ئەسسالامۇ ئەلەيكۇم ھۆرمەتلىك ئوقۇرمەنلىرىمىز، ياخشىمۇ سىزلەر؟ 22- فېۋۇرال يەكشەنبە چۈشتىن كېيىن، ئىستانبۇلدا پائالىيەت ئېلىپ بېرىۋاتقان خەلقئارا ئۇيغۇر ئاكادېمىكلەر جەمىيىتى يەنى ئۇيغۇر ئاكادېمىيىسى، يەنە بىر قېتىملىق ئاناتىل ئىلمىي مۇھاكىمە يىغىنىنى ئوڭۇشلۇق ئۆتكۈزدى. ئەڭ ئاز 50 كىشى قاتناشقان ئۇيغۇر ئاكادېمىيىسى 5- قېتىملىق ئۇيغۇر ئاناتىل ئىلمىي مۇھاكىمە يىغىنىدا قىزغىن ئالقىشقا ئېرىشكەن تېمىلاردىن بىرى سىڭلىمىز مۇيەسسەر ئابدۇلئەھەد سۇنغان « جان تالىشىۋاتقان تىللاردىن ئانا تىلىمىزغا نەزەر » ئىدى. تولىمۇ ئەستايىدىللىق بىلەن تەييارلانغان ئىلمىي دوكلاتنىڭ تام تەسۋىرى، مۇيەسسەر ئابدۇلئەھەد خانىمنىڭ يۇقۇرى ماھارەتلىك چۈشەندۈرىشى نەتىجىسىدە، يىغىن ئىشتىراكچىلىرىنىڭ قەلبىدە چوڭقۇر تەسىر قالدۇرۇش بىلەن بىرگە، ئانا تىلىمىز ھەققىدە چەكسىز ئىپتىخارلىق ۋە تەرەققىيات يۈلىنىشى ھەققىدە چوڭقۇر ئويغا سالدى. بۇ مۇناسىۋەت بىلەن، دوكلاتنىڭ ئۈن ۋە سىن ھۆججىتى ھازىر بولغىچىلىك ئوقۇرمەنلىرىمىزنىڭ بىلەن ھەمبەھىرلىنىشنى توغرا تاپتۇق. دىققىتىڭىز تۈۋەندىكى دوكلاتتا بولسۇن!

1. ‫ەر‬‫ز‬‫نە‬‫تىلىمىزغا‬ ‫ئانا‬ ‫دىن‬‫ر‬‫تىلال‬ ‫تالىشىۋاتقان‬ ‫جان‬
‫مۇيەسسەر‬
‫ئابدۇلئەھەد‬

3. Maxine Wildcat Barnett/ Josephine Wildcat Bigler
‫ئاخىرق‬‫تىلىنىڭ‬ ‫يۇچى‬‫ى‬
‫بولغان‬ ‫ى‬‫الىر‬‫ز‬‫ئە‬ ‫ھايات‬
‫ئاچا‬-‫سىڭىلالر‬
‫شىتاتىدىك‬ ‫ئوكالخوما‬‫ى‬
‫ى‬ ‫قەبرىس‬‫مومىسىنىڭ‬
‫ئالدىدا‬

4. ‫بېرىدۇ؟‬ ‫دېرەك‬ ‫نېمىدىن‬ ‫تىلالر‬ ‫گىردابىدىكى‬‫يوقىلىش‬
•‫ەر‬‫ز‬‫نە‬ ‫ئەھۋالىغا‬ ‫ي‬ ‫ئومۇم‬ ‫نىڭ‬‫ر‬‫تىلال‬ ‫گىردابىدىكى‬‫يوقىلىش‬
•‫باسقۇچالر‬ ‫يانىدىكى‬‫ر‬‫جە‬‫يوقىلىش‬ ‫نىڭ‬‫ر‬‫تىلال‬
•‫سەۋەبلەر‬ ‫قېلىشىدىكى‬ ‫بېرىپ‬ ‫گىردابىغا‬‫يوقىلىش‬ ‫نىڭ‬‫ر‬‫تىلال‬
•‫لەر‬‫ر‬‫تەسى‬ ‫چىققان‬ ‫كېلىپ‬ ‫قېلىشىدىن‬ ‫بېرىپ‬ ‫گىردابىغا‬‫يوقىلىش‬ ‫نىڭ‬‫ر‬‫تىلال‬
‫مۇمكىنمۇ؟‬ ‫ۇش‬‫ز‬‫قۇتقۇ‬ ‫نى‬‫ر‬‫تىلال‬ ‫گىردابىدىكى‬‫يوقىلىش‬
•‫تىپى‬‫ر‬‫تە‬ ‫كونكىرت‬ ‫ئۇنىڭ‬ ‫ۋە‬ ‫ۇش‬‫ر‬‫جانالندۇ‬ ‫تىل‬
•‫باھا‬ ‫نەتىجىگە‬ ‫دىن‬‫ر‬‫مىسالال‬‫ي‬ ‫ئەمەل‬
•‫اشالر‬‫ر‬‫قا‬ ‫ز‬‫كۆ‬ ‫تەنقىدىي‬
•‫گانالر‬‫ر‬‫ئو‬ ‫چىقىرىۋاتقان‬ ‫كۈچ‬
‫قىالاليمەن؟‬ ‫نى‬‫ر‬‫نېمىلە‬‫ن‬‫ئۈچۈ‬ ‫تىلىم‬ ‫ر‬‫ئۇيغۇ‬
•‫ئەھۋالى‬ ‫ھازىرقى‬ ‫تىلىمىزنىڭ‬
•‫قىلىۋاتقانالر‬ ‫ئىش‬ ‫ن‬‫ئۈچۈ‬ ‫تىلىمىز‬
•‫قەدەم‬ ‫ئەمەلىيەتكە‬ ‫ەرىيىدىن‬‫ز‬‫نە‬
‫مۇنالر‬‫ز‬‫مە‬‫بۈگۈنكى‬

5. ‫تىلالر‬‫لىك‬‫ر‬‫يە‬:
‫ى‬‫تىللىر‬‫ھۆكۈمەت‬‫دىكى‬‫ر‬‫دۆلەتلە‬‫مۇستەقىل‬(‫بىخەتەر‬‫باشقا‬ ‫ۋە‬
‫تىلالر‬:)
‫ى‬‫تىللىر‬‫دۆلەت‬:
‫ى‬ ‫دەرىجىس‬‫نىڭ‬‫ر‬‫تىلال‬
‫تىلى‬‫ز‬‫انسۇ‬‫ر‬‫ف‬ ،‫ئىنگلىزتىلى‬
‫تىل‬‫ز‬‫انسۇ‬‫ر‬‫ف‬ ،‫ئىنگلىزتىلى‬ ،‫تىلى‬‫ۇ‬‫خەنز‬ ،‫تىلى‬‫ەب‬‫ر‬‫ئە‬،‫تىلى‬‫گىرمان‬ ،‫ى‬
‫تىلى‬‫ئىسپان‬ ،‫تىلى‬ ‫س‬‫ۇ‬‫ر‬
180‫دۆلەتتە‬ ‫مۇستەقىل‬80‫تى‬ ‫دۆلەت‬ ‫تىل‬ ‫اپىدا‬‫ر‬‫ئەت‬‫لى‬
‫قوللىنىلىدۇ‬ ‫سۈپىتىدە‬.
‫تەخمىنەن‬ ‫دۇنيادا‬ ‫ن‬‫پۈتۈ‬600‫اپىدا‬‫ر‬‫ئەت‬
‫تىلالر‬ ‫قالغان‬ ‫ساقلىنىپ‬6000‫دىن‬
‫ق‬‫تۇ‬‫ر‬‫ئا‬
‫چوڭ‬
‫تىلالر‬:
‫ب‬.‫د‬.‫ى‬‫تىلللىر‬ ‫ت‬:
(Graddol, 1997)

6. ‫بېرىدۇ؟‬ ‫دېرەك‬‫نېمىدىن‬ ‫تىلالر‬ ‫گىردابىدىكى‬ ‫يوقىلىش‬

7. ‫وال‬‫ل‬‫تى‬ ‫وۇ‬‫ب‬ ،‫وويىەە‬‫ب‬ ‫مۆلچەر‬‫ر‬
7000‫ون‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫د‬700‫گە‬
‫واللىق‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫م‬‫تى‬ ‫ئې‬ ‫ەنلەش‬‫ۋ‬‫وۆ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ت‬‫ى‬
‫ر‬‫و‬‫ز‬.
‫ر‬‫و‬‫ز‬ ‫وادىكى‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ي‬‫دۇن‬‫وۇ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ب‬ ،‫ەركى‬‫ر‬‫وۇقەر‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫م‬
‫وۇن‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ش‬ ‫ۋە‬ ‫وى‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ل‬‫تى‬ ‫وڭ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫مىللەتن‬‫وك‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫كۆپەىل‬‫ىڭ‬
‫وڭ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫ىتىن‬ ‫مەدىنى‬ ‫ورگە‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫ب‬ ‫ولەن‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫ب‬
‫بېرىدۇ‬ ‫دېرەك‬ ‫يوقىلىشىدىن‬.
‫وان‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ق‬‫قوللىنىلىۋات‬ ‫وادا‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ي‬‫دۇن‬‫وازىر‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ھ‬
‫ھەق‬ ‫وانى‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫س‬ ‫ي‬ ‫وۇم‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫م‬‫ئو‬ ‫وڭ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫ن‬‫ر‬‫تىلال‬‫ودە‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫ق‬
‫ق‬‫وو‬‫ي‬ ‫وان‬‫س‬ ‫بىر‬ ‫ئېنىق‬.7000‫ودا‬‫ى‬‫اپ‬‫ر‬‫ئەت‬
‫وۇمكىنلىقى‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫م‬ ‫وۇش‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ل‬‫بو‬
‫لەنمەكتە‬‫ر‬‫مۆلچە‬.[1]
2100-‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫ن‬‫ر‬‫تىلال‬ ‫وۇ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ب‬ ‫قەدەر‬ ‫وا‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫غ‬‫يىلى‬‫ڭ‬
%90‫ودىغانلىقى‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫يوقىل‬ ‫قەدەر‬ ‫گە‬
‫قىلىنماقتا‬ ‫تەخمىن‬.[1]
‫ەر‬‫ز‬‫نە‬ ‫ئەھۋالىغا‬ ‫ي‬ ‫ئومۇم‬‫نىڭ‬‫ر‬‫تىلال‬ ‫گىردابىدىكى‬ ‫يوقىلىش‬

8. ‫سىتىلىشىەە‬‫ر‬‫كۆ‬‫دا‬‫ر‬‫ماتېرىيالال‬‫ستاتىستىكىلىق‬[1]
96%‫ان‬‫ر‬‫ئا‬ ‫بولسا‬ ‫تىلنى‬%3‫قوللىنىدۇ‬ ‫ى‬ ‫كىش‬.
7000‫تىلنىڭ‬ ‫يېقىن‬ ‫غا‬%85‫ى‬22‫قوللىنىلىدۇ‬ ‫دۆلەتتىال‬.
‫بار‬ ‫تىلالر‬ ‫ئوخشىمىغان‬ ‫ساندىكى‬ ‫كۆپ‬ ‫دە‬‫ر‬‫دۆلەتلە‬ ‫ى‬‫بەز‬.
‫قولالنغۇچى‬ ‫نىڭال‬‫ر‬‫تىلال‬ ‫ساندىكى‬ ‫ئاز‬ ‫دە‬‫ر‬‫دۆلەتلە‬ ‫تىللىق‬ ‫كۆپ‬‫كۆپ‬ ‫ى‬‫لىر‬.
‫اتىدۇ‬‫ۋ‬‫بولۇ‬ ‫دۇچار‬ ‫خەۋپىگە‬ ‫يوقىلىش‬ ‫ى‬ ‫كۆپىنەىس‬ ‫نىڭ‬‫ر‬‫تىلال‬ ‫بۇ‬.
97%‫ان‬‫ر‬‫ئا‬ ‫نىڭ‬‫ر‬‫تىلال‬ ‫دۇنيادىكى‬ ‫ى‬ ‫نوپۇس‬ ‫دۇنيا‬%4‫قوللىنىدۇ‬ ‫نى‬.

9. ‫گۋىنېيە‬ ‫يېڭى‬‫پاپۇئا‬‫دە‬900‫تىل‬
‫ھىندۇنېزىيەدە‬700‫تىل‬
‫نىگېرىيەدە‬500‫تىل‬
‫ھىندىستاندا‬400‫تىل‬
‫ندا‬‫ۇ‬‫كامېر‬300‫تىل‬
‫مېكسىكىدا‬250‫تىل‬
‫ازىلىيەدە‬‫ر‬‫ب‬200‫ق‬‫تۇ‬‫ر‬‫ئا‬‫دىن‬

10. ‫باسقۇچالر‬‫يانىدىكى‬‫ر‬‫جە‬ ‫يوقىلىش‬‫نىڭ‬‫ر‬‫تىلال‬
Extinction
‫ھېەقانداق‬
‫ى‬ ‫قولالنغۇچىس‬
‫ھا‬ ‫ياكى‬ ‫قاملاسلىقى‬‫زىر‬
‫پۈ‬ ‫ئىشلىتىشتىن‬‫تۈنلەي‬
‫ى‬ ‫قېلىش‬
Death
‫پەقەت‬ ‫ى‬‫قولالنغۇچىلىر‬‫ال‬
‫يەن‬ ‫لېكىن‬،‫قاملاسلىق‬‫ىال‬
‫بولۇ‬ ‫نىڭ‬‫ر‬‫بىلىدىغانال‬‫ۋە‬ ‫ى‬ ‫ش‬
‫مەنبەلىرىد‬ ‫يېزىق‬ ‫ى‬‫بەز‬‫ە‬
‫ى‬ ‫ئىشلىنىش‬
Attrition
‫ئىككىن‬ ‫ياكى‬ ‫بىرىنچى‬‫چى‬
‫نىدا‬‫ر‬‫ئو‬ ‫تىل‬
‫تىلنىڭ‬ ‫قوللىنىلىۋاتقان‬
‫قىسمەن‬ ‫ياكى‬ ‫ى‬ ‫ىش‬‫ر‬‫خو‬
‫ى‬ ‫ىش‬‫ر‬‫خو‬
Endangerment
‫ئۆل‬ ‫ى‬‫قولالنغۇچىلىر‬‫ۈپ‬
‫باشقا‬ ‫ياكى‬ ‫تۈگەش‬
‫نىغا‬‫ر‬‫ئو‬ ‫نى‬‫ر‬‫تىلال‬
‫خەتىرىگ‬ ‫دەسستىش‬‫ە‬
‫بولۇش‬ ‫دۇچار‬
‫يوقىلىش‬
‫بېرىش‬ ‫گىردابىغا‬
‫اش‬‫ر‬‫خو‬‫ئۆلۈش‬‫يوقىلىش‬

11. ‫يوقىلىش‬ ‫نىڭ‬‫ر‬‫تىلال‬
‫قېلى‬ ‫بېرىپ‬ ‫گىردابىغا‬‫ى‬ ‫ش‬-
‫ئەۋال‬ ‫بىر‬ ‫تىلنىڭ‬ ‫بىر‬‫دتىن‬
‫غا‬‫ر‬‫ئەۋالدال‬ ‫كېيىنكى‬
‫ملەسلىكىنى‬‫ۈ‬‫ز‬‫يەتكۈ‬
‫سىتىدۇ‬‫ر‬‫كۆ‬.‫بۇن‬ ‫ئەگەر‬‫ىڭ‬
‫قىلىشىنىڭ‬ ‫ي‬ ‫ەقق‬‫ر‬‫تە‬‫ئالدى‬
‫تىل‬ ‫بۇ‬ ،‫ئېلىنمىغاندا‬
‫غايىب‬ ‫دۇنيادىن‬ ‫ى‬‫ئاخىر‬
‫بولىدۇ‬.[1]
‫ب‬ ‫گىردابىغا‬ ‫يوقىلىش‬‫ېرىپ‬
‫نوپ‬ ‫نىڭ‬‫ر‬‫تىلال‬ ‫قالغان‬‫ۇس‬
‫ت‬‫ر‬‫شە‬ ‫ى‬ ‫بولۇش‬ ‫ئاز‬‫سانى‬
‫ئەمەس‬.[1]
‫ازىلىيەدىك‬‫ر‬‫ب‬ ‫ۇئابا‬‫ر‬‫سۇ‬‫ى‬
‫مىللىتى‬ ‫ھىندى‬
‫بىر‬ ‫اقالشقان‬‫ر‬‫ئولتۇ‬
،‫بولۇپ‬ ‫ن‬‫ايو‬‫ر‬ ‫كىەىك‬
‫ئا‬ ‫سانى‬ ‫ئاھالىسىنىڭ‬‫ان‬‫ر‬
150‫د‬‫ر‬‫بالىال‬ ،‫بولسىمۇ‬‫ىن‬
‫بىر‬ ‫ى‬ ‫ھەممىس‬ ‫تىپ‬‫ر‬‫تا‬
‫بولغانلىقتى‬ ‫تىللىق‬‫تىل‬ ‫بۇ‬ ‫ن‬
‫بىخەتەر‬ ‫يەنىال‬
‫ھېسابلىنىدۇ‬.[1]
‫ى‬‫بەز‬ ‫ئەكسىەە‬ ‫ئۇنىڭ‬
‫تىللىر‬ ‫نىڭ‬‫ر‬‫مىللەتلە‬‫ىنى‬
‫ياشانغان‬ ‫مىڭ‬ ‫نەچچە‬
‫قوللىنىۋات‬ ‫ى‬ ‫ئاھالىس‬‫قان‬
‫ب‬ ‫نىڭ‬‫ر‬‫ياشال‬ ،‫بولسىمۇ‬‫اشقا‬
‫ئېغىر‬ ‫ى‬ ‫كۆچۈش‬ ‫تىلغا‬
‫يوقىلى‬ ‫بولغانلىقتىن‬‫ش‬
‫قالغ‬ ‫بېرىپ‬ ‫گىردابىغا‬‫ان‬
‫ھېسابلىنى‬ ‫دىن‬‫ر‬‫تىلال‬‫دۇ‬.[1]
1.‫قېلىش‬‫بېرىپ‬ ‫گىردابىغا‬ ‫يوقىلىش‬

12. ‫ى‬‫لىر‬‫ر‬‫تۈ‬‫نىڭ‬‫ر‬‫تىلال‬‫گىردابىدىكى‬‫يوقىلىش‬[2]
‫يوقىلى‬ ‫ئېنىق‬‫ش‬
‫گىردابىدا‬:
‫ئۆيدىم‬ ‫بالىالر‬‫ۇ‬
‫تىلىنى‬ ‫ئانا‬
‫ئۆگەنمەيدۇ‬.
‫ھالدا‬ ‫ئېغىر‬
‫يوقىلىش‬
‫گىردابىدا‬:
2-‫ئەۋالد‬
،‫چۈشىنەلەيدۇ‬
‫لىمەيدۇ‬‫ز‬‫سۆ‬.
‫پۈتۈنلەي‬
‫يوقىلىش‬:
‫لىگۈچىلىر‬‫ز‬‫سۆ‬‫ى‬
‫قاملىغا‬ ‫پەقەتال‬‫ن‬.
‫ئاجىز‬:
‫بال‬ ‫كۆپەىلىك‬‫ىالر‬
‫تىلىدا‬ ‫ز‬‫ئۆ‬
،‫لەيدۇ‬‫ز‬‫سۆ‬
‫چەكلىك‬ ‫ئەمما‬
‫دا‬‫ر‬‫ۇنال‬‫ر‬‫ئو‬
‫بولۇش‬ ‫ق‬‫يو‬ ‫ۋە‬ ‫ئاجىزالش‬ ‫لىقتىن‬‫ر‬‫با‬
‫خەۋپلىك‬:
‫قولالنغۇچىلىر‬‫ى‬
‫پەقەت‬
،‫ياشانغانالر‬
‫بەزىدە‬‫مۇ‬‫ر‬‫ئۇال‬
‫قوللىنىدۇ‬.

13. .9‫ۈلگەن‬‫ر‬‫وتۈ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ش‬‫ھۆججەتلە‬
‫سۈپى‬ ‫ۋە‬‫سانى‬ ‫نىڭ‬‫ر‬‫ماتېرىيالال‬‫تى‬
.7‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ك‬‫مەز‬ ‫وڭ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫ن‬‫ر‬‫گانال‬‫ر‬‫ئو‬‫ۋە‬‫وۈمەت‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ك‬‫ھۆ‬‫ر‬‫ۇ‬
‫ۋ‬‫ى‬ ‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫س‬‫ىتسىيى‬‫ز‬‫پو‬‫وان‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫غ‬‫بول‬‫وا‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫غ‬‫تىل‬‫ە‬
‫تىلىن‬‫وۈمەت‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ك‬‫ھۆ‬ ‫وۇ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ب‬،‫وىتى‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫س‬‫سىيا‬‫وڭ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬
‫ز‬‫وۆ‬‫و‬‫ئ‬‫وىنىمۇ‬‫و‬‫ش‬‫قوللىنىلى‬‫ۋە‬‫نى‬‫ر‬‫وو‬‫و‬‫ئ‬‫وگە‬‫و‬‫ى‬‫ئىە‬
‫ئالىدۇ‬.
.8‫تىل‬‫ز‬‫وۆ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ئ‬‫وڭ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫الىرىن‬‫ز‬‫ئە‬‫ويەت‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ئ‬‫جەم‬‫وا‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫غ‬‫ى‬
‫ى‬ ‫ىتسىيىس‬‫ز‬‫پو‬ ‫بولغان‬
.1‫ى‬ ‫ۈلۈش‬‫ز‬‫يەتكۈ‬‫ا‬‫ر‬‫ئا‬ ‫ئەۋالدالر‬*
.2‫سان‬ ‫ئېنىق‬ ‫نىڭ‬‫ر‬‫قولالنغۇچىال‬‫ى‬
.3‫نو‬‫ي‬ ‫وۇم‬‫م‬‫ئو‬‫وڭ‬‫ى‬‫ن‬‫ر‬‫قولالنغۇچىال‬‫وتا‬‫س‬‫پۇ‬
‫نىسبىتى‬ ‫ئىگىلىگەن‬
.4‫ولىد‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫س‬‫ئە‬ ‫وىۋەتلىك‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫س‬‫مۇنا‬ ‫وا‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫غ‬‫تىل‬‫وار‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ب‬‫ە‬
‫كېت‬ ‫قولدىن‬ ‫نىڭ‬‫ر‬‫ساھەلە‬ ‫بولغان‬‫ى‬ ‫ىش‬
.5‫وا‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫غ‬‫ر‬‫اتقۇال‬‫ر‬‫تا‬‫ۋە‬‫واھەلەر‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫س‬ ‫وى‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ڭ‬‫يې‬
‫ئىنكاس‬ ‫بولغان‬
.6‫وىدىكى‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫س‬‫ساھە‬ ‫ى‬ ‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ش‬‫ئوقۇتۇ‬‫ول‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫ت‬
‫وۇش‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ل‬‫بو‬ ‫واۋاتلىق‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫س‬ ‫ۋە‬‫والالر‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ي‬‫ماتېرى‬
‫ئەھۋالى‬
‫جىددىي‬ ‫ۈشتىكى‬‫ر‬‫ھۆججەتلەشتۈ‬‫لىك‬ ‫سىيا‬ ‫ۋە‬ ‫ىسىيە‬‫ز‬‫پو‬ ‫بولغان‬ ‫تىلغا‬‫سەتلەر‬ ‫ى‬ ‫دەرىجىس‬ ‫ئۇچراش‬ ‫خەۋپكە‬
‫ئىگ‬‫ئەھۋالىنى‬‫نىڭ‬‫ر‬‫تىلال‬ ‫قالغان‬‫بېرىپ‬ ‫گىردابىغا‬‫يوقىلىش‬‫ز‬‫توققۇ‬‫ىلەشتىكى‬
‫ئامىل‬ ‫مۇھىم‬[3]

14. •‫واكى‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ي‬‫وۈنلەي‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ت‬‫پۈ‬‫وى‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ن‬‫تىل‬‫وابلىنىدىغان‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫س‬‫ھې‬ ‫ول‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫ت‬‫وى‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫چ‬‫ئىككىن‬‫واكى‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ي‬‫وى‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫چ‬‫بىرىن‬‫وا‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫س‬‫بول‬‫ى‬ ‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ش‬‫ى‬‫ر‬‫خو‬‫وڭ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫تىلن‬‫ونى‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ش‬‫يوقىتى‬‫ومەن‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫س‬‫قى‬
‫سىتىدۇ‬‫ر‬‫كۆ‬.
•‫ي‬‫غا‬‫ر‬‫لىشىدىغانال‬‫ز‬‫سۆ‬ ‫تىلدا‬‫بىر‬ ‫پەقەت‬‫كىشىلەر‬ ‫قىلغان‬‫ئادەت‬ ‫قوللىنىشنى‬‫تىل‬ ‫ق‬‫تۇ‬‫ر‬‫ئا‬ ‫بىردىن‬‫تىللىق‬ ‫بىر‬ ‫اكى‬
‫قوللىنىدۇ‬‫قلىق‬‫ر‬‫پە‬ ‫ئاز‬ ‫بىر‬ ‫تىلىنى‬‫ز‬‫ئۆ‬ ‫قارىغاندا‬‫كىشىلەرگە‬.[4]
•‫ئ‬،‫ودۇ‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫بول‬ ‫وا‬‫و‬‫و‬‫ت‬‫موھ‬ ‫دىمىگە‬‫ر‬‫وا‬‫و‬‫و‬‫ي‬‫وڭ‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫تىلن‬‫وى‬‫و‬‫و‬‫چ‬‫بىرىن‬‫وتە‬‫و‬‫و‬‫ش‬‫ئۆگىنى‬‫وى‬‫و‬‫و‬‫ن‬‫تىل‬‫ور‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫ب‬‫وقا‬‫و‬‫و‬‫ش‬‫با‬‫وىلەر‬‫و‬‫و‬‫ش‬‫كى‬ ‫وادەتتە‬‫و‬‫و‬‫ئ‬‫ودىن‬‫و‬‫و‬‫ن‬‫بولغا‬ ‫وپ‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫ئۆگىن‬‫وا‬‫و‬‫و‬‫م‬‫ەم‬
‫مۇمكىن‬ ‫ى‬ ‫بولۇش‬‫باشقىەە‬ ‫تەسىر‬ ‫بۇ‬ ،‫ىن‬ ‫كې‬.‫ود‬‫ى‬‫قوللىن‬ ‫تىل‬ ‫باشقا‬‫تىلىدىن‬ ‫بىرىنچى‬‫ئېنىقكى‬‫وبەتەن‬‫س‬‫نى‬ ‫وىلەرگە‬‫ش‬‫كى‬ ‫ىغان‬
‫ئوينايدۇ‬ ‫ل‬‫و‬‫ر‬ ‫مۇھىم‬ ‫تىل‬ ‫بۇ‬.‫مەسىلەن‬:‫كۆچمەنلەر‬ ‫دىكى‬‫ر‬‫دۆلەتلە‬ ‫قىلغان‬‫ي‬ ‫ەقق‬‫ر‬‫تە‬.[4]
*‫تىل‬ ‫بىرىنچى‬:‫تىل‬ ‫بىلىدىغان‬ ‫ى‬ ‫ياخش‬ ‫ئەڭ‬ ،‫ئۆگەنگەن‬ ‫بولۇپ‬ ‫تۇنجى‬.
2.‫ى‬ ‫ىش‬‫ر‬‫خو‬‫تىلنىڭ‬

15. 3.‫ى‬ ‫ئۆلۈش‬ ‫تىلنىڭ‬
‫ت‬ ‫بىر‬‫ى‬ ‫ئۆلۈش‬ ‫تىلنىڭ‬ ‫تىلشۇناشلىقتا‬‫ىلنىڭ‬
‫قولالنغۇچىلىرىن‬ ‫ئاخىرقى‬ ‫لىك‬‫ر‬‫يە‬ ‫ىنىڭ‬‫ز‬‫ئۆ‬‫ى‬
‫سىتىدۇ‬‫ر‬‫كۆ‬ ‫يوقىتىشىنى‬.
‫تىلنىڭ‬‫ر‬‫مەزكۇ‬ ‫ى‬ ‫ئۆلۈش‬ ‫تىلنىڭ‬
‫تەس‬ ‫ئىقتىدارىغا‬ ‫تىل‬ ‫قولالنغۇچىلىرىنىڭ‬‫ىر‬
‫ەنلىش‬‫ۋ‬‫تۆ‬ ‫لىقىنىڭ‬‫ر‬‫ەڭدا‬‫ر‬ ‫تىل‬ ،‫سىتىپ‬‫ر‬‫كۆ‬‫ۋە‬ ‫ى‬
‫قولالنغۇچىلىرى‬ ‫اۋان‬‫ر‬ ‫ياكى‬ ‫لىك‬‫ر‬‫يە‬ ‫ئاخىرىدا‬‫نىڭ‬
‫ي‬‫ر‬‫جە‬ ‫چىقىرىدىغان‬‫ۈپ‬‫ر‬‫كەلتۈ‬ ‫قاملاسلىقىنى‬‫ان‬
‫دىئ‬ ‫تىلدىكى‬‫يەنە‬ ‫ى‬ ‫ئۆلۈش‬ ‫تىلنىڭ‬ ،‫بولۇپ‬‫ۋە‬ ‫الېكت‬
‫سىتى‬‫ر‬‫كۆ‬ ‫تەسىر‬ ‫ئىبارىلەرگىمۇ‬ ‫اقلىق‬‫ر‬‫تۇ‬‫ى‬ ‫ش‬
‫مۇمكىن‬.
‫شەخسنىڭ‬‫يەككە‬ ‫بولسا‬‫ى‬ ‫ىش‬‫ر‬‫خو‬ ‫تىلنىڭ‬‫بىر‬
‫ە‬‫ۋ‬‫تۆ‬ ‫ئىقتىدارىنىڭ‬ ‫قوللىنىش‬‫اۋان‬‫ر‬ ‫تىلنى‬‫نلىشىنى‬
‫سىتىدۇ‬‫ر‬‫كۆ‬.[5]

16. 4.‫ى‬ ‫يوقىلىش‬‫تىلنىڭ‬
‫ت‬ ‫چاغاتاي‬ ‫نەۋائىنىڭ‬ ‫ئەلىشىر‬‫ىلىدا‬
‫سەۋەبىد‬ ‫ى‬‫لىر‬‫ر‬‫ئەسە‬ ‫يىتۈك‬ ‫غان‬‫ز‬‫يا‬‫ىن‬
‫بەزىدە‬ ‫تىلى‬ ‫چاغاتاي‬«‫نە‬ ‫ئەلىشىر‬‫ۋائى‬
‫تىلى‬»‫ئاتالغان‬ ‫دەپمۇ‬.
‫وى‬‫و‬‫ل‬‫تى‬ ‫واي‬‫و‬‫ت‬‫چاغا‬-20-‫ولىرىغىەە‬‫و‬‫ش‬‫با‬ ‫وىىرنىڭ‬‫و‬‫س‬‫ئە‬‫كى‬‫ر‬‫وۈ‬‫و‬‫ت‬‫و‬‫و‬‫ق‬‫خەل‬‫ل‬‫اي‬‫ر‬ ‫ەر‬‫و‬‫جۈ‬ ،‫ودا‬‫و‬‫ى‬‫ن‬‫ودىن‬‫و‬‫ى‬‫مل‬
‫اي‬‫ر‬‫وىيا‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫س‬‫ئا‬ ‫ا‬‫ر‬‫وۇ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ت‬‫ئوت‬‫و‬‫واق‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ت‬‫ر‬‫ئو‬ ‫ودا‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫ن‬‫ولىتىلگەن‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ش‬‫ئى‬‫ول‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫خ‬ ‫ور‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫ب‬‫وادىلەش‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫پ‬‫ئى‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ك‬،‫ر‬‫و‬‫ز‬‫ۈچى‬
‫ول‬‫ى‬‫ت‬ ‫وق‬‫ى‬‫يېقىمل‬ ،‫پاساھەتلىك‬.‫وان‬‫خ‬‫چىڭگىز‬‫ئ‬‫ۆ‬‫ىن‬ ‫و‬‫ى‬‫ك‬ ‫ودىن‬‫ن‬‫كەتكە‬ ‫وۈپ‬‫ل‬‫و‬‫ئ‬‫ى‬‫ز‬‫ۆ‬‫وگەن‬‫ى‬‫ئىگەلل‬
‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ي‬‫ا‬‫ر‬‫و‬‫ئ‬ ‫نى‬‫و‬،‫بەرگەن‬ ‫وپ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫قىل‬ ‫غال‬‫ر‬‫وۇيۇ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫س‬ ‫وۈپ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ل‬‫بۈ‬ ‫وا‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫غ‬‫غۇللىرى‬‫ەئۇنن‬‫ر‬‫واۋ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫م‬‫ودا‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫غ‬‫چا‬ ‫وۇ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ش‬‫ە‬‫ھ‬‫ى‬،‫ر‬
،‫وۇنى‬‫و‬‫ي‬‫ا‬‫ر‬ ‫وۇ‬‫و‬‫س‬ ‫وتە‬‫و‬‫ت‬‫يە‬‫ا‬‫ر‬‫ئەت‬ ‫وامىر‬‫و‬‫پ‬‫پ‬‫ۋە‬‫ى‬‫ور‬‫و‬‫ى‬‫ل‬‫ى‬‫وار‬‫و‬‫ي‬‫دى‬‫ر‬‫وۇ‬‫و‬‫غ‬‫ئۇي‬‫و‬‫و‬‫ي‬‫ا‬‫ر‬‫و‬‫چىڭگىزخان‬ ‫نى‬‫وڭ‬‫و‬‫ى‬‫ن‬‫ئىككى‬‫و‬‫و‬‫چ‬‫ن‬‫ى‬
‫ب‬ ‫وا‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫غ‬ ‫چاغاتا‬ ‫ووغلى‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ئ‬‫ۆ‬‫وۇپ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ل‬‫ورىلگەن‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫ب‬.1242-1306-‫وۇ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ش‬ ‫ى‬‫ور‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫ئەۋالتل‬ ‫وڭ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫ئۇن‬ ‫ودا‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫يىللىر‬
‫ۇپ‬‫ر‬‫وۇ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ق‬ ‫وانلىق‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫خ‬ ‫ور‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫ب‬ ‫ودا‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ن‬‫ايۇ‬‫ر‬«‫وانلى‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫خ‬ ‫واي‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ت‬‫چاغا‬‫ق‬‫ى‬»‫وان‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫غ‬‫ئاتى‬ ‫دەپ‬.‫وانلى‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫خ‬ ‫واي‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ت‬‫چاغا‬‫ق‬‫ى‬
‫وانلى‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫خ‬‫يەكەن‬ ‫واكى‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ت‬ ‫وپ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫ت‬‫ر‬‫تا‬ ‫ودىن‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ن‬‫ۇلغا‬‫ر‬‫قۇ‬‫ق‬‫ور‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫يىم‬ ‫ى‬‫ىلغى‬‫ك‬ ‫ودىن‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ڭ‬‫ئۇنى‬ ‫ۋە‬ ‫ەە‬‫ې‬‫وى‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ك‬‫يىن‬
‫بىرمەزگىلگىەە‬،‫يەنى‬20-‫تىلى‬ ‫چاغاتاي‬ ‫باشلىرىغىەە‬ ‫ئەسىرنىڭ‬‫قوللىنىلغ‬‫ان‬.
‫امىنىڭ‬‫ر‬‫واي‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫س‬ ‫وا‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫س‬‫مۇ‬ ‫وولال‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫م‬«‫ودىيە‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫ھەم‬ ‫ي‬ ‫وارىخ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ت‬»(1908)‫ى‬‫لىر‬‫ر‬‫وە‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫س‬‫ئە‬ ‫لىق‬‫ر‬‫وا‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ت‬‫قا‬
‫ھېسابلىنىدۇ‬ ‫لەر‬‫ر‬‫ئەسە‬ ‫يېزىلغان‬ ‫تىلىدا‬ ‫چاغاتاي‬.

18. ‫كيفيىت‬‫ملاكيم‬‫و‬‫ا‬ ‫ايردی‬ ‫ىن‬ ‫ديرمني‬ ‫چون‬ ‫جانغە‬
‫تى‬ّ‫د‬‫ش‬ ‫مرضنينک‬ ‫ايچره‬ ‫جسم‬ ‫ايری‬ ‫باعث‬ ‫کە‬‫دير‬
‫سبب‬ ‫ايردی‬ ‫ىن‬ ‫ضعفينكغە‬ ‫بو‬ ‫سورسامكە‬ ‫جسمدين‬
‫حرقىت‬ ‫نينک‬‫ري‬‫باغ‬ ‫اوتلوغ‬ ‫سبب‬ ‫بولدی‬ ‫آنكا‬ ‫دير‬
‫منكا‬ ‫توشىت‬ ‫اوت‬ ‫آندين‬ ‫آيتور‬ ‫سوردوم‬ ‫باغريدين‬ ‫چون‬
‫آفىت‬ ِ‫برق‬ ‫عشق‬ ‫سالدی‬ ‫شعلە‬ ‫كونكولكا‬‫كيم‬
‫كنە‬‫كوزديندور‬‫کە‬‫آيتور‬ ‫غضب‬ ‫قيلسام‬ ‫كونكلوما‬
‫ت‬ ‫ايشنينک‬ ‫بو‬ ‫كا‬‫بيز‬ ‫تومشادی‬ ‫اول‬ ‫كورمايني‬‫ھ‬‫مىت‬
‫ا‬‫ر‬‫ق‬ ‫يوزی‬ ُ‫تردامن‬ ‫ای‬ ‫کە‬‫ديرمني‬ ‫چون‬ ‫كا‬‫كوز‬
‫وحشىت‬ ‫و‬ ‫بال‬ ‫كونكلومنينک‬‫خستە‬ ‫مليش‬‫و‬‫ا‬ ‫سيندين‬
‫اختيار‬ ‫هم‬ ‫منكا‬ ‫ايردی‬ ‫يوق‬ ‫کی‬‫كوز‬‫آيتور‬ ‫ييغالب‬
‫ناك‬ ‫كوروندی‬‫كيم‬‫ھ‬‫م‬ ٍ‫شوخ‬ ‫اول‬ ‫ان‬‫ھ‬‫طلعىت‬ ‫وش‬
‫كوى‬‫اولكونچى‬ ‫ديدی‬ ‫ين‬‫ر‬‫عذ‬ ‫اوز‬ ‫بارچى‬ ‫نوايی‬ ‫ای‬
‫قسمىت‬ ‫لنينک‬‫ز‬‫ا‬ ‫ايرميش‬ ‫اوق‬ ‫اوتى‬ ‫عشق‬ ‫سنكا‬ ‫كيم‬
«‫الكرب‬ ‫فوائد‬»
‫كەيفىيەتى؟‬ ‫ملەكىم‬‫ۆ‬‫ئ‬ ‫دى‬‫ر‬‫ئە‬ ‫نە‬‫مەن‬‫ر‬‫دە‬ ‫ن‬‫چۈ‬ ‫جانغا‬
‫جىسم‬ ‫دى‬‫ر‬‫ئە‬‫بائىس‬ ‫دەركى‬_‫شىددەتى‬ ‫نىڭ‬‫ز‬‫ە‬‫ر‬‫مە‬ ‫ئىەرە‬
‫سە‬ ‫دى‬‫ر‬‫ئە‬ ‫نە‬ ‫ەئفىڭگە‬‫ز‬ ‫بۇ‬‫سامكى‬‫ر‬‫سو‬ ‫جىسمدىن‬‫ب‬‫ەب‬
‫سە‬ ‫بولدى‬ ‫ئاڭا‬‫دەر‬‫ب‬‫ھىرقەتى‬ ‫باغىرنىڭ‬ ‫ق‬‫ئوتلۇ‬ ‫ەب‬
‫دۇم‬‫ر‬‫سو‬ ‫باغىردىن‬ ‫ن‬‫چۈ‬_‫ئاندىن‬ ‫ر‬‫ئايتۇ‬_‫ماڭا‬ ‫چۈشتى‬ ‫ئوت‬
‫ئاپەتى‬ ‫بەرقى‬ ‫ئىشق‬ ‫سالدى‬ ‫شوال‬ ‫كۆڭۈلگە‬‫كىم‬
‫ە‬‫ز‬‫غە‬ ‫قىلسام‬ ‫كۆڭلۈمە‬‫ب‬‫گۇناھ‬ ‫ر‬‫دىندۇ‬‫ز‬‫كۆ‬ ‫كى‬‫ر‬‫ئايتۇ‬
‫تۆھمەتى‬‫ئىشنىڭ‬ ‫بۇ‬ ‫بىزگە‬ ‫چۈشمەدى‬ ‫ل‬‫ئو‬ ‫مەيىن‬‫ر‬‫كۆ‬
‫ا‬‫ر‬‫قا‬ ‫ى‬‫ز‬‫يۈ‬ ‫دامەنۇ‬‫ر‬‫تە‬ ‫ئەي‬‫مەنكى‬‫ر‬‫دە‬ ‫ن‬‫چۈ‬ ‫گە‬‫ز‬‫كۆ‬
‫سەندىن‬_‫ۋەھشەتى‬ ‫ۇ‬‫باالۋ‬ ‫كۆڭلۈمنىڭ‬‫خەستە‬ ‫ملىش‬‫و‬‫ئ‬
‫يىغالپ‬_‫ئىختىيار‬‫ھەم‬ ‫ماڭا‬ ‫دى‬‫ر‬‫ئە‬ ‫ق‬‫يو‬ ‫كى‬‫ز‬‫كۆ‬ ‫ر‬‫ئايتۇ‬
‫تەلئەتى‬‫مەھۋەش‬ ‫شوخى‬ ‫ل‬‫ئو‬ ‫ناگاھان‬ ‫ۈندى‬‫ر‬‫كۆ‬‫كىم‬
‫ي‬‫كۆ‬ ‫ئۆلگۈنەە‬ ‫دېدى‬ ‫رىن‬‫ز‬‫ئۆ‬ ‫ز‬‫ئۆ‬ ‫چە‬‫ر‬‫با‬ ‫نەۋائى‬ ‫ئەي‬
‫ئىشق‬ ‫ساڭا‬ ‫كىم‬_‫قىسمەتى‬ ‫ەلنىڭ‬‫ز‬‫ئەز‬‫مىش‬‫ر‬‫ئە‬ ‫ق‬‫ئو‬ ‫ئوتى‬
«‫كىبەر‬ ‫ل‬‫فەۋايىدۇ‬»(‫ى‬‫پايدىلىر‬ ‫ق‬‫چوڭلۇ‬)

19. ‫سەۋەبلەر‬ ‫قېلىشىدىكى‬‫بېرىپ‬ ‫گىردابىغا‬ ‫يوقىلىش‬‫نىڭ‬‫ر‬‫تىلال‬[1]
‫ولەت‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ل‬‫مى‬ ‫وانلىق‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫س‬ ‫واز‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ئ‬‫ن‬‫وۇ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫غ‬‫ر‬‫نۇ‬
‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫م‬‫ئىجتى‬‫وڭ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫ىن‬‫ز‬‫ئۆ‬‫ى‬‫وىلىر‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ش‬‫كى‬‫ۋە‬‫ي‬ ‫ائ‬
‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫س‬‫پايدى‬‫وتە‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ت‬‫جەھە‬ ‫وادىي‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫س‬‫ئىقتى‬‫ىز‬
‫وىنىڭ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ش‬‫قېلى‬‫وۈپ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ش‬‫چۈ‬‫وا‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫غ‬‫ۇن‬‫ر‬‫ئو‬
‫وى‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ت‬‫ى‬ ‫مەدىنى‬ ‫ۋە‬‫ول‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫ت‬‫وەۋەبىنى‬‫و‬‫و‬‫و‬‫س‬‫ولەن‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫ب‬
‫وىنىدۇ‬‫و‬‫و‬‫ش‬‫چۈ‬ ‫واغالپ‬‫و‬‫و‬‫ب‬.‫ت‬‫وڭ‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫ىن‬‫ز‬‫ئۆ‬‫وى‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ن‬‫ىلى‬
‫ق‬ ،‫ودەك‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ن‬‫قالغا‬‫وتىن‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ش‬‫ئىشلىتى‬‫وى‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ت‬‫ىممى‬
‫قىلىدۇ‬ ‫ھېس‬ ‫قاملىغاندەك‬.
‫وەۋەبنىڭ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫س‬ ‫وى‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ك‬‫ئىك‬ ‫وۇ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ب‬
‫وى‬‫س‬‫نەتىجى‬ ‫ى‬ ‫لىشىش‬‫ر‬‫بى‬‫ول‬‫ى‬‫ت‬ ،‫دە‬
‫ويەت‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫مەدەن‬ ‫ۋە‬
‫ئەۋالدت‬‫وڭ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫ئەنئەنىلىرىن‬‫ون‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬
‫ى‬ ‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ش‬‫ۈلۈ‬‫ز‬‫يەتكۈ‬‫وا‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ق‬‫ئەۋالد‬
‫ئاقسايدۇ‬.
‫وڭ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫ن‬‫ر‬‫كۈچلە‬‫وى‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ك‬‫ئىە‬‫يەنە‬
‫وۇمك‬‫و‬‫م‬ ‫وىمۇ‬‫و‬‫ش‬‫بولۇ‬ ‫وەۋەبىدىن‬‫و‬‫س‬،‫ىن‬
‫ويەت‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫جەمئ‬ ،‫وىلەن‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫س‬‫مە‬
‫بو‬‫وا‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫غ‬‫تىلى‬‫ز‬‫وۆ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ئ‬‫وڭ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫الىرىن‬‫ز‬‫ئە‬‫وان‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫غ‬‫ل‬
،‫ى‬ ‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫س‬‫ىتسىيى‬‫ز‬‫پو‬‫وىپ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫س‬‫پاس‬‫واكى‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ي‬
‫وۇم‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫م‬‫ئو‬‫وڭ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫كىملىكن‬ ‫وي‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬ ‫مىلل‬‫ي‬
‫ى‬ ‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ش‬‫لىشىى‬‫ز‬‫ئاجى‬‫وتىن‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ت‬‫جەھە‬
‫ودەك‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ن‬‫دېگە‬.‫وىمال‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫س‬‫بې‬‫وى‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ك‬‫ئىە‬‫ر‬
‫وامىلالر‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ئ‬‫وقى‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ش‬‫تا‬‫وادەتتە‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ئ‬
‫چىقىدۇ‬ ‫كېلىپ‬ ‫سەۋەبىدىن‬.
‫گىر‬ ‫ووقىلىش‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ي‬‫وڭ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫ن‬‫ر‬‫تىللال‬‫وا‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫غ‬‫دابى‬
‫ولەپتە‬‫س‬‫دە‬ ‫ى‬ ‫و‬‫ش‬‫قېلى‬ ‫بېرىپ‬‫وقى‬‫ش‬‫تا‬
‫بو‬‫وىرىدىن‬‫و‬‫س‬‫تە‬‫وڭ‬‫و‬‫ى‬‫ن‬‫ر‬‫كۈچلە‬،‫ودۇ‬‫و‬‫ى‬‫ل‬
‫و‬‫س‬‫ئىقتى‬ ،‫ي‬ ‫ب‬‫ر‬‫ھە‬ ،‫مەسىلەن‬،‫ادىي‬
‫جەھەتتى‬ ‫ويەت‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫مەدەن‬ ،‫وي‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬ ‫دىن‬‫وى‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ك‬
‫واكى‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ي‬‫ى‬‫وىر‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫س‬‫تە‬‫وڭ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫ن‬‫ر‬‫ئامىلال‬
‫ۇش‬‫ر‬‫بويسۇندۇ‬ ‫مائارىپتا‬.

20. ‫قا‬‫بېرىپ‬ ‫گىردابىغا‬‫يوقىلىش‬‫ئۇنىۋېرسىتېتىنىڭ‬‫كامبرىچ‬‫تىلالر‬ ‫لغان‬
‫يوقىلى‬‫نىڭ‬‫ر‬‫تىلال‬،‫ئاساسالنغاندا‬ ‫كىتابەىسىغا‬‫ھەققىدىكى‬‫ش‬
‫بار‬‫سەۋەب‬ ‫ي‬ ‫ئاساس‬‫تۆت‬‫قېلىشىدا‬‫بېرىپ‬ ‫گىردابىغا‬[6]
‫نوپ‬ ‫قوللىنىدىغان‬ ‫تىلنى‬ ‫شۇ‬‫ۇسنىڭ‬
‫مۇناسىۋەتلى‬ ‫بىلەن‬ ‫ى‬ ‫لىش‬‫ز‬‫ئا‬‫ك‬
‫سەۋەبلەر‬:
‫ئال‬ ‫قوللىنىشنىڭ‬ ‫تىلنى‬ ‫شۇ‬‫دىنى‬
‫توسۇ‬ ‫ئۇنىڭدىن‬ ‫ياكى‬ ‫ئېلىش‬‫شقا‬
‫سەۋەبلەر‬ ‫مۇناسىۋەتلىك‬:
•‫ئاچل‬،‫ئاپەتلەر‬ ‫ي‬ ‫تەبىئ‬،‫ىق‬
‫كېسەللىك‬
•‫ي‬ ‫ئىرق‬ ‫ۋە‬ ‫ۇش‬‫ر‬‫ئۇ‬
‫قىرغىنەىلىق‬
•‫بېسىم‬ ‫ي‬ ‫سىياس‬
•،‫ى‬ ‫سىياس‬ ،‫مەدەنىيەت‬
‫جەھەتتىكى‬ ‫ئىقتىسادىي‬
‫قېقىش‬ ‫چەتكە‬

21. ‫يان‬‫ي‬‫ي‬‫ي‬‫ي‬‫ي‬‫ي‬‫ي‬‫ي‬‫ي‬‫ي‬‫ي‬‫ي‬‫ي‬‫ي‬‫ي‬ ‫ل‬ ‫ييەتكە‬‫ي‬‫ي‬‫ي‬‫ي‬‫ي‬‫ي‬‫ي‬‫ي‬‫ي‬‫ي‬‫ي‬‫ي‬‫ي‬‫ي‬‫ي‬‫ى‬‫جەمئ‬
‫ى‬‫تەسىر‬
•‫پ‬‫ر‬‫وۆ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ئ‬‫ى‬‫وۋ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫ئەنئەن‬‫وڭ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫ىن‬‫ز‬‫ئۆ‬‫ى‬‫ور‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫ال‬‫ز‬‫ئە‬‫ويەت‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫جەمئ‬‫ودا‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ن‬‫يوقاتقا‬‫وى‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ن‬‫تىلى‬‫ويەت‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫جەمئ‬‫ور‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫ب‬-‫مەدىنى‬ ‫ۋە‬‫وادەت‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ئ‬‫ى‬‫بەز‬‫وڭ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫ىتىن‬
‫ئاجىزاليدۇ‬‫سىڭىشىەانلىقى‬ ‫جەمئىيەتكە‬ ،‫يوقىتىدۇ‬ ‫قىسىملىرىنىمۇ‬.‫ش‬ ‫ھالەت‬ ‫مال‬‫ر‬‫بىنو‬ ‫بەزىدە‬‫ىدۇ‬‫ر‬‫ەكىللەندۈ‬.
•‫ول‬‫و‬‫و‬‫ت‬‫مىللە‬ ‫وانلىق‬‫و‬‫و‬‫و‬‫س‬ ‫واز‬‫و‬‫و‬‫ئ‬‫دە‬‫ر‬‫ولە‬‫و‬‫و‬‫ت‬‫دۆلە‬ ‫ى‬‫بەز‬،‫وۇمكىن‬‫و‬‫و‬‫و‬‫م‬ ‫ى‬ ‫و‬‫و‬‫و‬‫ش‬‫چىقىرى‬‫ۈپ‬‫ر‬‫وۈ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ت‬‫كەل‬ ‫نى‬‫ر‬‫واقىۋەتلە‬‫و‬‫و‬‫ئ‬‫ي‬ ‫و‬‫و‬‫و‬‫س‬‫سىيا‬ ‫يەنە‬‫وىمىغان‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ش‬‫ئوخ‬‫ەرگە‬
‫ئېنىقلى‬‫ولەن‬‫و‬‫ى‬‫ب‬‫ول‬‫و‬‫ى‬‫ت‬‫وۇمى‬‫و‬‫ق‬‫ئۇ‬‫ولەت‬‫و‬‫ل‬‫مى‬ ‫وۆپىنەە‬‫و‬‫ك‬،‫ورىلگەن‬‫و‬‫ې‬‫ب‬‫ولەر‬‫و‬‫ك‬‫ەللى‬‫ز‬‫ئەۋ‬‫واكى‬‫و‬‫ي‬‫واالھىيەت‬‫و‬‫س‬ ‫ى‬ ‫و‬‫و‬‫س‬‫سىيا‬‫ودۇ‬‫و‬‫ى‬‫ن‬.‫ول‬‫و‬‫ى‬‫ت‬‫وۇ‬‫و‬‫ب‬،‫واقىۋەتتە‬‫و‬‫ئ‬
‫قىلىنىدۇ‬‫م‬‫ۇ‬‫مەھر‬ ‫دىن‬‫ر‬‫ەللىكلە‬‫ز‬‫ئەۋ‬ ‫بېرىلگەن‬‫شۇ‬ ‫ى‬‫ئىگىلىر‬.
‫ى‬‫تەسىر‬ ‫ان‬ ‫ل‬ ‫ا‬ ‫تىل‬
•‫ا‬‫ر‬‫وا‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ب‬‫ول‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫ت‬‫وۇ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ب‬،‫وىتىدۇ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫س‬‫ر‬‫كۆ‬‫وىنى‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ش‬‫شاللىنى‬ ‫نىڭ‬‫ر‬‫لە‬‫ر‬‫وە‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫س‬‫ئە‬‫ودىكى‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ل‬‫تى‬‫وۇ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ش‬ ‫ودە‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫بەز‬‫وقۇچى‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫س‬‫با‬‫اش‬‫ر‬‫وو‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫خ‬‫ول‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫ت‬-‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ب‬‫ونى‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ش‬‫گىرى‬‫ز‬‫ئۆ‬‫ا‬‫ر‬‫ا‬
‫يېق‬‫وا‬‫غ‬‫تىل‬‫وان‬‫و‬‫ق‬‫يۆتكىلىۋات‬‫ى‬‫ز‬‫وۆ‬‫ئ‬‫وى‬‫ن‬‫تىلى‬‫ز‬‫وۆ‬‫و‬‫ئ‬‫وۇچىالر‬‫غ‬‫قولالن‬‫وى‬‫ن‬‫تىل‬‫وۇ‬‫و‬‫ش‬ ‫وۈنكى‬‫چ‬،‫ودۇ‬‫ى‬‫ر‬‫كەچۈ‬ ‫وتىن‬‫ش‬‫با‬،‫واليدۇ‬‫و‬‫ش‬‫با‬‫وقا‬‫ش‬‫ۇ‬‫ر‬‫ىنالشتۇ‬
‫ەككەپل‬‫ر‬‫مۇ‬ ‫فونېتىكىلىق‬ ‫ياكى‬‫امماتىكىلىق‬‫ر‬‫گ‬ ‫بولغان‬ ‫ق‬‫يو‬ ‫تىلدا‬ ‫ۇندىكى‬‫ر‬‫ئو‬ ‫ي‬ ‫ئاساس‬،‫مەسىلەن‬‫يوقىتىدۇ‬ ‫ىكىنى‬.
‫كېل‬ ‫قېلىشىدىن‬‫بېرىپ‬ ‫گىردابىغا‬ ‫يوقىلىش‬‫نىڭ‬‫ر‬‫تىلال‬‫چىققان‬‫ىپ‬
‫لەر‬‫ر‬‫تەسى‬[7[]8]

22. ‫مۇمك‬‫ۇش‬‫ز‬‫قۇتقۇ‬‫نى‬‫ر‬‫تىلال‬ ‫گىردابىدىكى‬‫يوقىلىش‬‫ىنمۇ؟‬

23. •‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫ب‬‫وان‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫غ‬‫يوقال‬‫وان‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫چ‬‫ئاللىقا‬‫واكى‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ي‬‫ۋە‬‫ونى‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ش‬‫ۇ‬‫ر‬‫قايتۇ‬‫ونىگە‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ي‬‫كە‬ ‫واكى‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ي‬‫وتىلىتىش‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫س‬‫ئا‬‫وىنى‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ش‬‫لىشى‬‫ز‬‫ئاجى‬‫وڭ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫تىلن‬‫ور‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫ب‬‫ونى‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ش‬‫ۈ‬‫ر‬‫تىرىلدۈ‬‫وى‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ن‬‫تىل‬‫ر‬
‫وىتىدۇ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫س‬‫ر‬‫كۆ‬.[9]‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫ۇنلىرىن‬‫ر‬‫ئو‬‫وۈمەت‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ك‬‫ھۆ‬ ‫واكى‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ي‬‫ى‬‫ۇپىىلىر‬‫ر‬‫وۇ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫گ‬‫ويەت‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫جەمئ‬‫واكى‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ي‬‫ويەت‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫مەدىن‬ ،‫والر‬‫و‬‫و‬‫و‬‫س‬‫تىلشۇنا‬‫وكەت‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫ھەر‬ ‫وۇ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ب‬‫ى‬ ‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ش‬‫قاتنىشى‬ ‫ڭ‬
‫چىقىدۇ‬ ‫جۇدقا‬‫ۇ‬‫ۋ‬ ‫بىلەن‬.
‫ۇش‬‫ر‬‫جانالندۇ‬ ‫تىل‬
•‫ودۇ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫بول‬‫وقان‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ش‬‫ھەمكارال‬ ‫ولەر‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫پ‬‫ە‬‫ر‬‫تە‬‫وۆپ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ك‬‫دە‬‫ر‬‫وۈ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ت‬‫ور‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫ب‬‫واش‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ش‬‫ئوخ‬،‫دا‬‫ر‬‫وتال‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫ۋاق‬‫وۆپىنەە‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ك‬.‫بول‬‫ېكتى‬ ‫ووب‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ئ‬‫ۇش‬‫ر‬‫ودۇ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ن‬‫جانال‬‫والر‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ل‬‫تى‬ ‫وان‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫غ‬
‫ودىك‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫گىرداب‬ ‫ووقىلىش‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ي‬‫وان‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫غ‬‫قال‬‫وۈپ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ش‬‫چۈ‬‫ورىگە‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫دائ‬ ‫وك‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫چەكل‬‫ودە‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫دەرىج‬ ‫ور‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫ئېغ‬‫وتە‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ت‬‫جەھە‬‫نى‬‫ر‬‫وو‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ئ‬‫ۋە‬‫ى‬ ‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ش‬‫قوللىنىلى‬‫واكى‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ي‬‫والر‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ل‬‫تى‬ ‫ى‬
‫ودى‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫ئالد‬‫وۈش‬‫و‬‫و‬‫ل‬‫ئۆ‬‫وان‬‫و‬‫و‬‫ق‬‫قوللىنىۋات‬‫وانغانالر‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ش‬‫يا‬‫وىم‬‫و‬‫و‬‫س‬‫قى‬‫ور‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫ب‬‫غىنە‬‫ز‬‫وا‬‫و‬‫و‬‫ئ‬‫پەقەت‬‫واكى‬‫و‬‫و‬‫ي‬‫ۋە‬‫والر‬‫و‬‫و‬‫ل‬‫تى‬‫وىۋاتقان‬‫و‬‫و‬‫ش‬‫لى‬‫ز‬‫ئاجى‬‫وگە‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫ئىە‬‫ز‬‫وۆ‬‫و‬‫و‬‫ئ‬‫وى‬‫و‬‫و‬‫ن‬‫ر‬‫تىلال‬‫كى‬
‫سىنالغان‬ ‫ۇشمۇ‬‫ر‬‫جانالندۇ‬ ‫نى‬‫ر‬‫تىلال‬ ‫يوقالغان‬ ‫ئاللىقاچان‬‫ھەتتا‬ ‫بەزىدە‬ ،‫ئالىدۇ‬.
‫ېكت‬ ‫ئوب‬
•‫ت‬‫وۇ‬‫و‬‫و‬‫ب‬‫ۋە‬‫وانى‬‫و‬‫و‬‫س‬ ‫وڭ‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫قولالنغۇچىلىرىن‬‫ولىقى‬‫و‬‫و‬‫س‬‫ئاسا‬،‫وىمايدۇ‬‫و‬‫و‬‫ش‬‫ئوخ‬‫اپ‬‫ر‬‫وا‬‫و‬‫و‬‫ق‬‫وا‬‫و‬‫و‬‫غ‬‫ئەھۋال‬‫وەت‬‫و‬‫و‬‫س‬‫مەق‬ ‫وتىكى‬‫و‬‫و‬‫ش‬‫ۇ‬‫ر‬‫جانالندۇ‬‫ول‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫ت‬‫ونى‬‫و‬‫و‬‫ش‬‫قوللىنى‬ ‫وى‬‫و‬‫و‬‫ن‬‫ىل‬
‫ئ‬‫وىنىڭ‬‫ش‬‫كېتى‬ ‫وپ‬‫ى‬‫يوقىل‬‫ۋە‬‫وىش‬‫ش‬‫تىرى‬‫قېلىشقا‬‫ساقالپ‬ ‫دەرىجىسىنى‬ ‫قوللىنىش‬ ‫ھازىرقى‬ ‫ياكى‬ ،‫ۇش‬‫ر‬‫ئاشۇ‬‫وەت‬‫س‬‫مەق‬ ‫ونى‬‫ش‬‫ئېلى‬ ‫ودىنى‬‫ل‬‫ا‬
‫قىلىدۇ‬.
‫مەقسەت‬
‫تىپى‬‫ر‬‫تە‬‫كونكرېت‬ ‫ئۇنىڭ‬ ‫ۋە‬‫ۇش‬‫ر‬‫جانالندۇ‬ ‫تىل‬

24. ‫ئۆگىتىش‬ ‫تىلىنى‬ ‫يەتكەنلەرگە‬‫امىغا‬‫ر‬‫قۇ‬-‫اال‬‫ز‬‫ئە‬ ‫ئاساسلىق‬ ‫بىلىدىغان‬ ‫تىلنى‬‫ۋە‬ ‫بولغان‬ ‫ياشانغانالر‬‫ر‬
‫قى‬ ‫تەۋسىيە‬ ‫باسقۇچ‬ ‫بۇ‬‫دا‬‫ر‬‫ائىتال‬‫ر‬‫شا‬ ‫ياشايدىغان‬ ‫ئايرىلىپ‬‫دىن‬‫ر‬‫باشقىال‬ ‫ئۇالر‬‫لىنىدۇ‬.
‫ش‬ ‫توپ‬ ‫لەشمە‬‫ر‬‫بى‬ ‫ي‬ ‫ئىجتىمائ‬ ‫نىسبەتەن‬ ‫قولالنغۇچىلىرىغا‬ ‫ئاكتىپ‬ ‫تىلنىڭ‬‫ۈش‬‫ر‬‫ەكىللەندۈ‬-‫بۇ‬
‫بولىدۇ‬‫لەشكەن‬‫ز‬‫مەركە‬ ‫تىلىغا‬ ‫ئېغىز‬‫نىشان‬ ‫ئاساسلىق‬ ‫باسقۇچتا‬.
‫چوڭ‬،‫دا‬‫ر‬‫جايال‬ ‫قوللىنىدىغان‬ ‫تىلىنى‬ ‫ئادەتتە‬‫كىشىلەر‬ ‫ساندىكى‬ ‫اپىق‬‫ۋ‬‫مۇ‬-‫كىە‬‫ھەممەيلەنگە‬ ‫ىك‬
‫گ‬‫ر‬‫ئو‬‫مەھەەلل‬ ‫ۋە‬ ‫ۈش‬‫ر‬‫رىغبەتلەتدۈ‬ ‫لەشكە‬‫ز‬‫سۆ‬ ‫ئىختىيارىي‬ ‫دە‬‫ر‬‫ئائىلىلە‬ ‫تىلىنى‬‫ۇش‬‫ر‬‫قۇ‬ ‫انلىرىنى‬
‫كۈچەيتىش‬ ‫قوللىنىشنى‬ ‫كۈندىلىك‬‫قىلىق‬‫ر‬‫ئا‬.
‫تەش‬ ‫ساۋادىنى‬ ‫يېزىق‬‫دا‬‫ر‬‫ايونال‬‫ر‬ ‫يېتىلگەن‬ ‫ھەممەيلەندە‬ ‫ى‬‫ئىقتىدار‬‫تىلى‬‫ئېغىز‬،‫قىلىش‬ ‫ەببۇس‬
‫بېقىنمى‬ ‫دىمىگە‬‫ر‬‫يا‬‫سىستېمىسىنىڭ‬ ‫مائارىپ‬ ‫دۆلەتلىك‬ ‫باسقۇچنى‬ ‫بۇ‬‫اق‬‫ر‬‫بى‬‫ئەمەلگە‬ ‫ھالدا‬ ‫غان‬
‫كېرەك‬ ‫ۇش‬‫ر‬‫ئاشۇ‬.
2
3
4
‫نىكى‬‫ر‬‫ئۆ‬‫ۇش‬‫ر‬‫جانالندۇ‬‫تىل‬‫ق‬‫باسقۇچلۇ‬ ‫سەككىز‬(‫فىشمىن‬ ‫جاشۇا‬)[10[ ]11]

25. ‫دۆلەتلى‬ ‫تىلنى‬ ‫بۇ‬ ،‫بولسا‬‫لىك‬‫ر‬‫يېتە‬ ‫سانى‬ ‫ئادەم‬ ‫ۋە‬‫قىلسا‬‫خسەت‬‫ۇ‬‫ر‬ ‫دۆلەت‬ ‫ئەگەر‬‫ىي‬‫ر‬‫مەجبۇ‬ ‫ك‬
‫ۇش‬‫ر‬‫امالندۇ‬ ‫ئىل‬ ‫قوللىنىشقا‬ ‫دائىرىسىدا‬ ‫مائارىپ‬.
‫ە‬‫ۋ‬‫تۆ‬ ‫تىلنى‬ ‫بۇ‬،‫مۇستەھكەملەنسە‬ ‫ۋە‬ ‫ۇلسا‬‫ر‬‫ئاشۇ‬ ‫ئەمەلگە‬ ‫باسقۇچالر‬ ‫يۇقىرىقى‬‫دەرىجىلىك‬ ‫ن‬
‫ۇش‬‫ر‬‫امالندۇ‬ ‫ئىل‬‫ئىشلىتىشكە‬ ‫ۇنلىرىدا‬‫ر‬‫ئو‬‫خىزمەت‬.
‫لى‬‫ر‬‫يە‬ ‫تىلنى‬ ‫بۇ‬،‫مۇستەھكەملەنسە‬ ‫ۋە‬ ‫ۇلسا‬‫ر‬‫ئاشۇ‬ ‫ئەمەلگە‬ ‫باسقۇچالر‬ ‫يۇقىرىقى‬‫ھۆكۈمەت‬ ‫ك‬
‫ۇش‬‫ر‬‫امالندۇ‬ ‫ئىل‬ ‫قوللىنىشقا‬ ‫ۋاسىتىلىرىدا‬‫تەشۋىقات‬ ‫ۋە‬‫ى‬‫خىزمەتلىر‬.
‫ئال‬ ‫تىلنى‬ ‫بۇ‬،‫مۇستەھكەملەنسە‬ ‫ۋە‬ ‫ۇلسا‬‫ر‬‫ئاشۇ‬ ‫ئەمەلگە‬ ‫باسقۇچالر‬ ‫يۇقىرىقى‬‫ۋە‬ ‫مائارىپ‬ ‫ي‬
‫ۇش‬‫ر‬‫امالندۇ‬ ‫ئىل‬ ‫ۇنلىرىدا‬‫ر‬‫ئو‬‫ھۆكۈمەت‬.
6
7
8
5

26. ‫وتىلنىڭ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫س‬‫كىرى‬ ‫ود‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫دەۋ‬«‫وۈمى‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ل‬‫ئۆ‬ ‫وڭ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫تىلن‬»‫اۋاجلىن‬‫ر‬ ‫وڭ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫تىلن‬‫ور‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫ب‬،‫ودا‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫كىتاب‬‫واملىق‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ن‬‫ى‬‫ور‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫ئىلگ‬ ‫وىنى‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ش‬‫ى‬
‫وان‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫غ‬‫قويۇل‬ ‫وا‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫غ‬‫ى‬‫ر‬‫ئوتتۇ‬‫ول‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫ئام‬‫والتە‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ئ‬‫ىدىغان‬‫ر‬‫وۈ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫س‬.‫وۇچى‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫غ‬‫قولالن‬ ‫ئەگەر‬ ،‫وۆلچەرىەە‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫م‬ ‫وڭ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫ئۇن‬‫ى‬‫لىر‬
‫اۋاجلىنىدۇ‬‫ر‬ ‫تىل‬ ‫بىر‬ ‫گىردابىدىكى‬ ‫يوقىلىش‬ ،‫قىلسا‬ ‫نى‬‫ر‬‫ەندىكىلە‬‫ۋ‬‫تۆ‬:[5]
‫ئىل‬ ‫اۋاجلىنىشىنى‬‫ر‬‫نىڭ‬‫ر‬‫تىلال‬ ‫گىردابىدىكى‬ ‫يوقىلىش‬‫ىدىغان‬‫ر‬‫سۈ‬‫ى‬‫گىر‬
‫ئامىلالر‬
‫تىلىنىڭ‬ ‫ز‬‫ئۆ‬
‫شۆھرىتىنى‬
‫سا‬‫ر‬‫ئاشۇ‬
‫باي‬ ‫ىنىڭ‬‫ز‬‫ئۆ‬‫لىق‬
‫كۈچىنى‬
‫سا‬‫ر‬‫ئاشۇ‬
‫ي‬ ‫قانۇن‬
‫ھوقۇقىنى‬
‫سە‬‫ر‬‫يۈكسەلدۈ‬
‫مائارىپ‬
‫ئاكتىپەانلى‬‫قى‬
‫بولس‬ ‫ى‬‫يۇقىر‬‫ا‬
‫تىلىنى‬ ‫ز‬‫ئۆ‬
‫الىسا‬‫ز‬‫يا‬
‫ئېلېكترونل‬‫ق‬‫ۇ‬
‫د‬‫ر‬‫تېخنىكىال‬‫ىن‬
‫پايدىلىنالى‬‫سا‬

27. ‫تىلى‬ ‫انى‬‫ر‬‫ئىب‬
•‫ول‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫ت‬‫وۆلگەن‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ئ‬(‫وان‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫غ‬‫قاملى‬ ‫ى‬‫وۇچىلىر‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫غ‬‫قولالن‬ ‫وۈپىتىدە‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫س‬ ‫ول‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫ت‬‫وا‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ن‬‫ئا‬‫وال‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ت‬‫پەقە‬)‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫چ‬‫نە‬‫وڭ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫ن‬‫ن‬‫وۇ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ي‬‫مىل‬‫چە‬
‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ھ‬‫وتىمال‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ې‬‫ق‬ ‫ور‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫ب‬‫پەقەت‬‫ى‬ ‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ش‬‫جانلىنى‬‫ق‬‫وۇ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ل‬‫تو‬‫وتە‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ت‬‫جەمئىيە‬‫وان‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫غ‬‫بول‬‫ى‬‫وۇچىلىر‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫غ‬‫قولالن‬‫ازىرقى‬
‫بە‬،‫وۇپ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ل‬‫بو‬‫بەرگەن‬‫ز‬‫وۈ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ي‬‫ودا‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫تىل‬‫وى‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ن‬‫ا‬‫ر‬‫ئىب‬‫وان‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫غ‬‫بول‬‫وى‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ل‬‫تى‬‫دۆلەت‬‫ائىلىيەنىڭ‬‫ر‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫س‬‫ئى‬‫ۋە‬ ‫ي‬ ‫وارىخ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ت‬‫ى‬‫ز‬
‫بولغان‬‫سەۋەب‬ ‫جانلىنىشقا‬‫بۇ‬‫ئاالھىدىلىكلەر‬ ‫جەھەتتىكى‬‫مەدەنىيەت‬.[12]
‫تىل‬ ‫يېزىق‬
•‫ى‬‫تىللىر‬ ‫يېزىق‬ ‫ملىغان‬‫و‬‫ب‬ ‫ى‬‫قولالنغۇچىلىر‬ ‫تىلىدا‬ ‫ئېغىز‬ ‫ھازىر‬«‫خ‬‫وى‬‫ل‬‫تى‬ ‫جەمەتى‬ ‫ان‬»
‫وام‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ن‬‫وەك‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫س‬‫يۈك‬‫وۈپىتىدە‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫س‬-‫وى‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ن‬‫ئەي‬‫وڭ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫ن‬‫ر‬‫تىلال‬‫وۇ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ب‬،‫وۇپ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ل‬‫بو‬‫وگە‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫ئ‬‫وۆھرەت‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ش‬‫ودا‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ن‬‫اما‬‫ز‬
‫ودى‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫ئ‬‫وار‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ب‬‫ى‬‫وۇچىلىر‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫غ‬‫قولالن‬ ‫لەيدىغان‬‫ز‬‫وۆ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫س‬ ‫اۋان‬‫ر‬ ‫وۇنالپ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ي‬‫مىل‬.‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫غ‬‫غۇنلى‬‫ر‬‫نۇ‬‫ان‬
‫ونىش‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫چېك‬‫وتىكى‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ش‬‫قوللىنى‬ ‫وى‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ن‬‫تىلى‬‫وق‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫يېز‬،‫دا‬‫ر‬‫والال‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫س‬‫مى‬‫وۇنداق‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ش‬‫مۇ‬‫وى‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ك‬‫كېيىن‬
‫ئېرىشتى‬‫يېڭىالشقا‬‫كۈچلۈك‬ ‫دە‬‫ر‬‫لە‬‫ر‬‫دەۋ‬.[13]
‫تىلال‬ ‫كالسسىك‬‫ر‬
•‫وات‬‫و‬‫ي‬‫ئەدىبى‬،‫وىلەن‬‫و‬‫س‬‫مە‬-‫تى‬‫ون‬‫و‬‫ى‬‫الت‬ ‫وىك‬‫و‬‫س‬‫كالس‬‫ودىكى‬‫و‬‫ى‬‫ر‬‫دەۋ‬‫وۈللىنىش‬‫و‬‫گ‬ ‫وەنئەت‬‫و‬‫س‬‫ودىن‬‫و‬‫ى‬‫مىالد‬ ،‫وى‬‫و‬‫ل‬
‫ي‬‫ەب‬‫ر‬‫ئە‬،‫وى‬‫ل‬‫تى‬‫وكرىت‬‫س‬‫سان‬ ‫ۇلغان‬‫ر‬‫ودۇ‬‫ن‬‫جانال‬ ‫دە‬‫ر‬‫لە‬‫ر‬‫وى‬‫س‬‫ئە‬ ‫ولەپكى‬‫س‬‫دە‬ ‫كېيىنكى‬،‫وڭ‬‫ى‬‫تىلىن‬‫وق‬‫ى‬‫ېز‬
‫والدى‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫م‬‫وى‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ن‬‫يە‬7-9-‫وا‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫م‬‫ا‬‫ز‬ ‫وەكىللەنگەن‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ش‬ ‫ودىن‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫تىل‬‫ەب‬‫ر‬‫ئە‬‫وىك‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫س‬‫كالس‬‫دىكى‬‫ر‬‫لە‬‫ر‬‫وى‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫س‬‫ئە‬‫ى‬‫نىۋ‬
‫ى‬ ‫قوللىنىلىش‬ ‫كەڭ‬ ‫ەبەىنىڭ‬‫ر‬‫ئە‬‫ئۆلچەملىك‬.[13]
‫نەتى‬ ‫دىن‬‫ر‬‫مىسالال‬‫ي‬ ‫ئەمەل‬‫جىگە‬
‫باھا‬

28. ‫اشالر‬‫ر‬‫قا‬‫ز‬‫كۆ‬‫تەنقىدىي‬
‫تىر‬‫ر‬‫و‬‫مىكۋ‬ ‫ن‬‫جو‬(‫چى‬‫ر‬‫و‬‫ئوبز‬‫ي‬ ‫سىياس‬ ‫ۋە‬ ‫تىلشۇناس‬ ‫ئامېرىكىلىق‬)‫قارىشىەە‬ ‫نىڭ‬:
«‫وەۋەبىىدىن‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫س‬ ‫ونەىلىقالر‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫قىي‬‫ي‬ ‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫س‬‫سىيا‬ ‫ى‬‫ور‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫اممىل‬‫ر‬‫گ‬‫و‬‫پر‬‫ۇش‬‫ر‬‫ودۇ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ن‬‫جانال‬‫وى‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ن‬‫ر‬‫تىلال‬‫وك‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫ل‬‫ر‬‫يە‬‫وال‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ت‬‫پەقە‬‫وەن‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫س‬‫ئاسا‬
‫يە‬،‫وايىن‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ت‬‫نا‬‫ى‬ ‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ش‬‫بېرى‬‫ورەك‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ې‬‫د‬ ‫وىدىن‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ش‬‫ئۆلۈ‬‫وڭ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫مەدەنىيەتن‬ ‫ى‬ ‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ش‬‫ئۆلۈ‬‫وڭ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫تىلن‬،‫وەتمەيدۇ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫س‬‫ر‬‫كۆ‬‫وۈم‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ن‬‫ئۈ‬‫وادىلەش‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫پ‬‫ئى‬‫وك‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫ل‬‫ر‬
‫وامېرى‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ئ‬‫وك‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫ل‬‫ر‬‫يە‬‫وۇ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ب‬،‫وۇمكىن‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫م‬ ‫ى‬ ‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ش‬‫بولۇ‬‫وۇت‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ج‬‫مەۋ‬ ‫ودىردىمۇ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ق‬‫تە‬‫وان‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫غ‬‫يوقى‬‫ول‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫ت‬‫ولىدىكى‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫س‬‫ئە‬‫ى‬‫وۇللىر‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫س‬‫ئۇ‬‫دا‬‫ر‬‫كىلىقال‬
‫ود‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫ئامېرىك‬‫وڭ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫ىتىن‬ ‫مەدەنى‬ ‫وڭ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫ن‬‫ر‬‫ئامېرىكىلىقال‬‫ودىكى‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫ئىرق‬‫وا‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ق‬‫ئافرى‬‫يەنە‬،‫وۋال‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ھ‬‫ئە‬‫ۈلگەن‬‫ر‬‫وۆ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ك‬‫وۇ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫م‬‫نى‬‫ر‬‫ئو‬‫وۇھىم‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫م‬ ‫ىكى‬
‫بوالاليدۇ‬‫ئىسپات‬ ‫بۇنىڭغا‬.»[14]
‫ادى‬‫ر‬ ،‫غۇچى‬‫ز‬‫وا‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ي‬‫وك‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫ىل‬ ‫ئەنگلى‬‫وان‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫غ‬‫تۇغۇل‬‫وتاندا‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫س‬‫ھىندى‬ ‫وقا‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ش‬‫با‬‫ودىن‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ڭ‬‫ئۇنى‬‫ى‬‫ر‬‫وو‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ت‬‫دىك‬ ‫وو‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ئ‬
‫بىرخىلالش‬‫وى‬‫و‬‫ن‬‫تىلى‬‫ويەت‬‫و‬‫ى‬‫جەمئ‬‫ولەن‬‫و‬‫ى‬‫ب‬‫ى‬ ‫و‬‫و‬‫ش‬‫ئۆلۈ‬‫وڭ‬‫و‬‫ى‬‫ن‬‫ر‬‫تىلال‬‫والىكمۇ‬‫و‬‫م‬ ‫وان‬‫و‬‫ئ‬‫كەن‬‫وگە‬‫و‬‫ل‬‫ئەمە‬‫ونى‬‫و‬‫ش‬‫ۇ‬‫ر‬‫تۇ‬
‫ئىكەن‬‫وىز‬‫و‬‫س‬‫مەنتىق‬ ‫ونىڭ‬‫و‬‫ش‬‫ۇ‬‫ر‬‫جانالندۇ‬‫وى‬‫و‬‫ن‬‫ر‬‫تىلال‬‫ۋە‬‫ودىغىنى‬‫و‬‫ى‬‫بول‬‫غىلى‬‫ر‬‫وۇ‬‫و‬‫ش‬‫ئا‬‫گەن‬‫ر‬‫ودۈ‬‫و‬‫ل‬‫بى‬‫وى‬‫و‬‫ن‬‫لىكى‬.
[15[]16]

29. ‫دۆلەتلى‬ ،‫ۈش‬‫ر‬‫ھۆججەتلەشتۈ‬ ‫نى‬‫ر‬‫تىلال‬ ‫گىردابىدىكى‬ ‫يوقىلىش‬‫فوندى‬ ‫پەنلەر‬ ‫ك‬
‫تىل‬ ‫ئېغىز‬ ‫دۇنيا‬-‫ئەل‬ ‫دۇنيا‬ ‫ابلىشىۋاتقان‬‫ر‬‫خا‬ ،‫ى‬‫ر‬‫تۈ‬ ‫ئەدىبىياتى‬‫ى‬‫ئاۋاز‬ ‫لىرىنىڭ‬
‫ى‬‫ر‬‫تو‬ ‫مەنبە‬ ‫ن‬‫ئۈچۈ‬ ‫ى‬‫قلىر‬‫ر‬‫پە‬ ‫تىل‬
‫ى‬‫ر‬‫تۈ‬ ‫تىلالر‬ ‫گىردابىدىكى‬ ‫يوقىلىش‬ ‫ەيزىڭ‬‫ر‬ ‫خەنس‬
‫ىتى‬ ‫جەمئى‬ ‫تىل‬ ‫جانلىق‬ ‫ن‬‫ئۈچۈ‬ ‫تىلالر‬ ‫گىردابىدىكى‬ ‫يوقىلىش‬
‫ى‬‫ر‬‫تۈ‬ ‫شالر‬‫ۇ‬‫تاۋ‬ ‫ملەس‬‫ۈ‬‫ز‬‫ئۈ‬ ‫ىتىنىڭ‬ ‫جەمئى‬ ‫اپىيە‬‫ر‬‫جۇغ‬ ‫دۆلەتلىك‬
‫گانالر‬‫ر‬‫ئو‬ ‫چىقىرىۋاتقان‬ ‫كۈچ‬

30. ‫وتە‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ت‬‫جەھە‬ ‫پەن‬:‫ك‬ ‫وى‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ن‬‫لى‬‫و‬‫ر‬ ‫وتىكى‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ش‬‫ۈ‬‫ز‬‫يەتكۈ‬ ‫وم‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫بىل‬ ‫ولەرگە‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ك‬‫لى‬‫ر‬‫يە‬ ‫وڭ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫ن‬‫ر‬‫تىلال‬ ‫وك‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫ل‬‫ر‬‫يە‬‫ودىغان‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫ۈچەيت‬
‫بولىدۇ‬ ‫دەمدە‬‫ر‬‫يا‬ ‫غا‬‫ر‬‫اممىال‬‫ر‬‫گ‬‫و‬‫پر‬.
‫ر‬‫وۇ‬‫و‬‫چ‬‫ئۇ‬-‫وتە‬‫و‬‫ت‬‫جەھە‬ ‫واالقە‬‫و‬‫ئ‬:‫قوللى‬ ‫وى‬‫و‬‫ن‬‫ر‬‫تىلال‬ ‫وك‬‫و‬‫ى‬‫ل‬‫ر‬‫يە‬ ‫وىتىلىرىدا‬‫و‬‫س‬‫ۋا‬ ‫وۋىقات‬‫و‬‫ش‬‫تە‬ ‫ى‬‫واممىۋ‬‫و‬‫ئ‬‫ودۇ‬‫و‬‫ي‬‫قولال‬ ‫ونى‬‫و‬‫ش‬‫نى‬
‫قىلىدۇ‬ ‫تەشەببۇس‬ ‫تىللىشىشنى‬ ‫كۆپ‬ ‫دۇنياسىدا‬ ‫ر‬‫تو‬ ‫ۋە‬.
‫جەھەتتە‬ ‫مەدەنىيەت‬:‫والر‬‫ل‬‫تى‬ ‫وك‬‫ى‬‫ل‬‫ر‬‫يە‬ ‫ۋە‬ ‫والر‬‫ل‬‫تى‬ ‫وان‬‫غ‬‫قال‬ ‫وپ‬‫ى‬‫بېر‬ ‫گىردابىغا‬ ‫يوقىلىش‬‫وانلىق‬‫س‬ ‫ودە‬‫ى‬‫ھەقق‬
‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ل‬‫خە‬ ‫ۋە‬ ‫وۈمەت‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ك‬‫ھۆ‬ ،‫ۇپ‬‫ر‬‫ودۇ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ن‬‫اۋاجال‬‫ر‬ ‫نى‬‫ر‬‫وۇلال‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫س‬‫ئۇ‬ ‫ۋە‬ ‫ال‬‫ر‬‫وو‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ق‬ ‫وك‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫ئۆلچەمل‬ ‫ۋە‬ ،‫ودۇ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ي‬‫توپال‬ ‫وات‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫م‬‫مەلۇ‬‫ق‬
‫ىدۇ‬‫ز‬‫غۇ‬‫ر‬‫تۇ‬ ‫ساالھىيىتىنى‬ ‫ئىەىدە‬(‫ئ‬ ‫قولالنغۇچىالر‬ ‫ۋە‬ ‫گانالر‬‫ر‬‫ئو‬ ‫ئاكادېمىك‬ ‫يەنى‬‫ارىسىدا‬.)
‫وتە‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ت‬‫جەھە‬ ‫وپ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫مائار‬:‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ش‬‫تە‬ ‫وۇش‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ل‬‫بو‬ ‫واۋاتلىق‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫س‬ ‫ودا‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ل‬‫تى‬ ‫وا‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ن‬‫ئا‬ ‫وۇ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫م‬‫بولۇپ‬ ‫ۋە‬ ‫وۇش‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ل‬‫بو‬ ‫وق‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ى‬‫تىلل‬ ‫وۆپ‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫و‬‫ك‬‫ەببۇس‬
‫ودۇ‬‫ي‬‫قولال‬ ‫نى‬‫ر‬‫وەتلە‬‫س‬‫سىيا‬ ‫قىلىنىدىغان‬.‫وىملى‬‫س‬‫قى‬ ‫وي‬ ‫تەركىب‬ ‫وڭ‬‫ى‬‫ن‬‫ر‬‫تىلال‬ ‫وك‬‫ى‬‫ل‬‫ر‬‫يە‬‫ولەن‬‫ى‬‫ب‬ ‫ۋەتلەش‬‫ۋ‬‫وۇ‬‫ق‬ ‫رىنى‬
‫ك‬ ‫تونۇشنى‬ ‫ھەققىدىكى‬ ‫مۇھىملىقى‬ ‫قېلىشنىڭ‬ ‫ساقالپ‬ ‫تىلنى‬ ‫مائارىپتا‬ ،‫بىرگە‬‫ۈچەيتىدۇ‬.
‫پەن‬ ‫تەشكىالتى‬‫دۆلەتلەر‬‫لەشكەن‬‫ر‬‫بى‬-‫مائارىپ‬-‫گى‬‫ر‬‫ئو‬‫مەدىنىيەت‬‫نى‬

31. ‫تېخنىكىالر‬‫قوللىنىلىدىغان‬‫ۇشتا‬‫ر‬‫جانالندۇ‬ ‫تىل‬
‫قاملاي‬ ‫قوللىنىلىپال‬ ‫ئۇسۇلالر‬ ‫ى‬‫ئەنئەنىۋ‬ ‫ۇشتا‬‫ر‬‫جانالندۇ‬ ‫تىل‬.‫نىڭ‬‫ر‬‫تېخنىكىال‬ ‫ى‬‫امانىۋ‬‫ز‬ ‫يەنە‬‫ئۈنۈمىدىنمۇ‬
‫تىرىشچانل‬ ‫بەلگىلىك‬‫ھەقتە‬ ‫بۇ‬‫تەشكىالتالر‬ ‫ھۆكۈمەتسىز‬‫ى‬ ‫س‬ ‫قا‬‫ر‬‫ھە‬ ،‫بولىدۇ‬ ‫پايدىالنغىلى‬‫سەتمەكتە‬‫ر‬‫كۆ‬ ‫ىق‬.
DOBES
‫گىردابىدىك‬ ‫يوقىلىش‬‫ى‬
‫نى‬‫ر‬‫تىلال‬
‫ۈش‬‫ر‬‫ھۆججەتلەشتۈ‬
‫مىللەتلەر‬ ‫تۇنجى‬
‫گىرداپىدى‬ ‫يوقىلىش‬‫كى‬
‫مۇڭداشقۇ‬ ‫نىڭ‬‫ر‬‫تىلال‬
‫ى‬‫ئەپلىر‬
‫قولالنغۇچىن‬ ‫ياشانغان‬‫ىڭ‬
‫ئېلىڭ‬ ‫ئۈنگە‬ ‫ىنى‬‫ز‬‫سۆ‬
‫سىرتىدىكىل‬ ‫كەسىپ‬‫ەرگە‬
‫ئې‬ ‫ئاۋاز‬ ‫قوللىنىشچان‬‫لىش‬
‫ى‬‫ەتلىر‬‫ر‬‫ماھا‬
‫گىردابىدى‬ ‫يوقىلىش‬‫كى‬
‫لىشىش‬‫ر‬‫ئۇچۇ‬ ‫دا‬‫ر‬‫تىلال‬

32. ‫قىالاليمەن؟‬‫نى‬‫ر‬‫نېمىلە‬‫ن‬‫ئۈچۈ‬ ‫تىلىم‬‫ر‬‫ئۇيغۇ‬

33. ‫لەر‬‫ز‬‫سۆ‬ ‫ى‬‫امانىۋ‬‫ز‬ ‫قىلىنغان‬‫جىمە‬‫ر‬‫تە‬ ‫ى‬‫ئىلگىر‬:‫ت‬ ،‫كىرئالغۇ‬،‫وڭالتقۇ‬
‫ا‬‫ر‬‫ھەم‬ ‫ي‬ ‫سۈنئ‬ ،‫اتقۇ‬‫ر‬‫ياڭ‬ ،‫ئۈنئالغۇ‬،‫سىنئالغۇ‬
‫لەر‬‫ز‬‫سۆ‬ ‫قىلىنغان‬‫جىمە‬‫ر‬‫تە‬ ‫يېڭى‬:‫كىملى‬ ،‫اتقۇ‬‫ر‬‫تا‬ ،‫ن‬‫يانفو‬،‫ك‬
‫ئەلباش‬ ،‫ئۈندىدار‬
‫ئىتىگە‬‫ر‬‫سۈ‬ ‫كىرىش‬ ‫نىڭ‬‫ر‬‫لە‬‫ز‬‫سۆ‬ ‫يېڭى‬ ‫ئىتى‬‫ر‬‫سۈ‬ ‫جىمە‬‫ر‬‫تە‬
‫باشق‬‫نى‬‫ر‬‫لە‬‫ز‬‫سۆ‬ ‫كۆپىنەە‬ ‫سەۋەبلىك‬ ‫يېتىشەملەسلىكى‬‫دىن‬‫ر‬‫تىلال‬ ‫ا‬
‫ئېغىر‬‫قىلىش‬ ‫ل‬‫قوبۇ‬‫بىۋاسىتە‬.
‫بېتىنىڭ‬ ‫ر‬‫تو‬ ‫ئىرقشۇناشلىق‬1996-‫ستاتىستىكىسىغ‬ ‫يىلىدىكى‬‫ا‬
‫ئاز‬ ‫نوپۇسىنىڭ‬ ،‫ئاساسەن‬-‫ت‬ ‫تىزىلغان‬ ‫بويىەە‬ ‫كۆپلۈكى‬‫نىڭ‬‫ر‬‫ىلال‬
‫تىلى‬ ‫ر‬‫ئۇيغۇ‬‫دەرىجىسىدە‬98-‫غان‬‫ر‬‫تۇ‬ ‫ۇندا‬‫ر‬‫ئو‬.[17]
‫لۈك‬‫ر‬‫تۈ‬ ،‫بىلەن‬‫ى‬ ‫قوللىنىش‬ ‫كۆلەمدە‬‫كەڭ‬ ‫ئەقلىيفوننىڭ‬‫ئەپ‬
‫ش‬ ‫ر‬‫ئۇيغۇ‬ ‫ن‬‫ئۈچۈ‬ ‫قامداش‬‫تىياجنى‬ ‫ئې‬ ‫بولغان‬ ‫دېتاللىرىغا‬‫ى‬‫ىركەتلىر‬
‫دېتال‬ ‫لۈك‬‫ر‬‫تۈ‬ ‫تىلىدىكى‬ ‫ر‬‫ئۇيغۇ‬ ‫ۇپىىالر‬‫ر‬‫گۇ‬ ‫خالىسانە‬ ‫ۋە‬‫بىلەن‬ ‫الر‬
‫ب‬ ‫مىڭدىن‬ ‫سانى‬ ‫ۈلۈش‬‫ر‬‫چۈشۈ‬ ‫نىڭ‬‫ر‬‫دېتالال‬ ،‫تەمىنلەۋاتىدۇ‬‫ەش‬
‫كۈچلۈك‬ ‫قولالش‬ ،‫بولۇپ‬ ‫ئارىلىقتا‬‫مىڭغىەە‬.
‫سىتاتسىكىل‬ ‫ھەققىدە‬ ‫بولۇش‬ ‫ساۋاتلىق‬ ‫دىكى‬‫ر‬‫ال‬‫ر‬‫ئۇيغۇ‬‫ماتېرىيال‬ ‫ىق‬
‫ملىدى‬‫و‬‫ب‬ ‫مۇمكىن‬ ‫ئۇچرىتىش‬.‫كىتاب‬-‫مەۋجۇت‬ ‫نىڭ‬‫ر‬‫نالال‬‫ر‬‫ۇ‬‫ژ‬‫بولۇپ‬
‫ئەدەبىياتىنىڭ‬ ‫ر‬‫تو‬ ‫شۇنىڭدەك‬ ،‫ەققىياتى‬‫ر‬‫تە‬ ‫ۋە‬ ‫ى‬ ‫ۇش‬‫ر‬‫تۇ‬‫لۈكسىز‬‫ز‬‫ئۈ‬
‫كۆپى‬‫سانىنىڭ‬ ‫ماتېرىياللىرىنىڭ‬ ‫يېزىق‬ ‫ى‬ ‫يۈكسىلىش‬‫ىۋاتقانلىقىدىن‬
‫بېرىدۇ‬ ‫دېرەك‬.‫لىك‬‫ر‬‫يېتە‬‫بېرىشكە‬ ‫باھا‬‫ھەققىدە‬ ‫سۈپىتى‬‫ق‬‫يو‬‫دەلىل‬.
‫ەققىياتى‬‫ر‬‫تە‬ ‫تىل‬
‫ن‬‫فىرگوسۇ‬ ‫لىز‬‫ر‬‫چا‬(1968)‫ەققى‬‫ر‬‫تە‬ ‫امان‬‫ز‬ ‫يەنى‬ ،‫ى‬ ‫امانىۋىلىشىش‬‫ز‬ ‫ۋە‬ ‫ى‬ ‫ئۆلچەملىشىش‬ ‫تىلنىڭ‬ ،‫ەققىياتى‬‫ر‬‫تە‬ ‫يېزىق‬‫لۈك‬‫ر‬‫تۈ‬ ‫ياتىدىكى‬
‫ئى‬ ‫ەپ‬‫ر‬‫تە‬ ‫ئۈچ‬ ‫ئۆلچەشتىكى‬ ‫ەققىياتىنى‬‫ر‬‫تە‬ ‫تىل‬ ‫ۇش‬‫ر‬‫ئومۇمالشتۇ‬ ،‫قىلىپ‬ ‫جىمە‬‫ر‬‫تە‬ ‫ۋاقتىدا‬ ‫نى‬‫ر‬‫گىرىشلە‬‫ز‬‫ئۆ‬‫ىغا‬‫ر‬‫ئوتتۇ‬ ‫كەنلىكىنى‬
‫قويغان‬.
‫ئەھۋالى‬ ‫ھازىرقى‬ ‫تىلىمىزنىڭ‬

34. ‫قولالش‬‫ۋە‬ ‫نەت‬ ‫مې‬ ‫ى‬‫امانىۋ‬‫ز‬

35. ‫ئامىلالر‬ ‫ى‬‫امانىۋ‬‫ز‬‫اتقان‬‫ۋ‬‫ۇ‬‫ز‬‫بۇ‬ ‫تىلىمىزنى‬

36. ‫ى‬ ‫نۇسخىس‬‫چە‬‫ر‬‫ئۇيغۇ‬‫ۋىكىىىدىيەنىڭ‬
‫قىلىۋاتقانالر‬ ‫ئىش‬ ‫ن‬‫ئۈچۈ‬‫تىلىمىز‬

37. ‫ى‬ ‫ئۇيۇشمىس‬ ‫ئوقۇغۇچىالر‬‫ر‬‫ئۇيغۇ‬ ‫انسىيە‬‫ر‬‫ف‬‫ز‬‫ئوغۇ‬
‫قىلىۋاتقانالر‬ ‫ئىش‬ ‫ن‬‫ئۈچۈ‬‫تىلىمىز‬

38. ‫ئەھەد‬ ‫ئالىم‬«‫شىركىتى‬‫سوفىت‬‫ر‬‫ئۇيغۇ‬»
‫قىلىۋاتقانالر‬ ‫ئىش‬ ‫ن‬‫ئۈچۈ‬‫تىلىمىز‬

39. ‫ى‬ ‫ۇپپىس‬‫ر‬‫گۇ‬ ‫ن‬‫تو‬‫ر‬‫كا‬ ‫ئەۋالد‬
‫قىلىۋاتقانالر‬ ‫ئىش‬ ‫ن‬‫ئۈچۈ‬‫تىلىمىز‬

40. ‫پەن‬‫ئېلېكترون‬‫بىلكان‬-‫شىركىتى‬‫چەكلىك‬‫تېخنىكا‬
‫قىلىۋاتقانالر‬‫ئىش‬‫ن‬‫ئۈچۈ‬‫تىلىمىز‬

41. ‫تىلى‬ ‫ئېغىز‬
‫ساپ‬‫ر‬‫ئۇيغۇ‬‫بىلەن‬‫ر‬‫ئۇيغۇ‬
‫لىشىش‬‫ز‬‫سۆ‬‫چە‬‫ر‬‫ئۇيغۇ‬
‫تىلىنى‬‫نىڭ‬‫ر‬‫ەنتلە‬‫ز‬‫پەر‬‫ر‬‫ئۇيغۇ‬
‫چىقىرىش‬ ‫تىلىدا‬
‫ئۆگ‬ ‫مىللەتلەرگە‬‫باشقا‬‫ىتىش‬
‫نى‬‫ر‬‫دىئالېكتال‬‫ۋە‬‫شىۋە‬
‫قوغداش‬
‫تىلى‬ ‫يېزىق‬
‫ئوقۇش‬ ،‫يېزىش‬‫ئائىلىدە‬
‫يارىتىش‬ ‫مۇھىتى‬
‫ر‬‫تو‬‫چە‬‫ر‬‫ئۇيغۇ‬،‫نەشرىيات‬
‫كۈچلەندۈ‬‫قوللىنىشىنى‬‫ۈش‬‫ر‬
‫جىمە‬‫ر‬‫تە‬‫ۋە‬ ‫ما‬‫ز‬‫يا‬
‫ۋ‬‫ئىمال‬‫نىڭ‬‫ر‬‫ماتېرىيالال‬‫ە‬
‫ساپلىق‬‫امماتىكىلىق‬‫ر‬‫گ‬‫ىغا‬
‫بۆلۈش‬‫ل‬‫كۆڭۈ‬
‫ەنتلەر‬‫ز‬‫پەر‬ ‫چەتئەلدىكى‬‫گە‬
‫مەكتەپلىرىنى‬ ‫تىل‬ ‫ئانا‬‫ئېەىپ‬
‫بېرىش‬
‫ەققىياتىغا‬‫ر‬‫تە‬‫امانغا‬‫ز‬‫ماسلىش‬‫ىش‬
‫تىلىدا‬‫ر‬‫ئۇيغۇ‬‫ساپ‬
‫لىشىش‬‫ر‬‫ئۇچۇ‬
‫نى‬‫ر‬‫تېخنىكىال‬‫يېڭى‬
‫ۋە‬‫ۇش‬‫ر‬‫چىالشتۇ‬‫ر‬‫ئۇيغۇ‬
‫قوللىنىش‬‫چە‬‫ر‬‫ئۇيغۇ‬
‫نى‬‫ر‬‫تېخنىكىال‬‫چە‬‫ر‬‫ئۇيغۇ‬
‫جەھەتتىن‬‫ى‬‫مەنىۋ‬ ،‫ماددىي‬
‫قولالش‬
‫نى‬‫ر‬‫لە‬‫ز‬‫سۆ‬ ‫يېڭى‬‫ى‬‫امانىۋ‬‫ز‬
‫ۋە‬ ‫قىلىش‬‫جىمە‬‫ر‬‫تە‬‫ۋاقتىدا‬
‫قوللىنىش‬ ‫ئاكتىپ‬
‫شۆھرى‬ ‫تىلنىڭ‬‫ۋە‬‫ىتسىيە‬‫ز‬‫پو‬‫تى‬
‫ۇش‬‫ر‬‫ئاشۇ‬
‫بىلىمل‬‫مەدىنيەت‬،‫تارىخ‬‫ىرىنى‬
‫ۇش‬‫ر‬‫مولالشتۇ‬
‫ماتېرىيال‬‫ئوقۇتۇش‬‫تىل‬‫لىرىنى‬
‫ۇش‬‫ر‬‫خىلالشتۇ‬‫ر‬‫سە‬
‫ت‬‫باشقا‬‫مىلىرىمىزنى‬‫ز‬‫يا‬‫غا‬‫ر‬‫ىلال‬
‫قىلىش‬‫جىمە‬‫ر‬‫تە‬
‫تارىخىمىزن‬ ،‫مەدىنىيەت‬‫ى‬
‫ۇش‬‫ر‬‫تونۇشتۇ‬‫غا‬‫ر‬‫باشقىال‬
‫قەدەم‬‫ئەمەلىيەتكە‬‫ەرىيەدىن‬‫ز‬‫نە‬

43. ‫ى‬‫مەنبەلىر‬ ‫نەقىل‬
1. Matthias Brenzinger, Tjeerd de Graaf, Documenting endangered languages and language maintenance, UNESCO
encyclopedia of life support systems (EOLSS) 6.20B.10.3
2. Moseley, Christopher, ed. (2010). Atlas of the World’s Languages in Danger, 3rd edition, Paris: UNESCO Publishing
3. UNESCO Ad Hoc Expert Group on Endangered Languages, Language Vitality and Endangerment , Document submitted
to the International Expert Meeting on UNESCO Programme Safeguarding of Endangered Languages Paris, 10–12
March 2003
4. Köpke, B., Schmid, M. S., Keijzer, M. & Dostert, S. (eds.). 2007. Language Attrition: theoretical perspectives.
Amsterdam: John Benjamins.
5. Crystal, David (2000) Language Death. Cambridge, UK: Cambridge University Press.
6. Austin, Peter K; Sallabank, Julia (2011). "Introduction". In Austin, Peter K; Sallabank, Julia. Cambridge Handbook of
Endangered Languages. Cambridge University Press.
7. Dorian, Nancy C. 1978. The Fate of Morphological Complexity in Language Death: Evidence from East Sutherland
Gaelic. Language Vol. 54, No. 3: 590–609.
8. Schmidt, Annette. 1985. The Fate of Ergativity in Dying Dyirbal. Language Vol. 61, No. 2: 378–396.
9. Tsunoda, Tasaku. Language Endangerment and Language Revitalization. Berlin: Mouton De Gruyter, 2005. 169
10. Fishman, J. A. (1991). Reversing language Shift: Theory and Practice of Assistance to Threatened Languages. Clevedon :
Multilingual Matters.
11. Fishman, J. A. (ed.) (2001). Can Threatened Languages Be Saved? Reversing Language Shift, Revisited: A 21st Century
Perspective. Clevedon : Multilingual Matters.
12. Laura Redish (2001), ‘Native Languages of the Americas: Endangered Language Revitalization and Revival’.
13. Kaye, Alan S. "Arabic." Morphologies of Asia and Africa. Winona Lake, IN: Eisenbrauns, 2007. 560-77
14. John McWhorter, ‘The Cosmopolitan Tongue: The Universality of English’ in World Affairs Journal, Fall 2009
15. "Are dying languages worth saving?". BBC News. 15 September 2010.
16. Malik, Kenan (November 20, 2000). "Let Them Die" Prospect.
17. http://web.archive.org/web/19990429232804/www.sil.org/ethnologue/top100.html

45. ‫ئەندىشە‬ ‫ئۈمىدلىك‬
‫خەندان‬