6. Εκπαιδευτήρια Γεωργίου Ζώη Αρχαία Ελληνική Γλώσσα Γ’ Γυμνασίου
5 | Σ ε λ ί δ α
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Αλήθεια, έχουμε αντιληφθεί τι θησαυρό έχουμε στα χέρια μας όταν
μιλάμε; Έχουμε ποτέ αναλογιστεί πόσο μοναδική είναι η γλώσσα μας; Είναι
γεγονός ότι μια πολύπλοκη γλώσσα αποτελεί μαρτυρία ενός προηγμένου
πνευματικά πολιτισμού. Το να μπορούμε να μιλάμε σωστά σημαίνει ότι είμαστε
σε θέση να σκεφτόμαστε σωστά. Και αυτό που θα μας βοηθήσει να
κατανοήσουμε τη νεοελληνική μας γλώσσα περισσότερο από οτιδήποτε άλλο
είναι η γνώση των Αρχαίων Ελληνικών. Έτσι θα γίνουμε καλύτεροι
επιστήμονες, επαγγελματίες, πολίτες, πιο πολιτισμένοι και σοβαροί άνθρωποι.
Το τεύχος αυτό αποτελεί βιβλίο στήριξης και ενίσχυσης του αντίστοιχου
σχολικού εγχειριδίου και στοχεύει στην καλύτερη κατανόηση και εμπέδωση του
μαθήματος της Αρχαίας Ελληνικής γλώσσας. Η διάρθρωση της ύλης κάθε
ενότητας περιλαμβάνει:
το αρχαίο κείμενο
τη μετάφρασή του
ερμηνευτικά σχόλια
ερωτήσεις κατανόησης και σύγκρισης-εμπέδωσης
τα παράλληλα κείμενα και τη μετάφρασή τους
ασκήσεις με ετυμολογικά-ομόρριζα
θεωρία γραμματικής και συντακτικού
ασκήσεις εμπέδωσης γραμματικών και συντακτικών φαινομένων
H διδάσκουσα,
Ελένη Σαβουλίδου
12. Εκπαιδευτήρια Γεωργίου Ζώη Αρχαία Ελληνική Γλώσσα Γ’ Γυμνασίου
11 | Σ ε λ ί δ α
ΤΡΙΤΗ ΚΛΙΣΗ ΤΩΝ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΩΝ
Η τρίτη κλίση περιλαμβάνει ονόματα : αρσενικά, θηλυκά και ουδέτερα
περιττοσύλλαβα τα οποία λήγουν στην ονομαστική του ενικού σ' ένα από τα
φωνήεντα : α, ι, υ, ω ή σ' ένα από τα σύμφωνα ν, ρ, ς (ξ, ψ). Στη γενική του
ενικού λήγουν σε -ος, -ως, -ους.
Διαίρεση των τριτόκλιτων ουσιαστικών
Ως προς την κατάληξη τους διαιρούνται σε : α)καταληκτικά, τα οποία
σχηματίζουν την ονομαστική του ενικού με την κατάληξη -ς, π.χ. ἥρω-ς, ἰχθύ-ς
και β) ακατάληκτα , π.χ. χιών, ἠχώ.
Ως προς το θέμα τους διαιρούνται σε: α)μονόθεμα, τα οποία
σχηματίζουν όλες τις πτώσεις από ένα μόνο θέμα, π.χ. χιτών, χιτῶν-ος και
β)διπλόθεμα, τα οποία σχηματίζουν τις πτώσεις με δύο θέματα, π.χ. ἡγεμόν-ος,
ἡγεμών
Ως προς το χαρακτήρα τους τα ουσιαστικά της γ΄ κλίσης διαιρούνται σε:
α) φωνηεντόληκτα π.χ. ἥρω-ς, ἥρω-ος· πόλις, πόλε-ως και
β) συμφωνόληκτα π.χ. κόραξ, κόρακ-ος· σωλήν, σωλῆν-ος.
Α. Φωνηεντόληκτα ουσιαστικά της γ' κλίσης
α) Καταληκτικά μονόθεμα σε -ως, γεν. -ωος
Παραδείγματα
(θ. ἡρω-) (θ. Τρω-)
Ενικός αριθμός Πληθυντικός αριθμός
ον. ὁ ἥρω-ς Τρὼ-ς οἱ ἥρω-ες Τρῶ-ες
γεν. τοῦ ἥρω-ος Τρω-ὸς τῶν ἡρώ-ων Τρώ-ων
δοτ. τῷ ἥρω-ι Τρω-ὶ τοῖς ἥρω-σι(ν) Τρω-σὶ(ν)
αιτ. τὸν ἥρω-α Τρῶ-α τοὺς ἥρω-ας Τρῶ-ας
κλ. (ὦ) ἥρω-ς Τρὼ-ς (ὦ) ἥρω-ες Τρῶ-ες
30. Εκπαιδευτήρια Γεωργίου Ζώη Αρχαία Ελληνική Γλώσσα Γ’ Γυμνασίου
29 | Σ ε λ ί δ α
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
Ενεργητικός και μέσος αόριστος α΄
α) ο χειλικός χαρακτήρας (π, β, φ) ενώνεται με το χρονικό χαρακτήρα σ σε ψ:
(τρέπ-ω, θ. τρεπ-) τρέψω, ἔτρεψα - τρέψομαι, ἐτρεψάμην
(τρίβ-ω, θ. τριβ-) τρίψω, ἔτριψα - τρίψομαι, ἐτριψάμην
(κρύπτω, θ. κρυφ-) κρύψω, ἔκρυψα - κρύψομαι, ἐκρυψάμην
β) ο ουρανικός χαρακτήρας (κ, γ, χ) ενώνεται με το χρονικό
χαρακτήρα σ σε ξ:
(φυλάττ-ω, θ. φυλακ-) φυλάξω, ἐφύλαξα - φυλάξομαι, ἐφυλαξάμην
(τάττ-ω, θ. ταγ-) τάξω, ἔταξα - τάξομαι, ἐταξάμην
γ) ο οδοντικός χαρακτήρας(τ, δ, θ)εμπρός από το χρονικό
χαρακτήρα σ αποβάλλεται:
(ἁρμόττ-ω, θ. ἁρμοτ-) ἁρμόσω, ἥρμοσα
(ψεύδ-ομαι, θ. ψευδ-) ψεύσομαι, ἐψευσάμην
(πείθ-ω, θ. πειθ-) πείσω, ἔπεισα - πείσομαι, ἐπεισάμην.
Ενεργητικός παρακείμενος και υπερσυντέλικος
Από τα αφωνόληκτα ρήματα:
1. Τα οδοντικόληκτα σχηματίζουν τον ενεργητ. παρακείμενο και
υπερσυντέλικο όπως τα φωνηεντόληκτα, δηλ. με το χρονικό
χαρακτήρα κ· αλλά εμπρός από αυτόν αποβάλλουν τον οδοντικό
χαρακτήρα του ρηματικού θέματος:
κομίζω (θ. κομιδ-), παρακείμ. κε-κόμι-κα, υπερσ. ἐ-κε-κομί-κειν
πείθω (θ. πειθ-), » πέ-πει-κα, » ἐ-πε-πεί-κειν.
2. Τα χειλικόληκτα και ουρανικόληκτα σχηματίζουν τον ενεργητικό
παρακείμενο και υπερσυντέλικο χωρίς το χρονικό χαρακτήρα κ, αλλά το
χαρακτήρα του ρηματ. θέματος, αν είναι άφωνο ψιλόπνοο ή μέσο, τον
τρέπουν στο αντίστοιχό του δασύπνοο (δηλ. το π ή β σε φ και
το κ ή γ σε χ· :
κόπτω (θ. κοπ-), Παρακ. κέ-κοφ-α, Υπερ ἐ-κε-κόφ-ειν
γράφω (θ. γραφ-), » γέ-γραφ-α, » ἐ-γε-γράφ-ειν
33. Εκπαιδευτήρια Γεωργίου Ζώη Αρχαία Ελληνική Γλώσσα Γ’ Γυμνασίου
32 | Σ ε λ ί δ α
ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟΥ
Τα μεταβατικά ρήματα διακρίνονται σε:
α) Μονόπτωτα· δέχονται ένα αντικείμενο ή περισσότερα στην ίδια πλάγια
πτώση, τα οποία συνδέονται μεταξύ τους παρατακτικά ή χωρίζονται με κόμμα:
Ἐπαινοῦμεν τοὺς δικαίους.
Ἐπαινοῦμεν οὐ μόνον τοὺς δικαίους ἀλλὰ καὶ τοὺς συνετοὺς καὶ τοὺς σοφούς.
β) Δίπτωτα· δέχονται δύο αντικείμενα σε δύο διαφορετικές πλάγιες πτώσεις ή
δύο αντικείμενα σε αιτιατική, από τα οποία το ένα είναι πρόσωπο και το άλλο
πράγμα:
Ἔδωκε τὰ γράμματα τοῖς φίλοις.
Διδάσκουσι τοὺς παῖδας σωφροσύνην..
Aπό τα δύο διαφορετικά αντικείμενα ενός δίπτωτου ρήματος το ένα
ονομάζεται άμεσο, γιατί σ' αυτό μεταβαίνει άμεσα η ενέργεια του υποκειμένου,
και το άλλο ονομάζεται έμμεσο, γιατί σ' αυτό μεταβαίνει έμμεσα η ενέργεια του
υποκειμένου.
Άμεσο
+
Έμμεσο
αιτιατική γενική ή δοτική
αιτιατική
προσώπου
αιτιατική πράγματος ή
απαρέμφατο ή
δευτερεύουσα πρόταση
γενική δοτική
απαρέμφατο ή
δευτερεύουσα πρόταση
γενική ή δοτική
Παραδείγματα
Ἀποδώσω τὰ ἡμίσεα τοῖς φίλοις. [άμεσο – έμμεσο]
Διδάσκει τοὺς νέους τὴν ἀρετήν. [άμεσο – έμμεσο]
34. Εκπαιδευτήρια Γεωργίου Ζώη Αρχαία Ελληνική Γλώσσα Γ’ Γυμνασίου
33 | Σ ε λ ί δ α
Ἔπεισαν τοὺς Θηβαίους βοηθεῖν. [άμεσο – έμμεσο]
Ἡ ἀριθμητικὴ διδάσκει ἡμᾶς ὅσα ἐστὶν τὰ τοῦ ἀριθμοῦ. [άμεσο – έμμεσο]
Το απαρέμφατο
Η ονοματική φύση του απαρεμφάτου φαίνεται από το ότι μπορεί να έχει
άρθρο (ουδετέρου γένους, ενικού αριθμού) σε όλες τις πτώσεις, π.χ. τὸ πράττειν,
τοῦ πράττειν. Λέγεται τότε έναρθρο απαρέμφατο και παρουσιάζει τις
συντακτικές χρήσεις ενός ουσιαστικού (δέχεται άρνηση μή), π.χ. Τὸ λακωνίζειν
ἐστὶ φιλοσοφεῖν (το έναρθρο απαρέμφατο τὸ λακωνίζειν είναι υποκείμενο του
ρήματος ἐστί).
Το άναρθρο απαρέμφατο είναι πιο συχνό και έχει πολλές συντακτικές
χρήσεις, οι κυριότερες από τις οποίες είναι: αντικείμενο σε προσωπικά ρήματα
και υποκείμενο σε απρόσωπα ρήματα ή απρόσωπες εκφράσεις. Το άναρθρο
απαρέμφατο χρησιμοποιείται ευρύτατα στον αρχαίο ελληνικό λόγο.
Διακρίνεται σε:
1. Ειδικό· απαντά σε κάθε χρόνο, δέχεται άρνηση οὐ και μεταφράζεται με
«ότι» + οριστική του χρόνου στον οποίο βρίσκεται:
Ἐγὼ δὲ οὔθ' ὑμᾶς ταύτην ἔχειν τὴν γνώμην ἡγοῦμαι. (ότι ούτε εσείς έχετε)
Αἰγινῆται ἔλεγον οὐκ εἶναι αὐτόνομοι κατὰ τὰς σπονδάς. (ότι δεν ήταν)
2. Τελικό· δεν απαντά σε χρόνο μέλλοντα, δέχεται άρνηση μή και
μεταφράζεται με «να» + υποτακτική του χρόνου στον οποίο βρίσκεται:
Καὶ ὑπὸ ὀργῆς ἔδοξεν αὐτοῖς παῖδας καὶ γυναῖκας ἀνδραποδίσαι. (να
υποδουλώσουν)
Εὐρυμέδοντα ἐπὶ τῶν πλειόνων νεῶν ἀποπέμψειν ἔμελλον. (να στείλουν)
Το υποκείμενο του απαρεμφάτου απαντά σε ονομαστική ή σε αιτιατική
πτώση. Έτσι έχουμε δύο διαφορετικές συντάξεις:
α) Ταυτοπροσωπία· το υποκείμενο του απαρεμφάτου είναι το ίδιο με το
υποκείμενο του ρήματος από το οποίο εξαρτάται το απαρέμφατο. Στην
περίπτωση αυτή το υποκείμενο του απαρεμφάτου παραλείπεται και
εννοείται σε πτώση ονομαστική:
Βούλομαι πάλιν τοὺς θεοὺς παρακαλέσαι. [Υ: ἐγὼ]
Ἀδείμαντος ᾐτιάθη ὑπό τινων προδοῦναι τὰς ναῦς. [Υ: Ἀδείμαντος]
35. Εκπαιδευτήρια Γεωργίου Ζώη Αρχαία Ελληνική Γλώσσα Γ’ Γυμνασίου
34 | Σ ε λ ί δ α
β) Ετεροπροσωπία· το υποκείμενο του απαρεμφάτου είναι διαφορετικό
από το υποκείμενο του ρήματος από το οποίο εξαρτάται το απαρέμφατο.
Στην περίπτωση αυτή το υποκείμενο του απαρεμφάτου τίθεται σε
αιτιατική, αλλά μεταφράζεται με ονομαστική:
Ὁ δὲ τούς τε φρουροὺς καὶ Καλλίβιον ἁρμοστὴν συνέπραξεν αὐτοῖς
πεμφθῆναι. (Εκείνος συνήργησε να σταλούν σ' αυτούς οι φρουροί και ο
Καλλίβιος για αρμοστής.)
Ἐγὼ νομίζω κοινὸν ἐχθρὸν ἁπάντων τῶν Ἑλλήνων εἶναι βασιλέα.
Απρόσωπη Σύνταξη
Απρόσωπα ονομάζονται τα ρήματα που χρησιμοποιούνται στο γ' ενικό
πρόσωπο και δε δέχονται ως υποκείμενο πρόσωπο ή πράγμα. Από αυτά μερικά
τα συναντάμε μόνο ως απρόσωπα:
χρή (= πρέπει, είναι αναγκαίο, χρειάζεται), μέλλει (= πρόκειται), ἔξεστι (=
είναι δυνατό)
Απρόσωπες εκφράσεις είναι οι περιφράσεις που σχηματίζονται:
από το ρήμα ἐστὶ και ένα αφηρημένο ουσιαστικό ή το ουδέτερο ενός επιθέτου ή
μιας μετοχής:
ἀγαθόν ἐστι (= είναι καλό), ἀναγκαῖον ἐστί, ἀνάγκη ἐστὶ, θαυμαστόν
ἐστι, καλόν ἐστι, κίνδυνός ἐστι, ), ἄξιόν ἐστι (= αξίζει), δεινόν ἐστι (=
είναι φοβερό, παράλογο), δέον ἐστὶ (= πρέπει), δῆλον ἐστὶ, δίκαιόν
ἐστι, εἰκός ἐστι (= είναι φυσικό), ῥᾴδιόν ἐστι (= είναι εύκολο), σαφές
ἐστι, φανερόν έστι κ.α.
Το απρόσωπο ρήμα (ή η απρόσωπη έκφραση) παίρνει
ως υποκείμενο απαρέμφατο. Είναι φανερό ότι το υποκείμενο του απαρεμφάτου
θα είναι διαφορετικό από το υποκείμενο του ρήματος. Άρα θα έχουμε
ετεροπροσωπία. Αυτό έχει ως συνέπεια το υποκείμενο του απαρεμφάτου να
βρίσκεται σε πτώση αιτιατική.
Αρκετά συχνά όμως δίπλα στο απρόσωπο ρήμα ή στην απρόσωπη
έκφραση δεν υπάρχει μια αιτιατική ως υποκείμενο του απαρεμφάτου. Στη θέση
της υπάρχει μια δοτική, η οποία δείχνει το πρόσωπο στο οποίο αναφέρεται το
απρόσωπο ρήμα, γι’ αυτό και την ονομάζουμε δοτική προσωπική.
36. Εκπαιδευτήρια Γεωργίου Ζώη Αρχαία Ελληνική Γλώσσα Γ’ Γυμνασίου
35 | Σ ε λ ί δ α
Ἀνάγκη ἐστὶ μάχεσθαι(= είναι αναγκαίο να πολεμήσουμε)
[Η απρόσωπη έκφραση ἀνάγκη ἐστὶ έχει ως υποκείμενο το απαρέμφατο
μάχεσθαι]
Ἔξεστί σοι, ὦ υἱέ, σῶσαι τὸν πατέρα. (είναι δυνατόν σε σένα)
[Το απρόσωπο ρήμα Ἔξεστί έχει ως υποκείμενο το απαρέμφατο σῶσαι και
η δοτική προσωπική είναι το σοί, η οποία μετατρέπεται σε αιτιατική σε για
να γίνει το υποκείμενο του απαρεμφάτου.]
Η μετοχή
Οι μετοχές, ανάλογα με τη συντακτική τους λειτουργία, διακρίνονται σε
τρεις κατηγορίες: επιθετικές, κατηγορηματικές, επιρρηματικές.
Επιθετική Κατηγορηματική
Μεταφράζεται ως αναφορική
πρόταση με τις λέξεις «που», «ο
οποίος». Συνήθως είναι
έναρθρη.
Συντακτικά καταλαμβάνει
θέσεις ουσιαστικών και
επιθέτων. Ὁ φεύγων πόνους
φεύγει τιμάς (= αυτός που
αποφεύγει τους κόπους
αποφεύγει και τις τιμές).
Μεταφράζεται με
τιςλέξεις «να», «ότι»και
(σπανιότερα, όταν εξαρτάται
από ρήμα ψυχικού
πάθους) «που».
Εξαρτάται συνήθως από ρ.
συνδετικά, γνωστικά, αισθητικά,
έναρξης, λήξης, ψυχικού
πάθους.
Ἐμοὶ χαρίζου ἀποκρινόμενος (=
Κάνε μου τη χάρη να μου
απαντήσεις).
Επιρρηματική
Λειτουργεί ως επίρρημα. Μπορεί να
είναι:
τροπική [μτφρ. με ν.ε. μετοχή (-
ντας), «με το να»]
Ἦλθεν ἔχων (= έχοντας) ὀλίγας
ναῦς.
χρονική (μτφρ. «όταν», «αφού»,
«ενώ»)
Οὗτος τοσαῦτα εἰπὼν (= αφού
είπε) ἀπῆλθεν.
37. Εκπαιδευτήρια Γεωργίου Ζώη Αρχαία Ελληνική Γλώσσα Γ’ Γυμνασίου
36 | Σ ε λ ί δ α
αιτιολογική (μτφρ. «επειδή»,
«αφού», «εφόσον»)
Κινδυνεύσαντες (= επειδή
κινδύνευσαν) ἡττηθῆναι
ἀπεχώρησαν.
τελική (μτφρ. «για να», δηλώνει
σκοπό και βρίσκεται σε χρόνο
μέλλοντα)
Τοῦτο λέξων (= για να
πω) ἔρχομαι.
υποθετική (μτφρ. «αν»)
Ταῦτα ποιοῦντες (= αν
κάνετε) τὰ δίκαια ψηφιεῖσθε.
εναντιωματική (μτφρ. «αν και»,
«μολονότι»)
Ὀλίγοι ὄντες (= αν και
ήταν) ἐνίκησαν.
Συνημμένη και απόλυτη μετοχή
H επιρρηματική μετοχή διακρίνεται σε:
α) Συνημμένη· το υποκείμενό της έχει και άλλη συντακτική θέση στην
πρόταση. Συνημμένες είναι οι τελικές και ενίοτε οι υπόλοιπες
επιρρηματικές μετοχές:
Ἔπεμψε Θεόπομπον εἰς Λακεδαίμονα ἀπαγγελοῦντα τὰ γεγονότα. [τελική,
το A του ρήματος είναι και Y τηςμετοχής.]
Ὁ Ἀγησίλαος ἐκείνους μὲν καίπερ ὁρῶν οὐκ ἐδίωκε. [εναντιωματική, το Y
του ρήματος είναι και Y της μετοχής.]
β) Απόλυτη· το υποκείμενό της είναι λέξη που δεν έχει άλλη συντακτική
θέση στην πρόταση, αλλά λειτουργεί αποκλειστικά ως υποκείμενο της
μετοχής. Η απόλυτη μετοχή τίθεται σε πτώση γενική (γενική απόλυτη) ή
αιτιατική (αιτιατική απόλυτη).
Κρέοντος βασιλεύοντος οὐ μικρὰ συμφορὰ κατέσχε Θήβας. [χρονική]
Ἀποπλεῖ οἴκαδε καίπερ μέσου χειμῶνος ὄντος. [εναντιωματική]
38. Εκπαιδευτήρια Γεωργίου Ζώη Αρχαία Ελληνική Γλώσσα Γ’ Γυμνασίου
37 | Σ ε λ ί δ α
1η Ενότητα: Η Ελένη και η καταστροφή της Τροίας
ΚΕΙΜΕΝΟ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
Εἰ ἐν Ἰλίῳ Ἑλένη ἦν,
Αν η Ελένη βρισκόταν στην
Τροία,
ἀπέδοντο ἄν αὐτὴν τοῖς Ἕλλησιν οἱ
Τρῶες,
οι Τρώες θα την έδιναν στους
Έλληνες,
ἑκόντος γε ἤ ἄκοντος Ἀλεξάνδρου.
με τη θέληση ή χωρίς τη θέληση
του Αλέξανδρου (Πάρη).
Οὐ γὰρ δὴ οὕτω γε φρενοβλαβής ἦν
Πρίαμος οὐδὲ οἱ ἄλλοι Τρῶες,
Γιατί βέβαια δεν ήταν τόσο
παράφρονας ο Πρίαμος ούτε οι
άλλοι Τρώες,
ὥστε τοῖς σφετέροις σώμασι καὶ τοῖς
τέκνοις καὶ τῇ πόλει κινδυνεύειν
ἐβούλοντο,
ώστε να βάζουν σε κίνδυνο τη
ζωή τη δική τους και των παιδιών
τους και της πόλης τους,
ὅπως Ἀλέξανδρος Ἑλένῃ συνοικῇ.
για να ζει ο Αλέξανδρος μαζί με
την Ελένη.
Εἰ δὲ τοι καὶ ἐν τοῖς πρώτοις χρόνοις
ταῦτα ἐγίγνωσκον,
Κι αν βέβαια και στα πρώτα
χρόνια είχαν αυτή τη γνώμη,
ἐπεὶ πολλοὶ μὲν τῶν ἄλλων Τρώων,
μάλιστα δὲ οἱ αὑτοῦ υἱεῖς,
όταν πολλοί άλλοι Τρώες και
μάλιστα και τα παιδιά του,
ὁπότε συμμίσγοιεν τοῖς Ἕλλησιν,
ἀπώλλυντο,
σκοτώνονταν όσες φορές
συγκρούονταν με τους Έλληνες,
Πρίαμος, εἰ καὶ αὐτὸς Ἑλένῃ συνώκει,
ο Πρίαμος, ακόμη κι αν
συγκατοικούσε ο ίδιος με την
Ελένη,
ἀπέδωκεν ἄν αὐτὴν Μενελάῳ, θα την επέστρεφε στο Μενέλαο,
ἵνα αὐτὸς καὶ οἱ ὑπήκοοι αὐτοῦ
ἀπαλλαγεῖεν τῶν παρόντων κακῶν.
για να απαλλαγούν ο ίδιος και οι
υπήκοοί του από τις συμφορές
της εποχής τους.
39. Εκπαιδευτήρια Γεωργίου Ζώη Αρχαία Ελληνική Γλώσσα Γ’ Γυμνασίου
38 | Σ ε λ ί δ α
Ἀλλ’ οὐ γὰρ εἶχον Ἑλένην ἀποδοῦναι
Αλλά δεν είχαν την Ελένη, για
να την επιστρέψουν
οὐδὲ λέγουσιν αὐτοῖς τὴν ἀλήθειαν
ἐπίστευον οἱ Ἕλληνες,
ούτε τους πίστευαν οι Έλληνες,
παρόλο που αυτοί έλεγαν την
αλήθεια,
ὡς μὲν ἐγὼ γνώμην ἀποφαίνομαι, όπως εγώ πιστεύω,
τοῦ δαιμονίου παρασκευάζοντος επειδή ο θεός μηχανευόταν
ὅπως πανωλεθρίᾳ ἀπολόμενοι
με την ολοκληρωτική τους
καταστροφή
καταφανὲς τοῦτο τοῖς ἀνθρώποις
ποιήσωσι,
να κάνουν ολοφάνερο στους
ανθρώπους αυτό,
ὡς τῶν μεγάλων ἀδικημάτων
ότι δηλαδή για τις μεγάλες
αδικίες
μεγάλαι εἰσὶ καὶ αἱ τιμωρίαι παρὰ τῶν
θεῶν.
μεγάλες είναι και οι τιμωρίες
από τους θεούς.
Ἡρόδοτος, Ἱστορίη 2.120 (διασκευή)
Μετάφραση:
Αν η Ελένη βρισκόταν στην Τροία, θα την επέστρεφαν οι Τρώες στους
Έλληνες με ή χωρίς τη θέληση του Αλεξάνδρου. Γιατί βέβαια δεν ήταν τόσο
παράφρων ο Πρίαμος, ούτε οι άλλοι Τρώες, ώστε να θέτουν σε κίνδυνο τη ζωή
τη δική τους και των παιδιών τους και την πόλη τους, για να ζει ο Αλέξανδρος
μαζί με την Ελένη. Κι αν βέβαια είχαν αυτή τη γνώμη τα πρώτα χρόνια, όταν
πολλοί από τους άλλους Τρώες, και κυρίως οι γιοι του, σκοτώνονταν κάθε φορά
που συγκρούονταν με τους Έλληνες, ο Πρίαμος, ακόμη κι αν συγκατοικούσε ο
ίδιος με την Ελένη, θα την επέστρεφε στο Μενέλαο, για να απαλλαγούν ο ίδιος
και οι υπήκοοί του από τα παρόντα δεινά. Αλλά, βέβαια, δεν είχαν την Ελένη,
ώστε να την επιστρέψουν, κι ούτε τους πίστευαν οι Έλληνες, παρόλο που αυτοί
έλεγαν την αλήθεια, όπως εγώ πιστεύω, επειδή ο θεός μηχανευόταν για να
κάνουν με την ολοκληρωτική τους καταστροφή ολοφάνερο στους ανθρώπους
αυτό, ότι, δηλαδή, για τα μεγάλα αδικήματα είναι και μεγάλες οι τιμωρίες από
τους θεούς.
40. Εκπαιδευτήρια Γεωργίου Ζώη Αρχαία Ελληνική Γλώσσα Γ’ Γυμνασίου
39 | Σ ε λ ί δ α
Ερμηνευτικά σχόλια
Εἰ ἐν Ἰλίῳ Ἑλένη ἦν, ἀπέδοντο ἂν αὐτὴν τοῖς Ἕλλησιν
οἱ Τρῶες, ἑκόντος γε ἢ ἄκοντος Ἀλεξάνδρου:
Ο Ηρόδοτος συνηθίζει να εκθέτει και τη δική του κρίση για την αλήθεια ή
όχι των διηγήσεων που παραθέτει. Στην προκειμένη περίπτωση δηλώνει ότι
πείστηκε από τους Αιγύπτιους ιερείς για την παρουσία της Ελένης στην Αίγυπτο
και όχι στην Τροία και δικαιολογεί αυτή την εκτίμησή του. Η εκδοχή αυτή
απαντά και σε άλλα έργα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, όπως
στην Ἑλένη του Ευριπίδη και στην Παλινῳδία του Στησιχόρου, ενώ ενέπνευσε
και νεοέλληνες ποιητές, όπως τον Γ. Σεφέρη στο ποίημά του Ἑλένη . Σύμφωνα
με μια άλλη εκδοχή, αυτή των Περσών, οι Τρώες δεν αρνήθηκαν ότι είχαν στα
χέρια τους την Ελένη, υποστήριξαν όμως ότι δεν ήταν υποχρεωμένοι να την
επιστρέψουν, αφού και οι Έλληνες δεν υπέστησαν καμία συνέπεια για την
αρπαγή της Μήδειας.
Οὐ γὰρ δὴ οὕτω γε φρενοβλαβὴς ἦν ὁ Πρίαμος οὐδὲ οἱ ἄλλοι
Τρῶες, ὥστε τοῖς σφετέροις σώμασι καὶ τοῖς τέκνοις καὶ τῇ πόλει
κινδυνεύειν ἐβούλοντο, ὅπως Ἀλέξανδρος Ἑλένῃ συνοικῇ:
Ο Πρίαμος, ο βασιλιάς της Τροίας, όπως και κάθε ηγέτης άξιος του τίτλου
του, δε θα επέτρεπε να κινδυνεύσει ο λαός του μόνο και μόνο για να
ικανοποιηθεί η επιθυμία του γιου του Αλεξάνδρου (Πάρη) να ζήσει με την
Ελένη. Ο Ηρόδοτος εξηγεί με τη λογική τη μυθολογική-ποιητική παράδοση.
τοῦ δαιμονίου παρασκευάζοντος:
Μια από τις βασικές ιδέες που διέπουν το ιστορικό έργο του Ηροδότου, με
την οποία ερμηνεύει την εξέλιξη των γεγονότων στην ανθρώπινη ζωή και
ιστορία, είναι η ενεργή παρέμβαση του θείου στα ανθρώπινα πράγματα, με
σκοπό την αποκατάσταση της τάξης μεταξύ θεών και ανθρώπων. Έτσι, και το
γεγονός της κατάληψης της Τροίας από τους Έλληνες παρουσιάζεται εδώ ως
αποτέλεσμα της θείας βούλησης. Ο Ηρόδοτος κάνει λόγο για θεϊκό φθόνο που
εκδηλώνεται, όταν ο άνθρωπος υπερβεί κάποια όρια. Το έγκλημα, κατά τον
Ηρόδοτο, δε μένει ατιμώρητο.
41. Εκπαιδευτήρια Γεωργίου Ζώη
Ερωτήσεις κατανόησης
1. Ποια στάση θα τηρούσαν οι Τρώες, αν η Ελένη
2. Για ποιο λόγο ο Πρίαμος θα έδινε πίσω την Ελένη στους
3. Ποια επιχειρήματα συνηγορούν με τη θέση του Ηροδότου για επιστροφή
της Ελένης στους Έλληνες, αν αυτή βρισκόταν στα χέρια των Τρώων; Να
βρείτε τις σχετικές φράσεις.
4. Ποια ήταν η απάντηση των Τρώων στην απαίτηση για επιστροφή της
Ελένης και ποια η αντίδραση των Ελλήνων;
5. Ποιον θεωρεί υπεύθυνο ο ιστορικός για την αντίδραση των Ελλήνων
βρείτε τη σχετική φράση.
6. Ποιος ήταν ο σκοπός της θε
7. Ποιο ρόλο διαδραματί
τον Ηρόδοτο;
Παράλληλα κείμενα
Πρώτο παράλληλο κείμενο
Η ομορφιά και η αρπαγή της ωραίας Ελένης έχουν εμπνεύσει πολλούς
καλλιτέχνες και λογοτέχνες, Έλληνες και ξένους. Παραθέτουμε ένα μικρό
απόσπασμα από την Ἑλένη του Γιώργου Σεφέρη.
«Δὲν μπῆκα στὸ γαλαζόπλωρο καράβι.
Ποτὲ δὲν πάτησα τὴν
Μὲ τὸ βαθύ στηθόδεσμο
αὐτὸ τὸ ἀνάστημα
ἴσκιοι καὶ χαμόγελα παντο
στοὺς ὤμους στοὺς μηρούς στ
ζωντανὸ δέρμα, καὶ τὰ
μὲ τὰ μεγάλα βλέφαρα
Καὶ στὴν Τροία;
Τίποτε στὴν Τροία - ἕνα
Ἔτσι τὸ θέλαν οἱ θεοί.
Κι ὁ Πάρης, μ’ ἕναν ἴσκιο πλάγιαζε σ
Αρχαία Ελληνική Γλώσσα Γ’ Γυμνασίου
40
Ποια στάση θα τηρούσαν οι Τρώες, αν η Ελένη βρισκόταν στην Τροία;
Για ποιο λόγο ο Πρίαμος θα έδινε πίσω την Ελένη στους ‘Ελληνες
Ποια επιχειρήματα συνηγορούν με τη θέση του Ηροδότου για επιστροφή
της Ελένης στους Έλληνες, αν αυτή βρισκόταν στα χέρια των Τρώων; Να
βρείτε τις σχετικές φράσεις.
ταν η απάντηση των Τρώων στην απαίτηση για επιστροφή της
Ελένης και ποια η αντίδραση των Ελλήνων;
Ποιον θεωρεί υπεύθυνο ο ιστορικός για την αντίδραση των Ελλήνων
βρείτε τη σχετική φράση.
Ποιος ήταν ο σκοπός της θεϊκής παρέμβασης;
Ποιο ρόλο διαδραματίζουν οι θεοί στα ανθρώπινα πράγματα σύμφωνα με
Πρώτο παράλληλο κείμενο
Η ομορφιά και η αρπαγή της ωραίας Ελένης έχουν εμπνεύσει πολλούς
καλλιτέχνες και λογοτέχνες, Έλληνες και ξένους. Παραθέτουμε ένα μικρό
του Γιώργου Σεφέρη.
γαλαζόπλωρο καράβι.
ν ἀντρειωμένη Τροία».
βαθύ στηθόδεσμο, τὸν ἥλιο στὰ μαλλιά, κι
χαμόγελα παντοῦ
ς μηρούς στὰ γόνατα·
30
ὰ μάτια
βλέφαρα, ἦταν ἐκεῖ, στὴν ὄχθη ἑνὸς Δέλτα.
να εἴδωλο.
.
35
σκιο πλάγιαζε σὰ νὰ ἦταν πλάσμα 40
Γ’ Γυμνασίου
| Σ ε λ ί δ α
βρισκόταν στην Τροία;
‘Ελληνες;
Ποια επιχειρήματα συνηγορούν με τη θέση του Ηροδότου για επιστροφή
της Ελένης στους Έλληνες, αν αυτή βρισκόταν στα χέρια των Τρώων; Να
ταν η απάντηση των Τρώων στην απαίτηση για επιστροφή της
Ποιον θεωρεί υπεύθυνο ο ιστορικός για την αντίδραση των Ελλήνων; Να
ζουν οι θεοί στα ανθρώπινα πράγματα σύμφωνα με
Η ομορφιά και η αρπαγή της ωραίας Ελένης έχουν εμπνεύσει πολλούς
καλλιτέχνες και λογοτέχνες, Έλληνες και ξένους. Παραθέτουμε ένα μικρό
42. Εκπαιδευτήρια Γεωργίου Ζώη Αρχαία Ελληνική Γλώσσα Γ’ Γυμνασίου
41 | Σ ε λ ί δ α
ἀτόφιο·
κι ἐμεῖς σφαζόμασταν γιὰ τὴν Ἑλένη δέκα χρόνια.
Γ. Σεφέρης, Ἑλένη
Δεύτερο παράλληλο κείμενο
Ο Γοργίας στο έργο του Ἑλένης ἐγκώμιον, ένα ρητορικό παίγνιο, απαριθμεί
τέσσερις παράγοντες στους οποίους ενδεχομένως οφείλεται η φυγή της Ελένης με
τον Πάρη: α) τους θεούς και την τύχη, β) τη βία, γ) τον πειστικό λόγο και δ) τον
έρωτα. Και οι τέσσερις, κατά τον Γοργία, είναι ανώτεροι από την ανθρώπινη
βούληση, άρα η Ελένη δεν ευθύνεται για την πράξη της.
Ἢ γὰρ Τύχης βουλήμασι καὶ θεῶν βουλεύμασι καὶ Ἀνάγκης ψηφίσμασιν
ἔπραξεν ἃ ἔπραξεν, ἢ βίᾳ ἁρπασθεῖσα, ἢ λόγοις πεισθεῖσα, ἢ ἔρωτι ἁλοῦσα. Εἰ
μὲν οὖν διὰ τὸ πρῶτον, ἄξιος αἰτιᾶσθαι ὁ αἰτιώμενος· θεοῦ γὰρ προθυμίαν
ἀνθρωπίνῃ προμηθίᾳ ἀδύνατον κωλύειν. [...] Εἰ οὖν τῇ Τύχῃ καὶ τῷ θεῷ τὴν
αἰτίαν ἀναθετέον, τὴν Ἑλένην τῆς δυσκλείας ἀπολυτέον.
Γοργίας, Ἑλένης ἐγκώμιον 6
Μετάφραση
Έκανε όσα έκανε είτε από θέλημα της Τύχης και απόφαση των θεών και
της Ανάγκης προσταγή, είτε επειδή αρπάχτηκε με τη βία, είτε επειδή πείσθηκε
με λόγια, είτε επειδή από τη θωριά ερωτεύτηκε. Αν λοιπόν είναι το πρώτο,
πρέπει την ευθύνη να την έχει μόνο ο υπαίτιος· γιατί είναι αδύνατον η
προαπόφαση του θεού να εμποδιστεί από την ανθρωπίνη προνοητικότητα.
Αφού από τη φύση του το ανώτερο δεν εμποδίζεται από το κατώτερο, παρά το
κατώτερο κυριαρχείται και καθοδηγείται από το ανώτερο, και το ανώτερο
κυβερνά ενώ το κατώτερο ακολουθεί. Αλλά ο θεός είναι ανώτερος από τον
άνθρωπο και ως προς τη βία και ως προς τη σοφία και ως προς τα υπόλοιπα. Αν
λοιπόν πρέπει να αποδώσουμε την ευθύνη στην Τύχη και στο θεό, την Ελένη
πρέπει οπωσδήποτε να την απαλλάξουμε από την καταισχύνη.
Μετάφραση: Π. Καλλιγάς
43. Εκπαιδευτήρια Γεωργίου Ζώη
Ερωτήσεις σύγκρισης –εμπέδωσης
1. Ποιο από τα κείμενα αποκαθιστά πιο αποτελεσματικά την τιμή και την
αξιοπρέπεια της Ελένης και γιατί;
2. Ποιες ήταν οι πραγματικές αιτίες του Τρωικού πολέ
Γλωσσικά-ομόρριζα
Για καθεμία από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου της Ενότητας να
βρείτε τρεις ετυμολογικά συγγενείς τους στη ν.ε. :
ἀπέδοντο , φρενοβλαβὴς , σφετέροις, πόλει,
ἀπώλλυντο, συνῴκει, ἀπέδωκεν
καταφανὲς.
Αρχαία Ελληνική Γλώσσα Γ’ Γυμνασίου
42
εμπέδωσης
Ποιο από τα κείμενα αποκαθιστά πιο αποτελεσματικά την τιμή και την
αξιοπρέπεια της Ελένης και γιατί;
Ποιες ήταν οι πραγματικές αιτίες του Τρωικού πολέμου;
ό τις παρακάτω λέξεις του κειμένου της Ενότητας να
βρείτε τρεις ετυμολογικά συγγενείς τους στη ν.ε. :
, σφετέροις, πόλει, συνοικῇ, ἐγίγνωσκον, συμμίσγοιεν
πέδωκεν , ὑπήκοοι ἀποδοῦναι, ἀποφαίνομαι, πανωλεθρί
Γ’ Γυμνασίου
| Σ ε λ ί δ α
Ποιο από τα κείμενα αποκαθιστά πιο αποτελεσματικά την τιμή και την
ό τις παρακάτω λέξεις του κειμένου της Ενότητας να
συμμίσγοιεν
ποφαίνομαι, πανωλεθρίᾳ,
48. Εκπαιδευτήρια Γεωργίου Ζώη Αρχαία Ελληνική Γλώσσα Γ’ Γυμνασίου
47 | Σ ε λ ί δ α
1.14 Γλῶσσα λανθάνουσα τὰ __________ λέγει (ὁ, ἡ ἀληθής, τὸ ἀληθές).
Επαναληπτικές ασκήσεις στα ρήματα
1. Να συμπληρώσετε τους κατάλληλους τύπους της Υποτακτικής.
………………………….(β’ εν. Ενεστ.)
θεραπεύω …………………………..(γ’ εν. Ενεστ.)
…………………………..(α’ πληθ. Ενεστ.)
…………………………..(β’ πληθ. Ενεστ.)
………………………….(β’ εν. Αορ.)
ἀγοράζω …………………………..(γ’ πληθ. Αορ.)
…………………………..(α’ εν. Αορ.)
…………………………..(β’ πληθ. Αορ.)
………………………….(β’ εν. Παρακ.)
κινδυνεύω …………………………..(γ’ εν. Παρακ.)
…………………………..(α’ πληθ. Παρακ.)
…………………………..(β’ πληθ. Παρακ.)
2. Να συμπληρώσετε τις προτάσεις με τον κατάλληλο τύπο του ρήματος
που βρίσκεται στην παρένθεση.
2.1 Ἐάν υμεῖς τήν ἡμετέραν χώραν ……………………….(βλάπτω, υποτ. αορ.),
ἀδικήσετε.
49. Εκπαιδευτήρια Γεωργίου Ζώη Αρχαία Ελληνική Γλώσσα Γ’ Γυμνασίου
48 | Σ ε λ ί δ α
2.2 Ἐάν τά χρήματα …………………………(δημεύω, υποτ. αορ.), καλῶς
ποιήσουσι.
2.3 Ἡμεῖς……………………………..(παιδεύω, υποτ. ενεστ.) τόν απαίδευτον.
2.4 Σύ ἄδικος ὢν …………………………(φονεύω, υποτ. παρακ.) αὐτόν.
Επαναληπτικές ασκήσεις στο συντακτικό
1. Να συντάξετε τις παρακάτω προτάσεις και να βρείτε τα είδη των ρημάτων
(μεταβατικά μονόπτωτα ή δίπτωτα, αμετάβατα, συνδετικά).
1.1 Αὐτοὺς ἀπεστέρησαν βίου.
1.2 Ἀποδώσω τὰ ἡμίσεα τοῖς φίλοις.
1.3 Διδάσκει τοὺς νέους τὴν ἀρετήν.
1.4 Τῆς εἰρήνης ἐπεθυμήσαμεν.
1.5 Τοῦθ' ὑμᾶς ἀναμνήσω.
1.6 Oἱ πολέμιοι ἐπετίθεντο.
1.7 Οἱ θεοὶ νίκην ἡμῖν διδόασιν.
1.8 Οἱ Ἀθηναῖοι ἐφρούρουν τὰ τείχη.
1.9 Ἡ γεωργία τέχνη ἐστί.
1.10Ἐπαινοῦμεν τοὺς δικαίους.
1.11Ὁ ποταμὸς διαβατὸς ἐγένετο.
1.12Oἱ τριάκοντα πονηροὶ ἦσαν.
50. Εκπαιδευτήρια Γεωργίου Ζώη Αρχαία Ελληνική Γλώσσα Γ’ Γυμνασίου
49 | Σ ε λ ί δ α
2η Ενότητα: Θυσία για την πατρίδα
ΚΕΙΜΕΝΟ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
Ὥστε προσήκει τούτους
εὐδαιμονεστάτους ἡγεῖσθαι,
Επομένως ταιριάζει να θεωρούμε
αυτούς πάρα πολύ ευτυχισμένους,
οἵτινες ὑπέρ μεγίστων καί καλλίστων
κινδυνεύσαντες
οι οποίοι αφού κινδύνευσαν για τα πιο
μεγάλα και τα πιο ωραία
οὕτω τόν βίον ἐτελεύτησαν, έτσι τελείωσαν τη ζωή τους,
οὐκ ἐπιτρέψαντες περί αὑτῶν τῇ τύχη χωρίς να εμπιστευθούν τους εαυτούς
τους στην τύχη
οὐδ’ ἀναμείναντες τόν αὐτόματον
θάνατον,
ούτε να περιμένουν το φυσικό θάνατο,
ἀλλ’ ἐκλεξάμενοι τόν κάλλιστον. αλλά με το να προτιμήσουν τον πιο
ωραίο.
Καί γάρ τοι ἀγήρατοι μέν αὐτῶν αἱ
μνῆμαι,
Και γι’ αυτό βέβαια είναι αγέραστες οι
μνήμες τους
ζηλωταί δέ ὑπό πάντων ἀνθρώπων αἱ
τιμαί·
και αξιοζήλευτες οι τιμές τους απ’
όλους τους ανθρώπους·
οἵ πενθοῦνται μέν διά τήν φύσιν ὡς
θνητοί,
αυτοί πενθούνται λόγω της φύσης
τους ως θνητοί,
ὑμνοῦνται δέ ὡς ἀθάνατοι διά τήν
ἀρετήν.
εξυμνούνται όμως ως αθάνατοι λόγω
της γενναιότητάς τους.
Καί γάρ τοι θάπτονται δημοσίᾳ, Και γι’ αυτό βέβαια θάβονται με
δημόσια φροντίδα
καί ἀγῶνες τίθενται ἐπ’ αὐτοῖς ῥώμης
καί σοφίας καί πλούτου,
και καθιερώνονται αγώνες δύναμης
και σοφίας και πλούτου προς τιμή
τους,
ὡς ἀξίους ὄντας τούς ἐν τῷ πολέμῳ
τετελευτηκότας
με την ιδέα ότι (επειδή) είναι άξιοι
αυτοί που έχουν σκοτωθεί στον
πόλεμο
ταῖς αὐταῖς τιμαῖς καί τούς ἀθανάτους να τιμούνται με τις ίδιες τιμές με τους
51. Εκπαιδευτήρια Γεωργίου Ζώη Αρχαία Ελληνική Γλώσσα Γ’ Γυμνασίου
50 | Σ ε λ ί δ α
τιμᾶσθαι. αθάνατους.
Ἐγώ μέν οὖν αὐτούς καί μακαρίζω τοῦ
θανάτου καί ζηλῶ,
Εγώ λοιπόν και τους καλοτυχίζω και
τους ζηλεύω για το θάνατό τους
καί μόνοις τούτοις ἀνθρώπων οἶμαι
κρεῖττον εἶναι γενέσθαι,
και νομίζω ότι μόνο αυτοί από τους
ανθρώπους άξιζαν να ζήσουν,
οἵτινες, ἐπειδή θνητῶν σωμάτων
ἔτυχον,
οι οποίοι, αφού έλαβαν θνητά σώματα,
ἀθάνατον μνήμην διά τήν ἀρετήν
αὑτῶν κατέλιπον.
κληροδότησαν αθάνατη μνήμη λόγω
της ανδρείας τους.
Λυσίας, Ἐπιτάφιος τοῖς Κορινθίων βοηθοῖς 79-81
Μετάφραση
Επομένως ταιριάζει να θεωρούμε αυτούς πάρα πολύ ευτυχισμένους, οι
οποίοι αφού κινδύνευσαν για τα πιο μεγάλα και τα πιο ωραία έτσι τελείωσαν τη
ζωή τους, χωρίς να εμπιστευθούν τους εαυτούς τους στην τύχη ούτε να
περιμένουν το φυσικό θάνατο, αλλά με το να προτιμήσουν τον πιο ωραίο. Και
γι’ αυτό βέβαια είναι αγέραστες οι μνήμες τους και αξιοζήλευτες οι τιμές τους
απ’ όλους τους ανθρώπους· αυτοί πενθούνται λόγω της φύσης τους ως θνητοί,
εξυμνούνται όμως ως αθάνατοι λόγω της γενναιότητάς τους. Και γι’ αυτό
βέβαια θάβονται με δημόσια φροντίδα και καθιερώνονται αγώνες δύναμης και
σοφίας και πλούτου προς τιμή τους, με την ιδέα ότι είναι άξιοι αυτοί που έχουν
σκοτωθεί στον πόλεμο να τιμούνται με τις ίδιες τιμές με τους αθάνατους. Εγώ
λοιπόν και τους καλοτυχίζω και τους ζηλεύω για το θάνατό τους και νομίζω ότι
μόνο αυτοί από τους ανθρώπους άξιζαν να ζήσουν οι οποίοι, αφού έλαβαν
θνητά σώματα, κληροδότησαν αθάνατη μνήμη λόγω της ανδρείας τους.
