การศึกษาวิถีไทยในวรรณกรรมไทย

1. นายอธิวัฒน์ เสาสีนาด 138 ห้อง2
สรุปความรู้จากเรื่องขุนช้าง ขุนแผน : ตอน
นางศรีประจันยกนางวันทองให้ขุนช้าง
ขุนช้างขุนแผนเป็นวรรณคดีที่มีเรื่องราวเกี่ยวกับสมัยอยุธยา
แต่ไม่ปรากฏว่าแต่งขึ้นในสมัยอยุธยาสมัยใด
แต่มีผู้สันนิษฐานว่าเป็นเรื่องจริงที่เกิดขึ้นในแผ่นดินสมเด็จพระรามาธิบดีที่ ๒
และเล่ากันต่อๆ มาจนกลายเป็นนิยายพื้นเมืองของเมืองสุพรรณบุรี
ต่อมาได้มีผู้นาเรื่องขุนช้างขุนแผนมาแต่งเป็นกลอนเสภาเพื่อใช้ในการขับเสภ
า จึงทาให้เรื่องนี้เป็นที่นิยมและแพร่หลายมากขึ้น
ครั้นเสียกรุงแล้วบางตอนก็สูญหายไป บางตอนยังมีต้นฉบับเหลืออยู่
เรื่องไม่ติดต่อกัน พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยโปรดเกล้าฯ
ให้กวีหลายคนช่วยกันรวบรวมและแต่งขึ้นเรียกว่า เสภาหลวง
เป็นวรรณคดีที่มีค่าทั้งในด้านความไพเราะและในลีลาการแต่ง
ตลอดจนเค้าโครงเรื่อง
ได้รับการยกย่องตามพระราชบัญญัติวรรณคดีสโมสรในรัชกาลพระบาทสมเด็
จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวว่าเป็นยอดของหนังสือประเภทกลอนเสภา และได้รั
บประทับราชลัญจกรรูปพระคเณศไว้เป็ นเครื่องหมายของการยกย่องนั้นด้วย
เรื่องย่อ ตอน นางศรีประจันยกนางวันทองให้ขุนช้าง
นางศรีประจันบังคับให้นางพิมพิลาไลย แต่งงานกับขุนช้าง
แต่นางพิมพิลาไลยยังเป็นเมียพลายแก้ว
นางศรีประจันจึงร่วมมือกับขุนช้างโกหกว่าพลายแก้วตายแล้ว
ให้นางทองประศรีมายกเรือนพลายแก้วไปไว้ที่วัดเพื่อเป็นกุฏิของพระ
แล้วเปลี่ยนชื่อพิมพิลาไลยเป็นนางวันทอง
แต่นางวันทองรู้ว่าพลายแก้วยังไม่ตายจึงไม่ยอมแต่งงานกับขุนช้าง
เอาแต่เก็บตัวอยู่ในห้องไม่ยอมออกไปไหน
นางศรีประจันจึงเคี้ยนตีเพื่อให้นางวันทองยอมเข้าเรือนกับขุนช้าง
นางสายทองจึงอาสาปลอบนางวันทองเอง
จากเนื้อความในเรื่อง
สะท้อนให้เห็นถึงเรื่องราวของการวัฒนธรรมเรื่องการคลองเรือน
การคลุมถุงชน ประเพณี ความเชื่อ
และวิถีชีวิตของคนในสมัยอยุธยาอย่างเห็นได้ชัด ซึ่งสรุปประเด็นได้ดังนี้

2. นายอธิวัฒน์ เสาสีนาด 138 ห้อง2
๑.คติ/ความเชื่อ/ประเพณี
๑.๑ การคลุมถุงชน ในตอนนางศรีประจันยกนางวันทองให้ขุนช้าง
เป็นตอนที่แสดงให้เห็นถึงของคนในสมัยนั้น
คือเป็นการบังคับให้นางวันทองแต่งงานกับขุนช้างทั้งๆที่ไม่ได้รักกับขุนช้าง
และมีสามีอยู่แล้วคือพลายแก้ว ซึ่งออกทัพทาศึกสงครามอยู่ในขณะนั้น
ดังตัวอย่าง
ชะหอห้องของลูกข้าโตใหญ่ ขอบใจสิ้นทีแล้วอีพ่อ
จะเอาอะไรบอกไปอย่ารั้งรอ ปลูกหอให้ดีเถิดลูกอา
หอเก่าจะเอาไปปลูกวัด ก็ตามแต่ถนัดแม่ไม่ว่า
หอใหม่ใหญ่โตสมหน้าตา รีบร้นขนมาอย่านอนใจ
ว่าแล้วท่านยายศรีประจัน ลุกมาหาลูกพลันพลางปราศรั
ย
ประโลมปลอบวันทองให้ต้องใ
จ
จะมิให้รู้กลมารยา
ลูกเอ๋ยแม่คิดไม่รู้แล้ว สงสารออแก้วเป็นหนักหนา
จะตายจริงฤๅจะรอดตลอดมา ไม่รู้ว่าจะเป็นประการใด
คิดว่าหอห้องของเจ้านั้น เอาทาบุญสุนธรรม์ส่งไปให้
เดชะบุญผัวเจ้าไม่บรรลัย กลับมาปลูกใหม่ก็เหมือนกัน
เอาไปถวายวัดปลูกกุฎี กุศลจะมีเป็นแม่นมั่น
ถ้าผัวมาปลูกใหม่ให้ใหญ่ครัน จอมขวัญแม่จะว่าประการใด
ฯ
จากตัวอย่างบทประพันธ์ข้างต้น แสดงให้เห็นถึงการคลุมถุงชน คือ
นางศรีประจันได้ให้ขุนช้างปลูกเรือนหอรอ
แล้วตัวเองจะพูดปลอบใจให้นางวันทองยอมแต่งงานเอง
ซึ่งมีประโยคที่แสดงให้เห็นถึงการพูดให้ใจอ่อน หรือเชื่อฟัง เช่น
ประโลมปลอบวันทองให้ต้องใจ เป็นประโยคที่ทาให้เห็นว่า
จะปลอบใจให้นางวันทองใจอ่อนลง ถ้าผัวมาปลูกใหม่ให้ใหญ่ครัน
จอมขวัญแม่จะว่าประการใด ฯ ประโยคนี้
เป็นการเสนอว่าถ้ามีคนมาปลูกเรือนใหญ่กว่าให้ จะว่าอย่างไร
เป็นการเสนอสิ่งที่มากกว่าเพื่อให้นางวันทองใจอ่อน ซึ่งจะเห็นได้ว่า

3. นายอธิวัฒน์ เสาสีนาด 138 ห้อง2
การคลุมถุงชนของคนสมัยนั้น เป็นการพูดปลอบใจ หรือ ใช้วิธีการต่างๆ
การบังคับ เคี้ยนตี อานาจของพ่อแม่มีผลต่อชีวิตของลูกมาก
ลูกต้องอยู่ภายใต้อานาจของพ่อแม่
๑.๒ ธรรมเนียมการจัดเตรียมขันหมากตามประเพณีไทย
การจัดเตรียมขันหมากในสมัยอยุธยาในการไปสู่ขอภรรยาในสมัยอยุธยา
มีการเตรียมของมากมาย เหมือนในปัจจุบัน จะเห็นได้จาก ตอนที่
เถ้าแก่เปิดขันหมาก ดังตัวอย่าง
เถ้าแก่แก้เงินออกยื่นให้ แกจึงเปิดให้ไปบนเคหา
ขันหมากตั้งเคียงเรียงกันมา เถ้าแก่นาหน้าขึ้นนั่งพรม
เถ้าแก่ที่เรือนก็ต้อนรับ จึงนับโต๊ะเตียบใหญ่ใส่ขนม
ทั้งหมูไก่เหล้าเข้มเต็มขวดกล
ม
กล้วยส้มร้อยสิ่งตามสัญญา
ทุนสินเงินตราผ้าไหว้ เอาออกนับรับใส่โต๊ะสามขา
เถ้าแก่สองข้างต่างสนทนา ขนของเข้าเคหาด้วยทันใด
แถมพกยกให้ตามทานอง เอาข้าวของคาวหวานมาตั้งใ
ห้
เลี้ยงดูอิ่มหนาสาราญใจ เถ้าแก่กลับไปโดยฉับพลัน ฯ
จากตัวอย่างข้างต้น สะท้อนถึงวัฒนธรรมที่สืบทอดมาตั้งแต่สมัยโบราณ
การจัดขันหมาก เป็นพานของฝ่ายชายเชิญมาที่บ้านฝ่ายหญิง ประกอบด้วย พลู
2 พาน ในพานจะมี หมาก 8 ผล, พลู 4 เรียง ๆ ละ 8 ใบ, ถุงเงิน 2 ใบ, ถุงทอง
2 ใบ ข้างในบรรจุ ถั่วเขียว, งาดา, ข้าวเปลือก, ข้าวตอก และซองเงิน 1
ซองซึ่งจะมีทั้งขนม หมู ไก่ เหล้า ผลไม้ต่าง กล้วย ส้ม ข้าวของ เงิน
และสิงของตามสัญญาที่คุยกันไว้
ในปัจจุบันก็ตามความตกลงพอใจของทั้งสองฝ่าย
๑.๓ ธรรมเนียมการอยู่เรือน ในตอนนี้จะเห็นได้ชัด คือ เมื่อแต่งงานกัน
ฝ่ายชายจะต้องสร้างเรือนหอใหม่ให้ฝ่ายหญิง สมัยก่อนนั้น
เมื่ออกเรือนแล้วจะต้องแยกอยู่กันสองคน จะไม่อยู่เรือนเดียวกับพ่อแม่
และเมื่อเลิกรากัน หรือจบความสัมพันกัน ต้องยกเรือนออกไป ดังตัวอย่าง
คิดว่าหอห้องของเจ้านั้น เอาทาบุญสุนธรรม์ส่งไปให้

4. นายอธิวัฒน์ เสาสีนาด 138 ห้อง2
เดชะบุญผัวเจ้าไม่บรรลัย กลับมาปลูกใหม่ก็เหมือนกัน
เอาไปถวายวัดปลูกกุฎี กุศลจะมีเป็นแม่นมั่น
ถ้าผัวมาปลูกใหม่ให้ใหญ่ครัน จอมขวัญแม่จะว่าประการใด ฯ
จากข้อความข้างต้น จะเห็นได้ว่า เมื่อสามีตาย หรือเลิกกัน
จะต้องยกเรือนหออกไปทาบุญ หรือไปไว้ที่อื่น เพื่อเป็นการทาบุญหรือ
ไม่ให้นึกถึงกัน ซึ่งถือว่าเรือนหอเป็นตัวแทนของบุคคลนั้น
ในปัจจุบันไม่จาเป็นต้องปลูกเรือนใหม่ จะอยู่บ้านฝ่ายชายหรือฝ่ายหญิงก็ได้
ไม่มีธรรมเนียมปฏิบัติอย่างเคร่งครัด
๒.บริบททางสังคม
จากเรื่องขุนช้าง ขุนแผน ตอน นางศรีประจันยกนางวันทองให้ขุนช้าง
ทาให้เห็นบริบทสังคมในสมัยอยุธยาได้ดี เป็นสังคมที่มีชนชั้น
และยกย่อมคนที่มีฐานะดี เช่น ขุนช้าง ถึงแม้จะรูปไม่หล่อ แต่มีทรัพย์เยอะ
จึงทาให้มีแต่คนยอมรับ เงินมีอานาจเหนือทุกอย่าง ดังตัวอย่าง
ศรีประจันว่าพ่อเอ๋ยอย่าพักว่า ลูกข้าคงจะให้มันมีผัว
จะเกิดเหตุอย่างไรก็ไม่กลัว เงินทองรดหัวให้มันไป
คนทุกวันมันจะให้ใครดี ถึงหาไม่ว่ามีแกล้งเสกใส่
ถ้ามาดแม้นไปทัพกลับมีชัย ก็จะพึ่งอะไรได้กับมัน ฯ
จากตัวอย่างข้างต้น
จะเห็นได้ว่าค่านิยมเรื่องเงินมีบทบาทมาตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน
คนรวยย่อมมีอานาจเหนือคนจน มีแต่คนยอมรับ
อย่างที่ขุนช้างมีแต่คนยอมรับ
๓. ความรักของพี่น้อง
ความรักของนางสายทองกับนางวันทอง
เป็นความรักที่แสดงถึงความห่วงใยซึ่งกันและกัน
ในตอนนี้เป็นความรักของพี่สาวที่มีต่อน้องสาว ดังตัวอย่าง
ช่วยด้วยเถิดจะม้วยในครั้งนี้ ขอโทษน้องทีเถิดพี่ขา

5. นายอธิวัฒน์ เสาสีนาด 138 ห้อง2
สายทองได้ฟังหลั่งน้าตา วิ่งมาชิงไม้มิให้ตี
แม่อย่าหักด้ามพร้าด้วยหัวเข่า ตกนักงานข้าเจ้าอย่าจู้จี้
ฉันจะช่วยปลอบหล่อนให้อ่อนดี ทาไมที่จะเข้าหออย่าท้อใจ
ว่าแล้วแก้มัดที่มือน้อง พาเข้าในห้องยังร้องไห้
สายทองรีบร้นไปฝนไพล ทาหลังไหล่ลูบที่แนวตี
จากตัวอย่างข้างต้น ทาให้เห็นถึงความรักที่นางสายทองมีต่อนางวันทอง
เป็นความรักของพี่น้องที่แสดงถึงความผูกพันทางสายเลือด
และเป็นความรักที่มาจากสัญชาตญาณความรักของพี่น้องเดียวกัน
วรรณคดีเรื่องขุนช้าง ขุนแผน ทาให้เห็นว่ามนุษย์ทุกคนมีความโลภ
อยากได้อยากมีในสิ่งที่ใคร่ และเป็นเรื่องราวที่สะท้อนสังคมได้ดี
วรรณคดีเรื่องนี้ยังเป็นหลักฐานที่ให้ความรู้ในเรื่องราวความเป็นอยู่ของผู้คนแ
ละบ้านเมืองในสมัยต้นรัตนโกสินทร์ สมกับที่มีคากล่าวว่า
วรรณคดีเป็นกระจกเงาสะท้อนภาพความเป็นไปของบ้านเมืองในยุคนั้นๆ
ให้คนรุ่นหลังๆ ได้ทราบด้วย