timeline สำคัญแสดงการส่งออกข้าวของไทยจากอดีตสู่ปัจจุบัน การตอบสนองในด้านการผลิต ตลาดข้าวโลก market share ของไทย ช่วงเวลาที่ไทยเป็นผู้นำในการส่งออกข้าว การส่งออกข้าวหอม ข้าวนึ่ง ข้าวเหนียวและข้าวสารเจ้าเทียบกับคู่แข้ง ข้าวไทยกับภาวะถดถอย

1. รศ.สมพร อิศวิลานนท์
สถาบันคลังสมองของชาติ
1
งานเวทีข้าวไทย ปี 2564 “ข้าวไทย หลังโควิด-19: ประเด็นผลกระทบต่อการส่งออกข้าวไทย”
วันศุกร์ที่ 17 ธันวาคม 2564 เวลา 9.00-9.45 น
ณ ห้องสุธรรม อารีกุล อาคาร 50 ปี มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ กรุงเทพฯ และผ่านระบบออนไลน์
สถาบันคลังสมองของชาติ
ย้อนอดีต สู่ปัจจุบัน:
การส่งออกสินค้าข้าวของไทย
E-mail: somporn@knit.or.th

2. 2
➢เส้นทางจากอดีตการส่งออกข้าวของไทยสู่ปัจจุบัน

3. ➢การตอบสนองของพื้นที่เพาะปลูกข้าว ผลผลิต และการ
ส่งออกส่งออกในรอบศตวรรษที่ผ่านมา
3

4. 4
ประเทศ 2493-2506 ประเทศ 2508-24 ประเทศ 2528-41 ประเทศ 2542-54
เมียนมาร์ 1.52 USA 2.03 ไทย 5.12 ไทย 8.33
ไทย 1.38 ไทย 1.75 USA 2.55 เวียดนาม 4.73
USA 0.80 จีน 1.62 เวียดนาม 1.60 อินเดีย 3.71
จีน 0.69 เมียนมาร์ 0.59 อินเดีย 1.42 USA 3.30
กัมพูชา 0.47 ปากีสถาน 0.58 ปากีสถาน 1.29 ปากีสถาน 1.29
ทั้งโลก 6.05 ทั้งโลก 9.23 ทั้งโลก 16.72 ทั้งโลก 28.58
ร้อยละ 80 ร้อยละ 71 ร้อยละ 72 ร้อยละ 74.75
ที่มา: ช่วง พ.ศ. 2493-2541 จาก David Dawe (2002) “The changing structure of the world rice market, 1950-2000”; ส่วนช่วง พ.ศ. 2542-2563
คานวณจากข ้อมูล USDA (various Issue) “Grain: World Markets and Trade”
➢ไทยเคยเป
็ นผู้ส่งออกข้าวรายใหญ่ในตลาดการค้าข้าว
โลกมากว่า 2 ทศวรรษ
✓ไทยเป
็ นผู้ส่งออกรายใหญ่ของโลกกว่า 2 ทศวรรษในช่วง พ.ศ.
2528-54
✓ในช่วงปลายทศวรรษ 2520 จนถึงต ้นทศวรรษ 2550 ถือได ้ว่าเป็น
ยุกต์รุ่งเรืองของข ้าวไทย

5. 5
ประเทศ 2555-56 ประเทศ 2557-61 ประเทศ 2563
อินเดีย 10.37 อินเดีย 10.17 อินเดีย 14.58
เวียดนาม 7.21 ไทย 8.83 เวียดนาม 6.17
ไทย 6.83 เวียดนาม 6.28 ไทย 5.72
ปากีสถาน 3.92 ปากีสถาน 4.03 ปากีสถาน 3.93
USA 3.13 USA 3.13 USA 2.86
ทั้งโลก 39.28 ทั้งโลก 44.56 ทั้งโลก 45.23
ร้อยละ 80.09 ร้อยละ 72.80 ร้อยละ 73.54
ที่มา: ช่วง พ.ศ. 2493-2541 จาก David Dawe (2002) “The changing structure of the world rice market, 1950-2000”; ส่วนช่วง พ.ศ. 2542-2563
คานวณจากข ้อมูล USDA (various Issue) “Grain: World Markets and Trade”
ผู้นาในตลาดส่งออกข้าวช่วง พ.ศ. 2555-2563
➢ยุคโรยราของข้าวไทยกาลังจะตามมา
✓โครงสร ้างทางการตลาดข ้าวส่งออกได ้เปลี่ยนแปลงไป พร ้อมๆกับการ
เปลี่ยนแปลงในโครงสร ้างการผลิตและตลาดข ้าวเปลือกในระดับไร่นา
✓นับแต่กลางทศวรรษ 2550 เป็นต ้นมา ข ้าวไทยได ้ก ้าวเข ้าสู่ยุคโรยรา
และสูญเสียความสามารถในการแข่งขันในตลาดส่งออก

6. 6
ที่มา: คานวนจากข ้อมูล USDA "Grain: World Markets and Trade, various issues
➢สัดส่วนการถือครองตลาดข้าวของไทยเทียบกับคู่แข่ง
✓ความสามารถในการแข่งขันของข ้าวไทยในตลาดการค ้าข ้าวโลกมีทิศทางที่หดตัวลง
เพราะมีคู่แข่งขันในระดับราคาที่ต่ากว่า
ประเทศ ส่วนแบ่งตลาด (ร้อยละ)
2554 2555 2556 2557 2558 2559 2560 2561 2562 2563
อินเดีย 12.80 26.29 26.54 26.25 25.91 25.33 26.18 25.67 22.33 32.07
เวียดนาม 19.31 19.73 16.97 14.33 15.49 12.66 13.53 13.90 14.98 13.64
ไทย 29.37 17.61 17.01 24.84 22.90 24.51 24.22 19.68 17.21 12.63
ปากีสถาน 9.40 8.69 10.46 8.38 9.37 10.68 7.50 8.77 10.40 8.69
สหรัฐอเมริกา 8.96 8.46 8.36 6.68 7.87 8.79 7.04 6.42 7.15 6.35
รวม 5 ประเทศ 79.84 80.78 79.34 80.48 81.54 81.97 78.47 74.43 72.07 73.38
อื่นๆ 20.16 19.14 20.66 19.52 18.46 18.03 21.53 25.57 27.93 26.62
รวม 100.00 100.00 100.00 100.00 100.00 100.00 100.00 100.00 100.00 100.00
การค ้าข ้าวโลก
(ล ้านตัน)
36.26 39.13 39.49 44.16 42.68 40.27 48.30 48.30 43.92 45.22
ผลผลิตข ้าว
โลก(ล ้านตัน)
467.67 472.79 478.39 482.16 476.22 490.82 494.99 497.80 498.91 507.30

7. ➢ตลาดการค้าข้าวโลกและประเภทของตลาดข้าว
✓ในปี 2563 การค ้าข ้าวโลกมีประมาณ 45.2 ล ้านตัน (ประมาณร ้อยละ
8.91 ของปริมาณผลผลิตข ้าวโลก ) ปริมาณการค ้าจะแกว่งตัวในแต่ละปี
7
✓ตลาดข ้าวหอมและข ้าวพื้นนุ่มขยายตัวในช่วงจากปี 2557 เทียบกับปี
2563

8. ➢การเคลื่อนไหวราคาข้าวส่งออกบางชนิดของไทยและ
ประเทศคู่แข่งสาคัญ
8

9. ที่มา : คานวณเฉลี่ยจากข้อมูล FAO Rice price report various issue
➢ราคาข้าวส่งออกของไทยและของประเทศผู้ส่งออก
สาคัญบางประเทศ
9
ข้าว 5% ข้าว 25% หอมมะลิ บาสมาติ ข้าวนึ่ง
ปี ไทย เวียดนาม อินเดีย อินเดีย ไทย เวียดนาม ไทย ปากีสถาน ไทย
2553 492 416 Na - 444 387 1,045 881 532
2554 549 505 Na 409 511 467 1,054 1,060 563
2555 573 432 Na 391 560 397 1,091 1,137 594
2556 518 391 Na 402 504 363 1,180 1,372 530
2557 423 410 Na 377 382 377 1,150 1,324 435
2558 386 353 366 337 373 334 1,008 949 392
2559 396 347 366 333 385 332 768 795 410
2560 399 372 399 361 384 351 843 1131 421
2561 421 412 407 374 408 391 1,117 1003 431
2562 418 340 387 361 410 323 1,212 982 428
2563 497 439 386 363 483 416 1051 970 512
2564(Nov 64) 464 453 371 364 455 431 800 782 476
ราคาส่งออก F.O.B. ข ้าวสาร 5% และ 25% ของไทยเทียบกับคู่แข่งบางประเทศ
หน่วย:ดอลล่าห์สหรัฐต่อตัน
ปัจจุบันข้าวสารเจ้าขาว 5% และ 25% มีการแข่งขันที่สูงโดยเฉพาะจากอินเดีย

10. 10
-
1,000,000
2,000,000
3,000,000
4,000,000
5,000,000
6,000,000
7,000,000
ASEAN Non-
ASEAN
Middle
east
Europe Africa Americ
a
Oceani
a
2560 997,399 2,384,7 776,316 392,603 6,200,2 700,090 176,115
2561 2,575,9 1,538,2 497,211 399,386 5,206,0 642,420 216,036
2562 850,136 932,769 474,843 378,233 4,105,0 677,728 161,475
2563 454,639 876,207 305,421 315,173 2,746,3 851,312 175,598
ม.ค.-ต.ค. 64 442,526 855,431 383,115 195,475 2,056,6 535,525 122,726
หน่
ว
ย:
ต
ัน
ปริมาณการส่งออกข้าวไทยไปยังทวีปต่างๆ
2060-ตค. 2064
ที่มา: คานวณจากฐานข ้อมูลสถิติการส่งออกสินค ้า กรมศุลกากร
➢การกระจายตลาดส่งออกข้าวของไทย
✓แอฟริกาเป
็ นตลาดส่งออกที่สาคัญของข้าวไทย ในเชิงปริมาณส่งออก
แต่ก้กาลังหดตัวอย่างรุนแรงในช่วง 1-2 ปีที่ผ่านมา

11. 11
ข้าวสารเจ้า
100%
ข้าวสารเจ้า
5%
ข้าวหอม
มะลิ
ข้าวหอม
ปทุม
ข้าวนึ่ง ข้าวเหนียว ข้าวอื่น ๆ รวม
พ.ศ. 2560 801,847 1,913,403 2,288,544 378,687 3,373,184 514,549 2,357,283 11,627,49
พ.ศ. 2561 496,914 3,077,877 1,642,744 447,163 2,708,222 383,540 2,318,887 11,075,34
พ.ศ. 2562 491,715 1,565,855 1,395,892 513,461 2,229,558 214,454 1,169,313 7,580,248
พ.ศ. 2563 429,289 997,387 1,428,046 574,194 1,441,994 276,568 577,183 5,724,660
ม.ค.-ต.ค. 64 489,250 919,207 990,651 408,620 1,189,246 231,329 362,845 4,591,148
-
2,000,000
4,000,000
6,000,000
8,000,000
10,000,000
12,000,000
14,000,000
หน่
ว
ย:
ต
ัน
ปริมาณการส่งออกข้าวไทยแยกตามชนิดข้าว
ปี 2560 - ต.ค. 2564
➢การส่งออกข้าวของไทยตามประเภทของข้าว
✓ข ้าวสารเจ ้าทุกชนิดรวมกันมีปริมาณที่ส่งออกเป็นลาดับหนึ่ง รองลงมา
ได ้แก่ข ้าวหอมและข ้าวนึ่ง
ที่มา: คานวณจากฐานข ้อมูลสถิติการส่งออกสินค ้า กรมศุลกากร

12. 12
2553 2554 2555 2556 2557 2558 2559 2560 2561 2562 2563
กัมพูชา 184,854 232,785 274,671 225,471 394,027 500,000 531,648 556,040
เวียดนาม 181,464 482,763 677,515 1,029,4 1,169,4 1,274,5 1,408,0 1,575,5 2,198,9 1,908,42 2,319,45
ไทย 2,442,1 2,443,8 1,915,7 1,882,7 1,846,4 1,901,7 2,496,4 2,667,2 2,089,9 1,909,35 2,002,24
Total 2,623,5 2,926,6 2,593,2 3,097,0 3,248,6 3,450,9 4,129,8 4,636,7 4,788,90 4,349,42 4,877,73
2,623,572
2,926,638
2,593,294
3,097,019
3,248,623
3,450,948
4,129,897
4,636,798
4,788,901
4,349,426
4,877,730
0
1000000
2000000
3000000
4000000
5000000
6000000
ตลาดข้าวหอมโลกแยกตามประเทศผู้ส่งออก 2553-2563 (ตัน)
ที่มา: ปริมาณการส่งออกของกัมพูชาและเวียดนามจาก The Rice Trader (TRT) ปริมาณการส่งออกของประเทศไทยจากกรมศุลกากร
➢ตลาดข้าวพื้นนุ่มโลกเวียดนามเป
็ นผู้ส่งออกลาดับหนึ่ง
✓เวียดนามมีความต่อเนื่องในนโยบายในการ ปรับเปลี่ยน Platform ภาค
การผลิตข ้าวไปสู่การเพิ่มคุณภาพ เพิ่มประสิทธิภาพและมูลค่าต่อหน่วย
การขยายตัวข ้าวพื้นนุ่มของเวียดนามประสบความสาเร็จมาก

13. 13
2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020
Thailand 211,863 283,137 308,158 221,545 337,493 514,549 383,540 214,454 276,568
Vietnam 311,911 418,281 668,760 522,757 992,000 1,412,538 833,289 509,159 996,098
Total 523,774 701,418 976,918 744,302 1,329,493 1,927,087 1,216,829 723,613 1,272,666
523,774
701,418
976,918
744,302
1,329,493
1,927,087
1,216,829
723,613
1,272,666
-
500,000
1,000,000
1,500,000
2,000,000
2,500,000
Global Glutinous Rice Exports (MT), 2012-2020
➢ตลาดข้าวเหนี่ยวโลกเวียดนามเป
็ นผู้ถือครองรายใหญ่
ที่มา: Modified from The Rice Trader

14. 14
2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020
India 1,392,918 4,550,657 4,093,711 4,067,834 3,666,123 3,667,111 4,561,818 3,582,334 3,402,962 4,700,735
Thailand 3,431,770 2,176,900 1,691,400 3,262,600 2,317,608 2,143,612 3,373,184 2,708,222 2,229,558 1,441,994
Vietnam 49,000 60,000 81,000 73,000 69,275 25,600 25,000 7,548 9,135 5,500
Brazil 550,480 389,015 133,857 87,874 98,978 66,061 46,510 75,162 77,282 139,155
Pakistan 443,016 222,742 217,245 235,373 373,780 508,935 409,237 245,707 351,126 612,290
USA 278,137 258,570 281,731 209,451 217,963 169,616 225,264 193,647 195,379 182,082
Total 6,166,631 7,657,884 6,498,944 7,936,132 6,743,727 6,580,935 8,641,013 6,812,620 6,265,442 7,081,756
-
1,000,000
2,000,000
3,000,000
4,000,000
5,000,000
6,000,000
7,000,000
8,000,000
9,000,000
10,000,000
-
1,000,000
2,000,000
3,000,000
4,000,000
5,000,000
6,000,000
7,000,000
8,000,000
9,000,000
10,000,000
หน่
ว
ย:
ton
ตลาดผู้ส่งออกข้าวนึ่งที่สาคัญ (ตัน) 2011-2020
ที่มา:The Rice Trader
➢ตลาดข้าวนึ่งโลกอินเดียเป
็ นผู้ส่งออกรายใหญ่

15. ข ้าวสารเจ ้าหรือข ้าวสารขาวมีขนาดของตลาดประมาณ 24-27 ล ้านตัน
ประกอบด ้วยข ้าวเกรดต่างๆ รวมถึงปลายข ้าว
 ในปี 2563 ไทยส่งออกข ้าวสารเจ ้า(รวมข ้าวท่อน)ประมาณ 1.97 ล ้านตัน หรือร ้อย
ละ 8.20 ของการค ้าข ้าวสารเจ ้าของโลก(24 ล ้านตัน)
ที่มา: คานวณจากข ้อมูลศุลกากร
15
ข ้าวสารเจ ้า
100%
ข ้าวสารเจ ้า
5-10% ข ้าวสารเจ ้าอื่นๆ
รวม
หน่วย:พันตัน
2558 556.15 3,002.09 1,543.86 5,102.11
2559 509.00 2,807.51 1,592.04 4,905.75
2560 801.85 1,913.40 2,332.61 5,047.87
2561 730.60 3,106.73 1,852.03 5,689.36
2562 814.16 1,597.04 901.10 3,312.30
2563 429.29 997.39 542.11 1,968.79
เฉลี่ย 640.15 2,237.36 1,460.62 4,338.13
สัดส่วน(%) 14.76 51.57 33.67 100.00
2564(ตค) 489.24 919.21 362.13 1,770.60
มูลค่าเฉลี่ยต่อตัน (ปี 2560 และ 2563)
2560 13.35 12.79 11.81 12.42
2563 14.37 14.32 14.23 14.30
2564(มค.-ตค.) 16.12 14.11 14.55 14.76
➢ข้าวสารเจ้ามีการแข่งขันสูงในตลาดส่งออก

16. ➢เปรียบเทียบราคาข้าวสารเจ้าและข้าวหอมของไทยเทียบ
กับราคาข้าวของประเทศคู่แข่งขัน 2563 และ 2564
16
ประเภทข้าวส่งออก ไทย เวียดนาม กัมพูชา อินเดีย ปากีสถาน
US$ต่อตันข ้าวสาร
ข ้าวสารเจ ้า 5% 501 485 370 460
ข ้าวหอมมะลิ 105 1104 770
ข ้าวหอม 588
ข ้าวหอมบาสมาติ 860
ราคาข้าว เฉลี่ย พฤศจิกายน 2563 (ข้าวพื้นนุ่มและข้าวสารเจ้า)
ที่มา: สมาคมผู้ส่งออกข ้าว
ประเภทข้าวส่งออก ไทย เวียดนาม กัมพูชา อินเดีย ปากีสถาน
US$ต่อตันข ้าวสาร
ข ้าวสารเจ ้า 5% 410 405 360 385
ข ้าวหอมมะลิ 105 744 720
ข ้าวหอม 665 560
ข ้าวหอมบาสมาติ 930 804
ที่มา: สมาคมผู้ส่งออกข ้าว
ราคาข้าว เฉลี่ย พฤศจิกายน 2564 (ข้าวพื้นนุ่มและข้าวสารเจ้า)

17. ➢การส่งผ่านราคาข้าว(อย่างย่อ)จากตลาดส่งออกสู่ตลาด
ข้าวเปลือกที่โรงสีรับซื้อจากเกษตรกร
550
17

18. ➢สถานการณ์ต้นทุนการผลิตข้าวของไทยและราคา
ข้าวเปลือกชนิดต่างๆ
ประเทศ ต ้นทุนข ้าวเปลือก(บาทต่อตัน)
ข ้าวเปลือกเจ ้า ข ้าวหอมมะลิ
ไทย 1/ 7,452 9,426
เวียดนาม 2/ 5,615 Na
พม่า 3/ 4,353 na
หมายเหตุ: 1/ Somporn Isvilanonda and Piyatat Palanuruk, Agribenchmark(2018);
2/ Agribenchmark ( 2018); 3/ Kyaw Myint, 2013;
จังหวัด 13 พ.ย. 2563 15 พ.ย. 64
จ.นครสวรรค์ 8,400 บาท(ข ้าวเปลือกเจ ้า) 7,700 บาท(ข ้าวเปลือกเจ ้า)
จ. สุรินทร์ 11,500(หอมมะลิ) 10,500-11,000(หอมมะลิ )
จ.สุพรรณฯ 8,800(หอมปทุม) 9,400-9,500(หอมปทุม)
ที่มา: สมาคมโรงสีข้าวไทย
ราคาข้าวเปลือกเจ้าความชื้น 15% ที่ จ.นครสวรรค์ สุรินทร์ และสุพรรณบุรี
ระดับต ้นทุนการผลิตข ้าวเปลือกที่สูงเป็นปัจจัยสาคัญที่ส่งผลกระทบต่อความสามารถในการ
แข่งขันในตลาดส่งออกข ้าวไทยและสร ้างแรงกดดันในระดับไร่นา
Source: USDA, Economic Research Service
18

19. ขอบคุณ
Q&A
19