
birrai/terenak, adibidez), erlojuak...
izan daiteke, besteak—beste, klasera
ekarri dezakezuna.
Honen helburua iturri historikoen
aniztasuna ezagutzea da, objetu
materialek izkutatzen duten historia
deskubrituz, eta objetuak berak duen
balioaz jabetuz.
Era berean, proiektu honen barruan
ere, egin duzun azkeneko bidaian
bisitatutako toki edota elementu
historikoen argazkiak aurkez ditzakezu
(eliza, katedral, gaztelu, eskultura
edota bestelako artelanak klasera
ekartzea ezinezkoa izan daitekeela
ulertuz…).
M8 proiektua
Hezkidetza planarekin bat, M8
proiektuarekin loturiko lanak eta
ekimenak ere egin ditzakezu. Kasu
honetan, “Not only HIStory, but
HERstory too” ekimenean parte
hartzea baloratuko da. Helburua
emakumeen memoria historikoa
duintasunez berreskuratzea da,
munduko historian zehar egon diren
emakume ezagunak, edota
emakumeak kultura eta lurralde
ezberdinetan bete izan duen papera
gogora ekarriz.
Honen inguruko proiektu posibleak
martxoak8.wordpress.com helbidean
argitaratzen joango dira. Ideiaren bat
edota proposamen bat badaukazu
ere, m8taldea@gmail.com helbidera
idatzi dezakezu.
Lanak formatu ezberdinetan
entregatu ahal izango dira (bideoak,
margolanak, muralak, sorkuntza
literarioak…), eta originaltasuna,
sormena eta memoria
berreskuratzearren egindako
ahalegina kontuan hartuko dira.
Ikasle batek klasera ekarritako 1902—1922
urte bitarteko bilete alemaniarrak
2015eko M8
asterako ikasle
batek egidako
kollage
erreibindika1boa:
Ez utzi nahi
dutena egiten.
“EZ!” esan nahi
duzunean
EKIMEN BOLONDRESAKEKIMEN BOLONDRESAK
2DBH
GIZARTE ZIENTZIAK

ZER DA HISTORIA?ZER DA HISTORIA?
2DBH
SARRERA
GIZARTE ZIENTZIAK
Historia gizadia sortzen dene/k
gaur egun arte, haren garapena
eragiten duten ekintza eta
gertakariak aztertzen eta azaltzen dituen
zientzia da. Horretarako metodologia
zehatza eta ikerketa iturri anitzak
erabiltzen ditu.
Baina… ZERTARAKO
BALIO DU
HISTORIAK?
Historia lantzea eta ezagutzeak duen
garrantzia berebizikoa da, bestelako
zientziena bezala. Baina, zertarako balio du
nondik gatozen ezagutzeak? Bi arrazoi
nagusi eskeintzen zaizkizu hemen:
1. Oraina ulertzeko, herri zein indibidualki
nortzuk eta nolakoak garen jakiteko eta
baloratzeko, ezagutzeko gaur egun bizi
dugun errealitatea eta haren zerga/a
zein den, bai gure herrian zein
muduan...
2. Guz/ontzat bidezkoa den etorkizuna
eraiki ahal izateko. Historia ezagutzeak
aurre/k egin ditugun akatsak
ezagutzera bideratzen digu, eta
ondoriozko autokri/ka eginez, hauek ez
errepikatzen laguntzen digu. Era
berean, horrenbeste neke eragin
dizkiguten lorpenak baloratzen eta
eurenga/k borrokatzen jarraitzera
bultzatzen digu.
IKERKETA ITURRIAK
Historia ezagutzeko iker ditzakegun
informazio iturriak zuzenak badira, hau da,
ematen duten tes/gantza lehen esku/k bizi
badute, orduan LEHEN MAILAKOAK dira.
Horretaz gain, izaeraren arabera ere, iturri
anitz aurki ditzakegu: ahozkoak, idatziak,
arkeologikoak, ikusentzunezkoak...
HIZTEGI TEKNIKOA
Bestalde, Historia zientzia bat izanik,
aztertzen dituen gizarte arloetako berezko
hiztegi teknikoa eta zehatza du. Horrela,
azalpen egokiak eta teknikoak eman nahi
baditugu, badaude hainbat hitz ekiditu
behar ditugunak, adibidez, “jendea”,
“gauza”, “za/”, “txarra”, “erruz”…
Orduan, nolakoa da erabili behar dugun
hiztegia? Ikusi ondorengo adibideak, ideia
bat egin dezazun:
Berdin gertatzen da errege—erreginen
izenekin edota mendeekin, ZENBAKI
ERROMATARREKIN idatzi behar direla.
Historiak heldu bihurtzeko balio du,
jakituriaz gure erabaki propioak hartzeko
nortasuna izateko eta engainatuak ez
izateko.
Historiaren
informazio iturriak
izaeraren arabera
AHOZKO INFORMAZIO ITURRIAK
Pertsonek euren jakituriaz
edota memoriaz
baliaturik eskeintzen
dizkiguten tes/gantzak dira.
INFORMAZIO ITURRI IDATZIAK
Edozein idatzi:
liburuak, aldizkariak,
egunkariak,
egunerokoak, eraikin
edota monumentutan
ager daitezken
idatziak...
INFORMAZIO ITURRI
ARKEOLOGIKOAK
Garaiko objetu materialei,
gorpuei zein
eraikin
ondareei
deritze.
IKUSENTZUNEZKO INFORMAZIO
ITURRIAK
Abes/ak, ﬁlmak,
dokumentalak,
argazkiak, antzerkia,
kartelak, margolanak…
Izurrite beltzak Europako jendearen herena
hil zuen
Izurrite beltzak Europako biztanleriaren
herenaren heriotza eragin zuen
Teodorak emakumeentzat gauza on asko egin
zituen
Teodora emakumeen eskubideen alde
borrokatu zen
Amerikako konkistak gauza txarrak ekarri
zituen amerikar indigenentzat
Amerikako konkistak ondorio kaltegarriak
ekarri zituen amerikar indigenentzat
Adibideak
ZENBAKI ERROMATARRAK
teoría eta ariketak
BLOGEAN...

ARDATZ KRONOLOGIKOAARDATZ KRONOLOGIKOA
2DBH
GOGORATZEN eta
GIZARTE ZIENTZIAK
KOKATZEN...
Aurrean daukaguna Mendebaldeko munduaren historiaren
ardatz kronologikoa da, Europakoa hain zuzen ere. Argi
eduki behar dugu sailkapen hau ez dela munduko edozein
lurralde, zibilizazio edota kulturari egokitzen, hainbat
arrazoirenga/k:
Alde bate/k egutegi gregoriatarrean (egutegi kristaua)
oinarritutako ardatz historikoa da, urteen sailkapenerako
Kristoren jaiotza hartzen baitugu abiapuntutzat, eta horren
arabera K.a. eta K.o. zehaztu egiten dugu. Era berean,
kristautasunak ere denboraren garapenarekiko dugun
ikuspegian eragin du, hori dela eta, historia gertakari
jarraiez osaturiko denboratzat ulertzen dugu, eta ez hasiera
eta amaiera duen ziklotzat, beste kultura batzuk ulertzen
duten moduan. Horrega/k gure historiaren gertakariak
irudikatzeko amaierarik gabeko ardatza erabiltzen dugu, eta
ez zirkulu itxi bat.
Bestalde, sailkapen historiko honek Europako historia du
ardatz eta horrela, aldi historikoen hasiera eta amaiera
zehazteko erabiltzen ditugun gertakariak Europako
gizartearen egoera guz/z eraldatu egin zituzten gertakariak
dira.
Beraz, liburuxka honen bitartez landuko duguna Europako
historiaren Erdi Aroa eta Aro Modernoaren hasiera izango
da, gure kultura eta gaur egungo egoera ulertzeko
harreman zuzena duen historia delako. Baina ezin dugu
ahaztu, mundua askosaz handiagoa eta anitzagoa dela, eta
lurran dauden milaka herriren historien artean, gurea beste
bat gehiago besterik ez dela.

MendebaldekoMendebaldeko Erromatar InperioarenErromatar Inperioaren
amaierarekinamaierarekin germaniarren esku K.o.germaniarren esku K.o.
476an, Europako mendebaldea476an, Europako mendebaldea germaniargermaniar
erresumatanerresumatan banatuta geratu zen. Halabanatuta geratu zen. Hala
ere ekialdean Erromatar Inperioa mantenduere ekialdean Erromatar Inperioa mantendu
zen Arcadioren gobernupean, bainazen Arcadioren gobernupean, baina
Bizantziar InperioarenBizantziar Inperioaren izenarekin.izenarekin.
VIII.mendeanVIII.mendean Islam InperioaIslam Inperioa EuropanEuropan
sartzen saiatu zen, Iberiar Penintsulan Alsartzen saiatu zen, Iberiar Penintsulan Al
Andalus sortuz, eta frankoen tribuAndalus sortuz, eta frankoen tribu
germaniarrak Inperio berria sortu zuengermaniarrak Inperio berria sortu zuen
KarlomagnoKarlomagnorenren eskutik. Herri guztieskutik. Herri guzti
hauen arteko gatazkak Europakohauen arteko gatazkak Europako
nagusitasuna lortzearren ohikoak izan zirennagusitasuna lortzearren ohikoak izan ziren
Erdi Aro osoan zehar, baina…Erdi Aro osoan zehar, baina…
Nola bukatu zen Erromatar Inperioa?Nola bukatu zen Erromatar Inperioa?
zergatik historiagileek erabaki zutenzergatik historiagileek erabaki zuten
gertakizun hau izatea aro berri batengertakizun hau izatea aro berri baten
hasiera? Zergatik izan zen horrenhasiera? Zergatik izan zen horren
garrantzitsua? Ze ezaugarri zituztengarrantzitsua? Ze ezaugarri zituzten
Europa birmoldatu zuten herri eta inperioEuropa birmoldatu zuten herri eta inperio
berri hauek? Goazen banan banan gertakariberri hauek? Goazen banan banan gertakari
eta inperio / herri bakoitza aztertzeraeta inperio / herri bakoitza aztertzera..
II BLOKEABLOKEA
Erdi Aroaren hasiera eta Erdi AroanErdi Aroaren hasiera eta Erdi Aroan
zehar Europatik hedatutako inperiozehar Europatik hedatutako inperio
eta herriaketa herriak
Edukiak
Erromatar Inperioaren amaiera 15
Germaniar Erresumak 18
Bizantziar Inperioa 20
Islam Inperioa 22
Irakaslearen Ilustrazio digitalen kollage-a

MENDEBALDEKO ERROMATARMENDEBALDEKO ERROMATAR
INPERIOAREN AMAIERAINPERIOAREN AMAIERA
1. GAIA
ERDI AROAREN HASIERA
Erromatar zibilizazioa Antzin
Aro klasikoko zibilizaziorik
boteretsuenetarikoa izan zen.
K.a. I. mendean inperio erraldoia bihurtu
zen Mediterraneo osoko kontrola eta
eragina lortuz. Baina III. mendean
Erromatar inperioa gainbeheran sartu zen
eta Europako egoera aldatzen hasi zen.
INPERIOAREN GAINBEHERA:
III. MENDEKO KRISIA
K.o. III.mendean, Erromatar Inperioak krisi
sakon bat jasan zuen gizartearen arlo
guz/etan isladatu zena eta inperioaren
gainbehera eragin zuena.
POLITIKA
Poli/kari dagokionez, III.mende hasieran
Alejandro Severo enperadorea eraila izan
zen bere soldaduen esku/k, pertsiarren
aurkako gudak galdu ostean. Honek, jada
oso boteretsuak ziren jeneralen arteko
gatazkak ekarri zituen, inperioaren
kontrola lortzearren, ezegonkortasun
politikoa itzela izanik. Ondorioz, inperioa
inguratzen zuen LIMES izeneko muga
erraldoiaren babesa ahuldu egin zen.
Era berean, K.o. I. mendetik, eta ekialdeko
Hunoek presionaturik, limesaren
eremuetan herri germaniarrak ezartzen
hasiak ziren, gutxinaka limesa zeharkatzen
hasiz, erromatarrekin elkarbizitzan. Hauek
germaniarrak euren tropetan onartzen
hasi zituzten ere, eta germaniar asko
erromatar armadetako jeneral eraginkor
bihurtu ziren.
Baina III. mende/k aurrera, limesaren
ahultasuna eta inperioaren krisia
aprobetxatuz, germaniarrak gutxinaka
erromatar lurraldeetan zehar hedatzen eta
euren erresumak ezartzen hasi zituzten.
EKONOMIA
Arlo ekonomikoan bi faktore ziren ordura
arte inperioaren oinarri: konkista berriak
eta zergak. Baina aurre/k azaldutako
egoeraren ondorioz, (jeneralen arteko
gatazkak, germaniarren inbasioak…)
pobrezia orokorra hedatu zen inperioan.
Segurtasun eza handia zen, eta herria,
babes falta eta gosearen aurrean ere
altxatu egin zen, konponbide bat
aldarrikatuz.
Gainera armada ordaintzea oso gares/a
zen, eta askotan jeneralek tropak erosi
egiten zituzten ﬁdeltasuna bermatzeko.
Hau guz/a dela eta, inperioaren oinarri
ekonomikoak ere krisi larrian sartu ziren:
• Konkistak: alde bate/k, III. mendean
Erromatar Inperioak ez zuen konkista
Erromatar Inperioaren hedapena K.o. III.menderako
(www.wikipedia.org)
K.o. III. mendean Erromatar
Inperioa krisi politiko, ekonomiko
eta sozial larrian sartu zen, haren
boterearen gainbehera hasiz
Mitologia erromatarrean
gerraren jainkosak
bazeuden ere (Bellona edo
Minerva adibidez),
gizonezkoek
emakumezkoei armadan
borrokatzea debekatzen
zieten, haien aburuz ahulak
zirelako.
Hala ere, gizonezko
gerlariekin batera,
emakume erizain,
garbitzaile, joztun,
prostituta, kantinari
eta kinkilariak egon ziren
frontetan (gaur egungo
arkeologia indusketek
frogatu duten moduan),
armadaren biziraupena
ahalbidetuz.
“LAS MUJERES Y EL EJÉRCITO, DE LA
EDAD ANTIGUA A HOY”
CEMUSAko “Tertulia de mujeres”e1k
aterata eta moldatua
Bellona (Gudaren jainkosa)

handirik egin, beraz aberastasun iturri
hori jada ez zen nahikoa.
• Zergak: beste alde bate/k, gerren
ondorioz zergak batzea oso zaila bihurtu
zen. Nekazal teknikak oso atzeratuak
izanik, ekoizpena ere murritza zen, eta
ondorioz, produktuen prezioak gero eta
altuagoak bihurtuz joan ziren. Nekazal
eremuaren krisi latzaren aurrean,
inperioak hiriak presionatu zituen
zergak eskatuz, armada ordaintzea
guz/z beharrezkoa zelako. Baina ordura
arte hiri aberatsak izan zirenak pobretu
egin ziren gerrateen ondorioz, eta
segurtasun faltaren aurrean, harresiz
inguratzen hasi ziren, gero Erdi Aroan
ohikoak izango ziren hirien itxura
bereganatzen hasiz.
Horrela, azaldutako pobrezia eta
segurtasun ezazko egoeraren ondorioz,
probintzien arteko merkatal harremanak
murriztuz joan ziren, Erdi Aroaren
hasierako egoerara gutxinaka hurbilduz.
GIZARTEA
Krisiak ere eragin handia izan zuen
gizartean. Hiritar askok, segurtasun
faltaren aurrean, hirieta/k alde egin zuten
landa eremutara eta nekazari askorekin
batera, lurjabe handien eskupean lanean
hasi ziren, KOLONOTZA SISTEMA
areagotuz. Kolonotza sistema lanaren
antolakuntza mota bat zen Erromatar
inperioaren azkenengo mendeetan
garatua, Erdi Aroko sistema
ekonomikoaren aurrekaria izango zena.
Esklabuak mantentzea gares/a bihurtu
zenez, lurjabe handiek askatu egin zituzten
eta lur eremu bat ematen zieten
lanabesekin, ekoitzi ahal izateko. Horren
truke, nekazariek ekoitzitakoaren
portzentu handi bat eman behar zioten
lurjabeari. Nekazari berriei kolonoak
deitzen zitzaien, eta lan antolakuntza honi
kolonotza sistema.
Baina, esan bezala, askatu berri ziren
esklabuez gain, hiritar eta jada askeak
ziren, baina babesa eta mantenua behar
zuten nekazari asko ere kolono bihurtu
ziren krisia zela eta. Ondorioz, lurjabe handi
hauek euren boterea izugarri areagotu
zuten, inperioari zergak ordaintzearen
beharraz libratu arte.
VILLAK izeneko landa etxeetan bizi ziren
eta kolonotza sistemaren bitartez
inperioaren ekonomiaren bihotz bihurtzera
heldu ziren. Honek gainera, aberats eta
txiroen arteko aldea handitzea eragin zuen,
baita gizarte mailaketa berria sortzea ere,
bi talde orokor bereiztuz:
HONESTIORES: goi mailakoek osotzen
zuten talde hau; lurjabe handiak ziren,
botere karguak zituztenak, oso
aberatsak, eta, aldi berean, talde oso
murritza.
HUMILIORES: gainontzekoek jasotzen zuten
izena zen; orokorrean oso txiroak ziren,
lurra landu behar zutenak, eta hala ere
zerga handiak ordaindu behar zituzten.
Hala ere hones/oresen aberastasunak ez
zuen inperioarena isladatzen, hauek ez
baitzuten zergarik ordaindu behar, eta
zergak ordaindu behar zituztenak guz/z
pobretuta zeuden, beraz, estatua ere
nabarmenki txirotu egin zen, eta armadak
ordaintzea ezinezkoa bihurtu zen.
Marko Claudioren sarkofagoa, zeinetan honestiores eta humilioresen arteko banaketa soziala
ikus daitekeen. Identiﬁkatzen al dituzu?
Diaporit-eko villa, Butrint-en (Albania)
(Irudia www.si1unescoadria1co.org)
III. mendeko krisiaren
ondorioz merkatal
harremanak murriztuz joan
ziren, Erdi Aroaren hasierako
egoerara gutxinaka
hurbilduz
Bartzelona Inperio Erromatarraren
garaian sortu zen, eta K.a. I men-
dean lehenengo harresiak eraiki
ziren arren, III. mendeko germania-
rren inbasioen aurrean harresiak
handitu eta indartu egin behar izan
zituzten. Irudian garai hartako Bar-
tzelonako hiria ikus daiteke, harre-
siarekin eta hirira ura garraiatzen
duten akueduktuekin.
(Irudia: fotoseimagenes.net)
Erromatarren maila
zeramatzaten orrazkeren
arabera ere antzeman zitekeen
Maila altuko emakume baten erretratua (K.o. II)

Nahiz eta IV.mendean egoera pixka bat
hobetu zen, III.mendeko krisiak altxaezina
zen gainbeheran sartu zuen inperioa.
Honen aurrean, eta babesa eta merkatal
lotura hobeagoen bila, Konstantino
enperadoreak inperioaren hiriburua
Erromatik Bizantzio hirira aldatu zuen K.o.
330. urtean, eta gainean hiriburu berria
eraiki zuen: KONSTANTINOPLA.
IMPERIOAREN
AMAIERA: 395 - 476
Baina K.o. 395. urtean, TEODOSIO
enperadoreak bi erabaki guz/z
garrantzizkoak hartu zituen:
• Alde bate/k kristautasun katolikoa
inperioaren erlijio ofiziala izendatu
zuen, erlijioa Europako elementu
bateratzaile nagusienetakoa bihurtuz.
• Beste alde bate/k, inperioa behin betiko
erdi banandu zuen, bere bi semeen
artean, jakin gabe bera izango zela
Erromatar inperio osoaren azkenengo
enperadorea.
K.o. 476. urtean azkenik, Odoacro
germaniar jeneralak Mendebaldeko
Erromatar Inperioko azkenengo
enperadorea, Romulo Augustulo,
abdikatzera behartu zuen. Honek
Mendebaldeko Erromatar Inperioaren behin
betiko amaiera suposatu zuen, eta nahiz eta
ekialdeko aldeak aurrera egin zuen
Arcadioren esku/k, inoiz ez zen berriro ere
ordura arte ezaguna izan zen Erromatar
Inperioa batu. Historiagileek Erromatar
inperioaren amaiera urte honetan kokatzen
dute, aldi berean aro berri baten hasiera
eragingo zuena:
Mendebaldeko eta Ekialdeko Erromatar inperioak
(Teodosioren banaketa K.o. 395ean)
HONORIO
Seme gaztea
● Lurralde hauetan, III.
mendeko krisia gogor
jotzen ari zen
● Germaniar herrien
eragina handia zen, eta
hauek imperio eremu
honen ahulezia
aprobetxatuz, euren
herriak ﬁnkatzen joan
ziren
ARCADIO
Seme nagusia
• Inperioaren eremu
hau aberatsagoa zen
• Hiriburu berria bertan
zegoen
• Germaniarren eragina
txikiagoa zen, eta
erromatarrek inba-
sioei arrakastatsu
aurre egin zieten
mendebaldea Ekialdea
• Erromatar Inperioak III.mendean jasan
zuen krisiaren ondorioz, ordura arte
ohikoak ziren antolakuntza poli ko,
ekonomiko, erlijioso eta sozialak aldatuz
joan ziren.
• Gainera germaniar inbasioek eta hauen
erresumen ﬁnkapenak ere ezaugarri
berriak ekarri zituzten: Europako
Mendebaldea errege germaniarren esku
zeuden erresuma txikitan banatuta
geratu zen, oinarri ekonomikoa
nekazaritza izanik.
• Era berean, erlijio kristaua ideien
erdigunea bihurtu zen eta Eliza katolikoak
izugarrizko boterea bereganatu zuen,
bizitza arautzera ailegatuz.
Baina… zergatik Mendebaldeko
Erromatar Inperioaren amaierak Antzin
Arotik Erdi Arorako aldaketa ekarri
zuen? Zergatik izan zen horren
gertakizun garrantzitsua Europako
historian?
Konstan1no Handia Enperadorea
Teodosio Enperadorea
Romulo Augustulo Odoacroren
oinetan abdikatzen
(CharloCe Mary Yonge-ren grabatua.
XIX. Mendea)
Bereziki Europako Mendebaldeko
aldean, Erromatar inperioaren
gainbehera eta amaierak
aldaketa handia eragin zuen
bizitzaren arlo guztietan, eta
horregatik historiagileek
gertakizun historiko honetan
kokatzen dute aro aldaketa
(Mapa: detec1vesdelahistoria.es)

GERMANIAR ERRESUMAKGERMANIAR ERRESUMAK
2. GAIA
ERDI AROAN ZEHAR GARATU ETA HEDATUTAKO INPERIO ETA HERRIAK
Herri germaniarrak Antzin Aro/k
Europako iparraldean
kokatutako tribuak ziren, hala
nola bisigodoak, alanoak,
burgundiarrak, angloak…
Jatorriz nomadak ziren eta bizirauteko
baliabideak leku bate/k bestera bilatzen
zituzten. Modu honetan, K.o. I. mende/k,
eta batez ere III. mendeko krisia
aprobetxatuz, Erromatar Inperioaren
limesaren iparraldean kokatzen joan ziren.
Hasieran erromatar enperadoreek
germaniarren sarrera onartu zuten,
kolonoak bihurtzearen truke eta
inperioaren mugak defendatzearen truke.
Baina bizikidetza baketsua apurtu egin zen,
ekialde/k hunoek germaniarrak presionatu
zituztenean. “Barbaroak” inperioan sartu
ziren guz/z, tribu bakoitza toki
ezberdinetan finkatuz, K.o.476.urterarte,
noiz, Odoacro jeneral germaniarrak
Mendebaldeko Erromatar Enperadorea
garaitu zuen, inperioari amaiera emanez.
Germaniarrek berezko
ezaugarriak zituzten, baina
mendeetan zehar
erromatarrekin izandako
elkarbizitzaren ondorioz,
zenbait ezaugarri ezberdin
bereganatu zituzten.
EKONOMIA
Ekonomiari dagokionez,
nomada izate/k sedentario
izatera pasatu ziren.
Erromatarren aurkako eta
euren arteko gatazkak zirela eta, gerrateak
etengabeak ziren eta ondorioz hirien
arpilaketak ere. Honek hiritarrek landetara
ihes egitea eragin zuen, merkataritza ia
desagertuz. Horrela, germaniar erresumak
finkatu orduko haien oinarriak abeltzantza
eta nekazaritza bihurtu ziren.
GIZARTEA
Antolakuntza estra/fikatua zuten, hau da
gizartea mailakatuta zegoen, eta
erromatarren gizartearen antzekoa zen.
Goi mailan pribilegiatuak kokatzen ziren,
nobleak, eta euren artean erresuma
zuzentzen zuen erregea. Behe mailan
pribilegiogabeak kokatzen ziren, plebeioak
(nekazariak, libertoak…). Esklabuak ere
bazituzten. Gutxinaka, Erdi Aroan zehar,
gizarte mailaketa hau gero eta argiagoa
izango zen, Gizarte Estamentala deiturikoa
sortuz eta garatuz.
KULTURA (Artea, erlijioa, hizkuntza…)
Esaten da germaniarren kultura nahiko
pobrea zela erromatarrekin konparatuta.
Baina kontutan hartu behar da, herri
gerlariak eta nomadak izanik, kultura
Germaniar Erresumak V. mende amaieran
(Mapa: historiaeuropa.wordpress.com)
Modu honetan, Europako Mendebaldea
germaniarren erresuma ezberdinatan
banatuta geratu zen Erdi Aroaren hasieran
(frankoak eta burgundiarrak Galia aldean; suebo, bandalo
eta visigodoak Penintsula Iberikoan, burgundiarrak
Penintsula Italikoan…)
Gerlari bisigodoa
(Irudia:
modaenlahistoria.blogspot.
com)
Germaniar tribuetan,
emakumezkoek paper
protagonista izan zuten
arlo askotan.
Ekonomiaren oinarri ziren,
esaterako, etxeaz
arduratzeaz gain, bizirauteko
beharrezkoak ziren
produktuak ekoitzi eta
batzeaz arduratzen baitziren
ere, gizonezkoak
espedizioetan edota
gerrarako prestatzen ari
ziren bitartean.
Gainera, orohar borrokatzen
ez ziren arren, gerrara
joaten ziren seme—alabekin,
gerlariak babestera.
Era berean, emakumezko
batzuk gaitasun
magikoengatik mirestuak
ziren, eta gurtuak izaten
ziren ere.
Ordea, erromatarrekin
elkarbizitzen hasi ziren
heinean, ohitura
patriarkalak indartzen hasi
ziren, emakumearen papera
bigarren plano batera
pasatuz.
Henar Gallego Francoren (Valentziako
Unibertsitatea) “La imagen de la
«mujer bárbara»” ar1kulu1k aterata eta
moldatua

aberatsa garatzea nahiko zaila zela ere,
horrega/k hasiera batean euren artea
adibidez, eskultura mugikorretara edota
apaingarrietara mugatzen zen. Ordea,
Erromatarrekin elkarbizitzean egoera
aldatzen joan zen.
Germaniarrak la/na hizkuntza
bereganatzen joan ziren hizkuntza
erromanikoak sortuz.
Bestalde, kristautasuna ere onartu zuten,
nahiz eta jatorriz politesitak izan (gogoratu
beharra dago, Teodosiok K.o. IV. mendean
kristautasuna inperioaren erlijio oﬁziala
bihurtu zuela). Horrela, behin sedentario
izanda, kristautasuna bereganatuta eta
erromatar kulturaren eraginez,
germaniarrak ere arte es/lo berria sortzen
joan ziren, Erdi Aroko arte
esanguratsuenetarikoaren jatorri bihurtuz.
POLITIKA
Azkenik, poli/ka arloan, erresuma
germaniar bakoitzak bere garapena izan
zuen Erdi Aroan zehar. Euren arteko eta
beste herri eta inperioen aurkako gatazka
eta gerrak ohikoak izan ziren lurralde
berriak konkistatzearren. Bisigodoek
adibidez penintsula iberikoaren kontrola
lortu zuten suebo eta bandaloen aurrean,
baina VIII. mendean galdu egin zuten Islam
Inperioaren aurka; burgundiarrek
ostrogodoen aurka penintsula italikoa
galdu zuten…
Ordea, tribu germaniar guz/en artean,
bakarra izan zen galdutako Mendebaldeko
Erromatar Inperioa berreskuratzen saiatu
zena: FRANKOA. Gaur egungo Frantzian
ezarritako tribu honen erregeetako bat,
Karlo Magno izenekoa, Mendebaldeko
Europa/k hedatu zen, Inperio Karolingioa
sortuz.
Inperio Karolingioa
Inperio Karolingioa K.o. VIII – IX mendeen
artean, Europako Mendebaldeko Frankoen
Erresumari deritzo. K.o. V. mende/k
frankoak Europako Mendebalde/k
hedatzen joan ziren, baina VIII. mendean
Karlo Magno erregearen esku/k antzinako
Mendebaldeko Inperioa berreskuratzen
saiatu ziren, Pirinioeta/k, Alemania eta
Italiara arte hedatuz.
Hori dela eta 800.
urtearen Gabon
gauean Erromako Aita
Santuak Erromatar
Inperioko Enperadore
izendatu zuen Karlo
Magno.
Inperio honek urte
gutxi iraun zuen arren
(843. urtean
Verdungo Itunaren
bitartez inperioa Karlo Magnoren biloben
artean za/katu zen), Erdi Aroko Europako
Mendebaldeko oinarrizko ezaugarri asko
ezarri zituen, adibidez lurraldeen
antolakuntza poli/koa. Izan ere, Karlo
Magnok Inperioa marka, dukerri eta
konderrietan banatu zituen, imperio
zabalaren antolakuntza eta kontrola
errazteko asmoarekin.
2. GAIA: HERRI
GERMANIARRAK
Bideoa eta ariketak
BLOGEAN...
Familia germaniarra eta germaniar herrixketako etxe baten ustezko irudikapena
(Irudia: miclasedehistoria8.blogspot.com.es/)
San Juan eliza, Recesvinto errege
bisigodoak eraikitakoa VII.
mendean.
(Venta de Baños. Palencia)
Karlo Magno
(Alberto Durero.
1511)
Inperio Karolingioaren za1keta Karlo
Magnoren hiru biloben artean,
Verdungo Itunaren bitartez K.o.
843.urtean, inperioaren
batasunaren amaiera eragin zuena.
(Mapa: es.wikipedia.org)
Inperio Karolingioak ere, Europan zehar
garatzen ari zen GIZARTE ESTAMENTALA
ere finkatu zuen, feudalismoaren
sistema politiko, ekonomiko eta soziala
hedatuz.
Apaingarrigermaniarrak

DBH2ko Gizarte Zientziak
BIZANTZIAR INPERIOABIZANTZIAR INPERIOA
3. GAIA
Bizantziar inperioa Ekialdeko
Erromatar Inperioak Erdi Aroan
zehar jaso zuen izena da. XVIII.
mendeko historiagileek sortutako terminoa
da, inperioaren hiriburua, Konstantinopla,
Bizantzio hiri grekoaren gainean eraikita
zegoelako. Izan ere, ondorengo
pentsalariek Erdi Aroko Ekialdeko
Erromatar Inperioaren ezaugarriak
aztertzerakoan, antzinako Erromatar
Inperioarekin konparatuta ezaugarri berri
eta ezberdinak bereganatu zituela
konturatu ziren, horrega/k inperio berri
baten izena eman zioten. Hala ere orduko
bizantzirrek euren buruei erromatarrak
deitzen jarraitu zieten.
EKONOMIA
Ekonomiari dagokionez, oso inperio
aberatsa izan zen ondorengo arrazoiak
direla eta: nahiz eta bizantziar
ekonomiaren oinarria nekazaritza izan,
merkataritzak funtsezko garrantzia izan
zuen. Honen zerga/a inperioaren kokapen
estrategikoa zen, Europa, Asia eta Afrika
artean. Horrela Bizantziar Inperioak
Mediterraneo itsasoko merkataritza
menderatzera heldu zen eta baita Asiarako
eta Afrikarako merkatal loturak
kontrolatzera ere. Ondorioz bizantziar
monetak (solido eta besante izenekoak)
berebiziko arrakasta zuen Erdi Aroko
Europan, eta hiriek antzinako garrantzia
berreskuratu zuten, jarduera poli/ko eta
ekonomikoen gune zirelako. Aberastasun
horren eredu inperioaren hiriburua izan
zen, Konstantinopla.
KULTURA (Artea, hizkuntza…)
Kultura alde/k ere, bizantziarrek ezaugarri
bereziak bereganatu zituzten, oso kultura
aberatsa sortuz, greziar kultura, erromatar
kultura eta kultura kristauaren arteko
nahasketa zelako. Gainera, nahiz eta
hasiera batean erromatar ohiturak
mantendu zituzten, gutxinaka greziar
ezaugarriak bereganatzen joan ziren,
adibidez, la/na beharrean grekera.
Artea ere oso aberatsa zen. Erlijioarekin
erlazionatzen zen batez ere, eta horrega/k
obrarik nabarmenenak elizak eta
mosaikoak ziren, mendebaldeko arte/k
nahiko ezberdinak.
Konstantinopla Konstantino enperadoreak eratu zuen K.o. 330. urtean,
Bizantzio hiri grekoaren gainean, eta Erromatar Inperioaren hiriburu bihurtu
zen lehenengo, eta Bizantziar Inperioarena gero.
Bosforo itsasarteko kokapen estrategikoaz baliaturik, Konstan/noplak Europa
eta Asia bitarteko merkatal harremanak kontrolatzen zituen, aberastasun
handiak eskuratuz, eta Erdi Aroko hiririk aberatsenetarikoa eta
jendeztatuenetarikoa bihurtuz. Era berean, penintsula batean kokatuta egonik,
militarki ere abantail estrategikoaz gozatzen zuen. Ordea, 1453an, eta
Bizantziar Inperioari amaiera emanez, Konstan/nopla Inperio Otomandarraren
esku konkistatua izan zen, gaur egungo Istanbul izatera pasatuz.
Santa Soﬁako basilika
Jus1niano I.aren mosaikoa
(Rávenako San Vital elizan)
(Irudia: www.antoine-helbert.com)

POLITIKA
Bizantziar Inperioaren goren aldia VI.
mende erdian eman zen, Teodora
enperatriza eta bere senarraren esku/k,
Justiniano I.a. Antzinako Erromatar Inperioa
berreskuratzen saiatu ziren, eta
horretarako zenbait ekintza eraman
zituzten aurrera:
• Konkistak: Inperioa hedatu zuten, batez
ere mendebaldeko lurralde asko
konkistatuz eta inperioaren hedadurarik
handiena lortuz.
• Erromatar legedia berreskuratu eta
eguneratu zuten lau ataletan banatutako
bilduma batean. Bilduma hau CORPUS
IURIS CIVILIS deitu zen.
Denborarekin inperioaren hedadura
handiaren ondorioz antolakuntza politikoa
ere aldatzen joan zen. Erromatar garaiko
/tuluak baztertzen joan ziren eta berriak
sortzen joan ziren, adibidez, enperadoreari
basileus deituko zitzaion, bera izango zen
agintari nagusia, armada, administrazio eta
erlijio buru. Antolakuntza berriaren
barruan ere, basileusak agintzen zuena
inperio osoan zehar betearazten
laguntzeko funtzionarioak zeuden; baita
diplomatikoak ere, inperioa beste
lurraldeekin harremanetan jartzeaz
arduratzen zirenak; eta armada inperioaren
mugak babesten zutenak.
Inperioaren
gainbehera eta
amaiera
Teodora eta Jus/niano I.aren ostean
inperioak aldi ilun bat bizi izan zuen, eta
nahiz eta XI. mendean berriro ere
gorenaldi bat bizi, ordu/k aurrera inperioa
gainbeheran sartu zen eta gutxinaka
lortutako lurrak galtzen joan ziren
lonbardiar, bisigodo, musulman, eta
abarren aurka, 1453an turkiarrek
Konstantinopla konkistatu zuten arte.
Honek Bizantziar Inperioaren amaiera eragin
zuen.
Bizantziar Inperioaren hedapena bere goren aldian,
Teodora eta Jus1niano I.aren garaian (VI. mendea).
Merkatal ibilbide eta hiri garrantzitsuenak ere zehazten
dira.
(Mapa: almanaqueuniversal.wordpress.com)
Enperatrizak inperioa goren
aldi politiko eta ekonomiko
eta sozialera eramateaz gain,
emakumeek emakume
izate hutsagatik
sufritzen zuten
mespretxuaren jabe
(Teodorak berak bizitza
osoan zehar jasan egin behar
izan zuena), hauen eskubideen
aldeko borrokan murgildu
zen.
Horrela ondorengo neurriak
hartu zituen, besteak beste:
• Behartutako prostituzioa
debekatu zuen, eta
prostituzioa uzten zuten
emakumeak laguntzeko
konbentu bat ireki zuen.
• Emakumeei jabetza propioak
eukitzeko eskubidea eman
zien
• Dibortzioetan
emakumezkoek zituzten
eskubide murritzak handitu
zituen
• Emakumeak bortxatzen
zituztenentzat heriotz
zigorra ezarri zuen
• Adulterioa egiten zuten
emakumeak erailtzea
debekatu zuen
47 urterekin minbiziak jota hil
egin zen, baina utzitako
ondarea gaur egun ere,
munduko herrialde askotan
iraultzailea da.
Teodora VI. mendean
Bizantziar Inperioa zuzendu
zuen enperatriza izan zen,
orduko emakumeen
eskubideen alde
errukigabe borrokatu zena.
Familia pobre batean jaioa,
gaztetatik prostituzioarekin
lotuta zegoen
ikuskizunaren munduan
jardutera behartua ikusi
zuen bere burua. Baina, 20
urte zituela, orduko
Bizantzioko enperadorearen
hilobarekin maitemindu eta
ezkontzea lortu zuten
(ordura arte, patrizio eta
ikuskizunaren munduan lan
egiten zutenen arteko
ezkontzak debekatuta
zeuden).
Bi urte geroago, Justino
enperadorea hildakoan,
Justiniano I eta Teodora
Ekialdeko Erromatar
Inperioaren buru bihurtu
ziren.
Baina Teodorak ez zuen
enperadore berriaren
ezkonlagun hutsa izan nahi,
eta orduko estereotipo
guztiak hautsiz, berak
ere inperioa gobernatu egin
zuen tinkotasunez.
TEODORA
Teodoraren mosaikoaren
xehetasuna (Rávenako San Vital
elizan)
Konstantinoplaren konkista
turkiarren esku 1453an, Aro
Modernoaren hasiera
markatu zuen gertaeretako
bat da

ISLAM INPERIOAISLAM INPERIOA
4. GAIA
Islam inperioa izena ematen dion
erlijioarenpean hedatutako inperioa
izan zen. Kristau egutegiaren arabera
K.o. 622. urtean hasi zen Arabian,
Muhammad profetaren ihesaldiarekin
batera, HEJIRA deiturikoa.
ISLAMAREN
JATORRIA
Gaur egun milioika jarraitzaile dituen islam
erlijioa K.o. 622. urtean sortu zen Arabian
Muhammad-en esku/k. Jatorriz Mekako
tribu politeista eta aberats batean jaiotako
merkataria izan zen, eta 25 urte zituela,
Yadiya alargun aberatsarekin ezkondu zen,
berehala hiriko merkatari ospetsuenen
artean kokatuz.
Gizon oso jakintsua izanik, Hira mendira
joan ohi zen gogoetak egitera. Badirudi K.o.
610. urtean mendiko koban hausnarketan
zegoela, Gabriel arkanjelua agertu zitzaiola
eta jainko bakarra zegoela esan ziola, Ala,
eta bera zela bere profeta. Horrela,
Muhammad-ek Alaren hitza hedatzen hasi
zen, bere lehenengo jarraitzailea Yadiya
izanik.
HEJIRA
Baina Muhammad-ek gero eta jarraitzaile
gehiago zituen, eta honek tokiko tribuen
ekonomia kaltetzen zuen, izan ere
Muhammad-en jarraitzaileak monoteistak
ziren, eta ondorioz tribu politeisten idoloak
bisitatzera joaten ziren ibiltariak ere
gutxitzen joan ziren. Honek
merkataritzaren jeitsiera ekarri zuen, eta
tribuen buruzagien haserrea ere, beraz,
Muhammad jasartzen hasi ziren. Honek
profetaren ihesaldia bultzatu zuen K.o.
622.urtean Mekatik Medinara, HEJIRA
deiturikoa.
INPERIOA
Behin Medinan, jarraitzaile asko zituela,
MEDINAKO KONSTITUZIOA sortu zuen,
eratu berri zuen Islam estatuaren legedia.
4. GAIA: ISLAM INPERIOA
Kultura islamiarrari buruzko
informazioa, bdeoa eta
ariketak
BLOGEAN...
Shayla
Hiyab Al-amira
Khimar Chador
Islam inperioaren hedapena (behean eskuman Harriaren kupularen meskita, Jerusalemen)
Mundu islamiarra Mahomaren
gobernupean (622 – 632)
Inperioaren hedapena lehenengo lau
Kalifekin (632 – 661)
Inperioaren hedapena Omeiatar Kalifen
eskutik
Inperioa hedatzeko kanpainia militarrak
Niqab Burka
GaurGaurGaur
egungoegungoegungo
belobelobelo
islamiarrakislamiarrakislamiarrak
hCps://laicismo.org/data/
docs/archivo_1116.jpg

Honen arabera judutarrak zein kristauak
estatu islamiarrean bizi zitekeen zergak
ordainduz gero. Laster Medina eta Meka
arteko gudak sortuko ziren, baina
Muhammad-ek Meka konkistatzea lortu
zuen, eta honek zilegitasuna eman zion
benetako profetatzat eta islama modu
geldiezinean hedatzen hasi zen, inperioa
Europara ere heldu arte, eta Erdi Aroko
inperio garrantzitsuenetarikoa bihurtuz.
ERLIJIOA
Erlijioa beraz, inperioaren jatorri eta
oinarria izan zen. Lehenik eta behin,
Muhammad-ek Meka islamiarren hiri
sakratua izendatu zuen, bertan Kaaba
kokatzen zelarik.
Bestalde, Korana, Mahomaren predikuak
jasotzen zituen liburu sakratua, inperioaren
funtsezko legedia bihurtu zen. Honen
arabera islamiar orok oinarrizko bost
betebehar zituen. Gainera islamiarrek ere
euren erlijioa hedatzeko funtzioa zuten,
yihad izeneko gerra santuaren bitartez.
EKONOMIA
Ekonomiari dagokionez inperioak hiru
oinarri nagusi zituen:
• Nekazaritza (teknika oso garatuekin)
• Eskulangintza
• Merkataritza (euren merkatal eragina
Asia, Afrika zein Europara ailegatu zen)
Ondorioz, eta eskulangintza zein
merkataritza hirietan garatzen zirenez,
hiriko azokak oso gune garrantzitsu
bihurtu ziren, hirien berebiziko hazkundea
ekarri zuena.
POLITIKA
Atolamendu poli/koari erreparatuz,
inperioaren agintari poli/ko eta erlijioso
gorenak kalifa izena jasotzen zuen. Honek
inperio horren zabala gobernatu ahal
izateko bisirrak izeneko laguntzaileak
zituen. Mota ezberdinetako bisirrak ere
bazeuden: inperioaren probintziak
gobernatzen zituztenak vali deitzen ziren;
lege koranikoa interpretatzeaz eta
azaltzeaz arduratzen zirenak, ulem; eta
epaileak, adibidez, kadi deitzen ziren.
INPERIOAREN
AMAIERA
Hasieran esan bezala, VIII. menderako islam
inperioak bere hedapen handiena ezagutu
zuen, Asia/k Atlan/kora arte, izan ere,
Muhammad-en ondorengoek inperioa
zabaltzeari ekin zioten yihadaren bitartez.
Lehenengo lau kalifak Mahomaren
familiakoak izan ziren, baina Omeiatar
familiak laugarren kalifa menderatu eta
boterea eskuratu zuten eta hauek izan
ziren inperioa gehien hedatzea lortu
zutenak. 750. urtean iraultza batek
Omeiatarren gobernuarekin bukatu zuten
eta Abas familia jarri zuten boterean X.
mende erdira arte. Ordu/k aurrera
inperioa za/katuz joan zen.
ISLAMAREN
OINARRIZKO 5
BETEBEHARRAK
111
Fedea aitortuFedea aitortuFedea aitortu
islamiarrek politeismoa ezeztatu
eta jainko bakarra dagoela eta
haren profeta Muhammad dela
aitortu behar dute
222
Egunean bost aldiz otoitzEgunean bost aldiz otoitzEgunean bost aldiz otoitz
egineginegin
egunaren bost aldi zehatzetan eta
beti ere Mekara begira, islamiarrek
koranaren pasarte zehatzak
errezitatuz otoitz egin behar dute
ikusketaren ondoren (gorputzaren
garbiketa)
333
Limosna emanLimosna emanLimosna eman
islamiarrek haien inguruko
behartuenei gutxienez urtean
b e h i n , e t a d a u k a t e n
aberastasunaren arabera laguntza
eman behar diete
444
Baraualdia ramadamarenBaraualdia ramadamarenBaraualdia ramadamaren
hileanhileanhilean
Ramadamak irauten duen
hilabetean zehar islamiarrek ezin
dute egunean ezer ere edan edo
jan
555
Bizitzan behin MekarakoBizitzan behin MekarakoBizitzan behin Mekarako
erromesaldia eginerromesaldia eginerromesaldia egin
beti ere osasun baldintzak eta
ahalmen ekonomikoak ahalbidetzen
badu
Islamaren tenplu sakratuari deritzo. Jatorriz, meskitak
Muhammad-en etxearen eredura eraiki egiten dira, eta
hainbat ataletaz osotzen dira:
Alminar:Alminar: oitoitzerako deia egiteko dorrea
Patioa:Patioa: ikusketa egiteko iturria duen espazio irekia
Otoitz aretoa:Otoitz aretoa: arkupez eztalitako espazio itxia,
bertan egiten da otoitza
Quibla:Quibla: Mecaren norabidea zehazten duen horma
(norabide horretan egin behar dute otoitz)
Mihrab:Mihrab: Quibla identifikatzen duen horma— hobia MESKITAMESKITA

Jada Erdi Aroan zehar Europan garatutakoJada Erdi Aroan zehar Europan garatutako
herri eta inperio ezberdinak ezagutu ditugu,herri eta inperio ezberdinak ezagutu ditugu,
baina hauen arteko harremanen ondoriozbaina hauen arteko harremanen ondorioz
gutxinaka Europan zehar antzekoak izangogutxinaka Europan zehar antzekoak izango
ziren ezaugarri politiko, ekonomiko etaziren ezaugarri politiko, ekonomiko eta
sozialak sortu ziren, Erdi Aroan zeharsozialak sortu ziren, Erdi Aroan zehar
orokorra izan zen gizarte sistema sortuz.orokorra izan zen gizarte sistema sortuz.
Horrela historiaren aldi hau bi garaitan banaHorrela historiaren aldi hau bi garaitan bana
dezakegu:dezakegu: Goi Erdi AroaGoi Erdi Aroa (V(V –– X) etaX) eta
Behe Erdi AroaBehe Erdi Aroa (XI(XI –– XV).XV). Goi Erdi AroanGoi Erdi Aroan
zehar Europako herri ezberdinen artekozehar Europako herri ezberdinen arteko
harremanak direla eta, orohar Europan zeharharremanak direla eta, orohar Europan zehar
antzeko ezaugarri politiko, ekonomiko etaantzeko ezaugarri politiko, ekonomiko eta
sozialaksozialak sortzensortzen hasihasi ziren. Ezaugarri hauekziren. Ezaugarri hauek
Behe Erdi Aroan finkatu, garatu eta hedatuBehe Erdi Aroan finkatu, garatu eta hedatu
egingo ziren, Europa ia osoa sistemaegingo ziren, Europa ia osoa sistema
berdinarenpean geratu zelarik:berdinarenpean geratu zelarik:
FEUDALISMOAFEUDALISMOA..
Ordea, zertan zetzan feudalismoa? ZeOrdea, zertan zetzan feudalismoa? Ze
ezaugarri zituen? Nola harremantzen zirenezaugarri zituen? Nola harremantzen ziren
Erdi Aroko biztanleak? Nola bizi ziren?Erdi Aroko biztanleak? Nola bizi ziren?
Hurrengoko gaian feudalismoari buruzko ideiHurrengoko gaian feudalismoari buruzko idei
nagusiak ikasiko ditugu, Erdi Aroan Europakonagusiak ikasiko ditugu, Erdi Aroan Europako
biztanleen bizitza nolakoa zen ezagutzeko,biztanleen bizitza nolakoa zen ezagutzeko,
gaur egun bizi dugun egoerarekin konparatuz.gaur egun bizi dugun egoerarekin konparatuz.
Erdi Aroko sistema politiko,Erdi Aroko sistema politiko,
ekonomiko eta sozialaekonomiko eta soziala
FEUDALISMOAFEUDALISMOA
Edukiak
Feudalismoa
Basailutza sistema eta feudoa
26
IIII BLOKEABLOKEA
Chema Román eta Chio ilustratzaileen lana SM argitaletxearentzat

FEUDALISMOAFEUDALISMOA
basailutza eta feudoabasailutza eta feudoa
5. GAIA
ERDI AROKO SISTEMA POLITIKO, EKONOMIKO eta SOZIALA
Aipagarri da emakumeek
bikingoen gizartean zuten
garrantzia. Seme—alabak
eukitzeko ahalmenaz gain,
ekonomiaren zuzentzaileak ere
baziren, tradizioen zaindari
eta igorleak ziren, eta
gaitasun magikoengatik ere
baloratuak ziren. Horrenbestekoa
zen emakumeen aintzatespena,
seme – alabek euren amengatik
hartzen zutela oinordetzan
gizartean izango zuten
mailaketa.
Ondorioz, desohoragarria zen
emakume bat erasotzea edo
mintzea, eta hala egitekotan
zigorra jasotzen zuen gizonak.
Emakume bikingo libre bat
bortxatzea, adibidez, heriotz
zigorrarekin ordain zitekeen,
emakumearen gorputza
askea baitzen, eta ez
gizonarena.
Dibortzioak ere baimenduta
zeuden bikingoen gizartean, eta
emakumeak berak, senarraren
antzutasunagatik edota tratu
txarrengatik adibidez, erreklama
zezakeen banaketa.
Laia San José Beltrán historiagilearen
blogeko “El papel de la mujer en la
sociedad vikingo-escandinava” ar1kulu1k
aterata eta moldatua
(hCp://thevalkyriesvigil.com/)
Feudalismoa Mendebaldeko
Europan, IX – XV mendeen artean
garatutako eta feudoan
oinarritutako antolakuntza
poli/ko, sozial eta ekonomikoa izan zen.
Ezinbesteko bi elementutan oinarrituta
zegoen: FEUDOan eta BASAILUTZAn.
Gainera feudalismoko gizartea
estamentuetan banatuta zegoen, GIZARTE
ESTAMENTALA sortuz.
SISTEMAREN
JATORRIA
Erromatar Inperioaren III. mendeko krisiak
jada egoera poli/ko, ekonomiko eta soziala
aldatzen hasia zuen Europan. Gatazkek
eragindako pobrezia eta segurtasun ezak
villetako lurjabeek botere ekonomiko eta
poli/ko handia eskuratzea eragin zuen
(hiriek boterea galdu zuten era berean),
eta gizartearen banaketa bi taldetan gero
eta argiagoa zen.
Egoera hau Goi Erdi Aroan zehar garatzen
joan zen, lurjabe handiak erresumetako
errege—erreginek baino botere handiagoa
eskuratzera ailegatuz. IX. mendean, gainera,
Europako herriek bigarren inbasioak
sufritzen hasi zituzten: iparralde/k
bikingoak, ekialde/k hungariarrak eta
hegoalde/k sarrazenoak, Europara
ailegatzen hasi ziren, berriz ere arpilaketa
eta gatazka boladak nagusituz.
Baina Europa, Inperio Karolingioaren
apurketarekin erresuma txikitan banatuta
geratu zen, errege – erregina oso ahulekin,
kanpoko inbaditzaile berrien aurrean euren
erreinuak babestu ezinean aurkitzen
zirenak.
Segurtasun eza horren aurrean hirieta/k
ihes egiten zutenak eta jada nekazariak
zirenak, errege – erreginen laguntza bilatu
beharrean, lurjabe handiegana jo zuten
babesa eske, hauek berezko armada eta
gotorlekuak baitzituzten. Horren truke,
nekazari hauek lurjabe handien agindu eta
zerbitzupean jarri behar ziren, eta berriz
ere azken hauen boterea indartuta atera
zen. Horren handia zen noble berri hauen
boterea, errege—erreginen boterea ere
haien laguntza eta ﬁdeltasunean
oinarritzen zela.
Sistema berria sortzen hasi zen beraz, Behe
Erdi Aroan, inbaditzaileen baketze, ﬁnkatze
eta kristautzearekin garatu eta hedatuko
zena: FEUDALISMOA.
XIII. mendean sistema hau gailurrera heldu
zen. Baina ordutik aurrera, aldaketa
sakonak jasaten hasiko ditu arlo guz/etan
beste sistema berri batean bihurtzen hasiz:
Antzin Erregimena.
Bigarren inbasioak, IX. Mendean
(Mapa: mapspublic.ihmc.us)
Bikingoak
Sarrazenoak
Hungariarrak
Drakkar bikingoak Ingalaterrara bidean
(Bayeux tapiza. XI. mendea)

BASAILUTZA
Esan bezala, bai errege—erreginek,
zein gainontzeko nobleek
fideltasun harremanetan oinarritu
zuten euren boterea. Eta nobleen
arteko (errege—erreginak barne)
fideltasun harremanak
basailutzaren bitartez arautu ziren.
Basailutza beraz, Feudalismoan,
Mendebaldeko Europan, nobleen
arteko harremanak arautzen zituen
sistema izan zen. Maila baxuagoko
noble batek, maila altuagoko noble
ba/ fideltasuna zin egiten zion,
trukean FEUDO izeneko lur za/ bat
jasoz. Maila altuagoko noblea,
baxuagokoaren JAUNA edo
ANDEREA bihurtuko zen, eta bestea
haren BASAILUA. Aldi berean,
basailu hori eskuratutako lur
za/aren agintari gorena bihurtuko
zen, bertan bizi zirenen jauna
bihurtuz.
Jauna eta basailuaren arteko fideltasun ituna, Omenaldia eta inbestidura
izeneko zeremoniaren bitartez sinatzen zen. (Ikusi goiko irudian itunaren
bitartez bai jaunak zein basailuak hartzen zuten konpromezua.)
Basailutza sistema honek askotan, nobleen arteko gatazkak ekarri
zituen, nobleak bere botere eta indarraz jabetuta, beste noble baten
aurka jotzen zuelako lurraldeak eta botere gehiago eskuratu nahian.
Basailutza itunaren funtzionamendua
FEUDOA
Feudalismoan, Mendebaldeko Europan,
Jaunari fideltasuna zin egitearen truke,
Basailutza Itunaren bitartez basailu nobleak
jasotzen zuen lurra zen, JAURERRIA ere
deitua.
Feudoak atal ezberdinak zituen, hala nola,
gaztelua, herrixka, eliza, soroak, larreak,
lur komunalak… eta bai jaunak zein
herrixketan bizi ziren nekazariek feudoko
lurrak landu egiten zituzten. Horrela,
feudoan lantzen ziren lurrak bi motatan
banatzen ziren:
• Erreserbak: jaunak berak bere
kontsumorako us/atutako lurraldeak
ziren. Nahiz eta jopuak erabiltzen zituen
hauek lantzeko, lortutako produktu guz/ak
jaunarenak ziren.
• Mantsoak: jaunak bere feudoko nekazariei
emandako lursailak ziren, bizitzeko eta
zergak ordaindu ahal izateko landuko
zituztenak. Baina horren truke nekazariek
(jopuak) errenta bat ordaindu behar zioten
jaunari.
Feudoetan gainera, jaunek beraien justizia
aplikatzen zuten eta nahi zituzten zergak
kobratzen zituzten (zubisaria, bidesaria,
errota erabiltzeaga/k…)
Feudoa eta bere atalak (Felipe Muhr ilustragileak San1llana argitaletxearentzat egindako ilustrazioa)
Omenaldian bi nobleek euren ardurak adierazten zituzten.
Menpekoak jaunari, eskuak elkarri hartuta, haren basailu
izatea eskatzen zion, fideltasuna eskeiniz eta
aholkatzeko eta laguntzeko konpromezua hartuz. Hau
muxu baten bitartez sinatzen zen. Ondoren, inbestidura
egiten zen, hau da, jaunak basailuaren eskaera onartzen
zuen eta lur eskukada bat (ematen zion feudoaren ikur),
ezpata eta zetroa (aginte—makila) ematen zizkion.

Aldi berean, gizarte feudalaAldi berean, gizarte feudala
ESTAMENTUTANESTAMENTUTAN banatutako gizarteabanatutako gizartea
izan zen, hau da, jaiotzak markatu egitenizan zen, hau da, jaiotzak markatu egiten
zuen bakoitzaren gizarte maila. Bi motazuen bakoitzaren gizarte maila. Bi mota
nagusi bereizten ziren:nagusi bereizten ziren:
Pribilegiatuak:Pribilegiatuak: noble eta klerikoek osotzennoble eta klerikoek osotzen
zuten estamentu hau.zuten estamentu hau. Ez zuten zertanEz zuten zertan
zergak ordaindu behar, ezta eskulanak erezergak ordaindu behar, ezta eskulanak ere
egin behar.egin behar.
Pribilegio gabeak:Pribilegio gabeak: herri xeheak osotutakoherri xeheak osotutako
estamentua (nekazariak, artisauak,estamentua (nekazariak, artisauak,
merkatariak…) Zergak ordaindu beharmerkatariak…) Zergak ordaindu behar
zituzten eta lan posturik baxuenak bete.zituzten eta lan posturik baxuenak bete.
Baina… nola banatzen ziren zehatzBaina… nola banatzen ziren zehatz
mehatz estamentuak? Estamentuz aldamehatz estamentuak? Estamentuz alda
zitekeen? Zer eta zeintzuk zirenzitekeen? Zer eta zeintzuk ziren
pribilegioak? Zeintzuk ziren estamentupribilegioak? Zeintzuk ziren estamentu
bakoitzaren ezaugarriak? Eta bakoitzarenbakoitzaren ezaugarriak? Eta bakoitzaren
funtzioa? Ze ezberdintasun zeudenfuntzioa? Ze ezberdintasun zeuden
estamentuen artean, eta nolakoak zirenestamentuen artean, eta nolakoak ziren
haien bizitzak? Gaur egungo gizartearekinhaien bizitzak? Gaur egungo gizartearekin
parekatu daitezkeen ezaugarriak al ziren?parekatu daitezkeen ezaugarriak al ziren?
Erdi Aroko gizartea:Erdi Aroko gizartea:
GIZARTE ESTAMENTALAGIZARTE ESTAMENTALA
IIIIII BLOKEABLOKEA
Edukiak
Gizarte estamentala
Pribilegioetan oinarritutako gizartea
31
Noblezia 32
Kleroa 34
Herri xehea 36
G. Helquist ar6sta suediarraren obra (1889)

GIZARTE ESTAMENTALAGIZARTE ESTAMENTALA
Pribilegioetan oinarritutako gizarteaPribilegioetan oinarritutako gizartea
6. GAIA
Erdi Aroko gizartea: GIZARTE ESTAMENTALA
Gizarte estamentala
Europako Mendebaldean,
feudalismoan, Goi Erdi
Aroan sortutako eta Behe Erdi Aroan
garatutako gizarte mailaketa berria
izan zen.
Estamentuetan banatutako gizartea
zen, hau da, pribilegioen arabera
sailkaturiko gizarte maila nahiko
itxiak. Estamentu batekoa edo
bestekoa izatea, bakoitzaren jaiotzak
markatzen zuen. Gainera, estamentu
bate/k bestera mugitzea oso zaila
zen, aukera bakarrak meritu propioak,
ezkontza edota bokazio jainkotiarra
ziren.
Bi estamentu nagusitan banatzen zen
gizartea: pribilegiatuak eta pribilegio
gabeak.
PRIBILEGIATUAK
Goi mailako estamentua zen eta
honakoak ziren talde honetan batzen
zirenak jasotzen zituzten pribilegioak
besteak—beste:
• Ez zituzten zergarik ordaindu behar
• Ez zituzten esku lanik egin behar
• Administrazio karguak kontrolatzen
zituzten
• Gartzelara joan ahal ziren
(hilketagatik adibidez) baina
gainontzeko presoetatik aparte
• Ezin ziren torturatuak izan
• Ezin zitzaien heriotza—zigor
iraingarrietara kondenatu
Estamentu honen barruan noblezia
eta kleroa sailkatzen zen:
Noblezia
Hauen funtzioa gizartean, hura
babestu eta zuzentzea zen, kargurik
altuena errege—erreginak betetzen
zuelarik.
Kleroa
Gizartearen arimak salbatzeko otoitz
egitea, eta bizitza kristauaren errito
eta ohiturak zuzentzea zen haien
funtzioa.
PRIBILEGIO
GABEAK
Behe mailako estamentua zen,
gizartearen gehiengoa batzen zuena.
Pribilegiorik onartzen ez zitzaizkienez,
hauek ziren g i z a r t e o s o a
mantentzeaz arduratzen zirenak,
zergak ordainduz, esku – lanak
eginez, eta gizarteko lan – postu
baxuenetan jardunez.
Herri xeheak osotzen zuen
estamentu hau (nekazariak,
zerbitzariak, eskulangileak,
merkatariak…).
Klero (apeizpiku, artzapeizpiku)
eta noblezia altua
Giza—talde humilak
(nekazari askeak,
merkatari txikiak,
ofizialak…)
Erdi mailako taldea
(nekazari lurjabe
aberatsak, bankari eta
merkatari Handiak…)
Baztertuak
Talde
txiroena
(Jopuak,
ikastunak…)
Errege—erregina eta haien
ahaideak eta Aita Santua
Erdi eta behe mailako
noblezia (hirietako
nobleak, zaldunak…)
eta kleroa (apaizak
monje eta fraideak…)
Zer dira PRIBILEGIOAKPRIBILEGIOAK?
Pertsona batek edo talde batek, beste batek
emanda edo talde horretakoa izateagatik
jasotzen duen abantaila.
Eta OINARRIZKO ESKUBIDEAKOINARRIZKO ESKUBIDEAK?
Berez, eta edozein gizarte sailkapenen gainetik,
gizakiaren duintasuna eta garapen pertsonala
bermatzen dituzten printzipioak dira.
Erdi Aroan ez ziren oinarrizko
eskubideak aitortzen, eta 1948ra arte
ez ziren idatziz eta unibertsalki
deklaratu.
Ba al dakizu zeintzuk izan ziren aitortu
ziren oinarrizko eskubideak? Zure gizartean
betetzen direla uste ahal duzu? Munduko
ze lurraldetan ez dira gehien bat
betetzen?
6. GAIA: GIZARTE
ESTAMENTALA
Gizakiaren Eskubideen
Aldarrikapen Unibertsala
BLOGEAN...
(Irudia kalipedia-1k hartua eta euskeratua)

NOBLEZIANOBLEZIA
7. GAIA
Erdi Aroan, Europako
Mendebaldeko gizarte
feudalean, klerikoekin batera
goi mailako estamentu
pribilegiatua osotzen zuen taldea zen.
Nobleen artean nagusiena errege—
erregina zen, bere erret familiarekin bat
estamentu pribilegiatuaren goi maila
hartzen zuena. Azpi/k bi talde nagusi
sailkatzen ziren:
• Noblezia altua: berezko /tuluak
zituztenak ondorengo ordenean: dukesa
eta dukeak, markesak, kondesa eta
kondeak, bizkondesa eta bizkondeak,
baroisa eta baroiak, andre eta jaunak,
damak eta zaldunak.
• Noblezia baxua: /tulurik gabeko
noblezia (ezkuteroak, hidalgoak…)
EMAKUMEZKOAK
Eliza Katolikoaren eraginaren ondorioz,
emakumezkoaren papera Erdi Aroan
orohar, bigarren mailakoa zen.
Emakumezko nobleei dagokionez, haien
funtsezko eginkizuna ezkontzea, seme –
alabak eukitzea eta etxea zaintzea zen, eta
txikita/k horretarako hezitzen zituzten.
Gazteta/k emakume noble nagusiago
baten ardurapean jartzen ziren, eta hura
orrazten edota janzten laguntzeaz gain,
dantzan, zaldi gainean ibiltzen, etxea
antolatzen edota bestelako nobleekin
harremantzeko arauak ikasten zituzten.
Edozein erabakitzeko ahalmen ezeztatzen
zitzaien eta ezkontza aitek adosten zuten,
haurtzaro/k, interes ekonomikoen
arabera. Behin ezkonduta, aitaren
agindupe/k, senarraren agindupera
pasatzen ziren.
Gazteluaren kontuetaz arduratu behar
ziren, baina soilik senarra kanpoan
zegoenean gazteluaren defentsan edota
bestelako erabaki garrantzitsu har
zezaketen.
Horretaz gain, emakumezkoari ezkondu
arteko birjinitasuna ere inposatzen
zitzaion, publikoki ziurtatzen zena
ezkontzaren gauean. Gainera, emakumeari
ere harreman sexualetan inolako
gozamenik debekatzen zitzaion.
Harremanen helburu bakarra seme—
alabak edukitzea izan zitekeen, eta
kontrakoa pros/tuzioarekin lotzen zen.
Azkenik, ezkondu gabe geratzen ziren
emakumeak monastegietan sartu ohi
zituzten.
Frantziako emakumezko nobleen janzkera X eta XI.
mendeetan
(The dress of women from the Gallo-Roman period to
the present 1me. A. Challamel. 1882)
Mezenas literarioa bihurtzeaz
gain, bere senarra gurutzadetan
ere lagundu zuen, baina haien
arteko harremana ez zen ona,
eta 27 urte zituela dibortzioa
eskatu eta lortu egin zuen.
Gutxira, Ingalaterrako erregea
bihurtuko zenarekin ezkondu
zen, Enrike Plantagenet,
Akitaniara arte ailegatzen zen
inperio handia sortuz. 8 seme
alaba izan zituzten, baina
harremana ere ez zen
zoriontsua izan, eta Leonorrek
bere semeen alde jokatu
zuenean, Enrikek traiziotzat
hartu eta 15 urtetan giltzapetu
egin zuen.
Enrike hil zenean, eta
Leonorren semeak, Rikardo,
tronua hartu
zuenean, orduan
askatu zuten,
jada 60 urte
zituela. Gutxira
Rikardo ere gurutzadetara joan,
eta Leonorrek Ingalaterra
botere guztiekin zuzendu zuen.
Nortasun handia eta
erabakitzeko ahalmena erakutsi
zuen emakume aparta hau, 80
urte zituela hil egin zen,
batzuren ustetan emakume
gaizto eta manipulatzailetzat
historiara pasatuz, eta beste
batzuren ikuspegitik emakume
adimentsu eta estratega bat
izanik.
Sandra Ferrer kazetariaren Mujeres en la
Historia blogeko “Reina, duquesa,
cruzada, Leonor de Aquitania (1124-
1204)” ar1kulu1k aterata eta moldatua
XII. mendeko
Akitaniako dukesa
izan zen, frantziako
erregina eta geroago
Ingalaterrakoa ere.
Txikitatik
gizonezkoentzat
gordetako
hezkuntza jaso
zuen: irakurtzen eta
idazten ikasteaz
gain, ehizan eta
kontu militarretan
ere hezitua izan zen.
17 urterekin Frantziako errege berriarekin (Luis VII)
ezkondu zen (13 urte zituela hala adostu zuten
euren familiek).
Leonor zaldun bat
izendatzen (“Inbes1dura”.
Edmund Blair Leighton.
LEONOR
AKITANIAKOA

GIZONEZKOAK
Gizonezko nobleei dagokionez, funtzio
nagusia gizartea babestea eta zuzentzea
zen. Zuzentzearen funtzioa gobernuko
karguak eskuratuz betetzen zuten;
babestearen funtzioa aldiz, gerrarako
prestatuz eta gerra eginez.
Honekin lotuta, Erdi Aroan hiru gerra—
gizon mota egon zirela esan daiteke:
zaldunak, infanteria soldaduak eta
arkulariak.
ZALDUNAK
Zaldunen kasuan, errege—erreginen edota
jaun feudalen zerbitzupean zaldiaren
gainean borrokatzen ziren gerlariak ziren.
Gizonezko noble asko, 8 urte zituztene/k
hezkuntza militarra jasotzen zuten, zaldian
ibiltzen ikasten zuten, borroka librean
aritzen ziren, gorputza indartu, lantzarekin
eta ezpatarekin trebatu… 15 urte
betetzerakoan zaldun baten “ezkutari”
bihurtzen ziren. Zalduna janzten laguntzen
zuten, janaria eramaten zioten, zaldia
zaindu, torneoetara eta gerrara lagundu,
edota armak eta armadura garbitzen
zizkioten. Horretaz gain, ezpatarekin eta
zaldiarekin ere trebatzen jarraitzen zuten.
Azkenik, 20 urterekin, eta merezi zutela
uste bazen, “zaldun” izendatzen zituzten
Inbestidura izeneko zeremonia baten
bitartez.
Zeremoniaren aurreko gaua zalduna
bihurtuko zena baraualdian eta otoitz
egiten igarotzen zuen. Hurrengo goizean,
purua zela adierazteko bainu bat hartzen
zuen, eta apaizarekin konfesatzen zen.
Ondoren gozaldu eta zeremonia ospatzen
zen familia eta beste nobleen aurrean.
Jaunaren aurrean belaunikatzen zen eta
jaunak ezpatarekin kolpatu egiten zuen,
zaldun izendatuz.
Zaldunak be/ egon behar ziren gerrara
joateko prest, errege – erreginak horrela
exigituz gero. Baina gerraterik ez zegoen
bitartean, gizonezko nobleek ehiza eta
torneoen bitartez entrenatu egiten zuten.
Torneotako justak
(Códex Manesse. XIV mendea)
Erdi Aroan, Europako Mendebaldean, jaun feudalen egoitzak ziren gazteluak. Garaiko
gerra eta eraso jarraien arriskuaren ondorioz, gotorleku trinkoen itxura zuten, eta
tontorretan kokatuta egon ohi ziren inguruko lurrak kontrolatu ahal izateko. Horrela,
harresiz inguratuta egon ohi ziren, eta batzutan lubanarro batez ere. Zubi altxagarri
baten bitartez sar zitekeen esparruan, arma patiora ailegatuz, non soldaduak entrenatzen
ziren, zaldiak gordetzeko ukuiluak, armak eta ferrak egiteko errementeria edota putzua
kokatzen ziren. Baina gazteluaren atalik garrantzitsuena OMENDALDI DORREA zen.
Bertan, andra eta jaun nobleak bizi ziren bere familiarekin, goiko solairuetan
zeremonietarako eta jaialdietarako areto nagusia eta logelak egonik. Behekoetan
biltegia eta goardiak zeuden, eta sotoan ziegak, presoak gordetzeko. Gazteluaren
bizitza, edozein herritarrarena baino askosaz erosoagoa bazen ere, gogorra ere
bazen. Hotza eta hezetasuna handiak izanik, tximinia erraldoiak zituzten, eta hormak tapiz
ederrekin eztali behar zituzten.
Zubi altxagarria
Omenaldi dorrea
Lubanarroa
Harresia
Arma patioa
GAZTELUAGAZTELUAGAZTELUA
ZALDUNEN KODEA
Zaldunak ausartak izan behar
ziren, eta haien jaun—andreak,
lurraldea, emakumeak, umeak
eta Eliza defendatu behar zuten.
Fededunak, eskuzabalak,
justiziaren bilatzaileak, leialak,
nobleak eta apalak izan behar
ziren ere.
Baina... soilik emakume eta ume
pribilegiatuak babestea zin egiten
zuten. Izan ere, pribilegio
gabeekin oso krudelak izan ohi
ziren.
Angus McBride-en ilustrazioa
(Gazteluaren irudia murciaeduca.es –1k ateratakoa eta euskeratutakoa da.
Omenaldi dorrearena pinterest.com –e1k)

KLEROAKLEROA
8. GAIA
Europako Mendebaldeko gizarte
feudalean, nobleekin batera goi
mailako estamentu pribilegiatua
osotzen zuen talde erlijiosoa
KLEROA zen. Hauen funtzioa otoitz egitea
zen kristautasuneko herritarren arimak
salbatzeko.
ELIZAREN BOTEREA
ERDI AROAN
Teodosio enperadore erromatarrak,
kristautasuna inperioaren erlijio oﬁzial eta
bakarra izendatu zuene/k, europar
gehienen erlijioa kristaua zen. Horrek
batasun kultural bat ezartzen zuen
Europan, lurralde hauek kristiandade
izena jasotzen zutelarik. Eta
kristautasunaren jainkoaren ordezkaritza
lurran Elizak betetzen zuenez, bizitzaren
eta pentsamenduaren arauak eta
jarraibideak Elizak berak ezartzen zituen.
Horrela, estamentu honek aparteko boterea
eskuratu zuen arlo guz/etan.
BOTERE EKONOMIKOA
Parrokiek eta monastegiek beraien feudoak
ere bazituztela esan beharra dago, jaun
feudalak bezala jokatuz, eta euren zerga
berezia kobratzen zuten, derrigorrezkoa
zena erreinu guz/etan. Herri xeheak hala
beharrez ekoizpenaren ehuneko hamarra
ordaindu behar zioten Elizari, horrega/k
zerga berezi honek jasotzen zuen izena
hamarrena zen.
BOTERE POLITIKOA
Aita Santuak kristau – estatuen politikan
parte hartzen zuen, errege – erreginengan
eragiten, eskumikuaren mehatxupean.
Gainera gerrateetan “jainkoaren treguak”
ezarri ahal zituen, guda geldiaraziz, nahi
izanez gero. Eta erlijio katolikoaren alde
borrokatzeko GURUTZADAK konbokatu
zitzakeen.
BOTERE SOZIALA
Elizak herritar ororen bizitza pribatua
arautzen zuen, eta pertsonaren bizitzako
erritu gehienak klerikoek egiten zituzten.
Horrela, elizetako kanpaiek eguneroko
lanorduak markatzen zituzten, eta
egutegiek ere Jesusen jaiotza zeukaten
abiapuntutzat.
Gainera, XII. mendean Erdi Aroko
Inkisizioaren Auzitegi erlijiosoa sortu zen
Frantzian, here/koak (ezarritako ideiekin
bat ez zetozen pertsonak, beste ideia
batzuk zituztelako) jasartzeko eta
kondenatzeko.
Erdi Aroan testuak eskuz
kopiatzen ziren batez ere,
liburu bat argitaratzeko bi
hilabete behar izanik
gutxienez. Ondorioz, garestiak
eta lortzeko zailak ziren, eta
oso biztanle gitxik zituen
eskura. Batik bat idazkera eta
irakurketa kontrolatzen
zutenak klerikoak ziren, eta
ondorioz, jakintza eta
pentsamendua kontrolatzen
zuena Eliza zen. Eta hori izan
zen Elizaren botere handiaren
arrazoietako bat.
Kubako iraultzaren gidari eta
pentsalarietako batek esan omen
zuen bezala:
“Irakurtzen eta idazten ez“Irakurtzen eta idazten ez“Irakurtzen eta idazten ez
dakien herri bat engainatzeadakien herri bat engainatzeadakien herri bat engainatzea
erreza da”erreza da”erreza da”
(Ernesto Che Guevara. 1928—1967)
San AgusTn bere idazmailan
(Clemente VII.aren otoitz liburua.
XIV. mendea)
Gurutzadenmapaetagurutzadetakozalduntenplarioa
(hLps://lostemplariosysuepoca.wordpress.com/)
Bernardo de Gui frantziar inkisidorea
(F. Murray-k interpretatua “El nom-
bre de la rosa” ﬁlman)

ZISMA HANDIA (XI)
Baina XI. mendean Eliza kristauak kolpe
larria jaso zuen, izan ere, bi Elizatan
banatuta geratu zen. Kristautasunaren
sorrera/k, Elizaren buruak anitzak izan
ziren, Erromatar Inperioaren Mendebaldeko
burua Aita Santua zen, adibidez, eta
Ekialdekoa Patriarka. Ordea, denborarekin,
alde bakoitzak kristautasunaren barnean,
ezaugarri ezberdinak bereganatuko zituen
(meza emateko modu ezberdinak, egutegi
ezberdinak, Biblia ulertzeko ikuspegi
ezberdinak…).
Alde bien arteko Elizen aurkakotasuna gero
eta handiagoa izango zen, eta azkenik, XI.
mendean banatu egin ziren. Mendebaldean
Eliza Katoliko Apostoliko Erromatarra
sortu zen eta Ekialdean Eliza Katoliko
Apostoliko Ortodoxoa. Banaketa honi
Zisma Handia edota Ekialdeko eta
Mendebaldeko zisma deitu zitzaion, eta
gaur egun ere oraindik diardu.
(Guk landuko dugun Eliza, Mendebaldekoa izango da)
ELIZAREN HIERARKIA
Eliza katolikoaren burua Aita Santua zen,
eta honen azpi/k Elizaren hierarkia bitan
banatzen zen: klero erregularra eta klero
sekularra.
AITA SANTUA
Klerikoen artean nagusiena Aita Santua
zen, Eliza katolikoaren burua, eta sinismen
katolikoaren arabera “jainkoaren
ordezkaria lurran”. Bere boterea gizartean
oso handia zen, nahi izanez gero
eskumikuaren bitartez herritarrak Eliza
katoliko/k, eta ondorioz, kristautasune/k
bota ahal zituelako. Nobleentzako (errege
– erreginak barne) eskumikua oso
arriskutsua zen, euren menpekoek leial
izateari uztea posible egiten baitzuen.
Gainera, Aita Santuak berezko estatu (Eliz
Estatuak, Italian) eta armada zuen.
Aita Santuaren azpi/k bitan banatzen zen
Elizaren erakundea:
KLERO SEKULARRA
Gizartearen barruan bizi zirenak eta
sakramentuak (bataiaketa, jaunartzea,
eukaris/a, ezkontza…) banatzen zituztenak
ziren (adibidez gotzainak, artzapezpikuak,
apaizak…).
KLERO ERREGULARRA
Gizarte/k kanpo bizi zirenak ziren, arau
espeziﬁkoak betez. ORDEN ERLIJIOSO
ezberdinek osatzen zuten, jarraitzen zuten
arauaren arabera (adibidez Frantziskanoak,
Benedik/noak, Agus/noak…).
Elizaren barneko mailaketan, klero erregularra osotzen zuten talde ezberdinak ziren. Ordena
bakoitzak, bere sortzailearen erregela jarraitu behar zuen, eta horren arabera bakoitzaren
funtzio eta betebeharrak deﬁnitzen ziren. Erregela batzuek adibidez, klausura ezartzen zuten;
beste batzuek eskean ibiltzeko beharra; edota erabateko pobrezian bizitzea. Bestalde,
ordena bakoitzak ere beraien artean ezberdintzen zien abitu ezberdinak zituzten. Azkenik,
esan beharra dago ere, monastegi eta komentuetan bizi zirela, batzutan berezko feudoak
zituztenak, beste batzutan isolatuta aurkitzen zirenak…
ORDENERLIJIOSOAK
Sarrera
Errota
Eliza Klaustroa
Logelak
Liburutegia eta scriptorium-a
Kapitulu—gela
Hilerria
Erizaindegia
Abadearen
etxea
Aletegia
Sukaldea
Jantokia
Ostatua
(hCps://historiaeuropa.wordpress.com/2011/12/27/tema-3-la-cris1andad/ -1k ateratako eta euskeratutako ilustrazioa)
MonastegiaMonastegiaMonastegia
XII. mendeko benediktinoen
orden erlijiosoaren abadesa,
fisikari, filosofa,
naturalista, musikagile,
olerkari eta hizkuntzalaria
ezaguna izan zen. Emakumeen
irudia guztiz gutxietsia zegoen
gizarte eta kultura batean,
Hildergard-ek ere topikoak
hautsi zituen.
8 urte zituela, bere guraso
nobleek Elizari eman zioten
hamarrenaren ordain gisa,
kleroaren estamentura pasatuz.
Txikitatik begitazioak omen
zituen, eta jainkoarekin
kontaktu zuzena zuela uste
zuten. Hori dela eta, gutxinaka
boterea eskuratzen joan zen
Elizaren emakumezkoen
hierarkien barnean. Enperadore,
Aita Santu eta erregeekin ere
harremandu zen.
Bi monastegi sortzeaz gain,
natur zientziak, medikuntza eta
giza sexualitateari buruzko
hainbat liburu idatzi zituen,
landare, animali eta harrien
sendatzeko gaitasunarekin
interes berezia erakutsiz.
Wikipediako “Hildegarda de Bingen”
ar1kulu1k aterata eta moldatua
Beirate bateko Hildegard-en
erretratua musika konposatzen
(hCp://genderstudies.utah.edu/)
HILDERGAD
von BINGEN

HERRI XEHEAHERRI XEHEA
9. GAIA
Herri xehea pribilegio gabeko
estamentua osotzen zuen taldea
zen, merkatari, bankari.
eskulangile, zerbitzari eta nekazariek
osotzen zuten. Gizartearen gehiengoa zen,
izan ere Feudalismoaren oinarri
ekonomikoa nekazaritza zen, eta ondorioz,
gizartearen %90a nekazaria zen.
NEKAZARIAK
Feudoetako herrixketan bizi ziren, eta
jaunak emandako mantsoetan egiten
zuten lan errenta baten truke, bizirauteko
eta ordaindu beharreko zergak
ordaintzeko (erregeari, jaunari, Elizari…).
NEKAZARI MOTAK
Bi nekazari mota ezberdin sortu ziren Erdi
Aroan, jaun feudalarekin zeukaten
harremanaren arabera:
Jopuak
Feudalismoan jaun baten menpe zeuden
nekazariak ziren, esklabutzaren antzeko
egoeran, ezberdintasun oso txikiekin.
Erromatar Inperioaren III. mendeko krisian
garatutako kolonotza sistemaren
antzinako kolonoak izan ziren jopuen
aintzindariak. Jaunarentzat manteinu txiki
baten truke lan egiten zuten eta ezin ziren
jaunaren baimenik gabe ezkondu edota
feudo/k atera. Gainera, jaunak hala
eskatzerakoan erreserbetan ere lan egin
behar zuten. Egoera hau gurasoengandik
hartzen zen oinordetzan, eta
jaunarengandik aske gera zitezkeen, baldin
eta feudo/k ihes egin eta urte eta egun
bat harrapatua izan barik edota itzuli barik
bizirautea lortzen bazuten.
Askeak
Feudalismoan osotasunean jaun baten
agindupean ez zeuden nekazariak ziren.
Askatasunez ezkondu eta feudo/k alde
egin zezaketen. Ordea, hauek ere jaunaren
erreserbetan egin behar zuten lan,
feudoan ezarritako legeak bete, edota
gerrara joan jaunak hala agintzen bazuen.
BIZIMODUA
Nekazariak herrixketan bizi ziren,
etxebizitza oso pobreetan, gela
bakarrekoak eta luxurik gabekoak. Bizi
maila oso baxua zuten, familiak berak
Erdi Aroko nekazal familia baten etxearen ustezko irudikapena
(Irudia mihistoriauniversal.com/ -e1k aterata eta euskeratua da)
Lastoz eginiko oheetan lo egin
ohi zuten, abereetatik gertu
beroa aprobetxatzeko
Kutxatzarra izaten zen
etxean izaten zuten
altzairu gutxienetarikoa
Etxeak eraikin
apalak ziren,
orohar egur eta
adobezkoak
Gela bakarrekoak izaten ziren
NEKAZAL EGUTEGIA
Urtarrila
Urte berrirako
erabakien hila
Otsaila
Hile oso hotza
Martxoa
Mahas1ak
mozteko garaia
Apirila
Loraketaren
garaia
Maiatza
Gerra garaia
Ekaina
Zutoinak igitaiarekin
mozteko garaia
Uztaila
Garia mozteko
garaia
Abuztua
Gari—jotzea
Iraila
Mahats—bilketa
Urria
Txerriak
gizentzeko garaia
Azaroa
Txarriboda
Abendua
Garai hotzak
berriz ere
hCp://www.arquivoltas.com
Leongo San Isidoro Kolegiatakoa
Ukuilua

ekoizten zuen kontsumituko zuena
(elikagaiak, arropak…), eta oso gaizki
elikatu ohi ziren (arraina eta okela,
adibidez luxuak ziren). Gainera ez zituzten
ia sendagairik, eta heriotza tasa oso altua
zen, Erdi Aroko bizi itxaropena 40 urtekoa
izanik.
Emakume nekazariak
Emakumezkoen jardunaldia luzeena zen,
bera arduratzen zen etxeko
mantenimenduaz eta familia zaintzeaz.
Goizaldean altxatu eta eguneko janaria
prestatu behar zuten, baina egunsen/rako
gizonezkoekin jardun behar ziren
laborantzan. Era berean, abere txikiez
arduratu, arropak egin eta konpondu,
ortua landu, sendagaiak prestatu, senarra
eta seme—alabak zaindu eta negurako
konﬁtura eta kontserbak egitez arduratzen
ziren.
Gizonezko nekazariak
Aita zen familia burua eta gainontzekoek
bere esana bete behar zuten. Gizonezkoa
laborantzan jarduteaz gain, uztaz, ereiteaz,
goldeaz, hesietaz, egurra mozteaz edota
etxeko konponketak egiteaz arduratzen
zen.
Umeak
Umeak ez ziren eskolara joaten. Ibiltzen
zirene/k lanean jarri behar ziren, anai—
arreba txikiagoak zaintzen, eta bestelako
nekazal lanak egiten (abere txikiak zaindu,
ehiza erreza…).
NEKAZAL TEKNIKAK
Nekazarien funtzioa, beraz, gizartea
mantentzea zen, oinarrizko elikagaiak
ekoitziz, gero hirietako azoketan salduko
zituztenak edo zergak ordaintzeko erabiliko
zituztenak. Beraz nekazarien eginkizun
garrantzitsuena laborantza zen, euren
bizitzaren oinarria. Horrega/k ahalik eta
uzta handienak lortzeko teknika
ezberdinak garatu zituzten Erdi Aroan
zehar.
Goi Erdi Aroan zehar nekazariek
garatutako nekazal teknika ezagunena bi
urteko labore—txandaketa izan zen.
Urtean soroaren erdia bakarrik landatzen
zen eta beste erdia lugorri uzten zen (landu
gabe), lurrak emankortasuna
berreskuratzeko. Urtero lur za/en funtzioa
txandakatzen zen. Baina teknika honek ez
zuen ekoizpen handia ahalbidetzen,
lurzoruaren erdia besterik ez zelako
landatzen.
Horrega/k, Behe Erdi Aroan, teknika
berria garatuko zen, hiru urteko labore—
txandaketa deiturikoa. Lurra hirutan
banatzen zen. Lehenengo lursailean zereala
(garia adibidez) landatzen zen eta
udazkenean ereiten zen udan jasotzeko;
bigarrenean lekak (dilistak, ilarrak,
babarrunak…) landatzen ziren udaberrian,
udazkenean jasotzeko; eta hirugarrena
lugorri uzten zen. Urtero lursailetan
landaturikoa txandakatzen zen.
GENERO INDARKERIA
ERDI AROAN
Erdi Aroko gizarte kristauan,
emakumezkoak (eta bereziki
pribilegiogabeak), gizonezkoen
menpeko ondasun gisa hartzen
ziren. Horrela bereizkeri,
indarkeri eta tratu txarrei
aurre egin behar zieten eta legeak
(bai politiko zein erlijiosoek) hala
aldarrikatzen zuten. Hona hemen
adibide batzuk:
Adulterioa: emakumeak
egitekotan, heriotz
zigorrarekin ordain
zezakeen, gizonak aldiz,
izun ekonomiko batekin
Bortxakeria: emakumeak
bortxatuak baziren,
frogatzeko gai izan behar
ziren, eta gainera bortxatua
izandako emakumea
ezkongabea bazen,
bortxatzailearekin
ezkontzera behartua izan
zitekeen
Arbuiaketa: gizonezkoak
hala nahi izatekotan eta
arrazoi barik emaztea
arbuiatu eta beste batekin
ezkon zitekeen. Alderantziz
ez zegoen aukerarik
Emakume alarguna berriz
ere ezkontzen bazen,
seme—alaben kustodia
galtzen zuen. Gizonezkoak
ez
Gizonezkoak bere menpe
zeuden emakumeak
(emaztea, alabak…) jo
zitzakeen
Cris1na Seguraren “La violencia sobre las
mujeres en la Edad Media. Estado de la
cues6ón” ar1kulu1k aterata eta
moldatua (Clio & Crimen. 2008)
Senarra emaztea jotzen
(Erdi Aroko miniatura)
BI URTEKO LABORE—TXANDAKETA
HIRU URTEKO LABORE—TXANDAKETA
Nekazariak gizarte feudal osoaren %90a
ziren eta haien funtzioa gizartea lurreko eta
abereen produktuez ornitzea zen. Haiek gabe
gizarteak ezin izango zukeen biziraun, ordea,
gutxietsiak eta zapalduak ziren.

Feudalismoko sistema Behe Erdi AroarenFeudalismoko sistema Behe Erdi Aroaren
hasieran ailegatu zen gailurrera, XIhasieran ailegatu zen gailurrera, XI—— XIIIXIII
mende bitartean, hain zuzen ere. Izan ere, IX.mende bitartean, hain zuzen ere. Izan ere, IX.
mendean Europan sartu ziren bikingo etamendean Europan sartu ziren bikingo eta
hungariarrak finkatu, baketu eta kristautuhungariarrak finkatu, baketu eta kristautu
egin ziren. Modu honetan, egoera baketsuaegin ziren. Modu honetan, egoera baketsua
eta uzta oparotsuen ondorioz, Europakoeta uzta oparotsuen ondorioz, Europako
biztanleria hazi egin zen eta hiriak suspertubiztanleria hazi egin zen eta hiriak suspertu
egin ziren. Garai honetan ere, Europakoegin ziren. Garai honetan ere, Europako
zibilizazio kristaua hedatu egin zen eta boterezibilizazio kristaua hedatu egin zen eta botere
handia hartu zuen gurutzaden bitartez.handia hartu zuen gurutzaden bitartez.
Testuinguru hau dela eta, Behe Erdi AroarenTestuinguru hau dela eta, Behe Erdi Aroaren
hasieran Europak oparotasun garaia bizi izanhasieran Europak oparotasun garaia bizi izan
zuen, arlo ezberdinetan isladatu zena, etazuen, arlo ezberdinetan isladatu zena, eta
horregatikhorregatik XIXI——XIIIXIII menden tartearimenden tarteari ErdiErdi
Aro KlasikoaAro Klasikoa deritzo.deritzo.
Ordea, goren aldia izan zen heinean,Ordea, goren aldia izan zen heinean,
feusalismoaren ezaugarriak ere garatzen joanfeusalismoaren ezaugarriak ere garatzen joan
ziren, beste sistema berri baten itxura hartzenziren, beste sistema berri baten itxura hartzen
hasiz, Aro Modernoan zehar garatuko zena:hasiz, Aro Modernoan zehar garatuko zena:
Antzin ErregimenaAntzin Erregimena. Gainera,. Gainera, XIV. mendekoXIV. mendeko
izurrite beltzak Feudalismoarenizurrite beltzak Feudalismoaren krisiakrisia azkartuazkartu
baino ez zuen egin.baino ez zuen egin.
Baina… zeintzuk izan ziren goren aldiarenBaina… zeintzuk izan ziren goren aldiaren
ezaugarriak? Ze aldaketa ematen hasi zirenezaugarriak? Ze aldaketa ematen hasi ziren
feudalismoan? Zein izan zen izurritefeudalismoan? Zein izan zen izurrite
beltzaren eragina?beltzaren eragina?
BEHE ERDI AROABEHE ERDI AROA
Feudalismoaren goren aldia eta krisiaFeudalismoaren goren aldia eta krisia
IVIV BLOKEABLOKEA
Edukiak
XIII. mendeko oparotasun
ekonomikoa
40
Hirien susperraldia 42
Eskulangintzaren garapena 44
Monarkiaren indartze aldia 45
XIV. mendeko krisia 46
Saint Denis-eko eraikuntza (La vida del muy noble conde Gerard de Rousillon(1448) obrako miniaturaren xehetasuna)

XIII. MENDEKO EKONOMIAXIII. MENDEKO EKONOMIA
OPAROTASUNAOPAROTASUNA
10. GAIA
FEUDALISMOAREN GOREN ALDIA ETA KRISIA
Erdi Aro Klasikoan (XI – XIII)
Europako Mendebaldeko
ekonomiak susperraldi
nabarmena bizi izan zuen. IX.
mende/k Europa inbaditzen ari ziren
bikingo eta hungariarrak baketu, ﬁnkatu
eta kristautasunera bihurtu ziren, eta
ondorioz, bake egoerak, uzta oparoen
bolada batekin lotuta, biztanleriaren bizi
mailaren hobekuntza eragin zuen.
Ordea, ekonomiaren oparotasun hau
kausa—ondorio kate batek eragin zuen:
1. Nekazaritzaren
hobekuntza
XI. mende/k aurrera lur gehiago lantzen
hasi ziren (basoetan, aintzira
lehortuetan…) eta nekazal teknika berriak
ere garatu ziren (adibidez hiru urteko
labore txandaketa). Gainera teknologia
berriek nekazal lana hobetu zuten (golde
belarriduna, islama/k hartutako ureztaketa
eta labore berriak, errotak…).
Aurrerakuntza guz/ hauek direla eta
elikagaien ekoizpena eta kalitatea handitu
egin zen.
2. Biztanleriaren
hazkundea
Elikagaien ekoizpena eta kalitatearen
hazkundearen ondorioz, gizartearen bizi
maila hazi egin zen, heriotza tasak
murriztuz. Beraz, biztanleriak ere gora egin
zuen modu nabarmenean.
3. Merkataritzaren
garapena
Biztanleria handitzean, produktu
ezberdinen kontsumoa ere handitu zen, eta
horrela, merkataritza garatu egin zen.
Merkatariak herrialdez herrialde bidaiatu
egiten ziren, azoketan euren produktuak
salduz eta berriak erosiz. Modu honetan,
Europako hiri asko garrantzia handia
eskuratzen hasi ziren.
Bi ohiko merkatal bide zeuden: lurrekoak
eta itsasokoak. Ordea, lurrekoak
Europako biztanleriaren garapena
XI—XIX mende bitartean
(MicrosoW Encarta 97 Entziklopedia1k aterata)
XI—XIII mende bitartean
Europa osoko biztanleria ia
bikoiztu egin zen, 34,9
miliotik 79 milioira haziz
Merkatal bide eta gune garrantzitsuenak Behe Erdi Aroan
(Mapa ccssciv.blogspot.com.es –1k hartua eta euskeratua)
Larrua
Armak
Burdina
Gatza
Ardoa
Burdina
Anbar
Larruak
ArgizariaArtilea
Eztainua
Garia
Larruak
Eztia Oihalak
Espeziak
Garia
Espeziak
Zeta
MERKATAL BIDEAK
Hansarenak
Italiarrak
Lurrekoak
Azoka
esanguratsuenak
Hansarena
Genoarra
Veneziarra
Katalandarra
Champañakoa
MERKATAL GUNEAK
Egurra
Garia
Golde belarriduna
(Iraila (xehetasuna). Ciclo dei mesi.
Wenceslao Maisua (1400). Castello
del Buonconsiglio, Trento)
Laborantzetara ura
ailegarazteko,
europearrak
islamiarren noria erabiltzen hasi
ziren , ura beraren indarra
erabiliz funtzionatzen zuena.
Siriako Hama-ko noria erraldoiak

arriskutsuak eta luzeak ziren, eta zama
txikiak garraiatu zitezkeen. Ondorioz,
itsasbideak nagusitzen hasi ziren
produktuak garraiatzeko, funtsezko bi
nabarmenduz: Mediterraneoko bideak
eta Atlantikoko eta Baltikoko bideak.
4. Banku eta
finantza teknika
berrien garapena
Merkataritzaren garapenak banku eta
finantza - teknika berriak sortu zituen
Europan. Alde bate/k, itasontzi
bitarteko merkatal bidai gares/ak
kredituekin finantziatuko ziren, eta
beste/k bidean dirua eramatea
ekiditzeko eta moneta aldaketa
errazteko, kanbio – letrak sortuko
ziren.
(hCp://clasesvirtualeshistoriaygeo.blogspot.com.es/2015_03_01_archive.html– 1k hartua eta euskaratua)
(Irudia eta testua Manuel I. Cabezas Gonzélez-en “La Taula de Canvi” ar1kulu1k aterata eta moldatua)
Aragoiko Erresuman bankariek “Taula de Canvi”“Taula de Canvi” izenekoaren gainean lan egin behar zuten.
Hau egurrezko taula bat zen, non txanpon aldaketak eta prestamoak egiten zituzten.
Bankariak fidagarriak baziren, taularen gainean jartzeko mahai—tapiz bat ematen zitzaien.
Baina, maula egiten bazuten, zorrak ordaintzen ez bazituzten, txanponak faltsutu egiten
bazituzten, edota fidagarriak izan barik mahai—tapiza erabiltzen bazuten, orduan gogorki
zigortuak ziren. Taula apurtzen zitzaien, eta bankarrotan deklaratzen zitzaien (banca—
rota). Era berean, publikoki umiliatzeaz gain, ura eta ogia baino ez zitzaien jaten uzten,
zorrak ordaindu arte. Urte bateko epean ordaintzen ez bazituzten, burua mozten zitzaien.
Batzutan mihia edota beso bat kendu, eskumako eskua moztu (txanpona faltsutu
egitekotan), suan erre edota deportatu egiten zitzaien.
Erdi Aroko Azokarik famatuenetarikoak Champañako dukerriarenak izan ziren. Urte osoan
zehar, dukerriaren hiri ezberdinetan (Lagny, Provins, Troyes…) ospatzen ziren, eta Europa
osoko merkatariek bidaiatzen zuten hara. Azokak irauten zuen egunetan zehar, hiriak
aparteko bizitasunaz betetzen ziren.
Nola erabiltzen zen kanbioNola erabiltzen zen kanbioNola erabiltzen zen kanbio———letra bat?letra bat?letra bat?
Florentziako merkatari batek
Brujaseko ohialgile bati 400
florin ordaindu behar dizkio.
Baina ez ditu monetak bidaian
zehar soinean eraman nahi,
arriskutsua delako.
Merkataria Florentziako
bankari batengana jotzen du,
eta dirua ematen dio. Trukean
kanbiokanbiokanbio———letraletraletra bat jasotzen
du, dokumentu bat zeinetan
Brujaseko bankari bati
ohialgileari dirua emateko
agintzen zaion.
Merkatariak Brujasera
bidaiatzen du kanbio—
letrarekin, eta ohialgileari
ematen dio, erosi dion
merkantziaren ordainetan.
O i h a l g i l e a B r u j a s e k o
bankariarengana doa, kanbio—
letra ematen dio, eta bertoko
monetan 400 florinen balioa
jasotzen du.
Florentziako
ﬂorinak
Erdi Aroko azoka baten ustezko irudikapena
(escuelapedia.com –e1k hartua)
Kanbistak eta Taula de Canvi

HIRIEN SUSPERRALDIAHIRIEN SUSPERRALDIA
11. GAIA
Erdi Aro Klasikoan (XI –
XIII.mendeak) Europako hiri
kristauak garatu egin ziren eta
antzina izandako garrantzia
berreskuratu zuten.
Gogoratu beharra dago, Erromatar
Inperioaren krisiak eta germaniar inbasioek
Mendebaldeko Europako hirien gainbehera
eragin zutela, baina XII. mendearen
inguruan, hiriak suspertuz joan ziren, hiri
zaharrak indarra berreskuratuz, eta hiri
berriak gaztelu, monasterio eta merkatal –
bideetan sortuz. Italiako iparreko hainbat
hirik botere ekonomiko eta poli/ko horren
handia eskuratzera ailegatu ziren, estatu
independientetzat jokatzen zutela ere,
gainontzeko erresumen parean. hiri—
estatuak deitu ziren, eta horien adibide
Venezia, Florentzia edota Genova izan
ziren.
HAZKUNDEAREN
KAUSAK
Bi kausa nagusi eman ziren hirien
hazkunderako:
Alde bate/k Behe Erdi Aro hasierako
o p a r o t a s u n e k o n o m i k o a r e k i n,
merkataritzaren garapenak a z o k e n
arrakasta ekarri zuen, eta honekin bat
hiriena ere. Merkatal gune aberatsak
bihurtu ziren, botere ekonomiko, poli/ko
eta kulturala eskuratuz.
Bestalde, nekazariek ere hirietara emigratu
zuten, bi funtsezko arrazoik bultzaturik:
• Bizirauteko lanaren beharra: Nekazal
aurrerakuntzek, nekazari askok hirietara
emigratzea bultzatu zuten, landa
eremuan jada horrenbesteko nekazariak
ez zirelako behar.
• Joputasunetik ihes egiteko beharra:
Hirietako biztanleak ez zeuden jaun
feudal baten menpe, eta askatasuna
handiagoa zen, hori dela eta, nekazariek
feudo/k hirira emigra zezaketen.
Hirietako biztanleak:
BURGESAK
Erdi Aroan, Europako hirietako
Bi merkatari apal hiri handi bateko azokara ar1le
merkantziarekin bidaiatzen lurreko bide1k
(Ken Follet-en The Pillars of Earth nobelaren
telebistarako moldaketaren eskena bat)
Obra honetako bikote famatua, Jeanne Cenami eta
Giovani Arnolﬁni, Behe Erdi Aroko Brujas hirian
bizitako merkatari aberatsak izan ziren
(Jan Van Eyck. XIV)
Behe Erdi Aroan, eta batez
ere XIII. mendean, hirien
susperraldiarekin bat,
UNIBERTSITATEAK
eratzen hasi ziren. Erakunde
hauek ordura arte kleroak
zuen jakintzaren monopolioa
apurtzen hasi zuten, bertara
klerikoetaz gain, familia
noble eta burgesen semeek
zuzenbidea, teologia,
medikuntza eta filosofia
ikasten baitzuten. Gainera
arrazoian (eta ez fedean)
oinarritutako pentsamendua
lantzen zuten, Elizarekin
arazoak sortuz.
Lehenengo unibertsitatea
Boloniakoa (Italia) izan omen
zen.
Klase bat Boloniako Unibertsitatean
(Aristotelesen “É1ca a Nicomaco”
liburuaren Erdi Aroko argitalpen
baten miniatura)
XIII. mendea Erdi Aroko
hirien loraldiaren mendea
izan zen

Paris Erdi Aroko miniatura batean. Hiri honen loraldiaren adierazgarria den irudia dugu hau. Atzekaldean,
ezkerraldean, XII—XIV. mende bitarteko Notre Dameko katedralaren dorreak ikus daitezke.
merkataritza eta eskulangitza auzoko
biztanleek, burguko biztanleek alegia,
BURGES izena jasotzen zuten. Geroago
hiriko biztanle guz/ei ezarri zitzaien ezizen
hori.
Hiriko biztanleria ere mailakatuta zegoen,
hiriko noble eta kleriko pribilegiatuak
bazeuden ere, hiritarren gehiengoa,
burgesak alegia, pribilegiogabeak ziren.
Burgesen artean boteretsuenak merkatari
handiak eta eskulangintzako lantegien
jabeak ziren. Baina gehienak eskulangile,
dendari eta zerbitzari apalak ziren. Beheko
mailan txiroak eta baztertuak (pros/tutak,
elbarrituak…) aurkitzen ziren, eskean eta
lapurretan ibiltzera behartuta ikusten
zirenak.
Erlijioari dagokionez, (Al Andaluseko hiriak
salbuetsita) hiritar gehienak kristauak ziren,
baina Europako hirietan kristauek judu eta
musulmanekin ere elkarbizi egiten zuten.
Erdi Aroan egitura mota ezberdineko hiriak zeuden. Alde bate/k, erromatar garaiko hiriak zeuden, egitura geometrikoan
oinarrituak, forora ailegatzen ziren bi kale perpendikular zuzen eta handiekin. Bestalde, musulmanek eraikitako hiriak ere
bazeuden, hiria defendatzeko alkazarrarekin, zokoa (merkatu eremua), bainu publiko eta kale estu eta planiﬁkatugabekoekin.
Eta azkenik, merkatal bideetan, gaztelu edota eliza baten inguruan eraikitako hiri berriak ere sortu ziren.
ATALAK
Orohar harresiz inguratuta zeuden babes funtzioarekin, gauean harresiko ateak ixten zirelarik. Eraikin nabarmenenak eliza,
udaletxea eta hiriko nobleen jauregiak izaten ziren, eta auzoetan ere banatzen ziren. Judutarrek edota muslumanek berezko
auzoak zituzten, aljamak eta mairu
auzoak deiturikoak. Hiriko plazetan
azokak, ar/sten emanaldiak eta
zigorrak egiten ziren. Era berean,
kaleak oso estuak ziren eta etxeak
egurrezkoak, beraz oso erraza zen sute
bat zabaltzea.
BIZIMODUA
Erdi Aroan eraikitako hirietan bereziki,
ez zegoen higiene handirik, kale
gehienak lokatsez beteta zeuden (ez
zeuden zolatuta), biztanleek zaborrak
leiho/k botatzen zituzten kalera eta ez
zegoen estolderia edota zabor
bilketarik. Ondorioz gaixotasunen eta
epidemien hedapena oso erraza zen.
Hala ere bainu publikoak irekitzen ziren,
arrakasta handia izaten zutenak. Baina
Elizak ez zituen ondo ikusten, eta
batzutan itxiarazi egiten ziren.
Kanpoko harresia
Plaza
Katedrala
Udaletxea
Barruko harresia
MOTAKMOTAKMOTAK
ATALAKATALAKATALAK
BIZIMODUABIZIMODUABIZIMODUA
HIRIAKHIRIAKHIRIAK
Errege—erreginek garai honetan
hiriek eskuratu zuten garrantzia
aprobetxatu zuten eta jaunen
feudoaren menpekotasunetik
askatu zituzten
“askatasun eta
pribilegio gutunak”
emanez. Horrela jaun feudalek
hiri horien gaineko boterea
galtzen zuten eta hiriak errege
erreginekin harremantzen ziren
zuzenean.
Fernando IIIak (Gaztelako errege
lehenengo eta Leongoa gero) XIII.
mendean Cartagenako hiriari
emandako pribilegio gutuna
11. GAIA: HIRIEN SUSPERRALDIA
Bideoa eta ariketa
BLOGEAN...
(Irudia recursosccss.wordpress.com –e1k aterata eta moldatua)

ESKULANGINTZARENESKULANGINTZAREN
GARAPENAGARAPENA
12. GAIA
Hirien susperraldiarekin bat,
ekonomiaren oparoaldiak
eskulangintzaren garapena ere
ekarri zuen. Biztanleriaren hazkundeak
produktu gehiagoren kontsumoa eragiten
zuen, eta ondorioz, produktu hoiek sortzeko
beharra.
ESKULANGILEAK
Eta produktu hoiek ekoizteaz arduratuko
zirenak eskulangileak ziren, erreminta gutxi
erabiliz eskuz egiten zituzten langileak,
alegia.
Mota askotako eskulangileak zeuden
(okinak, arotzak, /ndatzaileak, upelgileak…),
eta lantegi txikietan egiten zuten lan,
jabearen etxea ere bazirenak, eta ondorioz,
etxe—tailerrak deiturikoak. Lanbide bereko
langileak kale berean bizi ohi ziren, kaleari
izena emanik (Bilboko edo Gasteizeko alde
zaharreko kaleak adibidez).
ESKULANGILEEN MAILAKETA
Eskulangileak hiru mailatan banatzen ziren:
• Maisua: lantegien, erreminten eta
lehengaien jabea zen. Maisuak ziren
gremioaren buruak, erabakiak hartzen
zutenak, eta gurasoenga/k hartzen zuten
oinordetzan postua.
• Ofiziala: lantegiko langile aditua, soldata
jasotzen zuena. Maisu maila lortu
zezakeen maisu lan bat eginez gero, eta
beste maisuek lan hori onetsiz gero.
• Ikastuna: lanbidea ikasi nahi zuen langilea
zen. Ez zuen soldatarik kobratzen, eta
maisuaren etxean bizi ohi zen. Txikita/k
sartu ohi zen etxe—tailerrean lan egitera
ikastearen truke.
GREMIOAK
Bestalde, hirien pizkundearekin eta
eskulangileen ugaritzearekin, XII. mende/k
aurrera lanbide bereko eskulangileak
elkartzen hasi ziren GREMIOAK sortuz.
Gremioak, beraz, Mendebaldeko Europan,
XII. mende/k aurrera, lanbide bereko
langileek sortutako elkarteak ziren.
Gremioen buruak eskulangile maisuak ziren
eta bere lanbideko produktuen ekoizpena,
langile kopurua, prezioak, etab, arautzen
zituzten. Beraz, oso zaila zen lanbide batean
jardutea, gremioaren parte izan barik. Aldi
berean, gremioek, bere langileen familiak
laguntzen zituzten, kuota bat ordaintzearen
truke (ospitaleak, umezurtz etxeak…).
Baldintza eta arau guz/ hauek, gremio
bakoitzak zuen ESTATUTO GREMIALA
izeneko dokumentuan zehazten ziren, eta
elkartean sartzen zen langile orok sinatu
behar zuen.
Erdi Aroko maisu baten etxe—tailer adibidea
(Irudia pinterest.com –e1k aterata eta moldatua)
Eskulangile familia
(Jean Bourdicho. XV. Mendea)
Emakumezkoek ez zuten ogibideetan “laguntzen”
soilik. Hainbat ogibide emakumezko burgesek
jorratzen zituzten (oihalgintza, joztunak…), eta
gizonezkoen parean maistrak izan zitezkeen,
Gremioen betebehar eta eskubide
guztiekin.
la-caracola.es-eko “Tejedoras, costureras y
bordadoras” ar1kulu1k aterata eta moldatua.
Alboko irudian emakume joztunak tailerrean.

DBH2ko Gizarte Zientzietako apunteak_15-16

DBH2ko Gizarte Zientzietako apunteak_15-16

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Viewers also liked

Viewers also liked (20)

Similar to DBH2ko Gizarte Zientzietako apunteak_15-16

Similar to DBH2ko Gizarte Zientzietako apunteak_15-16 (20)

DBH2ko Gizarte Zientzietako apunteak_15-16