Counselling Referencer

1. Counselling Referencer
Section 13 – Book Review
Author
Sudhir Vaidya

2. 1
- १३ -
:
आपण प प ण आ ण
आपण प ? द आ प
पप .
प प ण Review पप . प
ण . प द प आ ण द . प
ण ण १-२ .
प प प . प प ,
प , प आप आ ? प आ
द . प आ .
३-४ प आण . .
SSC प ण . पण ण . प
. प . णपण
आ आ . ण ? ण
आ प ? आ ण प
.
पण प . आ ६
प . ७
प injection द . १८
द . ण .
४५ प
द आ ण आ . .
. प . आ द
प . प आ . . आप पण
? .

3. 2
२०११ ६० . प .
प आ ण प प ण review ण .
प द . followers .
पद प प प ण review आ . review
पण प ण . प आ
प ण . आ द . प
द आ , प द आ .
आ आ , ण द ण .
द पण द
. आ ण , ण पण
. द .
. प प .
१५-०५-२०२२

4. 1
२) / / /Rs १००/- २०१० / १२७
.
.
.
, / , , ट
/ - , ट /
, , ./
/ इ /
- / /
/
. / .
. -
. , , . ए ढ
. .
०९ -११ -२०११
८) / / - / - / ०३-
११-२०१० / Rs ७५/- ८८
:
. २५-३० . '
' . .
' ' .
.
.
:
. .
.
, .
. .
.
.
१) ?

5. 2
२) .
३) .
४) - .
५) .
६) - .
७) .
.
.
. .
? .?
ट . ' ' .
, . (Taxation) :)
.
. Pascal ( ) , .
?
. ' ' .
४ .
१) Fire / . ट .
२) Moon / , .
३) Sun / . / .
४) Space / . (detached attitude )
.
. , , ,
, .
.
Font . ट . directly .
ए .
, , .
०४-१२-२०११
९) / /Continental Prakashan / १९३७ /Rs . ८०/- २५०
.
. .

6. 3
. . .
. . ,
, . .
. ( , , , ,
, , - , , , , , , इ )
.
. ,
.
ट .
२२-०९-२०११
१७) - / / ०६-१२-२०१० /
/ २०० /- २२१
, ?
.
. .
.
. .
. ए
.
. / :
. .
. ,
. .
,
.
. .
. ट
.
१५-०८-२००६ .
. .
.
. २५ . .
. You Tube
.

7. 4
. ,
, . ढ .
. .
, .
.
.
.
१५-०१-२०१२
१८) The Second Sex /
Simone De Beauvoir / - / /०१-०५-२०१० /Rs ४५०/-
५५९/
. .
.
:
. ए .
१९४९ . ४
.
, ए
.
. ट :
ट . . ए
ढ ढ .
: ढ
. .
, : : , ,
.
. ,
.
:
१९४६ १९४८ १९४९ .
. - , ,
. .

8. 5
.
. ,
ट .
ढ . ( ,
, , ) ,
.
( , , , - , -
, ) .
.
.
, ,
.
ट . ए
.
A woman’s strength amazes men. She can handle trouble and carry heavy burdens. She
holds happiness, love and opinions. She smiles when she feels like crying, cries when
she’s happy and laughs when she’s afraid. Her love is unconditional!! There’s only one
thing wrong with her, she sometimes forgets what she is worth…..
. - .
, , , ,
. :
. .
. (
.) - .
.
Anomalies of Human Behaviour .
ए ढ
, ए : .
.
.
, ढ . .
.
२७-१२-२०११
:

9. 6
३६/११, ,
colony , Erandavan ,
४११०३८
Tel ०२०-२५४४२४५५
======================================================
१९) / / Mehta Publishing House / Rs २२०/- २२५ / /
२०११ /
:
, , , ट , . : , ,
. - ए . : B.
Sc. (Home Science)
.
:
ए .
. . ट .
. ट
. Career
.
. ट .
. . .
. ट .
. .
ट . .
. .
. ट
. : .
. .
. .
.
. . इ
.
४ . ट .
.
. ४ .
? ? , .
font . .

10. 7
ट - . ,
. .
, , .
.
.
. ( . . , , , , ट
ट , ) , , , ,
, , , ,
. . ,
. , , operation -
.
.
. ' ' . :
? , : , . ,
, ट . . ,
. :
.
. ,
.
.
. .
.
ट .
. .
.
. ,
.
. .
? .?
ट . ' ' .
, . (Taxation) :)
.
. Pascal ( ) , .
?
. ' ' .
४ .
१) Fire / . ट .
२) Moon / , .

11. 8
३) Sun / . / .
४) Space / . (detached attitude )
.
. , , ,
, .
. ए
.
. ,
. ? Email ID:
spandane2008@gmail.com
१२-०२-२०१२
www.spandane.com
23) डॉक्टर ांची म फिय ग् ांग / क क स हेब पुरांदरे / September २०१० /Rs १५०/-प ने १२३
वैद्यकीय व्यवसायातील अपप्रवृत्ती बद्दल समाजाला सावध करण्या साठी हे पुस्तक लललहले आहे. हॉस्पिटल
मध्ये जाण्या पूवी हे पुस्तक अवश्य वाचा. काकासाहेब पुरंदरे हे धुरंधर पत्रकार आहेत. पुस्तक खूप
अभ्यास पूर्ण लललहले आहे. ६० ग्रंथांचा संदर्ण घेतला आहे. तसेच डॉक्टरांच्या मुलाखती घेऊन हे पुस्तक
तयार क
े ले आहे.
३५) जन्म आईच / Dr. मीन फचमोटे आफि Dr. नटचांद्र फचमोटे / मुक्तछां द प्रक शन / Rs. १००/-
पृष्ठे १०८ / ०७-०१-२००९
हे पुस्तक 'Sex education ' ह्या लवषयावर आहे. हा 'शब्द' उच्चारर्ेसुद्धा ह्या समाजात लनलषद्ध मानले
जाते. त्यामुळे ह्या लवषयाचे लशक्षर् योग्य रीतीने देर्े दूरच. सरकार मधेच काही लनर्णय घेण्याचा प्रयत्न
करते. पर् शाळा - कॉलेजात हे घडे लशकलवण्याच्या फ
ं दात कोर्ी लशक्षक पडत नाही. घरी आई -
वडीलही हा लवषय टाळत असतात. मी जन्माला कसा आलो ह्याचे थातुरमातुर उत्तर लदले जाते. मग लह
लपढी हे लशक्षर् लमत्रांकड
ू न, लसनेमातून, Internet च्या माध्यमातून लमळलवण्याचा प्रयत्न करते. पर् हे लशक्षर्
अपुरे व नवीन प्रश्न लनमाणर् करर्ारे असते. मुली तर जात्याच लाजाळू . आईजवळही हा लवषय
मोकळे पर्ाने बोलू शकत नाहीत. लशक्षर् पूर्ण होते. नोकरी लागते आलर् तरुर् मुले -मुली लग्नाच्या
बोहल्यावर उर्ी राहतात.
एक नवीन नाते सुरु होर्ार असते. हा दोन जीवांच्या आयुष्याचा प्रश्न असतो. त्यांच्या बरोबर दोन
क
ु टुंबेही एकमेकांशी जोडली जातात. एक अनालमक र्ीती मनात बाळगून ह्या नात्याला सुरवात होते.

12. 9
मधुचंद्र नेमका कशासाठी असतो ह्याच्या रंजक कहाण्या ऐकलेल्या असतात. मानलसक पातळीवर लमलन
होण्याआधी शारीररक पातळीवर लनराशा आलेली असते. नाते हळु वारपर्े फ
ु लण्याआधीच मनाला हादरे
बसतात.
लह स्पथथती टाळण्यासाठी हे पुस्तक उपयोगी आहे. ह्या पुस्तकात सवण मालहती अलतशय सोप्या र्ाषेत
समजावली आहे. लचत्रांच्या माध्यमातून लवषयावर र्ाष्य क
े ले आहे. ह्या डॉक्टर दाम्पत्याने टेस्ट Tube
बेबीचे तंत्रज्ञान प्रथमच मध्य र्ारतात आर्ले. हा वैज्ञालनक लवषय समजावताना मानवी मनाचे क
ं गोरेही
समथणपर्े दाखलवले आहेत.
हे पुस्तक न क
े लेल्या गुन्ह्ह्याची लशक्षा र्ोगर्ाऱ्या वंध्यत्वग्रस्त जोडप्यांना अपणर् क
े ले आहे. मुल नसलेल्या
जोडप्यांना ह्या समाजात मानलसक त्रास सहन करावा लगतो हे दुदैव आहे. हा लवषय तेव्हाही मोकळे पर्ी
बोलता येत नाही व मग अकारर् वेगवेगळे उपाय करून पैसा वाया जातो. मन आर्खीन खच्ची होते.
लनराशेने मन ग्रासते. अशावेळी नवऱ्याची साथ असेल तर बायकोचे जीर्े सुसह्य असते नाहीतर लतला
घटस्फोट घ्यावा लागतो. सगळे खापर लतच्या माथी मारले जाते. अश्या दाम्पत्यांना ह्या पुस्तकात
उपचारांची लदशा लमळे ल आलर् आशेचा लकरर् लदसेल.
हे पुस्तक सवण तरुर् - तरुर्ींनी, लग्न होण्याआधी वाचले पालहजे. आई -वलडलांनी सुद्धा वाचून आपल्या
पौगंडावथथेतील तरुर् मुलांना मागणदशणन क
े ले पालहजे. असे झाले तर माझ्या मते ह्या पुस्तकाचा हेतू
सफळ होईल.
असे समाजाला उपयोगी पुस्तक लललहल्याबद्दल ह्या डॉक्टर दाम्पत्याचे मनापासून अलर्नंदन. त्यांच्या
कायाणला मनापासून सलाम व Best wishes.
पुस्तकातील लवषयाची मांडर्ी रंजक आहे व case study च्या माध्यमातून लवषय समजालवला आहे. पुस्तक
वाचताना क
ं टाळा येत नाही. पुस्तकाचा Font चांगला आहे.लमत्रानो, वेळ काढू न हे पुस्तक वाचा व तरुर्
लपढीला वाचायला सांगा.
३८) जगिां उलगडत न / डॉ. सांजय ओक / मनोफिक स प्रक शन / ३०-०९-२०११ / रुपये १६०/-
पृष्ठे १५६/ लफलत लेखन / मर ठी :
दोन शब्द लेखक बद्दल:
डॉ. संजय ओक हे संचालक (वैद्यकीय लशक्षर्, प्रमुख रुग्णालये ) K. E. M. Hospital, मुंबई येथे कायणरत
आहेत. लेखक लोकसत्ता ह्या दैलनकात 'मंथन' नावाचे सदर २०१०-११ साली लललहत असत. ह्या लललत
लेखांचे हे पुस्तक मनोलवकास प्रकाशनाने प्रलसद्ध क
े ले आहे.
पुस्तक तील फिषय:

13. 10
हे पुस्तक जरी डॉ. नी लललहले आहे तरी ते रूढाथाणने वैद्यकीय लवषयावरील पुस्तक नाही. हे लवषय
आपल्या रोजच्या व्यवहारातील आहेत पर् त्याची नाळ वैद्यकीय लवषयाशी जोडलेली आहे. वाचायला
लागल्यावर आपल्याला कळते की लवषय जरी सोपा वाटत असला तरी त्याचा आवाका खूप मोठा आहे.
वृतपत्रातील सदर असल्यामुळे लेखाच्या लांबीला मयाणदा येतात. पर् ज्या सहजपर्े डॉ. लवषय हाताळतात
ते पाहून आपर् स्पस्तलमत होतो. असेही वाटू न जाते की हे आपल्याला सुचले होते. लेखाच्या शेवटी डॉ.
सहजपर्े समाजासाठी काही सूचना करतात व नकळतपर्े आपर् स्वत:चे वागर्े तपासू लागतो.मला
वाटते की हेच ह्या पुस्तकाचे लवशेष आहे. पुस्तक वाचून आपल्या मनाच्या कक्षा नकळतपर्े रु
ं दावतात.
आपला ह्या लवषयाकडे बघण्याचा दृष्टीकोन बदलतो.
शेवटच्या लेखात डॉ. लललहतात की 'मंथन' हे सदर आपले सवाांचे आहे. आयुष्यातील चांगल्या गोष्टींवर
लवश्वास ठे वर्ारा एक फार मोठा वगण समाजात आहे. ह्या चांगल्या लवचारांचे प्रलतलबंब म्हर्जे हे 'मंथन '
सदर होय.
लेखाची लांबी २-३ पाने आहे. पुस्तकाचा Font मोठा आहे. त्यामुळे वाचताना त्रास होत नाही. पुस्तक
एका बैठकीत वाचून होते.
हे लेख पुस्तक रूपाने प्रलसद्ध क
े ल्याबद्दल मनोलवकास प्रकाशनाचे आर्ार. ह्या पुस्तकाच्या लवक्री
मानधनातून लमळर्ारी सवण रक्कम 'गरीब रुग्ण सहाय्यता लनधी' ला देण्यात आली आहे.
सुधीर िैद्य
१५-०६-२०१२
३९) डॉक्टरब बू / डॉ. शश ांक परुळे कर / ग्रांथ ली / २५-१२-२००१ / रुपये २५० / - पृष्ठे २९८ / क दांबरी
दोन शब्द लेखक बद्दल:
लेखक स्त्री व प्रसुतीरोग तज्ञ आहेत. तसेच KEM हॉस्पिटल मध्ये प्राध्यापक आहेत. त्यांनी लवद्यार्थ्ाांसाठी १८
पुस्तक
े लललहली आहेत. त्यांनी महाराष्टर टाइम्स मध्ये हास्य गुलटका हे सदर ५ मलहने लललहले होते. त्यांनी
आरोग्यदीप आलर् सालहत्यगंध मध्ये व्यंगलचत्रमाला प्रलसद्ध क
े ली होती. डॉ नी स्त्री व प्रसुतीरोग शास्त्रात लवलवध
लक्षर्ांवरून लनदान करण्यासाठी interactive computer programme बनलवला आहे.
पुस्तक चे मुखपृष्ठ:
ह्या पुस्तकाचे मुखपृष्ठ आलर् आतील रेखा लचत्रे डॉक्टरनी स्वत: काढलेली आहेत. लह रेखालचत्रे आलर् बाजूचा
खुसखुशीत मजक
ू र पुस्तकाची रंजकता वाढलवतात. खरेतर ह्या पुस्तकाचा लवषय डॉक्टरनी मुखपृष्ठावर छान
लचलत्रत क
े ला आहे. लह लवद्याथीदशा म्हर्जे एक तारेवरची कसरत आहे. एका बाजूला डॉक्टर लशक्षकांची र्ीती,
अभ्यासाचा तार्, प्रेमप्रकरर्े, अपेक्षांचे ओझे आलर् स्वत:ची होर्ारी हेळसांड हे छान दाखलवलेले आहे.
पुस्तक बद्दल:

14. 11
एका वैद्यकीय लवद्यार्थ्ाणच्या आयुष्यात काय घडते याची सामान्य मार्साला कल्पना नसते. त्याला लदसतो तो
लशक
ू न तयार झालेला डॉक्टर. त्याच्या लशक्षर्ाच्या ८-९ वषाणत बरेच काही दडलेले असते. त्यात गमती जमती
असतात, दु:ख असते, िधाण असते, हेवेदावे असतात, प्रेमाचे रंग असतात, अपेक्षांचे ओझे आहे, अभ्यासाचा तार्
आहे, त्यातून उद्भवर्ाऱ्या आत्महत्या आहेत. इतर लशक्षर्ापेक्षा हे एक वेगळे लशक्षर् आहे. येथे मार्सांशी संबंध
जास्त आहे.
लेखक म्हर्तो की हे पुस्तक म्हर्जे त्याचे आत्मचररत्र नाही. या पुस्तकातील प्रसंग व पात्रे काल्पलनक आहेत, पर्
लेखक पुढे असेही म्हर्तो की ह्याचा अथण असा नाही की हे सगळे खोटे आहे. आजही अशी मार्से आलर् प्रसंग
घडत असतात आलर् ह्या पुढेही घडत राहतील. Medical ची काही पुस्तक
े मी वाचली आहेत. ह्या सवण पुस्तकात
असेच प्रसंग, पात्रे मला आढळली. काही घटना प्रत्यक्ष घडलेल्या मी ऐकलेल्या आहेत.
पर् अशी खडतर ८-९ वषे शब्दबद्ध करताना लेखकाने मुक्त हस्ताने संवादाचा मागण लनवडला आहे. लवनोदी
अंगाने त्यांनी ह्या सवण कथानकाला शब्दरूप लदले आहे. काही लठकार्ी पुस्तक वाचताना नायकाचे बोलर्े वाचून
आपर् गडबडा लोळायचेच बाकी राहतो.
ह्या पुस्तकाचा Font जरा लहान आहे. पर् पुस्तक एवढे रंजक आहे की त्यामुळे ह्या बाबीकडे आपले दुलणक्षच
होते. ज्या पालकांना आपला मुलगा - मुलगी डॉक्टर व्हावी असे वाटत असेल त्यांनी आलर् ह्या पाल्यांनी हे पुस्तक
नक्की वाचले पालहजे. हे पुस्तक म्हर्जे आपली पुढील ८-९ वषे कशी जार्ार आहे ह्याचा आरसा लेखकाने
दाखलवला आहे. ह्या मुलांचे तरुर्पर् ज्या रीतीने जार्ार आहे त्याची मानलसक तयारी दोघांचीही होर्े आवश्यक
आहे. हे पुस्तक हे काम नक्की चांगले करील.
पुस्तक जरी लवनोदी अंगाने लललहले असले तरी हे पुस्तक सुज्ञ वाचकाला लवचारात पाडते. परीक्षा पद्धत,
परीक्षकांचा अडसर आलर् िधाण, लशकलवले जार्ारे लवषय आलर् त्याचा रोजच्या जीवनात डॉक्टरला करावा
लागर्ारा उपयोग, लवद्यार्थ्ाांच्याकड
ू न करून घेतलेले काम, हुशार मुलाला चांगल्या यशाची खात्री नसर्े वगैरे
वाचून आपर् सुन्न होतो. ह्याचा लवचार करायची वेळ आली आहे.
आज CA, CS, ICWA ह्या परीक्षा देश पातळीवर एकाच संथथेकड
ू न घेतल्या जातात. पर् Medical ची परीक्षा
प्रत्येक राज्यातील लवद्यापीठे घेतात. ह्यात लशक्षर्ाचा दजाण वेगवेगळा असू शकतो. लकती लवद्याथाांना रुग्णांना
तपासायचा प्रत्यक्ष अनुर्व सवण college त लमळतो हाही एक लचंतेचा लवषय आहे. गंमत म्हर्जे आपला Family
डॉ कोर्त्या लवद्यापीठातून पास झाला आहे, लकती माक
ण लमळाले होते वगैरे गोष्टी कधीच लवचारल्या जात नाहीत.
इतर लशक्षर्ाच्या बाबतीत मात्र लनकालाचे लधंडवडे काढले जातात.
लमत्रानो, वेळात वेळ काढू न हे पुस्तक नक्की वाचा. तुमचा वेळ मजेत जाईल आलर् मालहतीत र्र पडेल. लेखक
आयुष्यात कसे diplomacy ने वागावे लागते ह्याचे लह सुरेख लशक्षर् देतो. ह्याचा उपयोग आपल्याला होईलच
पर् आपली मुले कोर्तेही लशक्षर् घेण्यासाठी घरापासून दू र राहर्ार असतील तर त्यानाही ह्याचा फायदा होईल.
आपल्या प्रलतलक्रया जरूर कळवा.
सुधीर िैद्य
२७-०६-२०१२
४०) मुांबईच अन्नद त / शोभ बोांद्रे / र जहांस प्रक शन / रुपये १२५ / पृष्ठे १३५ / व्यिस य

15. 12
दोन शब्द लेखखक
े बद्दल:
लेस्पखका गेल्या २५ वषाणहून अलधक काळ लेखन करत आहेत. त्यांची ११ पुस्तक
े प्रकालशत झाली आहेत. १९९६
साली त्यांच्या 'सातासमुद्रापार' ह्या उद्योग जीवनावरील कादंबरीला महाराष्टर सरकारचा पुरस्कार लमळाला होता.
त्यांनी काही लोकलप्रय TV माललकांचे संवाद लेखन क
े ले आहे. काही पुस्तकांचे त्यांनी शब्दांकन लह क
े ले आहे.
पुस्तक च फिषय:
मुंबईच्या नोकरदार मंडळीच्या आयुष्यात डबेवाल्याचे वेगळे थथान आहे. त्यांच्या बायकोने लकवा आईने प्रेमाने
बनलवलेल्या जेवर्ाचा डबा, हा डबेवाला त्यांचा कचेरीत वेळे वर पोचवत असतो. पर् ह्या डबेवाल्याबद्दल त्यांना
फारशी मालहती असेल असे नाही. लह डबेवाली मंडळी Prince Charles च्या र्ेटी नंतर प्रकाशात आली. तसेच
जेव्हा त्यांच्या व्यवसायाला Six Sigma प्रमार्पत्र लमळाले तेव्हा र्ारतात त्यांची दखल घेतली गेली.
लेस्पखक
े ने ह्या व्यवसायाबद्दल मालहती संकललत क
े ली. तसेच डबेवाल्यांचे अध्यक्ष रुघुनाथ मेदगे ह्यांच्या बरोबर
चचाण करून अलधक मालहती गोळा क
े ली. लेस्पखक
े ने लह सवण मालहती अलतशय मुद्देसूदपर्े वाचकांसाठी शब्दबद्ध
क
े ली आहे.
पुस्तकात ह्या व्यवसायाचा इलतहास, त्याचे काळानुसार बदललेले स्वरूप, ह्या वाटचालीत आलेल्या अडचर्ी,
त्यांची कायण प्रर्ाली आलर् व्यवसायाची तत्वे याचा मागोवा घेतला आहे.
दोन शब्द Six Sigma बद्दल:
लह आहे व्यवसायाला यशाचे लशखर गाठ
ू न देर्ारी पाच पायऱ्यांची लशडी.
ह्या पायऱ्या आहेत D M A I C. ह्या प्रर्ाली प्रमार्े जर का व्यवसाय क
े ला तर नक्की यश लमळते.
D म्हर्जे Define.
M म्हर्जे Measure.
A म्हर्जे Analyze
I म्हर्जे Improve
C म्हर्जे Control
खरेतर लह कायण प्रर्ाली आपर् आपल्या वैयस्पक्तक कामासाठी सुद्धा चांगल्या रीतीने वापरू शकतो.
डबेि ल् ांची क म सांबांधीची तत्वे.
i ) 100 % ग्राहकाचे समाधान हे त्यांचे प्रमुख तत्व आहे. खरेतर कोर्त्याही व्यवसायासाठी ग्राहक हा राजाच
असतो आलर् तुमचे अस्पस्तत्व त्याच्यावरच अवलंबून असते.
महात्मा गांधीनी ग्राहकाची सुरेख व्याख्या क
े ली होती. त्या व्याख्येचे स्वैर रुपांतर खालील प्रमार्े.
ग्र हक:
आपर् त्याच्यावर अवलंबून असतो.
आपले अस्पस्तत्व त्याच्यावर अवलंबून असते.
तो आपल्या धंद्याचा अलवर्ाज्य र्ाग असतो.
तो आपल्याला त्याची सेवा करायची संधी देतो.
त्याच्यामुळे आपल्याला income लमळते.

16. 13
आलर् म्हर्ून त्याला चांगली सेवा लदली पालहजे.
ii) वेळे चे लनयोजन (Time Management)
iii) लबनचूक कायण पद्धती.
अश्या ह्या सामान्य मार्साची असामान्य कथा. ह्या मुंबईच्या डबेवाल्यांना माझा सलाम.
लमत्रानो, वेळ काढू न हे पुस्तक नक्की वाचा. प्रत्येकाला ह्या पुस्तकातून काही तरी लशकायला लमळे ल.
सुधीर िैद्य
१२-०७-२०१२
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
------
मुंबईचा अन्नदाता हे पुस्तक मला र्ावले कारर् अलशलक्षत मार्साने लशलक्षत मार्साला लदलेल्या सेवेची लह कहार्ी
आहे. डबेवाल्यांचा उल्लेख माझ्या टरेलनंग सेलमनार मध्ये मी नेहमी करत असे. तसेच बँक कमणचाऱ्यांना
डबेवाल्यांचा PDF आलर् PPT दाखवत असे.
सेवा देर्े लह काही लशलक्षत वगाणची मक्तेदारी नाही. आपर् जर का लवचार क
े ला तर सकाळ पासून आपल्याला सेवा
देर्ारी बरीच मंडळी रूढ अथाणने अलशलक्षत असतात. उ.ह. पुडीवाला, दुधवाला, पेपरवाला, laundry वाला ,
ररक्षावाला, Taxi वाला, watchman , आपला driver , चांर्ार, र्ाजीवाला, दुकानदार इत्यादी.
हे जर का लक्षात ठे वले तर तगडा पगार घेऊन लोकांना सेवा देण्याचा अकारर् अलर्मान आपल्याला वाटर्ार
नाही व आपले पाय जलमनीवर राहतील.
तुम्ही कधी चांर्ाराला चप्पल दुरुस्त करताना पालहले आहे? तो ज्याप्रकारे लशलाई करतो त्या पद्धती मध्ये आलर्
surgeon च्या operation नंतर टाक
े टाकण्यामध्ये साम्य आहे. तसेच ताडगोळे काढर्ारयाचे स्पस्कल आलर्
पोटाचे operation करर्ाऱ्या डॉक्टर चे स्पस्कल ह्यांची तुलना होऊ शकते.
लवश्वास बसत नसेल तर माझा लेख skill वाचा. ललंक: www.spandane.com ---> spandane --->
spandane articles ---> Article no. 104 or http://www.spandane.com/Spandane/Spandane-
Articles/Skill.pdf
लेखामध्ये video च्या ललंक लदल्या आहेत.त्या प्रथम बघा आलर् मग लेख वाचा.
सुधीर िैद्य
१३-०७-२०१२
४१) मुक्त ांगिची गोष्ट / अफनल अिचट/ समक लीन प्रक शन / रुपये २००/- पृष्ठे १७२/ २९-०८-२०१०
दोन शब्द लेखक बद्दल:
लेखकाला कोर्ी ओळखत नसेल अशी शक्यता फार कमी आहे. लेखक हे डॉ असून त्यांनी स्वत:ला सामालजक
कायाणत झोक
ू न लदले आहे. त्यांनी बरीच वाचनीय पुस्तक
े लललहली आहेत. त्यांनी ओरेगामी कलेतलह प्रालवण्य

17. 14
लमळवले आहे.
पुस्तक बद्दल:
लेखकाने हे पुस्तक पत्नीला अपणर् क
े ले आहे. काही वषाणपूवी त्यांच्या पत्नीचे प्रदीघण आजाराने लनधन झाले. लतने सुरु
क
े लेल्या कायाणची आजपयांतच्या वाटचालीची लह कहार्ी आहे.
सुनंदा अवचट ह्या सुद्धा डॉ होत्या. त्यांनी मुक्तांगर् व्यसन मुक्ती क
ें द्र २५ वषाणपूवी सुरु क
े ले. ह्या क
ें द्राच्या
उर्ारर्ीचा आलर् वाटचालीचा हा इलतहास आहे. पत्नीने घेतलेल्या पररश्रमाबद्दल, लतचा दृष्टीकोन, मार्से
ओळखण्याची आलर् त्यांना घडलवण्याची लतची हातोटी, लतची कायणशैली ह्या बद्दल लेखक र्रर्रून बोलतो.
संथथेला काही वषे पूर्ण झाल्यानंतर पत्नीचे लनधन होते. त्या नंतर लेखक आलर् मुलगी हा संथथेचा गाडा चाललवतात.
बरे होर्ारे रोगी संथथेचे कायणकते बनतात.
लेखकाची लेखन शैली खूप ओघवती आहे. त्यामुळे पुस्तक कोठे ही रेंगाळत नाही. एकाच वेळी हे पुस्तक
वेगवेगळ्या पातळ्यांवर मालहती पुरवत जाते. लेखकाला लकती सांगू आलर् लकती नाही असे होत जाते. मध्ये मध्ये
लवषयांतर होते. पर् तेही रंजक वाटते.
पुस्तकात संथथेची गेल्या २४-२५ वषाणची वाटचाल शब्दांलकत क
े ली आहे. ह्या दरम्यान आलेल्या अडचर्ी,
सरकारची उदासीनता, सामलजक बांलधलकी मानर्ाऱ्या समाजाने क
े लेली मदत, संथथा चाललवताना आलेल्या
अडचर्ी, काही लोकांनी त्रास देण्यासाठी क
े लेले राजकारर् वगैरे बयाणच गोष्टी बद्दल लेखक मोकळे पर्ाने
लललहतो. पर् कोठे ही ललखार्ात कडवटपर्ा जार्वत नाही. सामालजक काम करर्ाऱ्यांसाठी हा एक मोठा धडा
आहे.
पुस्तकात दारू आलर् इतर व्यसनाच्या आहारी गेलेल्या रोग्यांबद्दल मालहती आहे. त्यांचे अनुर्व, त्यांच्या क
ु टुंबावर-
मुला-बाळांवर झालेले पररर्ाम, त्यांचे पुनवणसन, त्यात आलेल्या अडचर्ी, व्यसनमुक्त झाल्यावर सुद्धा समाजाचा
त्यांच्याकडे बघण्याचा दृष्टीकोन वाचून मन स्पखन्न होते. एखाद्या व्यसनाच्या आहारी गेलेल्या मार्साने हे पुस्तक
मनापासून वाचले तरी त्याला व्यसनमुक्तीची उपरती होऊ शक
े ल एव्हडे हे पुस्तक प्रर्ावी आहे. व्यसनातून
लनमाणर् झालेली गुन्हेगारी ह्या बद्दलही लेखक र्ाष्य करतो. पोलीस दलातील कमणचारी सुद्धा ह्या क
ें द्रात र्रती
होतात.
रोग्याला कसे व्यसनमुक्त क
े ले जाते त्याचीही मालहती लमळते. संथथेतील सवण कामे हे रोगी करतात. रोगी
साधारर्पर्े एका आठवड्यात बरा होतो. पर् त्याचे हे बरे होर्े लटकण्यासाठी तो पुढील ३-४ आठवडे लतथे राहतो.
श्रम करतो. आपले अनुर्व इतरांना सांगतो. व्यसनाचे र्ूत मानेवरून उतरल्यानंतर तो जास्त मोकळा होतो.
आपर् काही तरी करू शकतो हा आत्मलवश्वास त्याला येतो. समाजाने व त्याच्या क
ु टुंबाने त्याला खुल्या मनाने
स्वीकारला तर ह्या श्रमाचे खऱ्या अथाणने साथणक होईल.
रोग्यांना बरे करून संथथा थांबत नाही तर त्यानंतरही त्याचा पाठ पुरावा क
े ला जातो. लनयलमतपर्े सर्ा घेतल्या
जातात. त्यामुळे ह्या क
ें द्रातून बरे झाल्यानंतर फारच थोडे लोक परत व्यसनाच्या आहारी जातात. हे ह्या संथथेचे यश
आहे.
लह यशोगाथा वाचताना आपर् साहलजकपर्े दुसऱ्या बाजूकडे लह बघतो आलर् ती र्यानक पररस्पथथती बघून आपर्
हादरतोच. जागलतक आकडेवारीनुसार दर १०० सोशल drinker पैकी १३ लोक addict होतात. संथथेत उपचार
घेर्ाऱ्याची संख्या वाढत आहे. बायकांसाठी वेगळे क
ें द्र सुरु करण्यात आले आहे. व्यसन मुक्तीसाठी सल्लागार
क
ें द्रांची संख्या लह वाढलेली आहे. दारूच्या व्यसनांबरोबर इतरही व्यसने वाढीला लागत आहेत. उ.ह. drugs,

18. 15
तंबाखू , गुटका, स्मोलक
ं ग, फ
े सबुक वगैरे. अशीच इतरही क
ें द्रे लनघाली आहेत.
व्यसन मुक्ती करण्यासाठी काही सोपे उपाय लशकलवले जातात. उ.ह. फक्त आज मी व्यसन करर्ार नाही.
(वतणमान महत्वाचा) , This too will pass, (बदल हा जीवनाचा अलवर्ाज्य र्ाग आहे. प्रत्येक नवीन लदवस नवीन
आशा घेऊन येतो. त्यामुळे तुम्ही व्यसन मुक्त होऊ शकता.) व्यसन लागण्यासाठी पोषक वातावरर् HALT मुळे
तयार होते. (H म्हर्जे Hunger -र्ूक, A म्हर्जे Anger - राग, L म्हर्जे Loneliness - एकाकीपर्ा, T म्हर्जे
Tiredness - काम करून दमर्े. ह्या गोष्टींचा अलतरेक होतो तेव्हा मार्ूस व्यसनाकडे ओढला जातो.) लवश्वास
टाकल्याने लमळतो. Start from simple things. पेशंट बरा होईल की नाही याची खात्री नाही, पर् आम्ही १००
% प्रयत्न करू याची खात्री देतो,
आपत्तीला आपत्तीच्या जागी ठे वू , त्यासाठी काय करायचे ते करू, पर् माझ्या चेहऱ्यावरचे हसू हा माझा लनर्णय
असेल. ह्या लशकवर्ीचा उपयोग रोगी नसलेला मार्ूसही करू शकतो. ह्या चुका टाळू शकतो. मार्ूस जर
वतणमानात जगायला लशकला तर नक्की सुखी होईल. (उ.ह. आज मी रागावर्ार नाही, आज मी लचंता करर्ार
नाही, आज मी चांगला वागेन, आज मी गरजूंना मदत करेन. इत्यादी.)
लमत्रानो काय ललहू आलर् लकती ललहू? पुस्तक खूप वाचनीय आहे. वाचता वाचता डोळे पार्ावतात. मन अस्वथथ
होते तरी आपर् पुस्तकात गुंतून राहतो, हेच ह्या पुस्तकचे यश आहे असे मला वाटते.
लमत्रानो, वेळ काढू न हे पुस्तक नक्की वाचा. तुमचा वेळ साथणकी लागेल याची मी खात्री देतो.
आपल्या प्रलतलक्रया जरूर कळवा.
सुधीर वैद्य
२०-०७-२०१२
४२) झप टलेल / फगरीज कीर / स क्षीद र प्रक शन / रुपये १४०/- पृष्ठे १४२ / म चच २०१० / क दांबरी
लगरीजा कीर ह्या एक नावाजलेल्या लेस्पखका आहेत. त्या कादंबरी आलर् कथा उत्तम लललहतात. ह्या पुस्तकाला
प्रसावना लकवा लेस्पखक
े चे मनोगत नाही. पर् वाचल्यानंतर एक गोष्ट जार्वते की लह कादंबरी नक्की कोर्ाच्यातरी
जीवनावर लललहलेली आहे. कादंबरीचा कालखंड मोठा आहे. ( स्वातंत्र्या आधी पासून स्वातंत्र्या नंतर.)
लह एका ध्येय वेड्या लशक्षकाची कहार्ी आहे. हा लशक्षक मूळ नक्षत्रावर जन्माला येतो व आई - वडील हयात
असतानासुद्धा त्यांच्या प्रेमाला पारखा होतो. लशक्षक होण्याचे वचन तो आईला देतो. पुढे प्रलतलक
ु ल पररस्पथथतून
SSC पयांत लशक्षर् पूर्ण करतो. मग थोडेफार वलडलांचे प्रेम त्याच्या वाट्याला येते. हे प्रेम आपल्याला लहानपर्ी का
नाकारले ह्याचा तो आयुष्यर्र लवचार करत राहतो. मग घरचा व्यवसाय न सांर्ाळता तो लशक्षर् म्हर्ून एका
खेडेगावात रुजू होतो आलर् त्याच्या संघष्याणला सुरवात होते.
लशक्षर्ाचा प्रसार करण्यासाठी तो दुगणम र्ागात शाळा काढतो, मुलांना गोळा करतो, गावकऱ्यांचा लवश्वास संपादन
करतो, गावातील लवघ्न संतोषी मंडळी त्रास देयला असतातच. पर् तो सवाणना पुरून उरतो. पुढे त्याला पत्नीची
साथ लार्ते. शाळे तल्या मुलानाचा तो आपली मुले मानतो. सरकार दरबारीसुद्धा त्याच्या कायाणची नोंद घेतली जाते.

19. 16
गावोगावी शाळा काढू न गरीब मुलांना लशक्षर् देण्याचा प्रयत्न करतो आलर् आंतररक समाधान लमळलवतो. पत्नीला
मात्र लचंता असते ती वंशाचे नाव पुढे कोर् लावर्ार कारर् ह्या धकाधकीत पत्नीचा गर्णपात झालेला असतो. पर्
त्याच्या कायाणमुळे त्याचे नाव लोकांच्या मनात कोरले गेलेले असते.
कादंबरी संपताना सुद्धा Technical college काढायचे स्वप्न घेऊन वाटचाल करत असतो. ह्या कथा नायकाला
माझा मनापासून सलाम. /
नुकतीच लह छोटीशी कादंबरी नावाप्रमार्ेच झपाटल्यासारखी एका बैठकीत वाचली. पुस्तक बंद करताना
कादंबरीतल्या नायकाला वंदन क
े ले आलर् त्याच वेळी डोळ्यासमोर आजचे लशक्षर् महषी - सम्राट आले, ज्यांनी
सरकारकड
ू न कमी लकमतीत जलमनी घेऊन मोठ्या लशक्षर्संथथा उभ्या क
े ल्या, जास्त फी घेऊन प्रवेश लदला,
लशक्षर्ाचा दजाण फारसा सांर्ाळला नाही आलर् मी ताडकन र्ानावर आलो.
लह कादंबरी सवाणना आवडेल असा माझा दावा नाही. पर् ज्यांनी प्रलतक
ू ल पररस्पथथतीतून ध्येय गाठण्यासाठी
आयुष्याची वाटचाल क
े ली आहे आलर् लशक्षर् हा ज्यांचा लजव्हाळ्याचा लवषय आहे त्यांच्या मनाला हे पुस्तक नक्की
िशण करेल याची मला खात्री आहे. पर् इतर वाचकांनी सुद्धा चाकोरी बाहेरील पुस्तक म्हर्ून वाचायला हरकत
नाही. र्ौलतक सुख महत्वाचे की मनाचे समाधान ह्या प्रश्नाचे उत्तरही लह कादंबरी देते. ध्येयाने पछाडलेला मार्ूस
काय करू शकतो ह्यातून प्रेरर्ालह लमळलवता येईल. कादंबरी लहान आहे. Font मोठा आहे. वाचायला फारसा
वेळ लह लागर्ार नाही. तेव्हा जरूर वाचा.
सुधीर िैद्य
२२-०७-२०१२
४५) गुडब य क
ॅ न्सर / फिद्य मुडगेरीकर / ग्रांथ ली / रुपये १००/- पृष्ठे १०९ / २५-१२-२००६ / िैद्यकीय
लेस्पखक
े ने क
ॅ न्सरशी लदलेल्या लढ्याची लह कहार्ी आहे. लेस्पखक
े चे सवण र्ाऊ उच्च लशलक्षत आलर् well settled
आहेत. लतच्या ४ लह र्ावजया डॉ आहेत. त्यामुळे आजारपर्ात र्ेडसावर्ारा आलथणक प्रश्न आलर् वैद्यकीय
उपचारासाठी धावपळ लेस्पखक
े ला सोसावी लागली नाही. सवण र्ावांच्या लाडक्या बलहर्ीला क
ॅ न्सर झाला हे
कळल्यानंतर क
ु टुंबाच्या मन:स्पथथतीचे वर्णन, लेस्पखक
े ची मानलसक स्पथथती, लतच्या ध्येयाच्या आड येर्ारा हा आजार,
pathological test करतानाचे अनुर्व, उपचाराचे शरीरावर आलर् मनावर होर्ारे पररर्ाम ह्याचा मागोवा
लेस्पखक
े ने घेतला आहे.
त्याच बरोबर क
ॅ न्सर रोगाची मालहती, उपचार पद्धती, कराव्या लागर्ाऱ्या Pathological Test , येर्ारा खचण
ह्याची लह मालहती संकललत क
े ली आहे. सवण उपचार करून झाल्यानंतर काही मलहन्यानी वेगळ्या प्रकारचा क
ॅ न्सर
डोक
े वर काढतो. परत क
े मो Treatment लदली जाते. शेवटी लेस्पखका सवण उपचार बंद करण्याचा लनर्णय घेते व
उरलेले आयुष्य लेखनात आलर् समाज सेवेला वाहून घेते.
हे पुस्तक प्रत्येकाला आवडर्ार नाही. मुळात क
ॅ न्सर हा शब्द लनलषद्ध मानला जातो. तो शब्द उच्चारायला सुद्धा
लोक घाबरतात. क
ॅ न्सरची व्याख्या सोप्या शब्दात करता येईल. क
ॅ न्सर म्हर्जे शरीरातील काही पेशींची अलनबांध,
लनरथणक, कोर्तेही लनयम न पाळर्ारी वाढ.

20. 17
जर हीच व्याख्या मानलसक लवकारांना (उ.ह. राग, दुस्वास, लोर्ीपर्ा, हव्यास, द्वेष, अहंकार वगैरे) लावली तर
आपल्यापैकी बरेच लोक मानलसक क
ॅ न्सरने आजारी आहेत असे आढळे ल. त्यामुळे ह्या मानलसक क
ॅ न्सरचाही
लवचार आपर् क
े ला पालहजे.
कोर्ताही रोग वाईटच. पर् क
ॅ न्सर ह्या रोगात होर्ाऱ्या वेदना, शरीरावरील दुष्पररर्ाम आलर् लकतीही उपचार
क
े ले तरी शेवटाकडे जार्ारा प्रवास रोग्याला आलर् त्याच्या क
ु टुंलबयांना हादरवून टाकतो. हा रोग मला का? मी
काय कोर्ाचे वाईट क
े ले? ह्या प्रश्नांची उत्तरे शोधण्यात रोगी बुड
ू न जातो. पर् हे र्ोग असतात आलर् ते र्ोगूनच
संपवायचे असतात.
ह्या पुस्तक परीक्षर्ाचा शेवट माझ्याच दु:ख आलर् वेदना ह्या कलवतांनी करतो. दु:खाकडे आलर् वेदनेकडे कसे
बलघतले पालहजे ह्या संदर्ाणतील माझे लवचार ह्या कलवतात प्रकट करण्याचा प्रयत्न क
े ला आहे.
दु:ख
दु:ख हे दु:ख असत.
तुमच आमचं सेम नसत.
आमचं दु:ख जड असत.
तुमच दु:ख हलक असत.
लमत्रानो अस काही नसत.
दु:ख हे दु:खच असत.
दु:ख र्ोगून संपवायचं असत.
आपल्याला का म्हर्ून लवचारायचं नसत.
दुसरयाल का नाही म्हर्ून झुरायचं नसत.
दु:ख हे स्वीकारायच असत.
दु:खाला लमत्र करायचं असत.
मागील जन्माचे दु:ख ह्या जन्मी र्ोगायचं असत.
मग पुढील जन्मी सुखच सुख असत.
दु:ख देऊ नको म्हर्ून देवाला सांगायच नसत.
तर दु:ख र्ोगायला बळ दे म्हर्ून सांगायच असत.
दु: खा नंतर सुख येईल अस मानायचं असत.
सुखानंतर दु: ख येईल म्हर्ून खंतावायच नसत.
दु:खात वाटेकरी करायचे नसतात कारर्
प्रत्येकाला दु:ख असतात.
सांगता येर्ारं दु:ख चांगल असत.
न सांगता येर्ारं दु:ख कठीर् असत.
सुखा बरोबर दु:ख येतचं असत.
पर् आपल्याला ते समजत नसत.

21. 18
म्हर्ून अनावश्यक सुख नाकारायच असत.
म्हर्जे दु:खाच पारड हलक होत असत.
सुखाची मजा दु:ख लशकवते.
आयुष्यात दु:ख नसल्यास जीवन बेचव होते.
दु:ख माझा बालपर्ी पासूनचा लमत्र आहे.
म्हर्ून तर दु:खाची गोष्ट तुम्हाला सांगतो आहे.
िेदन
वेदना म्हर्जे वेदना असते.
तुमची आमची सेमच असते.
वेदना मनाची असते.
वेदना शरीराची असते.
माझी वेदना आहे लन:शब्द ...
लतला साथ देण्या मी शोधतो आहे शब्द.
म्हर्ूनच करतो आहे हा काव्य प्रपंच.
वेदना मला का म्हर्ून लवचारले नाही ...
दुसऱ्याला का नाही म्हर्ून दु:खी झालो नाही.
वेदनेचे उमटले वळ.
र्ोगायला लमळाले त्यातूनच बळ.
वेदनेने क
े ले घायाळ.
कारर् माझी वेदना होतीच तशी खट्याळ.
वेदनेला स्वीकारत गेलो...
र्ोगून बाकी शुन्य करायला गेलो.
पर् ते जमलेच नाही....
तीच वेदना घेऊन मी लनघर्ार आहे लांबच्या प्रवासाला.
अशी वेदना कोर्ाला देऊ नको हे देवाला सांगायला.
वेदना इतकी झाली की त्याचेच झाले हसू.
मात्र माझ्या डोळ्यात होते आसू.
वेदनेच्या सावलीत मी मोठा झालो....
वेदनेचीच मी वेदना झालो.
CA. सुधीर िैद्य
३०-०७-२०१२

22. 19
४६) म य ल ईि इन पोलीस / एस. र ममूती / Anil Apporv Printers & Mfrs. Pvt. Ltd. /
रुपये १५० /- पृष्ठे १४६ / आत्मिृत / २००४
ह्या पुस्तकाची प्रस्तावना क
ृ ष्णकांत मेढेकर (IPS) Retired DGP - महाराष्टर (१९८५) ह्यांनी लललहली आहे.
राममुतींचा जन्म २२-०६-१९३५ रोजी झाला. १९५७ साली ते IPS म्हर्जेच र्ारतीय पोलीस सेवेत दाखल झाले
आलर् त्यांना महाराष्टर ात नेमण्यात आले. पोलीस सेवेत त्यांनी वेगवेगळ्या पदावर काम क
े ले. प्रतीलनयुकीवर काही
काळ ते क
ें द्र सरकारच्या सेवेत रुजू झाले. जून १९९३ साली DGP - महाराष्टर ह्या पदावरून ते लनवृत झाले.
राममुतींचे बालपर् तालमळनाड
ू येथे गेले. पर् त्यांची नेमर्ूक महाराष्टर ात झाली आलर् अमराठी असूनही त्यांची
नाळ मराठी र्ूमीशी जोडली गेली. पोलीस सेवेच्या काळात ते मराठी लशकले. हे आत्मवृत त्यांनी आपल्या
सहकाऱ्यांसाठी मुद्दाम मराठीत लललहले आहे.
लेखकाने लवलवध पदावर काम क
े ले व प्रत्येक वेळी आपल्या कामाचा ठसा उमटवण्यास यशस्वी झाले. कोर्तेही
पोस्पस्टंग त्यांनी नाकारले नाही. प्रत्येक पोस्पस्टंग हे नवीन Challenge म्हर्ून स्वीकारले. सेवेच्या काळात काही
महत्वाच्या गोष्टींवर त्यांचा र्र होता. एक म्हर्जे काम अत्यंत प्रामालर्कपर्े काम करर्े, वदीची इभ्रत सांर्ाळर्े.
सरकारी नोकरीतही स्वालर्मान कसा लटकलवता येतो याचा वस्तुपाठ लेखक नवीन लपढीसाठी घालून देतो.
लेखकाने प्रत्येक प्रसंगात तर्ावाची पररस्पथथती कशी हाताळली ह्याचे सुरेख वर्णन क
े ले आहे. ती पररस्पथथती लनमाणर्
होण्याची कारर्े, कामाचे लनयोजन, वररष्ठांची झालेली मदत , सहकायाांनी लदलेली साथ वगैरे लवस्ताराने सांलगतले
जाते. प्रत्येक महत्वाच्या पोस्पस्टंगचा लेखा जोखा स्वतंत्र प्रकरर्ात मांडला आहे. लह मांडर्ी वाचकाला सोयीची तर
पडते आलर् त्यांच्या career development मध्ये सहर्ागी सुद्धा होता येते.
ह्या पुस्तकाचा समावेश सरकारने पोलीस प्रलशक्षर् संथथेच्या अभ्यास क्रमात क
े ला पालहजे असे मला वाटते.
लेखक सेवेच्या काळात बऱ्याच राजकीय पुढायाांच्या संपकाणत येतो. आपल्या खास शैलीत ह्या पुढायाांचे ते
लवश्लेषर् करतात. आपल्या सहकाऱ्यांचे न लवसरता कौतुक करतात. यश हे Team चे असते हे र्ान ते कधीही
लवसरत नाहीत. नोकरीतील राजकारर्ाबद्दलही ते बोलतात पर् ललखार्ात कोठे ही कटुता आढळत नाही.
समाजातील दंगल ते कौशल्याने हाताळतात. त्यामुळे कसोटीचा काळ आला की ती जबादारी लेखकाला लदली
जाते व लेखकही त्या संधीचे सोने करतात. रामन राघवनला लशताफीने अटक करतात. लशवसेनेचा उदय
झाल्यानंतरची दंगल शमवतात. लेखकाचा लोक संपक
ण जबर असतो. त्यामुळे एकाच वेळी समाज आलर्
राजकारर्ी त्यांच्यावर खुश असतात.
पुस्तक वाचताना मनात 'पोलीस' ह्या शब्दाची व्याख्या आठवली. ती व्याख्या खालील प्रमार्े.
P means Polite.
O means Obedient.

23. 20
L means Loyal.
I means Intelligent.
C means Courageous.
E means Efficient.
Defined by Mr. Butlar, Ex commissioner of Police, Bombay prior to Independence.
ह्या व्याख्येत आपले सगळे पोलीस बसतात का नाही ह्याचे संशोधन करावे लागेल पर् एस. राममूती मात्र नक्की
ह्या व्याख्येला न्याय देतात.
अश्या ह्या कतणव्य दक्ष पोलीस अलधकाऱ्याला सवाांच्या वतीने माझा मनापासून सलाम.
पुस्तकाचा आकार थोडा मोठा आहे.(९.५ " H X ७ " w ) Font लह बरा आहे त्यामुळे पुस्तक वाचताना त्रास होत
नाही. पर् पुस्तकातील काही पाने उलट सुलट binding झाली आहेत त्यामुळे थोडा रसर्ंग होतो. लह चूक अथाणत
प्रकाशकाची आहे ह्याचे र्ान ठे वले पालहजे.
लमत्रानो, मला खात्री आहे की तुम्ही हे पुस्तक नक्की वाचाल. पोलीस सेवेतील आव्हाने, राजकारर्ी लोकांशी संबंध,
सतत २-३ वषाांनी होर्ाऱ्या बदल्या, २४ तास वदीचा तार् आलर् ह्या सवाणतून वेळ काढू न क
ु टुंबासाठी लदलेला थोडा
वेळ, हे सवण वाचल्यानंतर आपल्याला नोकरीबद्दल तक्रार करायला अलधकार पोचतो का? ह्याचे उत्तर प्रत्येक
नोकरदार मार्साने शोधले पालहजे.
आपल्या प्रलतलक्रया जरूर कळवा.
सुधीर िैद्य
०२-०८-२०१२
४७ ) ज् ांच्य ह ती शून्य होते / सांप दन अरुि शेिते / ऋतुरांग प्रक शन / रुपये २०० /- पृष्ठे २३२ /
प्रलसद्ध व्यक्तींच्या आयुष्याचा लेखा - जोखा वेगवेगळ्या लोकांनी मांडला आहे. ह्या लेखांचे संकलन अरुर् शेवते
यांनी क
े ले आहे.
समाजातील, देशातील, परदेशातील यशस्वी मार्सांबद्दल प्रत्येकाला क
ु तूहल असते. आपर् ह्या यशस्वी व्यक्तींची
मालहती वाचतो लह. पर् बरेच वेळा लह मालहती संपूर्ण असतेच असे नाही. लवशेषत: ह्या व्यक्तींनी आपला आयुष्याचा
प्रवास कोठ
ू न सुरवात क
े ला ह्याचा उल्लेख लमळतोच असे नाही. प्रत्येकाला त्यांचे यश खुर्ावत असते, पर् त्या मागे
दडलेले श्रम, बालपर्ातील खडतरकाळ ह्याचे ज्ञान नसते. काही वेळा त्यांच्या यशाचा हेवा क
े ला जातो. यशाचे
चुकीचे अथण लावले जातात. लमत्रानो, हे सवण टाळायचे असेल तर नक्की हे पुस्तक वाचा.
हे पुस्तक वाचल्यानंतर मला खात्री आहे की आपर् त्या यशस्वी व्यक्तीकडे नव्या नजरेने पहायला लागू. हे पुस्तक
प्रत्येक वाचकाला यश लमळलवण्यासाठी प्रेरर्ा देईल. पर् कठोर प्रयत्नांना पयाणय नाही हे मात्र लवसरता कामा नये.
त्यामुळे स्वत:च्या पररस्पथथतीला - नलशबाला दोष देत न राहता, असेल ती पररस्पथथती स्वीकारून कशी वाटचाल
क
े ली पालहजे ह्याचे नक्की मागणदशणन ह्या पुस्तकातून लमळे ल. यशासंबंधी माझे लवचार देत आहे.
Success should be measured by not ‘what you have achieved’ but after considering ‘what

24. 21
you had to leave to achieve’?
Success should not be measured purely from where you have reached but one should also
consider form where you have started the journey.
ह्या पुस्तकात खालील व्यक्तींच्या आयुष्याचा मागोवा घेतला आहे.
माजी राष्टर पती अब्दुल कलाम, लता मंगेशकर, लचत्रकार हुसेन, सुधीर फडक
े , गीतकार ग लद माडगुळकर, कवी
गुलझार. अलर्नेते लनळू फ
ु ले, क
ें द्रीय गृहमंत्री सुशीलक
ु मार लशंदे, धीरूर्ाई अंबानी, कमणवीर र्ाऊराव पाटील
आलर् इतर परदेशी व्यक्ती.
वेळात वेळ काढू न हे पुस्तक नक्की वाचा. आपला वेळ साथणकी लागेल ह्याची मी खात्री देतो. समाजाला लदशा
आलर् प्रेरर्ा देर्ारे पुस्तक संकललत क
े ल्याबद्दल अरुर् शेवतेंचे अलर्नंदन.
सुधीर िैद्य
०३-०८-२०१२
४८) क डीओग्र म / नीफलम बोरििकर / अक्षत प्रक शन / रुपये १६०/- पृष्ठे १४८/ ३०-०६-२०१० /
क दांबरी.
स्त्रीचे र्ावलवश्व समथणपर्े शब्दबद्ध करर्ारी लेस्पखका म्हर्ून नीललमा बोरवर्कर यांची ओळख आहे.
दोन शब्द कथानकालवषयी :
ह्या कादंबरीचा लवषय तसा सवाांच्या पररचयाचा आहे. पर् त्या लवषयाची मांडर्ी खूप आकषणक रीतीने क
े ली आहे.
कादंबरीची नालयका एक हुशार गृलहर्ी आहे. काही वषे घर-संसार-नवरा ह्या लवश्वात गुरफटलेली असते. लग्नानंतर
काही वषाांनी लतला मुलगी होते. मुलगी मोठी झाल्यावर ती एका जालहरातीत काम करते. ती जालहरात लोकांना खूप
आवडते. मग लतला अजून थोड्या जालहरातीत काम करायची संधी लमळते. पुढे लतला लसनेमात नायकाच्या आईचा
रोल लमळतो. त्यातही ती नालयका यशस्वी होते. नालयका लह कसरत घर - संसार सांर्ाळू न करत असते. काही
वषाांनी तब्बेत लबघडल्यामुळे लतला इस्पितळात र्रती क
े ले जाते. लतच्या हृदयाचा आलेख Monitor वर उमटत
असतो. त्याच वेळी नालयक
े च्या मनात आठवर्ींचा आलेख उमटत असतो. त्या आलेखाची लह कहार्ी.
प्रत्येक स्त्रीच्या मनात येर्ाऱ्या प्रश्नांचाच मागोवा लह नालयका घेत असते. स्त्री लशकलेली असो वा नसो, नोकरी
करर्ारी असो वा घर संसार पूर्ण वेळ सांर्ाळर्ारी असो. हे प्रश्न आज अनेक वषाणनंतरलह तसेच अनुतरीत आहेत.
पुरुष आलर् स्त्री हे एका रथाची दोन चाक
े आहेत. त्यांना समान अलधकार आहेत. स्त्री लशवाय पुरुष अधुरा आहे
वगैरे वाक्य बोलण्यासाठीच आहेत लह वस्तू स्पथथती आहे. आजही स्त्रीला द्याव्या लागर्ाऱ्या लढ्याची मालहती
पुरुषांना नसते लकवा ती मालहती जार्ूनही घेण्याची त्यांच्या मनाची तयारी नसते. पर् स्त्रीच्या वाटचालीत लतला
दुसऱ्या बाईकड
ू न तरी सहाय्य लमळते का? तर तसेही नसते. बरेच वेळा एक बाई दुसऱ्या बाईची बाजू समजून
घेऊ शकतेच असे नाही.
लमत्रानो, तुम्हाला कल्पना आलीच असेल की नालयक
े च्या मनात आलेले हे लवचार - आठवर्ी म्हर्जे स्त्रीच्या

25. 22
इतरांबरोबरच्या नात्यांचा गुंता असतो. कधी तो सुटल्यासारखा वाटतो तर कधी अलधकच गुंतत जातो. ह्या सवण
गोष्टींचा लवचार करायला स्त्रीकडे वेळ नसतो. पर् जेव्हा आयुष्यात कधी लनवांतपर्ा लादला जातो तेव्हा
साहलजकपर्े ह्या आठवर्ी मनात फ
े र घरून नाचू - बागड
ू लागतात पर् दुसरीकडे मन अस्वथथ करत राहतात.
प्रत्येक स्त्रीने आलर् पुरुषाने हे पुस्तक वाचर्े गरजेचे आहे. पुस्तक वाचताना लेस्पखक
े ने क
े लेली लनरीक्षर्े आपल्या
अंगावर येतात. खरेतर बरीचशी लनरीक्षर्े आपल्या पररचयाची असतात व त्यामुळे आपर् पुस्तकात गुंतून जातो.
पुस्तकातील लनरीक्षर्ांवर जर आपर् लवचार क
े ला, र्ोवतालच्या पररस्पथथतीचे अवलोकन क
े ले, आपल्या आयुष्यात
डोकावून बलघतले तर आपल्याला खूप गोष्टी आपल्या घरापासूनच सुधारता येतील.
स्पस्त्रयांच्या संदर्ाणत वाचनात आलेले एक वाक्य देण्याचा मोह मी टाळू शकत नाही. ह्या एका वाक्यात स्त्री चे वर्णन
क
े ले आहे.
A woman’s strength amazes men. She can handle trouble and carry heavy burdens. She
holds happiness, love and opinions. She smiles when she feels like crying, cries when she’s
happy and laughs when she’s afraid. Her love is unconditional!! There’s only 1 thing wrong
with her, she sometimes forgets what she is worth…..
आजच्या स्पस्त्रयांची खरेतर हीच शोकांलतका आहे. लग्न हे बरेच वेळा आयुष्याचे ध्येय बनते - लादले जाते. चांगेल
लदसर्े, लशकर्े, नोकरी करर्े, स्वर्ावाला मुरड घालर्े, गृहक
ृ त्य दक्ष होर्े हे क
े वळ लग्न होऊन सासरी जार्े
ह्यासाठीची गुंतवर्ूक असते. हे सवण करताना स्त्री स्वत:चे स्व लवसरत असते लकवा दुसऱ्या गोष्टीत शोधत राहते.
सासर हेच लतचे घर हे लहानपर्ापासून लतच्या मनावर ठसलवले जाते. सासरी गेली लक ती माहेरला पारखी होते.
(कौतुकासाठी माहेर असते पर् मुलीच्या संसारात समस्या आली तर मात्र लतला माहेरचा आधार लमळे ल याची
खात्री नसते.) लकत्येक वेळा स्त्रीच स्त्रीची शत्रू असते - बनते. अशावेळी जर पुरुषाने स्त्रीला पाठींबा लदला तर लतचे
आयुष्य सुखकारक होईल.
पुस्तकात जीवनातील बऱ्याच Anomalies of Human Behaviour वर र्ाष्य क
े ले आहे.
लमत्रानो, वेळात वेळ काढू न लह कादंबरी नक्की वाचा. तुमचा वेळ फ
ु कट जार्ार नाही ह्याची खात्री मी देतो. पर्
कादंबरी खुल्यामनाने वाचर्े आवश्यक आहे.
सुधीर िैद्य
०४-०८-२०१२
५३) सांजीिनी / म धिी क
ुां टे / स यली प्रक शन / रुपये २१५/ -पृष्ठे २१६ / जून २००९/ कथ सांग्रह:
दोन शब्द पुस्तक च्य फनिडी बद्दल:
माझ्या संक
े त थथळाच्या एका वाचकाने सांलगतले की आपर् पुस्तक परीक्षर् छान करता आलर् लवचारले की
वाचण्यासाठी आपर् पुस्तक कसे लनवडता? दर आठवड्याला नवीन पुस्तक
े प्रलसद्ध होतात व त्याची मालहती
रलववारच्या पेपर मध्ये लमळते. काही पुस्तकाचे थोडक्यात Review लह पेपरात लललहले जातात. अथाणत त्याचा मूळ

26. 23
उद्देश पुस्तकाची जालहरात करर्े हाच असतो. ह्या पैकी एखादे पुस्तक आवडले तर ग्रंथालयात मागर्ी नोंदलवतो.
हे पुस्तक प्रलसद्ध झाल्यानंतर मागर्ी प्रमार्े लमळण्यासाठी १-२ मलहने लागतात.
मी एकाच लेखकाची पुस्तक
े एका पाठोपाठ वाचत नाही. ग्रंथालयातील कपाटातील पुस्तक
े चाळू न, प्रस्तावना व
मलपृष्ठ वाचून, मी ठरलवतो की हे पुस्तक आपल्याला आवडेल की नाही? त्या लेखकाची पुस्तक
े आधी वाचली
असतील तर लनवडीला दुजोरा लमळतो. असे नसेल तरी सहसा लनवडलेले पुस्तक आवडत नाही असे होत नाही.
घरात एका वेळे ला ३-४ पुस्तक
े आर्लेली असतात. त्यामुळे ही फारसा प्रश्न उद्भवत नाही.
ह्या लेस्पखक
े ची इतर पुस्तक
े मी वाचलेली आठवत नाहीत. पुस्तकातही अश्या पुस्तकांची यादी नाही. पर् लेस्पखक
े ने
याआधी कथा संग्रह लललहले आहेत असा उल्लेख लमळतो. असो.
दोन शब्द कथ सांग्रह बद्दल:
या कथा संग्रहात १५ कथा आहेत. ह्या कथा मालसकात प्रलसद्ध झालेल्या आहेत. कथांचे लवषय नाते संबंध, क
ु टुंब,
चालीरीती म्हर्जेच वास्तवाशी जवळीक साधर्ारे आहेत. लह मार्से , प्रसंग आपल्या आयुष्यात, क
ु टुंबात,
समाजात कोठे तरी बलघतलेली - घडलेले असे वाटते. त्यामुळे ह्या कथा आपल्या मनाला लर्डतात. कथा खूप
मोठ्या नाहीयेत. त्यामुळे कथेत गुंतेपयांत कथा चटकन संपते. पर् कथा संपताना लेस्पखका, आपल्याला नकळत
एखादा संदेश लकवा मागण दाखून जाते. प्रत्येक कथेतील गार्ा अगदी एक-दोन वाक्यात संवादाच्या रुपात सांगून
जाते आलर् मग त्यार्ोवती कथेचा लपसारा उलगडते. लेखनाचा हा प्रकार मला खूप र्ावला. समाज प्रबोधनासाठी
ललखार्ात लेखकाने र्ाष्य क
े ले पालहजे असे मला नेहमी वाटते. कथा स्त्रीच्या आयुष्याशी लनगडीत आहेत.
लेस्पखक
े ने स्पस्त्रयांच्या नेमक्या मानलसकतेवर बोट ठे वले आहे.
कथेतील काही वाक्य मुद्दाम देत आहे ज्यामुळे तुम्हाला माझे म्हर्र्े पटेल.
१) संजना, आयुष्यात जेव्हा जी संधी येते तेव्हा ती ध्यावी. एकदा ती लनसटू न गेली की पुन्हा पुढचं सांगता येत नाही.
२) ज्या घरात दीदीने हाल काढले त्या घरच्या लोकांना वठर्ीवर आर्ण्याची मला संधी आहे. मी लशकर्ार आहे
आलर् समाजात असा छळ सहन करर्ाऱ्या मुलींच्या प्रश्नावर काही तरी उत्तर शोधण्याचा प्रतत्न करर्ार आहे.
३) एका सामान्य मार्साचं दुसऱ्या मार्साशी मार्ुसकीच आलर् सहकाऱ्याच नात. चुकांची दुरुस्ती करर्ार नात !.
शहर लजवंत होण्यासाठी त्याच्या नसातून हे रक्त खेळायला हव म्हर्जे मरर्ासन्न अस हे शहर परत उठ
ू न
चेतनामय होईल.
४) आजोबा-आजीच्या देखरेखी खालील लमळर्ारे स्वातंत्र्यच बरे. हा बेटा , आता मोठी झालीस. स्वतंत्र राहायला
लशक. आजोबा, तुमच्या बरोबर स्वतंत्रच असते मी.
५) हे प्रेम आलर् स्वाथण यातला फरक ओळखून नाती वागवत माझे आयुष्य जगण्याचे र्ान मला मधुकरच्या
मृत्यूनंतर घडत गेलेल्या घटनांनी लदले.
लमत्रानो, कथा संग्रह वाचनीय आहे. कथेची लांबी लघुकथेहून थोडी जास्त आहे. पुस्तकाचा font मोठा आहे

27. 24
त्यामुळे पुस्तक वाचताना डोळ्यांना त्रास होत नाही.
कथा संग्रह हा प्रकार मला आवडतो कारर् आपल्या उपलब्ब्ध वेळे नुसार आपर् कथा वाचू शकतो.
सुधीर िैद्य
१९-०९-२०१२
५५) / / publications / १००/- १९-१०-१९९९ /-
.
. इ
.
.
१९ . . . :
.
.
१९९६ . .
.
: .
ट . : http://www.spandane.com/Spandane/Spandane-
Articles/55-Deathexperience.pdf
ट ' ' .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
इ .

28. 25
.
.
.
.
.
.
ट .
.
.
.
०३-१०-२०१२
५६) तपोिन / प्रभ कर पेंढ रकर / र जेंद्र प्रक शन / रुपये ३०० /- पृष्ठे १५६ / क दांबरी / ०८-०९-२०११
एक छान कादंबरी. कथा नायकाच्या आयुष्यातील एक वषाणच्या अनुर्वावर लह कादंबरी लललहली आहे. कथा
नायक SSC ला असताना तपोवन कोल्हापूर येथे लशकायला होता. त्या कोवळ्या वयात होर्ारी मानलसक स्पथथत्यंतरे
आलर् व्यस्पक्तमत्वाची जडर् घडर् शब्दांलकत क
े ली आहे. पर् लह कादंबरी काल्पलनक नाही. ह्या लेखकाने
आपल्या बालपर्ाचा मागोवा ह्या कादंबरीत घेतला आहे.
पुस्तकाचा font फार छान आहे. लेखन शैली ओघवती आहे. कादंबरी वाचायला लागल्यानंतर आपर् त्या
वातावरर्ात गुंतत जातो आलर् कादंबरी कधी संपते हे लक्षातच येत नाही. कोल्हापूरचे वर्णन वाचून कोल्हापूरला
र्ेट देऊन आल्यासारखे वाटते.
ह्याच लेखकाची दुसरी गाजलेली कादंबरी म्हर्जे ' रारंग ढांग '.
लह दोन्ही पुस्तक
े नक्की वाचा. कथानक एव्हडे सुंदर आहे ह्या दोनीही पुस्तकांवर लसनेमा काढता येईल.
सुधीर िैद्य
११-१०-२०१२

29. 26
५८) ' ब यप स ' ल पय चय / डॉ प्रतीक्ष / शब्द ांकन मृि फलनी फचतळे / र जहांस प्रक शन / रुपये २२५ / पृष्ठे
२७४ / ऑक्टोबर २००७ / िैद्यकीय :
पयाणयी वैद्यकीयशास्त्राचा अभ्यासक म्हर्ून मी हे पुस्तक प्रलसद्ध झाल्यानंतर लगेच वाचले होते. काही लदवसांपूवी
माझ्या एका ज्येष्ठ रुग्णाने मोठ्या प्रेमाने मला हे पुस्तक वाचनासाठी आर्ून लदले. मी परत एकदा हे पुस्तक वाचले
आलर् वाचकांसाठी परीक्षर् अपलोड करीत आहे.
हृदय रोगाचा प्रसार जगर्र होत आहे आलर् र्ारतही ह्या शयणतीत मागे नाहीये. बदलती जीवन शैली, लचंता,
नात्यातील वाढती गुंतागुंत, प्रत्येक क्षेत्रात वाढती िधाण म्हर्जे हृदय रोगाला आमंत्रर्. अथाणत मार्साचाही काही
इलाज नाही. त्याला ह्या शयणतीत धावण्यावाचून पयाणय नाही.
प्रत्येक मार्ूस आपल्या क
ु वतीनुसार म्हातारपर्ासाठी पैशाची बचत - गुंतवर्ूक करतो. पर् स्वत:च्या शरीरावर
मात्र गुंतवर्ूक करण्याचे लवसरतो. मग त्याची पररस्पथथती म्हर्जे आयुष्यर्र तब्बेतीकडे दुलणक्ष करून पैसा
लमळवतो आलर् म्हातारपर्ी लमळलवलेला पैसा खचण करून तब्बेत सुधारण्याचा प्रयत्न करतो. असो.
हृदय रोग झाला लक रुग्ण आलर् त्याचे नातेवाईक घाबरून जातात. जर ओषध घेऊन र्ागत असेल तर त्यांचा जीव
र्ांड्यात पडतो. पर् हृदय शस्त्रलक्रया सांलगतली लक मात्र जीव घाबरा - घुबरा होतो. मग शोध सुरु होतो पयाणयी
उपचार पद्धतीचा. खरेतर रक्त वालहन्यात जास्त block असतील तर शस्त्रलक्रयेला पयाणय नाही. अन्यथा पयाणयी
उपचार अवलंबता येतात.
ह्या पुस्तकात अश्याच पयाणयी उपचार पद्धतीबद्दल मालहती सांलगतली आहे. प्रत्येक चाळीशीपुढील व्यक्तीने हे
पुस्तक वाचले पालहजे. ज्यांना हृदय रोग झाला आहे त्यांनी तर हे पुस्तक वाचून ह्या रोगाबद्दल मालहती लमळलवर्े
गरजेचे आहे. पुस्तकात जीवन शैली सुधारण्यासाठी तसेच आहाराबद्दल चांगला सल्ला लदला आहे. रोगाची र्ीती
कमी करण्यासाठी, त्या रोगाची मालहती लमळलवर्े हा सवोत्तम उपाय आहे. लह मागर्ी हे पुस्तक नक्की पूर्ण करते.
डॉ च्या बरोबर चचाण करण्यासाठी सुद्धा हे पुस्तक तुम्हाला उपयोगी पडेल.
पयाणयी उपचाराने बरे झालेल्या रुग्णांची नावे आलर् फोन नंबर लदले आहेत. ह्याचा अथण लह उपचार पद्धती नक्की
काही वेळा फायद्याची लसद्ध झाली आहे. आता आपल्या बाबतीत लतचा उपयोग होईल का हे ठरवावे लागेल.
तुमच्या चांगल्या आरोग्यासाठी लनसगोपचारातील एक लहंदी कलवता सादर करतो.
पाव को रखो गरम (फनयफमत व्य य म कर )
पेट को रखो नरम (जेिि - ख ण्य िर फनयांत्रि हिे.)
मगज को रखो थंडा (मन फचांत मुक्त कर )
वैद्यजी को मारो दंडा (िरील प्रम िे ि गिे असेल तर डॉक्टरकडे ज िेच ल गि र न ही)
Health is Wealth. (च ांगले आरोग् हीच म िस ची खरी सांपत्ती होय.)
तुमच्या चांगल्या आरोग्यासाठी आलर् मानलसक स्वास्थ्यासाठी माझ्या शुर्ेच्छा.

30. 27
िेळ फमळ ल् स म झ्य website च्य Medical section ल नक्की भेट द्य . आरोग् च ांगले
र खण्य स ठी भरपूर फटप्स ि घरगुती उप य फदले आहेत. फचांत मुक्तीस ठी म गचदशचन क
े ले आहे.
आजचा लदवस तुम्हा सवाणना चांगल्या आरोग्याचा जावो लह ईश्वर चरर्ी प्राथणना.
सुधीर िैद्य
२०-१०-२०१२
५९) / / / १४६ / १५०/- २१-०७-२०११ /
:
, , , इ .
३० . १५ . १९८३ ट
. . .
:
७ .
- ट ट ट .
.
- .
.
.
: - ' '
. .
.
.
.
१७-११-२०१२

31. 28
६०) / / / २२०/- / २००९ / २७३ /
. .
, . Sunday
Times . Mid
day .
.
. .
.
.
. .
३०-११-२०१२
७०) / / . . / / १९९९/ १२० /
१८० /
२ . . . . (१९६७ -१९७१)
, .
.
: .
.
. ट ,
philosophy ? .
philosophy ट .
Philosophy . . ट
. . ट
.
. . ( . .
, , , ,
, Flat , ,
, , , , )

32. 29
ट , ,
. -
. .
ट .
.
. - ,
ट . ' '
.
१०० . .
२८-०१-२०१३
७२) / . / / २२५ /-
२३३ / २०१० / २०१० / :
. ट
.
. (Graphology )
, (interpretation of body language ) , (Astrology ) .
ट .
. -
. , , , .
: इ . -
. . , ट -
, .
. - ट .
, ट -
. .
. - .
, ,
. ( ,
२३३ .)

33. 30
- . -
ट . ' '
.
- -
.
, . ,
. :)
.
०२-०२-२०१३
७३) / . . / / ३०-०६-२०१२ / २०० / १९२ /
( , , , , , ) ३१
.
, ,
- , , इ
.
. ' ' .
? ?
? .
.
. ट ,
. .
' ' .
. .
.
ट . .
? .?
ट . ' ' .
, . (Taxation) :)
. .
Pascal ( ) , .

34. 31
?
.
०९-०२-२०१३
७७) / / / १५ २००८ / १०० / ११४ /
.
ट - .
. ट
. ट
. . : ,
, ट , ,
, , ट
ट .
?
. ?,
: .
ट .
. ट ? ? .
. . table diary .
. font .
, .
.
, . ' '
ट .
१२ - ०६ - २०१३
७८) Psychiatrist / . / / १६ २०१० /
२५० / २७७

35. 32
.
,
. - - - ट
, - .
- , .
, .
' psychiatrist '
.
. .
, : , ,
.
. .
, ट .
.
.
.
इ ( , , . ) .
. .
. ट ,
. font .
.
२२ - ०६ - २०१३
७९) / . / / २०० / २५-०३-२०११ /
१९७८ / २२८ /
१९७८ .
. .
. .
.
१९७८ .
.
. ट - .
, , .