1

1. Дархан-Уул аймаг
Од цогцолбор сургууль
Бэлтгэсэн багш П. Даваахүү

2. Амьд организм хүн, амьтан, ургамал янз бүрийн
уусмалуудыг байнга хэрэглэж байдаг. Иймээс
уусмалын орчинг тодорхойлох аргын талаарх
ойлголтыг мэдэх хэрэгцээ гарч байдаг.
Уусмалын орчинг дараах аргуудаар тодорхойлдог.
Үүнд:

4. Практикт устөрөгчийн ионы концентрацийн хасах
зэрэгтэй тоогоор тооцоо хийхэд тохиромжгүй байдаг
тул уусмалын орчинг устөрөгчийн илтгэгч
хэмжигдэхүүнээр илэрхийлдэг. Устөрөгчийн илтгэгч
гэдэг нь устөрөгч ионы концентрацийн утгаас хасах
тэмдэгтэй арав суурьтай логарифм авсан утга
бөгөөд рн гэж тэмдэглэдэг.
PH>7
PH=7
• ХҮЧИЛЛЭГ ОРЧИНPH<7

5. Ходоодны шүүс рн=1,7 Цус pн=7,4 Шүлс рн=6,8
Èõýâ÷ëýí õ¿íñíèé íîãîî, æèìñ öàãààí áóäàà, çàðèì ñîðòûí óëààí áóóäàé íü
ø¿ëòëýã îð÷èíã (рн=7-8) ¿¿ñãýäýã õ¿íñ þì. Èéì òºðëèéí õ¿íñèéã èõýýð
õýðýãëýâýë áèäíèé áèåèéí îð÷èí ñóë ø¿ëòëýã õýâýýðýý áàéõ áîëíî. Õàðèí
áèäíèé ìýäýõ âèòàìèí, ýðäñ¿¿ä, óóðàã, ººõ òîñ àãóóëñàí á¿òýýãäýõ¿¿í íü
èõýíõäýý õ¿÷èëëýã îð÷èíòîé (рн=5-6) áàéäàã áàéíà. ªºðººð õýëáýë,òýäíèéã
èäñэíýýð áèäíèé áèå äýõ ãèäðîêñèë èîíû õýìæýýã áóóðóóëäàã.
Áèäíèé ¿ñíèé îð÷èí ñóë õ¿÷èëëýã (рн=5-6) áàéäàã áàéíà. Ýíý
¿åäýý ¿ñ íü 纺ëºí, áàò áºõ áàñ ìýäýýæ ýð¿¿ë áàéäàã þì. Õàðèí ¿ñýý
öýâýðõýí áàéëãàõûí òóëä õýðýãëýäýã øàìïóíèóäûí èõýíõ íü ø¿ëòëýã îð÷èíòîé
(рн=7-8) áàéäàã. Ш¿ëò íü ¿ñèéã ãýìòýýäýã áîëîõîîð, áèä ¿ñýý óãààñíû
äàðàà çààâàë äàõèí çàéëæ áàéõ ¸ñòîé. ¯ñíèé àíãèæðóóëàã÷èä íü ¿ñèéã
õýâèéí, áàéõ ¸ñòîé îð÷èíä íü ýðã¿¿ëýí îðóóëäàã. Èõýíõ ¿ñíèé
àíãèæðóóëàã÷èä íü ¿ñýíä ¿ëäñýí èë¿¿äýë ø¿ëòèéã ñààðìàãæóóëàõàä
õ¿ðýëöýõ¿éö õýìæýýíèé íèìáýãíèé õ¿÷èë ãýõ ìýòèéí õ¿÷ë¿¿äèéã àãóóëæ
áàéäàã áàéíà.

6. Уусмалын орчин
саармаг
1 Лакмусын цаас шар улаан шар хөх
2 метилоранж Улбар шар Улаан
ягаан
шар шар
3 фенолфталейн өнгөгүй өнгөгүй өнгөгүй Хөх
ягаан
Уусмалын орчинг илрүүлэгч буюу индикатор
бодисоор илрүүлж болдог. Дараах хүснэгтэнд
индикаторын өнгөний өөрчлөлтийг харуулав. Та
бүхэн сайн тогтоож нүдлээрэй.

7. Уусмалын орчинг тодорхойлох тооцоонд дараах томьёог ашиглана.
1. Устөрөгчийн илтгэгч : рн = -lg [ H+]
2. Мөн гидроксид ионы концентрацийн утгаас хасах тэмдэгтэй арав
суурьтай логарифм авсан утга бөгөөд рон гэж тэмдэглэдэг.
рон= -lg [OH] рн+рон=14 байдаг.
3. Усны ионуудын үржвэр [ H+]*[ ОH-]=10 -14 байдаг.
Жишээ нь: Бодлого1: Уусмал дахь устөрөгч ионы концентраци нь
10 –3 м/л бол дараах даалгавруудыг гүйцэтгэнэ үү.
А. Уусмалын рн , орчинг тодорхойлно уу?
Б. Гидроксид ионы концентрацийг олно уу?
В. Индикаторын өнгөний өөрчлөлтийг тодорхойлоорой.
Бодолт:
а. рн=-lg 10 –3 м/л
рн=3 энэ уусмал хүчиллэг орчинтой байна.
б. [OH] = 10 -14 / [ H+] = 10 -14 / 10 –3 =10 -11 м/л
в.
лакмус метилоранж фенолфталейн
өнгөгүй

8. Бие дааж дараах бодлогуудыг бодоорой.
1. Хэрэв [ОН-] ионы концентраци (м/л) а. 4*10-10
б.1,6*10-13 устөрөгч ионы концентрацийг олоорой.
2. Хэрэв [Н+] ионы концентраци (м/л) а. 10-8 б.2*10-4 гидроксид
ионы концентрацийг олоорой.
3. Хэрэв [Н+] ионы концентраци (м/л) а. 10-5 б.2*10-7 уусмалын
орчин тодорхойлно уу.
4. Хэрэв [ОН-] ионы концентраци (м/л) а. 6,5*10-6 б.9*10-9
уусмалын орчин тодорхойлно уу.
5. Уусмалын рн=4 бол устөрөгч ионы концентрацийг олно уу.
6. Уусмалын рн=9 бол гидроксид ионы концентрацийг олно уу.
7. Уусмалын рон=8 бол устөрөгч ионы концентраци ба рн-ийг
олно уу.
8. 0,01м ба 0,05 м давсны хүчлийн (α=1) уусмалын рн ба рон-ийг
олоорой.