Conferència inagural.
Alvaro Rodríguez Carballeira, Profesor titular del Departament de Psicologia Social de la UB. Dir. Grup de Recerca sobre Violència Psicològica
CI. Violencia psicológica: delimitación, componentes y aplicacions
1. VIOLENCIA PSICOLÓGICA:
DELIMITACIÓN, COMPONENTES Y
APLICACIONES
JORNADA: EL DRET A VIURE
SENSE VIOLÈNCIA
Álvaro Rodríguez Carballeira
Dept. Psicologia Social (Universitat de Barcelona)
Santa Coloma G., 6 de noviembre de 2009
VIOLENCIA
“El uso deliberado de la fuerza física o el
poder, ya sea en grado de amenaza o
efectivo, contra uno mismo, otra persona,
un grupo o una comunidad, que cause o
tenga muchas probabilidades de causar
lesiones, muerte, daños psicológicos,
trastornos del desarrollo o privaciones”.
(Según la OMS, Krug et al. 2002)
1
2. EVOLUCIÓN DEL ESTUDIO DE LA
VIOLENCIA Y LA AGRESIÓN
Protagonismo de la violencia
física.
¿Interés por el estudio de la
violencia psicológica?
Concienciación (DDHH).
Relevancia social y científica.
Contexto cultural.
TIPOLOGÍA COMPORTAMIENTO AGRESIVO
Modalidad de respuesta: Verbal vs. Física
Cualidad de la respuesta: Acción vs. Omisión
Inmediatez: Directa vs. Indirecta
Visibilidad: Visible vs. Encubierta
Instigación: No provocada vs. Represalia
Dirección del objetivo: Hostil vs. Instrumental
Tipo de daño: Físico vs. Psicológico
Duración consecuencias: Transitorias vs. Prolongadas
Unidades implicadas: Individuos vs. Grupos
(Krahé, 2001)
2
3. TIPOS DE VIOLENCIA
FÍSICA
PSÍQUICA
SEXUAL
ÁMBITOS DE ACOSO Y ABUSO
EN LA FAMILIA
EN LA ESCUELA
EN EL TRABAJO
EN CIERTOS GRUPOS
3
4. ÁMBITOS Y NATURALEZA
DE LA VIOLENCIA
OMS (2002)
DENOMINACIONES SIMILARES
• Abuso psicológico • Abuso no físico
• Agresión psicológica • Abuso indirecto
• Violencia psicológica • Abuso verbal
• Maltrato psicológico • Abuso mental
• Maltrato emocional • Tortura mental
• Abuso emocional • Acoso moral
4
5. LAS DENOMINACIONES MÁS
HABITUALES COMBINAN
Sustantivos Adjetivos
Agresión Psicológico
Violencia Emocional
Abuso
Maltrato
DE LA INFLUENCIA AL ABUSO
Persuasión e Influencia Social
Manipulación
Control
Coacción
Abuso psicológico
Tortura psicológica
5
6. CARACTERÍSTICAS DEL AP
Intencionalidad
Pretende influir/controlar pensamientos,
sentimientos, conductas y entorno.
Fin: dominación psicológica
Se da en la vida privada y también
en la pública
Provoca daño psicológico
ACOSO SEXUAL
La situación en la que se produce
cualquier comportamiento verbal, no
verbal o físico no deseado, de índole
sexual, con el propósito o el efecto de
atentar contra la dignidad de una
persona, especialmente, cuando se crea
un ambiente intimidador, hostil,
degradante, humillante u ofensivo
(Directiva 2006/54/CE).
6
7. ACOSO POR RAZÓN DE SEXO
La situación donde se produce un
comportamiento no deseado relacionado
con el sexo de una persona, con el
propósito o el efecto de atentar contra la
dignidad de una persona y de crear un
entorno intimidador, hostil, degradante,
humillante u ofensivo.
COMPARTEN…
Un comportamiento abusivo
verbal, no verbal o físico.
No deseado o querido por la
persona que lo recibe.
Con el efecto de atentar contra la
dignidad de esa persona.
7
8. Creando un entorno intimidante,
hostil, degradante, humillante u
ofensivo.
Se precisa, en general, una pauta
de reiteración continuada del
comportamiento.
SE DIFERENCIAN…
En el motivo del acoso.
ESTRATEGIAS DE ABUSO PSICOLÓGICO
• EN LA VIOLENCIA DE PAREJA
• Y EN EL MOBBING
ENFOQUE PSICOSOCIAL AP
ENTORNO EMOCIÓN COGNICIÓN CONDUCTA
8
9. ESTRATEGIAS DE AP EN LA VIOLENCIA
DE PAREJA
1. AISLAMIENTO
2. CONTROL Y MANIPULACIÓN DE LA
INFORMACIÓN
ENTORNO
3. CONTROL VIDA PERSONAL
4. ABUSO EMOCIONAL EMOCIÓN
5. IMPOSICIÓN DEL PROPIO
PENSAMIENTO
COGNICIÓN
6. IMPOSICIÓN DE UN ROL SERVIL CONDUCTA
1. AISLAMENTO
1.1 Familia
1.2 Amigos y red de apoyo social
1.3 Trabajo, estudios y aficiones
1.4 En el hogar
2. CONTROL DE LA INFORMACIÓN
2.1 Manipulación de la información
2.2 Ocultación del abuso
9
10. 3. CONTROL DE LA VIDA PERSONAL
3.1 Abuso de la economía
3.2 Control de los hijos
3.3 Control de las actividades cotidianas y
de la ocupación del tiempo
3.4 Coacción sexual
3.5 Debilitamiento del estado psicofísico
4. ABUSO EMOCIONAL
4.1 Activación interesada de emociones
positivas
4.2 Intimidación o amenaza
4.3 Desprecio, humillación o rechazo como
persona
4.4 Descrédito o degradación de sus roles
4.5 Manipulación del sentimiento de culpa
4.6 Desconsideración de sus emociones y
propuestas
10
11. 5. IMPOSICIÓN DEL PROPIO PENSAMIENTO
5.1 Denigración del pensamiento crítico
5.2 Redefinición de la realidad
5.3 Idealización del vínculo de
dependencia
6. IMPOSICIÓN DE UN ROL SERVIL
CONDUCTA
Imposición de un rol servil
Imposición del propio pensamiento COGNICIÓN
Abuso emocional EMOCIÓN
Control de la vida personal
Control y manipulación de la información ENTORNO
Aislamiento
11
12. ALGUNAS CARACTERÍSTICAS
DEL MOBBING
Interacción abusiva: abusador-abusado.
“Conflicto” asimétrico (poder).
Ver contexto organizativo y cultural
(protagonistas, testigos, dirección, tipo
de organización, tipo de empleo, etc).
Impacto negativo en afectados y
organización.
Ámbito: gestión y prevención de
riesgos psicosociales.
12
13. ESTRATEGIAS DE AP EN EL LUGAR DE
TRABAJO
1. AISLAMIENTO
2. CONTROL Y MANIPULACIÓN DE LA
INFORMACIÓN
ENTORNO
3. CONTROL CONDICIONES LABORALES
4. ABUSO EMOCIONAL EMOCIÓN
5. DESCRÉDITO O DENIGRACIÓN
PROFESIONAL
COGNICIÓN
6. DEGRADACIÓN DEL ROL LABORAL CONDUCTA
1. AISLAMIENTO
1.1 Aislamiento físico (arrinconar, separar)
1.2 Aislamiento social (hacer el vacío,
ostracismo)
2. CONTROL DE LA INFORMACIÓN
Mentir, deformar, cortar tanto inputs
como outputs.
3. CONTROL CONDICIONES LABORALES
3.1 Obstruccionismo (Substraer, dañar o
limitar el acceso a ciertos útiles)
13
14. 3.2 Trabajo peligroso (Indicar realizar
tareas que ponen en riesgo la salud).
4. ABUSO EMOCIONAL
4.1 Intimidación o amenaza (amedrentar
con advertencias de lo que sucederá
si…).
4.2 Desprecio, humillación o rechazo como
persona (Insultos, injurias, burlas,
calumnias, rumores…).
5. DESCRÉDITO O DENIGRACIÓN
PROFESIONAL
Minusvalorar conocimientos, experiencia,
desempeño…
6. DEGRADACIÓN DEL ROL LABORAL
Disminuir la importancia del rol
desempeñado, quitando responsabilidades o
asignando tareas imposibles o inútiles…
14
15. CONDUCTA
Degradación del rol laboral
Descrédito o denigración profesional COGNICIÓN
Abuso emocional EMOCIÓN
Control-abuso sobre las condiciones laborales
Control y manipulación de la información ENTORNO
Aislamiento
COMPARACIÓN DE LAS FORMAS DE AP
MOBBING VIOLENCIA PAREJA
Emoción Emoción
Cognición Contexto
Comportamiento Cognición
Contexto Comportamiento
15
16. EVALUAR EL ABUSO
DISTINCIÓN ENTRE:
ACCIÓN EFECTOS
ABUSIVA y CAUSADOS
HECHOS + CONSECUENCIAS
Álvaro Rodríguez Carballeira
alvaro.rodriguez@ub.edu
16