1. 2be// TRANSPARANT
TOEZICHT
MET INHOUD
Met de nieuwe woningwet reageert
de politiek op de uitglijders in de
sector. Tegelijkertijd vragen financiële
en maatschappelijke volatiliteit om ‘all
hands on deck’ in de governance van
woningcorporaties. Hoe tillen we bestuur en
toezicht naar een hoger plan?
1
2
TEKST: BEN WOUTERS & BAS MAASSEN // ILLUSTRATIES: BART MAASSEN
Met de invoering van de nieuwe wo-
ningwet is good governance bij wo-
ningcorporaties niet langer onderwerp
van alleen zelfregulering. De wet stelt concrete
eisen aan de kwaliteit en de aanspreekbaarheid
van toezichthouders en bestuurders. Zo wordt
een ‘fit & proper’ test geïntroduceerd voor
nieuwe en te herbenoemen toezichthouders
en bestuurders. Er is een algemene lijst met
onverenigbaarheden opgenomen. En benoe-
mingstermijnen zijn wettelijk vastgelegd (en
vallen daarmee niet langer onder het ‘pas toe
of leg uit’ regime).
Minst besproken, maar misschien wel het meest
spraakmakend, is het feit dat de nieuwe wo-
ningwet niet langer een decharge van toezicht-
houders toestaat. Daarmee is elke nog reste-
rende vrijblijvendheid voor toezichthouders
komen te vervallen. Voeg daaraan toe dat niet
langer de bestuurder van de woningcorporatie
de jaarstukken vaststelt, maar dat deze verant-
woordelijkheid wettelijk aan de toezichthou-
ders toekomt en het plaatje is compleet.
BRENG NIEUWE REGELS ACTIEF BINNEN
Wij pleiten ervoor om de nieuwe woning-
//
De schrijvers van dit artikel zijn in een ver verleden gezamenlijk werkzaam geweest bij het NCIV,
rechtsvoorganger van Aedes. Na een lange loopbaan in de volkshuisvesting als organisatiedeskun-
dige, (interim)bestuurder en toezichthouder hebben Ben Wouters en Bas Maassen elkaar hervonden
in hun uitleg en uitwerking van de mogelijkheden die de nieuwe woningwet en de Governancecode
2015 bieden. Dit artikel en het essay ‘Toezicht met inhoud: de creatie van publieke waarde’, is daar-
van een weerslag.
WWW.2BE.NU/TOEZICHTMETINHOUD
Toezichtskader
Zelfvaluatie
Visie op toezicht

2. 2be// TRANSPARANT 43
wet ‘actief naar binnen te brengen’. Natuurlijk
beseffen wij ons terdege dat de wet bedoeld is
om de sector aan banden te leggen. Niet alle
gedachtegoed is even zinnig noch zinvol. Des-
alniettemin bepleiten wij een actieve houding
ten opzichte van de wet. Niet alleen vanuit een
algemene compliance gedachte, maar bovenal
vanuit de maatschappelijke roep om een solide
en integere sector. Een sector die de klant cen-
traal stelt, die risicomijdend is en die in control
is.
De nieuwe woningwet en de Governancecode
2015 bevatten zeker ook positieve impulsen
tot verdere ontwikkeling van de kwaliteit van
de governance bij woningcorporaties. Het naar
binnen brengen van deze impulsen leidt naar
onze overtuiging wel degelijk tot een hoog-
waardiger toezicht en daarmee tot een verbe-
tering van de performance van uw organisatie.
INHOUDSVOL TOEZICHT
Dit vraagt om een actieve en zoekende hou-
ding naar verdere professionalisering van be-
stuur en toezicht. Behalve ‘toezicht naar eer en
geweten’ óók ‘toezicht op basis van een expli-
ciete visie en een doelgericht toezichtskader’.
En met toezichtsvisie en toezichtskader hebben
we het niet over beleidsregeltjes of ‘vinklijst-
jes’. Het gaat echt over het inhoud geven aan
uw organisatie- en toezichtsfilosofie. Inhoud
waarmee de RvC een stevige countervailing
power kan zijn voor het bestuur van uw orga-
nisatie. Inhoud ook waardoor de RvC integraal
onderdeel uitmaakt van en daarmee kwaliteit
toevoegt aan de board van uw woningcorpora-
tie. Inhoud met andere woorden waardoor de
RvC méé kan bouwen aan de performance van
uw organisatie.
DYNAMISCHE KIJK OP UW TOEZICHT
De Governancecode 2015 schrijft voor dat u
een visie op besturen en toezicht formuleert,
waarin wordt ingegaan op “de verantwoorde-
lijkheid voor het realiseren van de doelstellin-
gen, de strategie, het beleid, de financiering en
de onderlinge wisselwerking in rollen.” De RvC
beschrijft hierin zijn rollen (werkgever, toezicht-
houder, klankbord en netwerker) en taakuitoe-
fening als intern toezichthouder. Een vrij stati-
sche interpretatie van de toezichtvisie.
In een dynamische interpretatie van de Gover-
nancecode koppelt u uw toezichtsvisie aan de
nu geldende strategische en
maatschappelijke opgaven.
De visie op uw toezicht be-
schrijft dan de kenmerkende
filosofie waarmee uw corpo-
ratie invulling geeft aan haar
opvatting over hoe toezicht
kan bijdragen aan de perfor-
mance van uw organsiatie.
VAN VISIE NAAR KADER
In een toezichtskader con-
cretiseert u vervolgens de
toezichtsvisie. Het kader
gaat concreet over het toe-
zicht op de strategische,
maatschappelijke en be-
drijfsdoelstellingen die gere-
aliseerd moeten worden. Het
vormt voor de RvC het kader
om goed toezicht te kunnen
uitoefenen. Het vormt voor
het bestuur de leidraad om
goed toezicht te kunnen fa-
ciliteren. Het toezichtska-
der biedt zicht op de
Bestuurders van woningcorporaties
nemen betekenisvolle besluiten die
een wezenlijke impact hebben op
de interne en externe omgeving.
Het afbreukrisico is dus ook hoog.
Het bestuur van elke organisatie
heeft daarom ‘countervailing power’
nodig.
Woningcorporaties zijn vaak niet
groot genoeg om die tegenkracht in
de werkorganisatie te verankeren.
De RvC is in dat kader een waarde-
volle ‘uitwijkmogelijkheid’. Hij kan
dankzij zijn positie als het ware ‘om
de bestuurder heen gaan staan’ en
zo het bestuur completer maken.
Met behulp van een toezichtsvisie,
een analyse van de bestuurlijke krach-
ten en de benodigde tegenkrachten
in uw organisatie, en een uitwerking
hiervan in de vorm van een toezichts-
kader, kunt u uw RvC betekenisvol
inrichten en adequaat positioneren
ten opzichte van het bestuur. Zo
draagt inhoudsvol toezicht bij aan de
performance van uw organisatie.
COUNTERVAILING POWER
De inhoud van de toezichtsvisie wordt
bepaald door de ‘foto’ van de eigen
organisatie, het stadium van ontwik-
keling, de wisselwerking tussen RvC
en het bestuur en de actuele accenten
in de bedrijfsvoering, structuur en/of
cultuur van uw organisatie.
Deze organisatiespecifieke invulling
wordt ondersteund door een aantal be-
langrijke teamspecifieke bouwstenen.
Zo geeft de visie invulling aan de taken
als toezichthouder, klankbord, werk-
gever en netwerker. Daarnaast zijn de
toezichtsstijl en de individuele teamrol-
len zeer bepalend.
Het benoemen van een gezamenlijk
doel op basis van die actuele ‘foto’. Het
hieromheen vormgeven van het toe-
zicht. Het onderkennen van individuele
verantwoordelijkheid en het belang van
wederzijdse verantwoording. De toe-
zichtsvisie geeft focus aan het toezicht.
Toezicht vindt dan niet langer plaats
‘zoals de pet staat’ of op basis van min
of meer toevallige interesses of deskun-
digheden van individuele toezichthou-
ders. Toezicht vindt plaats met op maat
gesneden toezichtsaandacht, verankerd
in een toezichtsvisie.
TOEZICHTSVISIE
VAN TOEVALSVISIE NAAR
Toezichtskader

3. 2be// TRANSPARANT
5
SMART doelstellingen van de organi-
satie en het schetst de verwachtingen
over tijd, informatie en communicatie.
Het geeft aan op welke wijze de RvC
de stukken geagendeerd wil hebben.
Hoe de belanghouders erbij betrokken
moeten zijn. Welke afwegingen plaats
dienen te hebben gevonden. En welke
rendementseisen worden verwacht.
SPIEGELKUNSTENAAR
Met de ontwikkeling van een toezichts-
visie en toezichtskader brengt u zich-
zelf in de positie om vooraf en expliciet
de toezichtsthema’s voor de komende
periode te benoemen. Daarop de be-
stuurder aan te sturen. En uzelf erop ‘in
te richten’.
De jaarlijkse evaluatie kijkt terug en
beoordeelt de mate waarin het daad-
werkelijk uitgeoefende toezicht heeft
voldaan aan de vooraf gestelde eisen.
De hulp van een deskundige buiten-
staander houdt u daarbij de spiegel
voor, tenminste als deze op zijn of haar
‘spiegelkunsten’ is geselecteerd.
Bovendien kunt u de kunsten van de
spiegelaar gebruiken om de transpa-
rantie met betrekking tot het gevoer-
de toezicht en de (maatschappelijke)
verantwoording dienaangaande te ver-
beteren. Wat let u om van de externe
deskundige te vragen de resultaten
van de (zelf)evaluatie in een rapport
vast te leggen, te voorzien van gerich-
te adviezen en om, last but not least,
dit rapportje, voorzien van uw eigen
actieplan, te publiceren op de website
van uw corporatie?
De nieuwe woningwet verplicht elke RvC om
ten minste eenmaal per twee jaar zijn eigen
functioneren te evalueren met ondersteu-
ning van een onafhankelijke en deskundige
buitenstaander.
De (zelf)evaluatie van
de RvC is een middel
om de publieke (meer)waarde van de RvC
te expliciteren en effectief te maken. We
betogen dan ook dat in de evaluatie zowel
de ‘hard controls’ (wetgeving, eigen regel-
geving en de planning en control cyclus) als
de ‘soft controls’ (gedrag van bestuur en
commissarissen) besproken worden in het
licht van, of liever, getoetst worden aan de
toezichtsvisie en het toezichtskader.
De blik van een buiten-
staander kan helpen om
tunnelvisie te voorkomen
of eenzijdigheid in het
toezicht bloot te leggen. Ook biedt de blik
van een buitenstaander u de mogelijkheid
om de transparantie in uw toezicht en de
(maatschappelijke) verantwoording daarover
te verbeteren of te vergroten.
DE VRIJBLIJVENDHEID VOORBIJ
ZELFEVALUATIE VAN EN DOOR DE RAAD VAN COMMISSARISSEN
Zelfevaluatie als
medicijn tegen tunnelvisie