1. Sanayi Toplumundan
Bilgi Toplumuna Geçiş Sürecinde
Temel Dinamikler
Yaşar Tonta
Hacettepe Üniversitesi
tonta@hacettepe.edu.tr
yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/tonta.html
Bilgi Çağı ve Teknolojik Gelişmeler Işığında Toplum, Yönetim, Yönetici ve Lider Yaklaşımları Uluslararası Sempozyumu, 1
12-13 Mayıs 2005, İstanbul

2. Plan
• Sanayi Toplumu - Bilgi Toplumu
Karşılaştırması
• Servetten Bilgiye
• Modern Uygarlığın Aşamaları
• Akıl Oyunu
• Herkes İçin Bilgi Toplumu
• Sonuç
Bilgi Çağı ve Teknolojik Gelişmeler Işığında Toplum, Yönetim, Yönetici ve Lider Yaklaşımları Uluslararası Sempozyumu, 2
12-13 Mayıs 2005, İstanbul

3. Terminoloji
• “Bilgi toplumu”
• “Kapitalist ötesi toplum”
• “Bilgi çağı”
• “Yeni ekonomi”
• ...
Bilgi Çağı ve Teknolojik Gelişmeler Işığında Toplum, Yönetim, Yönetici ve Lider Yaklaşımları Uluslararası Sempozyumu, 3
12-13 Mayıs 2005, İstanbul

4. Bilgi Toplumuna Giden Yol
Güç Süre (yıl)
Tarım Devrimi insan 1000
Sanayi Devrimi makine 300
Bilgi Devrimi bilgi 100
Toffler (1981)
Bilgi Çağı ve Teknolojik Gelişmeler Işığında Toplum, Yönetim, Yönetici ve Lider Yaklaşımları Uluslararası Sempozyumu, 4
12-13 Mayıs 2005, İstanbul

5. Sanayi Toplumu
• Kitlesel üretim ve kitlesel dağıtım
• “Üret, depola, sat”
• Standartlaşma
• “Mekanistik örgütlenme”
• “Sürekli gelişme”
• Geleneksek eğitim
• Katı/hiyerarşik yönetim
• Merkezileşmeye dayanan ekonomik modeller
Bilgi Çağı ve Teknolojik Gelişmeler Işığında Toplum, Yönetim, Yönetici ve Lider Yaklaşımları Uluslararası Sempozyumu, 5
12-13 Mayıs 2005, İstanbul

6. “Müthiş Düzen Çağı”
İstediğimiz mal ya da hizmeti
en iyi fiyata, dünyanın her
yerinden anında satın alma
Kaynak: Reich, 2000, p. 15
Bilgi Çağı ve Teknolojik Gelişmeler Işığında Toplum, Yönetim, Yönetici ve Lider Yaklaşımları Uluslararası Sempozyumu, 6
12-13 Mayıs 2005, İstanbul

7. Servetten Bilgiye
• En temel ekonomik kaynak “bilgi”
• Bilgi “kalkınmanın can damarı”
• Bilgi rekabetin vazgeçilmez unsuru
• “Zenginlik yaratmak için kullanılan
kaynakların hiç biri bilgi kadar önemli
değil”
Bilgi Çağı ve Teknolojik Gelişmeler Işığında Toplum, Yönetim, Yönetici ve Lider Yaklaşımları Uluslararası Sempozyumu, 7
12-13 Mayıs 2005, İstanbul

8. Bilgi Patlaması
• 5 Exabyte (5 x 1018 byte)
• 2002’de dünyada üretilen yeni bilgi miktarı (5
x 1018 byte)
• 5 Exabyte’lık bilgi = 37,000 yeni Kongre
Kütüphanesi!
• “Yüzey web”de 10 milyar belge var (167
Terabyte) var
• “Derin web”de 550 milyar belge var
(91857 Terabyte)
Kaynak: BrightPlanet & Lyman and Varian
Bilgi Çağı ve Teknolojik Gelişmeler Işığında Toplum, Yönetim, Yönetici ve Lider Yaklaşımları Uluslararası Sempozyumu, 8
12-13 Mayıs 2005, İstanbul

9. Bilgi Toplumu
• Kitlesel özelleştirme ve kişiselleştirme
• “Sat, üret, teslim et”
• “Dinamik örgütlenme”
• Müşteri odaklı eğitim / Sürekli gelişme
• Gevşek / yatay yönetim
• Özelleşmeye dayanan ekonomik modeller
Bilgi Çağı ve Teknolojik Gelişmeler Işığında Toplum, Yönetim, Yönetici ve Lider Yaklaşımları Uluslararası Sempozyumu, 9
12-13 Mayıs 2005, İstanbul

10. Bilgi Toplumunda İşgücü Dağılımı
“simgesel
diğer analistler”
%25 %25
kişisel işçiler
hizmetçiler %20
%30
Reich (1992)
Bilgi Çağı ve Teknolojik Gelişmeler Işığında Toplum, Yönetim, Yönetici ve Lider Yaklaşımları Uluslararası Sempozyumu, 10
12-13 Mayıs 2005, İstanbul

11. Modern Uygarlığın Üç Aşaması
• Militarizasyon / devlet kurma
• Sanayileşme / şirket kurma
• Enformatizasyon / ”intelprise” kurma
Kumon (1992)
Bilgi Çağı ve Teknolojik Gelişmeler Işığında Toplum, Yönetim, Yönetici ve Lider Yaklaşımları Uluslararası Sempozyumu, 11
12-13 Mayıs 2005, İstanbul

12. Pazarlık/Müzakere Teknikleri
• Tehdit
– “İsteklerimi yerine getirmezsen sana saldırırım”
• Değişim (Mübadele)
– “İsteklerimi kabul edersen ben de seninle
işbirliği yaparım”
• İkna
– “İsteklerimi kabul etmen senin yararına”
Bilgi Çağı ve Teknolojik Gelişmeler Işığında Toplum, Yönetim, Yönetici ve Lider Yaklaşımları Uluslararası Sempozyumu, 12
12-13 Mayıs 2005, İstanbul

13. Manipülasyon Teknikleri
• Zorlama / Cebir
– Başkalarını istediğinizi yapmaya zorlama
• İstismar
– Başkalarının savunma boşluklarından
yararlanma
• Özendirme
– başkalarının kendiliğinden sizin istediğiniz
durumlara ulaşmaları için ortamlar yaratma
Bilgi Çağı ve Teknolojik Gelişmeler Işığında Toplum, Yönetim, Yönetici ve Lider Yaklaşımları Uluslararası Sempozyumu, 13
12-13 Mayıs 2005, İstanbul

14. Modern Uygarlığın İlk Aşaması
• “Ulusal egemenlik” kutsal kavram
• Modern, bağımsız devletlerin kurulması
• “Prestij oyunu”
– Prestij oyunu tehdit ve zorlamanın bir aracı
– İşgalci savaşlar ve “uluslararası toplum”da
diplomasi
• Uluslararası hukuk
Bilgi Çağı ve Teknolojik Gelişmeler Işığında Toplum, Yönetim, Yönetici ve Lider Yaklaşımları Uluslararası Sempozyumu, 14
12-13 Mayıs 2005, İstanbul

15. Modern Uygarlığın 2. Aşaması
• “Özel mülkiyet” kutsal kavram
• Modern sınai teşebbüslerin kurulması
• “Servet oyunu”
– Servet oyunu değişim ve istismarın aracı
– “Dünya pazarı” üretim ve satışlara dayanan
rekabetçi oyunun arenası
• Ticari ve medeni kanun
Bilgi Çağı ve Teknolojik Gelişmeler Işığında Toplum, Yönetim, Yönetici ve Lider Yaklaşımları Uluslararası Sempozyumu, 15
12-13 Mayıs 2005, İstanbul

16. Modern Uygarlığın 3. Aşaması
• “Bilgi hakları” kutsal kavram
• Modern bilgi “intelprise”larının kurulması
• “Akıl oyunu”
– Akıl oyunu ikna ve özendirmenin aracı
– Akıl tedariki ve sergilenmesi için
“intelprise”ların küresel akıl pazarında (global
intelplace) rekabet etmesi
• Bilgi haklarını düzenleyen kurallar sistemi
Bilgi Çağı ve Teknolojik Gelişmeler Işığında Toplum, Yönetim, Yönetici ve Lider Yaklaşımları Uluslararası Sempozyumu, 16
12-13 Mayıs 2005, İstanbul

17. Akıl Oyununun Ön Koşulları
• Zihinsel uyanış
• Teknolojik gelişmeler
• Kurallar sistemi
Bilgi Çağı ve Teknolojik Gelişmeler Işığında Toplum, Yönetim, Yönetici ve Lider Yaklaşımları Uluslararası Sempozyumu, 17
12-13 Mayıs 2005, İstanbul

18. Zihinsel Uyanış
• Servet oyununda kendi kendine yeten,
bağımsız modern birey anlayışı hakim
• Akıl oyununda ise birey çeşitli toplumsal
bağlamlarda ve ilişkilerde göreceli
özgürlüğe sahip bir “bağlamsal”
(contextual) olarak kabul edilir
• Akıl oyununda birey çoklu ilişkilerden
oluşan ağın bir üyesi
• Varlık olarak çevrenin bir parçası
Bilgi Çağı ve Teknolojik Gelişmeler Işığında Toplum, Yönetim, Yönetici ve Lider Yaklaşımları Uluslararası Sempozyumu, 18
12-13 Mayıs 2005, İstanbul

19. Teknolojik Gelişmeler
• “Ağların ağı” Internet aracılığıyla küresel
düzeyde bilgi işleme ve iletişim olanağı
• Internet, “intelprise”ların çalışma yeri
• “İntelprise”lar
– toplumsal bir sistem olarak işlev gören ağ
örgütleri
– küresel akıl pazarına bilgi sağlayarak bilginin
sanayileşmesine yardımcı oluyorlar
Bilgi Çağı ve Teknolojik Gelişmeler Işığında Toplum, Yönetim, Yönetici ve Lider Yaklaşımları Uluslararası Sempozyumu, 19
12-13 Mayıs 2005, İstanbul

20. Kurallar Sistemi
• Bilgi haklarının düzenlenmesi
• Bilgi hakları diğer mülkiyet haklarından
farklı
– Satma, devretme, paylaşma sonucu bilgi
kaybı söz konusu değil
– Bilginin paylaşımı ağ ortamında daha avantajlı
– Ağlar bilgi dağıtımı için pazarlardan daha iyi
bir toplumsal sistem
Bilgi Çağı ve Teknolojik Gelişmeler Işığında Toplum, Yönetim, Yönetici ve Lider Yaklaşımları Uluslararası Sempozyumu, 20
12-13 Mayıs 2005, İstanbul

21. Servet Oyunu
• Servet oyununda girişimciler
(entrepreneurs) fabrikalarda belli malları
üretir ve satarlar
• Mal ve hizmetler toplumsal yararı ıspatlar
• Amaç servet kazanmak ve ticaret yapmak
için simgesel ve genel bir güç elde etmek
• Pazar, girişimcilerin etkinliklerinin
toplumsal yararının değerlendirildiği bir
arena
Bilgi Çağı ve Teknolojik Gelişmeler Işığında Toplum, Yönetim, Yönetici ve Lider Yaklaşımları Uluslararası Sempozyumu, 21
12-13 Mayıs 2005, İstanbul

22. Akıl Oyunu I
• “İntelpreneur”ler bireysel ve spesifik bilgi
üretip bu bilgiyi diğerleriyle paylaşırlar
• Bilgi gerçeğin, iyiliğin ve güzelliğin
toplumsal değerini ifade eder
• Amaç “akıl” üreterek başkaları üzerinde
etki yaratma ya da simgesel ve genel ikna
etme yeteneği kazanma
• Küresel akıl pazarı (global intelplace)
“intelpreneur”lerin etkinliklerinin toplumsal
yararının değerlendirildiği bir arena
Bilgi Çağı ve Teknolojik Gelişmeler Işığında Toplum, Yönetim, Yönetici ve Lider Yaklaşımları Uluslararası Sempozyumu, 22
12-13 Mayıs 2005, İstanbul

23. Akıl Oyunu II
• İkna ve özendirme
• “İntelpreneur”lerin ağ türü örgütlere,
topluluklara (“bağlaçlar”) sağladıkları
paylaşılabilir bilgiler
• Bağlaçların amacı akıl pazarından bilgi
sağlayarak bu bilgileri yaşamlarını daha
anlamlı hale getirmek için kullanmak
• Bağlaçlar en temel toplumsal grup
Bilgi Çağı ve Teknolojik Gelişmeler Işığında Toplum, Yönetim, Yönetici ve Lider Yaklaşımları Uluslararası Sempozyumu, 23
12-13 Mayıs 2005, İstanbul

24. Küresel Akıl Pazarı (Intelplace)
• Bilginin çoğu zaman ücretsiz sağlanması ve
kullanımının özendirilmesi
• Bilginin toplumsal değerinin paylaşıldıkça
artması
• “Entellektüel merkantilizm”: Paylaşılabilen bilgi
ürünlerini mal gibi satarak servet biriktirmek
• Mal satışını düzenleyen yasalara göre bilgi
paylaşımını düzenlemek uygun değil
• Bağımsız ulus-devletler akıl ve servet oyunlarını
yöneten güç merkezleri olarak işlev görmeye
devam edebilecekler mi?
Bilgi Çağı ve Teknolojik Gelişmeler Işığında Toplum, Yönetim, Yönetici ve Lider Yaklaşımları Uluslararası Sempozyumu, 24
12-13 Mayıs 2005, İstanbul

25. Herkes İçin Bilgi Toplumu
• Dünya Bilgi Toplumu Doruk Toplantısı, Cenevre,
10-12 Aralık 2003
– Herkesin bilgi yaratabildiği, bilgiye erişebildiği,
bilgiden yararlanabildiği ve bilgi paylaşabildiği
– insan odaklı, kapsayıcı ve kalkınma yönelimli Bilgi
Toplumu kurma ortak arzusu ve adanmışlığı
• Herkes İçin Bilgi Toplumunun ana ilkeleri
saptandı
• Bin Yıl Kalkınma amaçlarını gerçekleştirmek için
bilgi ve iletişim teknolojilerinin (BİT) kullanılması
kararlaştırıldı
Bilgi Çağı ve Teknolojik Gelişmeler Işığında Toplum, Yönetim, Yönetici ve Lider Yaklaşımları Uluslararası Sempozyumu, 25
12-13 Mayıs 2005, İstanbul

26. Bilgi Toplumunda Politikalar
• “Bilgiyi düzenleme biçimi insanları düzenleme
biçimini saptar; bunun tersi de geçerlidir.”
(Toffler)
• Bilgi politikaları bir toplumun yapısı ve yönetimi
hakkında fikir verir
• Bilgi toplumunda sorunların %80’i insan kaynaklı
• Sanayi toplumunun paradigmalarıyla (tehdit,
cebir, servet) Herkes İçin Bilgi Toplumu
kurulamaz
• Herkes İçin Bilgi Toplumu “akıl” ile kurulur
• Sorunları çözmenin biricik yolu “akıl”dır
Bilgi Çağı ve Teknolojik Gelişmeler Işığında Toplum, Yönetim, Yönetici ve Lider Yaklaşımları Uluslararası Sempozyumu, 26
12-13 Mayıs 2005, İstanbul

27. Sonuç
• Türkiye, AB Bilgi Toplumuyla (eEurope+)
bütünleşme çabaları sırasında yaşadığı
toplumsal ayrışmaları (bifurcations) ve
karşılaştığı sorunları Sanayi Toplumunun
paradigmalarıyla çözmeye çalışmaktadır
• Bilgi toplumu olabilmek için akıl ve bilimin
rehberliğine güvenmek, insanları daha iyi
eğitmek ve bilim ve teknolojiye daha fazla
yatırım yapmak gerekli
Bilgi Çağı ve Teknolojik Gelişmeler Işığında Toplum, Yönetim, Yönetici ve Lider Yaklaşımları Uluslararası Sempozyumu, 27
12-13 Mayıs 2005, İstanbul

28. Sanayi Toplumundan
Bilgi Toplumuna Geçiş Sürecinde
Temel Dinamikler
Yaşar Tonta
Hacettepe Üniversitesi
tonta@hacettepe.edu.tr
yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/tonta.html
Bilgi Çağı ve Teknolojik Gelişmeler Işığında Toplum, Yönetim, Yönetici ve Lider Yaklaşımları Uluslararası Sempozyumu, 28
12-13 Mayıs 2005, İstanbul