1. 57-р сургууль багш Ж.Энхцэцэг
Теле хичээл /10 дугаар анги/
Сэдэв: Нийгмийн давхраажилт
Улаанбаатар хот 2009 он

2. Бүлэг сэдвийн нэр: Нийгмийн давхраажилт
Дэд сэдвүүд :
• Нийгмийн тэгш биш байдал ба давхраажилт
• Нийгэм дэх шилжих хөдөлгөөн
• Монгол дахь ядуурал
• Монгол улсын нийгмийн хамгааллын тогтолцоо
Сэдэв 1: Нийгмийн тэгш биш байдал ба давхраажил
Нийгмийн анги бүлгүүд эрх
мэдэл, нэр хүнд, эд
хөрөнгө зэргээрээ нэг нь
нөгөөгийнхөө дээр буюу
доор байрлах байдлыг нийгмийн
давхраажил гэнэ.

3. Боолчлол
Энэ нь хүмүүсийг ямар ч эрх мэдэлгүй болгож ,
хөлсгүй зарцлах ѐс .
Каст
• Брахман – Санваартан
• Кшатрий-вант улсын захирагчид, цэргийн дайчид
• Вайша- Худалдаачид ба гар урчууд
• Шудра- Тариачид, зарц, ажилчид
• Үл хамаарагсад-Хамгийн доод ажил эрхлэгчид

4. Язгуур
Зан заншил ба хуулиар бэхэжсэн , үеэс үед залгамжлуулдаг эрх ба үүрэгтэй нийгмийн бүлэг юм.
Язгуур
1-р язгуур 2-р язгуур 3-р язгуур
Хаад, тайж нар, Шашны дээд
цэргийн мяндагтан Чөлөөт төриачид,
язгууртнууд нараас сүм хамжлага ажилтан,
хийдийн доод худалдаачид, гар
зиндааны урчууд
ажилтан нар
Анги
• Орчин үеийн нийгэм дэх бусдаас орлого, боловсрол, эрх мэдэл, нэр хүндээрээ ялгаатай
аливаа нийгмийн давхрааг анги гэнэ.
АНУ-ын анги
1. Дээд анги Дээд / угсаа залгамжилсан баячууд 1%/
Доод / шинээр төрсөн баячууд 2%/
2. Дунд анги Дээд / эмч, хуульч, зохион бүтээгч г.м 15%/
Доод / Цагаан цамцтан 1/3%/
3. Ажилчин анги / хөх цамцтан 1/3% /
4. Доод анги Ядуус / мэргэжилгүй ажилчид , үйлчлэгч, манаач нар /
15-20% Доодос / самбаатай, дайсагнагч, идэвхигүй, эмгэгтэй /

5. Монголын нийгмийн давхраажилт
Үечлэл Давхраажилт
1. Ноѐдын /эхэс дээдэс, ноѐд түшмэд /
1920 оноос өмнө 2. Лам хуврага / хутагт хувилгаад, дунд, доод лам нар /
3. Ардууд / суман ард, хамжлага ард, шавь ард /
1. Ажилчин анги
2. Хоршоолсон ард
1920-1990 он
3. Сэхээтний давхрага
4. Номинклатурчдын анги / дарга /
1. Дээд анги / тансаг амьдралтай хүмүүс -3% /
2. Дунд анги - Дээд / боломжийн амьдралтай - 8-15%/
- Дунд / Өдөр тутмын хэрэгцээгээ хангаж байгаа
1990 оноос хойш хүмүүс -30-35%/
2. Доод анги - / Өдөр тутмын хэрэгцээгээ дөнгөж хангаж байгаа
хүмүүс эсвэл бүр хангаж чадахгүй байгаа иргэд
50-60%/
Даалгавар №1
Дараах асуултанд хариул.
1.а. Нийгмийн давхраажилт нь төрөөс шалтгаалдаг уу ? Хувь хүн өөрөөс нь шалтгаалдаг уу ?
/ үзэл бодлоо илэрхийл /
1.б. Доорх дүрсүүдээс сонгож Монголын нийгмийн давхраажилтыг тайлбарлана уу ?
/ Д.Буян НТМ – 21-27 хуудас /
Сэдэв 2: Нийгмийн шилжих хөдөлгөөн
Давхраажлын шатаар дээшээ,
доошоо юмуу эсвэл хэвтээ
чиглэлээр шилжих хөдөлгөөнийг нийгмийн
шилжих хөдөлгөөн гэнэ .

6. Нийгмийн шилжих хөдөлгөөний ангилал
Даалгавар №2-А Судалгааны даалгавар
• 1990 оноос хойш танай аав ээж, ах эгч, дүү нарын нийгэмд эзлэх байр суурь яаж өөрчлөгдсөн
бэ ? /Судалгааг хийхдээ дараах зааварчилгааг ашиглаарай /
Хүний нэр Боловсрол Мэргэжил Ажил албан тушаал Амьдрал ахуй
1. Судалгаанд хамрагдсан хүмүүс нь тухайн сум, дүүрэг, хорооны иргэдийн доторх нийгмийн
шилжих хөдөлгөөний төлөөлөл болж чадахаар зохион байгуулна уу ?
2. Мэдээллээ үндэслэн илтгэл бич . / 5 минут /
/ Сурах бичгийн 85-95 хуудас, Д.Буян НТМ номны 30-31 хуудас /
Даалгавар №2-б
Хувийн малтай өрхийн бүлэглэл / СБ-ийн 94 хуудас /
Малын тоо 2004 2005 2006 2007 2008
10 хүртэл 28010 24280 21710 19326 17391
11-30 34295 32214 27791 24373 23202
31-50 28930 26919 24175 21002 20707
51-100 48860 46138 43687 40962 40168
101-200 47946 49498 52445 54441 54469
201-500 34941 38245 44765 51200 54265
501-999 5367 6527 8458 11460 13337
1000-1499 943 1354 2024 2922 3501
1500-2000 98 142 182 251 325
2001-ээс дээш 47 74 129 179 182
Дүн 229437 225391 225366 226116 227547
А.Хүснэгтийн тоон мэдээллүүдийг Excel программд оруулж график , диаграммаар харуулан тус бүр
дээр нь дүгнэлт хийх
Б. Цөөн , дундаж болон олон толгой малтай өрхүүдийн хуваарилалт, өсөлт бууралтын хандлага
шалтгааныг өөрийн үзэл бодлоор тайлбарла.

7. Сэдэв 3: Монгол дахь ядуурал
• Ядуурал гэдэг нь амьдралын
үйл ажиллагааны хэвийн
төвшин стандартыг эдийн
засгийн нөөцөөр хангаж
чадахгүй байгаа төлөв
байдлыг хэлнэ.
Монгол дахь ядуурлын шалтгаан
• А. Социализм хүмүүсийг бэлэнчлэх сэтгэлгээтэй болгосноос ядуурал ихэссэн
• Б. Зах зээлийн эдийн засагт шилжиж өмч хувьчлал , үнэ чөлөөлсний үрээр зарим цөөн
малтай хүмүүс амьдралын хэрэгцээгээ хангаж чадахгүйд хүрсний зэрэгцээ хөрөнгө , мөнгөний
хомсдлоос болж зарим үйлдвэрлэлийн салбарууд зогсож газар тариалан уналтанд орж
ажилгүйдэл нэмэгдсэн
• В. Дэлхийн эдийн засгийн хямралын нөлөөгөөр эдийн засаг, үйлдвэрлэл үйлчилгээ ,
борлуулалтын хэмжээ буурснаас мөн л ажилгүйдэл ихэссэн .
Ядуурлын босго
• Хувь хүн буюу гэр бүл нь
хүнс, хувцас, орон гэртэй
байхад хүрэлцэх доод
орлого гэж албан ѐсоор
тогтоосон мөнгөний хэмжээг
ядуурлын босго гэх ба
түүнээс доош орлоготой хүмүүсийг ядуус гэнэ.

8. Даалгавар №3 / С/Б-ийн 97-р хуудас /
• Хүн амын амжиргааны доод төвшин бүс нутгаар / 2009 оны 3 сар /
Бүс нутаг Хамрагдах аймгууд Амжиргааны доод
төвшин төгрөгөөр
Баруун бүс Баян-Өлгий, Говь-Алтай, Завхан, Увс , Ховд 96100
Хангайн бүс Архангай, Баянхонгор, Булган, Өвөрхангай, 90600
Хөвсгөл, Орхон
Төвийн бүс Говь-Сүмбэр, Дорноговь, Дундговь, Өмнөговь, 91200
Сэлэнгэ, Төв, Дархан-Уул
Зүүн бүс Дорнод , Сүхбаатар, Хэнтий, 86300
Улаанбаатар Улаанбаатар 101100
А. Дээрх хүснэгтийг ашиглан өөрийнхөө амьдралын төвшинг тодорхойл
Б. Орон нутгийнхаа хэмжээнд ядуурлыг хэрхэн бууруулах талаар эргэцүүлэн дүгнэлт хийж “Ядуурал
, түүнээс гарах арга зам” сэдвээр эссэ бич. / үгийн тоо 120-150 /
В. Өрхийн төсөв хийж орлогоо нэмэгдүүлэх боломжийг судлаарай.
Цалин, урамшуулал
Түрээсийн орлого
Тэтгэвэр тэтгэмж
Өрхийн нийт орлого
Аж ахуйн ашиг
Тусламж хандив
Нийт орлого

9. Өрхийн ...-р сарын төсөв
Зарлагын Юунд зарах Тоо ширхэг Нэгжийн үнэ Нийт үнэ Тайлбар
чиглэл
Төлбөр • Цахилгаан 50квт 52 төг 2600 төг
хураамж • Байр
• Хог
• Сургалт
• Татвар г.м
Хүнс • Мах
• Гурил
• Будаа г.м
Эд зүйл • Хувцас
• Тавилга г.м
Соѐлын • Ном, хэвлэл
бараа • Үзвэр
үйлчилгээ
• Г.м
Бусад
Бүгд
Сэдэв4: Монгол улсын нийгмийн хамгааллын тогтолцоо
Нийгмийн хамгаалал гэдэг нь
нийгмийн бүх гишүүдийн
хэвийн амьдрахад
шаардагдах эдийн засаг,
эрх зүйн нөхцөл боломжийг
бүрдүүлэхэд чиглэгдсэн төрийн бодлого үйл
ажиллагааны систем

10. Монгол улсын нийгмийн хамгааллын тогтолцоо
Нийгмийн даатгал
Нийгмийн халамж
Äààòãóóëàã÷ ºíäºð Òºðººñ äýìæëæã àâàõ øààðäëàãàòàé, ÍÄ-í
íàñëàõ,õºäºëìºðèéí ÷àäâàðàà õóóëèàð òýòãýâýð àâàõ ýðõ ¿¿ñýýã¿é õèéãìèéí
àëäàõ,ºâ÷ëºõ, àæèëã¿é ýìçýã á¿ëãèéíõýíä òóñëàìæ äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ
áîëîõîä,òýð÷ëýí íàñ áàðàõàä ò¿¿íèé
àñðàìæèíä íü áàéñàí õ¿ì¿¿ñò
òýòãýâýð, òýòãýìæ º òºëáºð ºãºõ
Нийгмийн
халамжийн нөхцөлт
Халамжийн тэтгэвэр мөнгөн тэтгэмж ,
Заавал Сайн дураар тусламж , хөнгөлөлт
даатгуулах даатгуулах , үйлчилгээ
даатгал даатгал
 Ахмад
настны
халамжийн
 Жирэмсэн
 Аж ахуйн нэгж, тэтгэвэр
 Хувиараа болон нярай,
байгууллага  Хөгжлийн
хөдөлмөр хөхүүл
иргэнтэй бэрхшээлтэй
эрхэлгчид хүүхэдтэй
хөдөлмөрийн иргэдийн
 Чөлөөт уран эхэд олгох
гэрээгээр хадамжийн
бүтээлчид тэтгэмж
ажиллагч тэтгэвэр
 Хувийн аж  Ахмад
иргэд  4 ба түүнээс
ахуйтан настныг асарч
 Төрийн албан дээш
малчид байгаа иргэнд
хаагч хүүхэдтэй өрх
тариаланчид олгох тэтгэмж
 Аж ахуйн нэгж, толгойлсон
45 насанд  Хүүхдийн
байгууллагын нөхцөлт
болон иргэний хүрсэн эх /50
насанд мөнгөн
малыг тэтгэмж
гэрээний дагуу хүрсэн эцэг/
маллаж
байгаа малчид
Даалгавар №4
1. Нийгмийн хамгааллын үндсэн ойлголтуудыг тайлбарлана уу?
2. Нийгмийн даатгалд даатгуулахын ач холбогдол юу вэ ?
3. Даатгуулагч тэтгэвэр , тэтгэмж авах ямар болзол байдаг вэ ?
4. Даатгалын сан хэрхэн бүрэлддэг вэ ?
5. Нийгмийн халамжийн сангийн орлого ямар эх үүсвэрээс бүрэлдэх вэ ?
6. Нийгмийн халамжийн тэтгэвэр тэтгэмжийг хэн авдаг вэ ?
7. Нийгмийн халамжийн болон асрамжийн үйлчилгээнд хэн хамрагдах вэ ?
8. Нийгмийн халамжийн болон асрамжийн үйлчилгээний ямар нэр төрлүүд байдаг вэ?
/ Сурах бичгийн 99-100 хуудсыг ашиглан хийгээрэй /