Voorbij het afscheid ligt de troostgevende nagedachtenis. Het chaotiserende verdriet wordt overzichtelijk geordend in de nagedachte.

1. Het afscheid voorbij.
Voorbij het afscheid ligt de troostgevende nagedachte.
TreLo.
“Kun jij je herinneren dat je niet bestaan hebt?” vroeg een oude hippie die zichzelf TreLo noemt. “Nee? Dan
besta je dus altijd.” (1
)
Avhashoni.
Enkele jaren geleden vertelde een wijze Zuid-Afrikaanse kunstenaar, informeel leider en kenner van de tribale
Venda cultuur, dat de Venda’s met de geesten leven van de overledenen en de ongeboren vruchten. Daarom is
hij fel tegen het plegen van abortus. “Want de al op aarde aanwezige geest van een gedode vrucht, gaat over
de aarde dolen.”
“En hoelang blijft een geest op aarde nadat iemand is overleden?”
“Zolang er iemand op aarde is die zich de persoon in kwestie herinnert. Daarna vertrekt de geest naar de
wereld van de geesten”, antwoordde de Venda man. (2
)
Vrienden.
Een jaartje geleden moesten twee boezemvrienden van elkaar afscheid nemen.
Als onhandige pubertjes wisten ze er geen van beiden goed raad mee.
Eén van de twee herinnerde zich het verhaal van de Venda man en zei zo stoer mogelijk: “Hoe het ook zij, ik
neem geen afscheid van je want je loopt het risico dat ik jou nog wel een paar maandjes blijf herinneren.”
Samen lachten ze de spanning weg. Dat was voldoende.
Tiwi.
Als iemand van de Tiwi sterft, wordt zijn of haar lichaam onmiddellijk begraven.
Maar het begrafenisritueel wordt maanden opgeschort, totdat het verdriet van de familieleden is afgenomen.
Afscheid van het lichaam zetten de Tiwi’s los van de nagedachtenis. Het rouwen en de tranen zijn voor de
privéruimte.
Madagaskar.
Vroeger elk jaar en anno 2013 meestal om de vier jaren, worden op het eiland Madagaskar de lijkkisten met de
overleden familieleden uit de bovengrondse graftombes gehaald en op baren door het dorp gedragen. De
achterblijvers tonen op die manier aan de overledenen wat er de afgelopen periode in het dorp is gebeurd. De
belangrijkste dorpsverhalen worden publiekelijk verteld en men viert met de voorouders een Bourgondisch
feest.
Nagedachtenis.
Voorbij het afscheid ligt slechts de nagedachtenis. De nagedachtenis bestaat uit wat er na, dat wil zeggen, na
het vertrek – na het overlijden, door de achterblijvers wordt gedacht. (
3
) In de gedachte nadien, toont zich wat
er nog steeds – na het overlijden, toe doet. Al hetgeen beter of liever kan worden verzwegen of vergeten,
verdient geen (prominente of uitgesproken) plek in de nagedachtenis.
Zo beschouwd is afscheid nemen in wezen een volgordeproblematiek waarin de nagedachte zichzelf als
chaotische structuur attent stelt. Chaotisch, want bij het afscheid nemen heeft de nagedachte zich nog veelal
niet gevormd, laat staan zich in narratieve zin, als verhaal vastgezet.
De kwaliteit van het verhaal ter nagedachtenis is dat het gevoelde verdriet zich kan nestelen. Dat geeft troost
en kans op de benodigde uitdoving.
Gert Rebergen
Zutphen, 12 juli 2013
1
Yke Ruessink & Nico Hoffer, Zo bijzonder ben ik niet! Zutphen, mei 2013.
2
Mondelinge mededeling van Avhashoni Mainganye, Thohoyandou – Limpopo – Zuid-Afrika.
3
Wat is het begrip ‘achterblijvers’ toch een prachtige, oppervlakkig gezien realistische edoch pathetiekvolle aanduiding.