Prezentacja na konferencję DBConf 2014 na temat zarządzania zmianami w relacyjnych bazach danych. Wykorzystywane narzędzie Liquibase.

1. Zarządzanie zmianami w schemacie relacyjnych
baz danych
Marcin Stachniuk
mstachniuk@gmail.com
http://mstachniuk.blogspot.com
@MarcinStachniuk
24 października 2014
Marcin Stachniuk Zarządzanie zmianami w schemacie relacyjnych baz danych 1/43

2. Przykładowa struktura korporacji
Marcin Stachniuk Zarządzanie zmianami w schemacie relacyjnych baz danych 2/43

3. Przykładowa struktura korporacji
Marcin Stachniuk Zarządzanie zmianami w schemacie relacyjnych baz danych 3/43

4. Jak działa projekt w korporacji?
Jak zarządzane są zmiany w
bazie danych?
Marcin Stachniuk Zarządzanie zmianami w schemacie relacyjnych baz danych 4/43

5. Zespół programistów i bazodanowców działa osobno
Marcin Stachniuk Zarządzanie zmianami w schemacie relacyjnych baz danych 5/43

6. Zespół programistów i bazodanowców działa osobno
Marcin Stachniuk Zarządzanie zmianami w schemacie relacyjnych baz danych 6/43

7. Zespół programistów i bazodanowców działa osobno
Marcin Stachniuk Zarządzanie zmianami w schemacie relacyjnych baz danych 7/43

8. Zespół programistów i bazodanowców działa osobno
Marcin Stachniuk Zarządzanie zmianami w schemacie relacyjnych baz danych 8/43

9. Zespół programistów i bazodanowców działa osobno
Marcin Stachniuk Zarządzanie zmianami w schemacie relacyjnych baz danych 9/43

10. Zespół programistów i bazodanowców działa osobno
Marcin Stachniuk Zarządzanie zmianami w schemacie relacyjnych baz danych 10/43

11. Zespół programistów i bazodanowców działa osobno
Marcin Stachniuk Zarządzanie zmianami w schemacie relacyjnych baz danych 11/43

12. Zespół programistów i bazodanowców działa osobno
Marcin Stachniuk Zarządzanie zmianami w schemacie relacyjnych baz danych 12/43

13. Zespół programistów i bazodanowców działa osobno
Marcin Stachniuk Zarządzanie zmianami w schemacie relacyjnych baz danych 13/43

14. Zespół programistów i bazodanowców działa osobno
Marcin Stachniuk Zarządzanie zmianami w schemacie relacyjnych baz danych 14/43

15. Zespół programistów i bazodanowców działa osobno
Marcin Stachniuk Zarządzanie zmianami w schemacie relacyjnych baz danych 15/43

16. Zespół programistów i bazodanowców działa osobno
Wady takiego podejścia:
Częste błędy Copy Paste
Zmiany w bazie danych trzeba zgrać z wdrożeniem
Praca bazodanowca sprowadza się do prostych,
mechanicznych czynności
Długie przestoje w trakcie wykonywania zmian
Rozmyta odpowiedzialność
Częste błędy miedzy tym czego oczekiwał programista, a co
zrobił bazodanowiec
Marcin Stachniuk Zarządzanie zmianami w schemacie relacyjnych baz danych 16/43

17. Zespół programistów i bazodanowców działa osobno
Wady takiego podejścia:
Częste błędy Copy Paste
Zmiany w bazie danych trzeba zgrać z wdrożeniem
Praca bazodanowca sprowadza się do prostych,
mechanicznych czynności
Długie przestoje w trakcie wykonywania zmian
Rozmyta odpowiedzialność
Częste błędy miedzy tym czego oczekiwał programista, a co
zrobił bazodanowiec
Marcin Stachniuk Zarządzanie zmianami w schemacie relacyjnych baz danych 16/43

18. Zespół programistów i bazodanowców działa osobno
Wady takiego podejścia:
Częste błędy Copy Paste
Zmiany w bazie danych trzeba zgrać z wdrożeniem
Praca bazodanowca sprowadza się do prostych,
mechanicznych czynności
Długie przestoje w trakcie wykonywania zmian
Rozmyta odpowiedzialność
Częste błędy miedzy tym czego oczekiwał programista, a co
zrobił bazodanowiec
Marcin Stachniuk Zarządzanie zmianami w schemacie relacyjnych baz danych 16/43

19. Zespół programistów i bazodanowców działa osobno
Wady takiego podejścia:
Częste błędy Copy Paste
Zmiany w bazie danych trzeba zgrać z wdrożeniem
Praca bazodanowca sprowadza się do prostych,
mechanicznych czynności
Długie przestoje w trakcie wykonywania zmian
Rozmyta odpowiedzialność
Częste błędy miedzy tym czego oczekiwał programista, a co
zrobił bazodanowiec
Marcin Stachniuk Zarządzanie zmianami w schemacie relacyjnych baz danych 16/43

20. Zespół programistów i bazodanowców działa osobno
Wady takiego podejścia:
Częste błędy Copy Paste
Zmiany w bazie danych trzeba zgrać z wdrożeniem
Praca bazodanowca sprowadza się do prostych,
mechanicznych czynności
Długie przestoje w trakcie wykonywania zmian
Rozmyta odpowiedzialność
Częste błędy miedzy tym czego oczekiwał programista, a co
zrobił bazodanowiec
Marcin Stachniuk Zarządzanie zmianami w schemacie relacyjnych baz danych 16/43

21. Zespół programistów i bazodanowców działa osobno
Wady takiego podejścia:
Częste błędy Copy Paste
Zmiany w bazie danych trzeba zgrać z wdrożeniem
Praca bazodanowca sprowadza się do prostych,
mechanicznych czynności
Długie przestoje w trakcie wykonywania zmian
Rozmyta odpowiedzialność
Częste błędy miedzy tym czego oczekiwał programista, a co
zrobił bazodanowiec
Marcin Stachniuk Zarządzanie zmianami w schemacie relacyjnych baz danych 16/43

22. Zespół programistów i bazodanowców działa osobno
Zalety (?) takiego podejścia:
Oddzielone role programisty i bazodanowca
Każdy się specjalizuje w swojej części
Mniej osób robi zmiany w bazie
Bazodanowcy są odpowiedzialni za backup, uptime, itd.
Marcin Stachniuk Zarządzanie zmianami w schemacie relacyjnych baz danych 17/43

23. Zespół programistów i bazodanowców działa osobno
Zalety (?) takiego podejścia:
Oddzielone role programisty i bazodanowca
Każdy się specjalizuje w swojej części
Mniej osób robi zmiany w bazie
Bazodanowcy są odpowiedzialni za backup, uptime, itd.
Marcin Stachniuk Zarządzanie zmianami w schemacie relacyjnych baz danych 17/43

24. Zespół programistów i bazodanowców działa osobno
Zalety (?) takiego podejścia:
Oddzielone role programisty i bazodanowca
Każdy się specjalizuje w swojej części
Mniej osób robi zmiany w bazie
Bazodanowcy są odpowiedzialni za backup, uptime, itd.
Marcin Stachniuk Zarządzanie zmianami w schemacie relacyjnych baz danych 17/43

25. Jak to zmienić?
A czy można jakoś inaczej?
Marcin Stachniuk Zarządzanie zmianami w schemacie relacyjnych baz danych 18/43

26. Liquibase
Marcin Stachniuk Zarządzanie zmianami w schemacie relacyjnych baz danych 19/43

27. Liquibase
Podstawowe właściwości:
Raz definiujemy wygląd naszej bazy
Uruchamiamy na wielu wspieranych bazach danych
Mamy dokumentację zmian
Możemy generować różnice (diff’y)
Generuje SQL do review dla DBA
Wykonuje migrację od punktu w jakim znajduje się baza
danych
Współpracuje z: Ant, Maven, Spring, Command Line, Servlet,
JEE CDI
Marcin Stachniuk Zarządzanie zmianami w schemacie relacyjnych baz danych 20/43

28. Liquibase
Podstawowe właściwości:
Raz definiujemy wygląd naszej bazy
Uruchamiamy na wielu wspieranych bazach danych
Mamy dokumentację zmian
Możemy generować różnice (diff’y)
Generuje SQL do review dla DBA
Wykonuje migrację od punktu w jakim znajduje się baza
danych
Współpracuje z: Ant, Maven, Spring, Command Line, Servlet,
JEE CDI
Marcin Stachniuk Zarządzanie zmianami w schemacie relacyjnych baz danych 20/43

29. Liquibase
Podstawowe właściwości:
Raz definiujemy wygląd naszej bazy
Uruchamiamy na wielu wspieranych bazach danych
Mamy dokumentację zmian
Możemy generować różnice (diff’y)
Generuje SQL do review dla DBA
Wykonuje migrację od punktu w jakim znajduje się baza
danych
Współpracuje z: Ant, Maven, Spring, Command Line, Servlet,
JEE CDI
Marcin Stachniuk Zarządzanie zmianami w schemacie relacyjnych baz danych 20/43

30. Liquibase
Podstawowe właściwości:
Raz definiujemy wygląd naszej bazy
Uruchamiamy na wielu wspieranych bazach danych
Mamy dokumentację zmian
Możemy generować różnice (diff’y)
Generuje SQL do review dla DBA
Wykonuje migrację od punktu w jakim znajduje się baza
danych
Współpracuje z: Ant, Maven, Spring, Command Line, Servlet,
JEE CDI
Marcin Stachniuk Zarządzanie zmianami w schemacie relacyjnych baz danych 20/43

31. Liquibase
Podstawowe właściwości:
Raz definiujemy wygląd naszej bazy
Uruchamiamy na wielu wspieranych bazach danych
Mamy dokumentację zmian
Możemy generować różnice (diff’y)
Generuje SQL do review dla DBA
Wykonuje migrację od punktu w jakim znajduje się baza
danych
Współpracuje z: Ant, Maven, Spring, Command Line, Servlet,
JEE CDI
Marcin Stachniuk Zarządzanie zmianami w schemacie relacyjnych baz danych 20/43

32. Liquibase
Podstawowe właściwości:
Raz definiujemy wygląd naszej bazy
Uruchamiamy na wielu wspieranych bazach danych
Mamy dokumentację zmian
Możemy generować różnice (diff’y)
Generuje SQL do review dla DBA
Wykonuje migrację od punktu w jakim znajduje się baza
danych
Współpracuje z: Ant, Maven, Spring, Command Line, Servlet,
JEE CDI
Marcin Stachniuk Zarządzanie zmianami w schemacie relacyjnych baz danych 20/43

33. Liquibase
Podstawowe właściwości:
Raz definiujemy wygląd naszej bazy
Uruchamiamy na wielu wspieranych bazach danych
Mamy dokumentację zmian
Możemy generować różnice (diff’y)
Generuje SQL do review dla DBA
Wykonuje migrację od punktu w jakim znajduje się baza
danych
Współpracuje z: Ant, Maven, Spring, Command Line, Servlet,
JEE CDI
Marcin Stachniuk Zarządzanie zmianami w schemacie relacyjnych baz danych 20/43

34. Jak działa Liquibase? liquibase:update
Marcin Stachniuk Zarządzanie zmianami w schemacie relacyjnych baz danych 21/43

35. Jak działa Liquibase? liquibase:updateSQL
Marcin Stachniuk Zarządzanie zmianami w schemacie relacyjnych baz danych 22/43

36. Przykładowy workflow z Liquibase
Marcin Stachniuk Zarządzanie zmianami w schemacie relacyjnych baz danych 23/43

37. Przykładowy workflow z Liquibase
Marcin Stachniuk Zarządzanie zmianami w schemacie relacyjnych baz danych 24/43

38. Przykładowy workflow z Liquibase
Marcin Stachniuk Zarządzanie zmianami w schemacie relacyjnych baz danych 25/43

39. Przykładowy workflow z Liquibase
Marcin Stachniuk Zarządzanie zmianami w schemacie relacyjnych baz danych 26/43

40. Przykładowy workflow z Liquibase
Marcin Stachniuk Zarządzanie zmianami w schemacie relacyjnych baz danych 27/43

41. Przykładowy workflow z Liquibase
Marcin Stachniuk Zarządzanie zmianami w schemacie relacyjnych baz danych 28/43

42. Przykładowy workflow z Liquibase
Marcin Stachniuk Zarządzanie zmianami w schemacie relacyjnych baz danych 29/43

43. Przykładowy workflow z Liquibase
Marcin Stachniuk Zarządzanie zmianami w schemacie relacyjnych baz danych 30/43

44. Przykładowy workflow z Liquibase
Marcin Stachniuk Zarządzanie zmianami w schemacie relacyjnych baz danych 31/43

45. Zespół programistów i bazodanowców działa razem
Wady takiego podejścia:
Wybór formatu pliku (XML, YAML, JSON, SQL)
Wszelkie zmiany muszą być wykonowane przez Liquibase
Marcin Stachniuk Zarządzanie zmianami w schemacie relacyjnych baz danych 32/43

46. Zespół programistów i bazodanowców działa razem
Wady takiego podejścia:
Wybór formatu pliku (XML, YAML, JSON, SQL)
Wszelkie zmiany muszą być wykonowane przez Liquibase
Marcin Stachniuk Zarządzanie zmianami w schemacie relacyjnych baz danych 32/43

47. Zespół programistów i bazodanowców działa razem
Zalety takiego podejścia:
Eliminacja błędów Copy Paste
Działa od razu na wielu bazach
Bezbolesne aktualizacje, nawet ze starych wersji
Pełna automatyzacja
Schemat bazy jest wersjonowany razem z kodem
Marcin Stachniuk Zarządzanie zmianami w schemacie relacyjnych baz danych 33/43

48. Zespół programistów i bazodanowców działa razem
Zalety takiego podejścia:
Eliminacja błędów Copy Paste
Działa od razu na wielu bazach
Bezbolesne aktualizacje, nawet ze starych wersji
Pełna automatyzacja
Schemat bazy jest wersjonowany razem z kodem
Marcin Stachniuk Zarządzanie zmianami w schemacie relacyjnych baz danych 33/43

49. Zespół programistów i bazodanowców działa razem
Zalety takiego podejścia:
Eliminacja błędów Copy Paste
Działa od razu na wielu bazach
Bezbolesne aktualizacje, nawet ze starych wersji
Pełna automatyzacja
Schemat bazy jest wersjonowany razem z kodem
Marcin Stachniuk Zarządzanie zmianami w schemacie relacyjnych baz danych 33/43

50. Zespół programistów i bazodanowców działa razem
Zalety takiego podejścia:
Eliminacja błędów Copy Paste
Działa od razu na wielu bazach
Bezbolesne aktualizacje, nawet ze starych wersji
Pełna automatyzacja
Schemat bazy jest wersjonowany razem z kodem
Marcin Stachniuk Zarządzanie zmianami w schemacie relacyjnych baz danych 33/43

51. Zespół programistów i bazodanowców działa razem
Zalety takiego podejścia:
Eliminacja błędów Copy Paste
Działa od razu na wielu bazach
Bezbolesne aktualizacje, nawet ze starych wersji
Pełna automatyzacja
Schemat bazy jest wersjonowany razem z kodem
Marcin Stachniuk Zarządzanie zmianami w schemacie relacyjnych baz danych 33/43

52. Wariant pośredni
Jak sobie radzić, gdy nie do końca można zautomatyzować proces
wprowadzania zmian w bazie danych?
Zautomatyzować tyle ile sie da
Progamiści powinni mieć swoje instancje bazy
Programiści muszą mieć możliwość tworzenia i uruchamiania
powtarzalnych testów (najlepiej na docelowej bazie)
Test porównujący schemat bazy danych
Marcin Stachniuk Zarządzanie zmianami w schemacie relacyjnych baz danych 34/43

53. Wariant pośredni
Jak sobie radzić, gdy nie do końca można zautomatyzować proces
wprowadzania zmian w bazie danych?
Zautomatyzować tyle ile sie da
Progamiści powinni mieć swoje instancje bazy
Programiści muszą mieć możliwość tworzenia i uruchamiania
powtarzalnych testów (najlepiej na docelowej bazie)
Test porównujący schemat bazy danych
Marcin Stachniuk Zarządzanie zmianami w schemacie relacyjnych baz danych 34/43

54. Wariant pośredni
Jak sobie radzić, gdy nie do końca można zautomatyzować proces
wprowadzania zmian w bazie danych?
Zautomatyzować tyle ile sie da
Progamiści powinni mieć swoje instancje bazy
Programiści muszą mieć możliwość tworzenia i uruchamiania
powtarzalnych testów (najlepiej na docelowej bazie)
Test porównujący schemat bazy danych
Marcin Stachniuk Zarządzanie zmianami w schemacie relacyjnych baz danych 34/43

55. Wariant pośredni
Jak sobie radzić, gdy nie do końca można zautomatyzować proces
wprowadzania zmian w bazie danych?
Zautomatyzować tyle ile sie da
Progamiści powinni mieć swoje instancje bazy
Programiści muszą mieć możliwość tworzenia i uruchamiania
powtarzalnych testów (najlepiej na docelowej bazie)
Test porównujący schemat bazy danych
Marcin Stachniuk Zarządzanie zmianami w schemacie relacyjnych baz danych 34/43

56. Wariant pośredni
Jak sobie radzić, gdy nie do końca można zautomatyzować proces
wprowadzania zmian w bazie danych?
Zautomatyzować tyle ile sie da
Progamiści powinni mieć swoje instancje bazy
Programiści muszą mieć możliwość tworzenia i uruchamiania
powtarzalnych testów (najlepiej na docelowej bazie)
Test porównujący schemat bazy danych
Marcin Stachniuk Zarządzanie zmianami w schemacie relacyjnych baz danych 34/43

57. Lepsza struktura organizacji
Marcin Stachniuk Zarządzanie zmianami w schemacie relacyjnych baz danych 35/43

58. Dobre praktyki korzystania z Liquibase
Organizacja Changelog’ów w wiele plików (plik / release)
Zarządzanie procedurami składowanymi przez Liquibase
Jedna zmiana na jeden ChangeSet
Konwencja nazewnicza dla ID w ChangeSet’ach
Komentarze w ChangeSet’ach
Myśl od rolback’u
http://www.liquibase.org/bestpractices.html
Marcin Stachniuk Zarządzanie zmianami w schemacie relacyjnych baz danych 36/43

59. Dobre praktyki korzystania z Liquibase
Organizacja Changelog’ów w wiele plików (plik / release)
Zarządzanie procedurami składowanymi przez Liquibase
Jedna zmiana na jeden ChangeSet
Konwencja nazewnicza dla ID w ChangeSet’ach
Komentarze w ChangeSet’ach
Myśl od rolback’u
http://www.liquibase.org/bestpractices.html
Marcin Stachniuk Zarządzanie zmianami w schemacie relacyjnych baz danych 36/43

60. Dobre praktyki korzystania z Liquibase
Organizacja Changelog’ów w wiele plików (plik / release)
Zarządzanie procedurami składowanymi przez Liquibase
Jedna zmiana na jeden ChangeSet
Konwencja nazewnicza dla ID w ChangeSet’ach
Komentarze w ChangeSet’ach
Myśl od rolback’u
http://www.liquibase.org/bestpractices.html
Marcin Stachniuk Zarządzanie zmianami w schemacie relacyjnych baz danych 36/43

61. Dobre praktyki korzystania z Liquibase
Organizacja Changelog’ów w wiele plików (plik / release)
Zarządzanie procedurami składowanymi przez Liquibase
Jedna zmiana na jeden ChangeSet
Konwencja nazewnicza dla ID w ChangeSet’ach
Komentarze w ChangeSet’ach
Myśl od rolback’u
http://www.liquibase.org/bestpractices.html
Marcin Stachniuk Zarządzanie zmianami w schemacie relacyjnych baz danych 36/43

62. Dobre praktyki korzystania z Liquibase
Organizacja Changelog’ów w wiele plików (plik / release)
Zarządzanie procedurami składowanymi przez Liquibase
Jedna zmiana na jeden ChangeSet
Konwencja nazewnicza dla ID w ChangeSet’ach
Komentarze w ChangeSet’ach
Myśl od rolback’u
http://www.liquibase.org/bestpractices.html
Marcin Stachniuk Zarządzanie zmianami w schemacie relacyjnych baz danych 36/43

63. Dobre praktyki korzystania z Liquibase
Organizacja Changelog’ów w wiele plików (plik / release)
Zarządzanie procedurami składowanymi przez Liquibase
Jedna zmiana na jeden ChangeSet
Konwencja nazewnicza dla ID w ChangeSet’ach
Komentarze w ChangeSet’ach
Myśl od rolback’u
http://www.liquibase.org/bestpractices.html
Marcin Stachniuk Zarządzanie zmianami w schemacie relacyjnych baz danych 36/43

64. Wspierane bazy danych
MySQL
PostgreSQL
Oracle
Sql Server
Sybase
DB2
Derby
HSQLDB
H2
Informix
Firebird
SQLite
InterSystems Cache
SAP MaxDB
IBM DB2 for iSeries
Marcin Stachniuk Zarządzanie zmianami w schemacie relacyjnych baz danych 37/43

65. Co może jeszcze Liquibase?
Generowanie ChangeLog’a na podstawie aktualnej bazy
danych
Context’y, Preconditions
Parameters
Możliwość wygenerowania Rollback’ów
Porównywanie baz danych
Generowanie dokumentacji bazy w stylu JavaDoc
Marcin Stachniuk Zarządzanie zmianami w schemacie relacyjnych baz danych 38/43

66. Co może jeszcze Liquibase?
Generowanie ChangeLog’a na podstawie aktualnej bazy
danych
Context’y, Preconditions
Parameters
Możliwość wygenerowania Rollback’ów
Porównywanie baz danych
Generowanie dokumentacji bazy w stylu JavaDoc
Marcin Stachniuk Zarządzanie zmianami w schemacie relacyjnych baz danych 38/43

67. Co może jeszcze Liquibase?
Generowanie ChangeLog’a na podstawie aktualnej bazy
danych
Context’y, Preconditions
Parameters
Możliwość wygenerowania Rollback’ów
Porównywanie baz danych
Generowanie dokumentacji bazy w stylu JavaDoc
Marcin Stachniuk Zarządzanie zmianami w schemacie relacyjnych baz danych 38/43

68. Co może jeszcze Liquibase?
Generowanie ChangeLog’a na podstawie aktualnej bazy
danych
Context’y, Preconditions
Parameters
Możliwość wygenerowania Rollback’ów
Porównywanie baz danych
Generowanie dokumentacji bazy w stylu JavaDoc
Marcin Stachniuk Zarządzanie zmianami w schemacie relacyjnych baz danych 38/43

69. Co może jeszcze Liquibase?
Generowanie ChangeLog’a na podstawie aktualnej bazy
danych
Context’y, Preconditions
Parameters
Możliwość wygenerowania Rollback’ów
Porównywanie baz danych
Generowanie dokumentacji bazy w stylu JavaDoc
Marcin Stachniuk Zarządzanie zmianami w schemacie relacyjnych baz danych 38/43

70. Co może jeszcze Liquibase?
Generowanie ChangeLog’a na podstawie aktualnej bazy
danych
Context’y, Preconditions
Parameters
Możliwość wygenerowania Rollback’ów
Porównywanie baz danych
Generowanie dokumentacji bazy w stylu JavaDoc
Marcin Stachniuk Zarządzanie zmianami w schemacie relacyjnych baz danych 38/43

71. Alternatywne rozwiązania
Flyway
c5-db-migration
dbdeploy
mybatis2
MIGRATEdb
migrate4j
dbmaintain
AutoPatch
Porównanie systemów: http://flywaydb.org/#features
Marcin Stachniuk Zarządzanie zmianami w schemacie relacyjnych baz danych 39/43

72. Pytania
Marcin Stachniuk Zarządzanie zmianami w schemacie relacyjnych baz danych 40/43

73. Obrazki
http://www.clker.com/clipart-business-man-2.html
http://www.clker.com/clipart-image-of-person.html
http://www.clker.com/clipart-blue-collar-worker.html
http://www.clker.com/clipart-247488.html
http://www.clker.com/clipart-1796.html
http://www.clker.com/clipart-database-symbol-1.html
http://www.clker.com/clipart-interrogante-1.html
Marcin Stachniuk Zarządzanie zmianami w schemacie relacyjnych baz danych 41/43

74. More Info
Marcin Stachniuk Blog: mstachniuk.blogspot.com
Liquibase: http://www.liquibase.org/
Feature Comparison (Flyway): http://flywaydb.org/#features
Liquibase best practices:
http://www.liquibase.org/bestpractices.html
Marcin Stachniuk Zarządzanie zmianami w schemacie relacyjnych baz danych 42/43

75. Zarządzanie zmianami w schemacie relacyjnych
baz danych
Marcin Stachniuk
mstachniuk@gmail.com
http://mstachniuk.blogspot.com
@MarcinStachniuk
Dziękuję!
24 października 2014
Marcin Stachniuk Zarządzanie zmianami w schemacie relacyjnych baz danych 43/43