Workshop financien M50 presentatie Jan van der Lei van de VNG over de financiele verhoudingen tussen rijk en gemeenten. Met name wordt ingegaan op het accres, de ontwikkelingen, knelpunten en het voorstel om het gemeentefonds te koppelen aan de ontwikkeling van het BNP

1. Komt de ‘oude’ accres in 2026 weer in de vaart?
Jan van der Lei
21 april 2023

2. Inflatie blijft hoog
Lonen stijgen mee
Rente op leningen
aan gemeenten is
van nihil / negatief
gestegen naar
gezond positief.
Kapitaallasten van
investeringen stijgen
flink door rentelasten.
Jan van der Lei, 21 april 2023

3. CPb
verwacht
lagere groei
economie
Jan van der Lei, 21 april 2023

4. Verschil
nieuwe
raming
CEP 23
Jan van der Lei, 21 april 2023
Nominaal accres = Volume-accres + Loon- en Prijs-accres
Met bevriezing
staat volume-
accres vast.
Door stijgende
LPO stijgt
nominaal accres.
Hier komt vanaf
2023 ook nog
extra bijstelling
LPO-accres 22 bij.
Door bevriezing volume-accres raming LPO-accres
apart in beeld. Percentage is mengpercentage van
prijsontwikkeling 60% loonvoet, 20% inkoop, 20%
investeringen
Jaar 2022 2023 2024 2025
LPO septembercirculaire 2021 2,40% 2,02% 2,32% 2,38%
LPO meicirculaire 2022 4,44% 3,12% 3,38% 3,30%
LPO septembercirculaire 2022 5,32% 4,12% 3,38% 3,30%
Nominaal accres percentage 8,43% 6,35% 6,67% 5,91%
Volume-accres 3,11% 2,23% 3,29% 2,61%
Centraal Economisch Plan 2023 2022 2023 2024 2025
a. Loonvoet overheid (60%) 6,5 4,0 5,2 5,8
b. Overheid materieel (imoc) (20%) 5,1 5,9 3,9 1,6
c. Overheid investeringen (iboi) (20%) 6,0 4,8 1,6 1,9
LPO-correctie 6,12% 4,54% 4,22% 4,18%
Veschil met MEV 23 1,68% 0,42% 0,84% 0,88%

5. Aan de correctie gemeentefonds voor loon en prijsontwikkeling
ligt het niet, en ook niet aan het volume-accres tot en met 2025
maar ….
Jan van der Lei, 21 april 2023

6. Samen uhh… , ga jij maar de trap af
Uitgaven gemeenten stijgen jaarlijks door:
- stijgende prijzen
- stijgende lonen
- bevolkingsgroei & vergrijzing
- hoogwaardigere publieke voorzieningen
door stijgende welvaart
Rijksbegroting groeit ongeveer gelijk op
met bbp.
1. Bij structureel hogere groei stijgen de
belastingen de pan uit.
2. Bij structureel lagere groei verdwijnen
de publieke voorzieningen langzaam
maar zeker.
3. Wel opwaartse druk door hogere groei
zorgkosten als gevolg van vergrijzing
en kosten klimaat-energietransitie.
Jan van der Lei, 21 april 2023
Twee problemen!
1. Structurele kortingen in 2026
2. Ontbreken jaarlijks volume-accres vanaf 26
Komt de trap op trap af systematiek door
koppeling aan de netto rijksuitgaven terug?
En vanaf welk jaar is de start 2026 of 2027?

7. Wordt het belastinggebied uitgebreid of
worden de kortingen weggenomen?
• Nu in 2026 structurele kortingen op gemeentefonds. Bij herstel
normering volume-accres in 2027 wordt de structurele korting op het
gemeentefonds door ontbreken structurele tranche volume-accres
2026 € 750 miljoen hoger. Eenmalig bedrag 2026 biedt geen
dekking voor structurele tranche volume-accres 2026.
• Bij uitbreiding belastinggebied in 2027 nog steeds sprake van
eenmalige kortingen op gemeentefonds in 2026.
• OZB-gebruikers eenvoudiger in te voeren dan ingezetenenheffing.
• Maar ook voor invoering 2027 uitbreiding belastinggebied is nog
geen pen op papier voor een wetsvoorstel gezet.
Jan van der Lei, 21 april 2023

8. Vanaf 2018 is het accres al stabiel door diverse aanpassingen:
1. Met grondslagverbreding in 2018 naar alle uitgavenkaders (brede koppeling) is
stabiliteit met factor twee toegenomen.
2. Door overstap Rijk in 2018 van prijspeil Nationale bestedingen voor indexatie
naar aparte indicatoren voor loon- en prijsontwikkeling overheid is
zogenaamde ruilvoetproblematiek weggenomen. Door koppeling aan rijksuitgaven
zijn gemeenten met deze wijziging meegelift en is ook daar de aansluiting tussen
indexatie voor loon- en prijsontwikkelingen en de kosten-ontwikkeling door
stijgende lonen en prijzen goed.
3. Na het coalitie-akkoord is door meerjarige bevriezing volume-accres de
ramingsstabiliteit van het volume-accres t/m 2025 optimaal.
Door de hogere groei zorgkosten op de rijksbegroting krijgen gemeenten eveneens
een hoger accres om de hogere groei van de gemeentelijke zorgkosten op te vangen.
Bij ombuigingen op de rijksbegroting vindt er een evenredige bezuiniging plaats op
het gemeentefonds. Dat gaat automatisch.
VNG voor behoud brede koppeling aan netto
uitgaven onder de vier kaders rijksbegroting
Jan van der Lei, 21 april 2023

9. 1. Volume-accres wordt berekend op basis van gemiddelde van gerealiseerde
volume-groei bbp in de acht achterliggende jaren t-9 t/m t-2. (Ramingen t-8 t/m
t-1, t-7 t/m t, t-6 t/m t+1, t-5 t/m t+2)
2. Prijs-indexatie voor een jaar met de raming prijspeil BBP uit het Centraal
Economisch Plan in maart van dat jaar.
• Bij koppeling aan nominale groei bbp blijft het aandeel van gemeentefonds
evenredig meegroeien met de economie (als er geen taakwijzigingen vanuit het rijk
plaatsvinden)
• Door voor de volumegroei uit te gaan van gemiddelde over acht jaar is sprake van
een stabiel accres.
• Bij economisch slechte tijden leveren gemeenten in de jaren erna ook evenredig in.
Fondsbeheerders hebben ambtelijk voorgesteld herstel
normering door koppeling aan nominale groei bbp
Jan van der Lei, 21 april 2023

10. Aansluitverschil prijspeil BBP met LPO-overheid
Standaarddeviatie van verschil = 0,86%
In 44% van de gevallen is destabiliserend
effect op volume-accres groter 0,86%.
Jan van der Lei, 21 april 2023

11. Stabiliteitswinst gemiddelde 8 jaar volumegroei bbp gaat geheel
verloren door overstap van index lpo overheid naar prijspeil bbp
Prijspeil BBP is over periode 2010-2022 gemiddeld 0,4% goedkoper dan LPO-overheid.
Van nominale loon-ontwikkeling zit de reële loongroei ook in volumegroei bbp.
Rijk zelf denkt voor eigen begroting nog niet aan afstappen van samengestelde index
loon en prijsontwikkeling overheid.
Jan van der Lei, 21 april 2023

12. CPb: zorgkosten groeien door vergrijzing
veel harder dan groei bbp
Jan van der Lei, 21 april 2023
reële groei zorgkosten van 3,4% versus potentiële volumegroei bbp van 1,2%
(1,5% demografisch & 1,1% reële loonstijging)

13. Door het grote verschil groei zorgkosten worden andere uitgaven
aan noodzakelijke gemeentelijke voorzieningen verdrukt
De transitielast van vergrijzing wordt niet gedeeld met rest economie, maar eenzijdig op
gemeentelijke voorzieningen afgewenteld.
(groei cumulatief 2,2% hoger jaar 1; 4,4% hoger jaar 2; 6,6% hoger jaar 3; 8,8% hoger jaar 4
voor de 30% à 45% van de zorglasten die uit gemeentefonds worden betaald)
Jan van der Lei, 21 april 2023

14. Wat gaat het worden?