We współczesnym świecie, w którym informacja jest najcenniejszym towarem, bezpieczeństwo danych to jedno z najważniejszych zagadnień spędzających sen z powiek administratorom serwerów i systemów. Mechanizmy zabezpieczeń oferowane przez system operacyjny powinny zostać odpowiednio skonfigurowane i wykorzystane we właściwy sposób. Sama wiedza na ich temat to zdecydowanie za mało. Należy poznać nie tylko zagadnienia związane z ich stosowaniem, ale również zasady ogólnej polityki bezpieczeństwa, doboru identyfikatorów i haseł sieciowych oraz korzystania z zabezpieczeń takich, jak klucze publiczne.
Książka "Bezpieczeństwo w Windows Server 2003. Kompendium" to praktyczny przewodnik po tych kwestiach. Autorka książki, ceniona specjalistka w zakresie bezpieczeństwa systemów operacyjnych z rodziny Windows, przedstawia w niej informacje niezbędne, aby skutecznie zabezpieczyć sieć i serwery. Porusza wszystkie zagadnienia związane z projektowaniem, wdrażaniem, diagnozowaniem lub konfigurowaniem zabezpieczeń systemu Windows Server 2003 lub sieci, w których znajdują się komputery z tym systemem.
W książce poruszono między innymi:
* Zasady bezpieczeństwa informacji
* Uwierzytelnianie za pomocą protokołów LM i Kerberos
* Kontrola dostępu na poziomie uprawnień
* Zabezpieczanie aplikacji i danych
* Wykorzystanie usługi Active Directory
* Tworzenie, wdrażanie i diagnozowanie zasad grupy
* Stosowanie mechanizmów klucza publicznego (PKI)
* Zabezpieczanie zdalnego dostępu do serwera
* Archiwizacja i odtwarzanie danych
* Wykrywanie włamań i reagowanie na ataki
Zmień swoją sieć w twierdzę nie do zdobycia.
Poradnik będzie Ci pomocny w nabywaniu umiejętności z zakresu metod maszynowej obróbki drewna i tworzyw drzewnych, rodzaju stosowanych narzędzi, a także klasyfikacji, budowy, zasady działania i obsługi obrabiarek do drewna.
O przedmiocie badan politologii. Czy mozliwa jest ogolna teoria polityki?RemigiuszRosicki
W artykule analizie poddane zostało zagadnienie tożsamości przedmiotowej nauki o polityce. Punktem wyjścia jest stwierdzenie o niemożności jednoznacznego i nie wzbudzającego większych kontrowersji zakreślenia granic polityki i polityczności, a w konsekwencji – stworzenia jednolitej ogólnej teorii polityki. Autorzy rozpatrują wpływ tego faktu na samookreślenie politologii, próby wyznaczenia zakresu przedmiotowego analiz politologicznych, a także strategie budowania teorii w nauce o polityce. Problem przedmiotowego zakreślenia pola analiz politologicznych zostaje również zestawiony z analogicznymi kwestiami w innych naukach społecznych (ekonomii, socjologii i psychologii) oraz sposobami w jakie owe nauki sobie z nim radzą.
W dalszej części artykułu rozważane są problemy tworzenia generalizacji teoretycznych w politologii i przechodzenia na kolejne poziomy ogólności teorii. Krytyce poddana zostaje dedukcyjna strategia budowania teorii ogólnej, Autorzy zauważają jednak, że również strategia indukcyjna nie spełnia pokładanych w niej nadziei. Ponadto analizie poddane zostały relacje teorii politologicznej z praktyką polityczną, a także cele jakie stawia sobie w tym zakresie nauka o polityce.
W konkluzji artykułu Autorzy formułują zestaw dyrektyw metodologicznych, jakie ich zdaniem dają szansę na przełamanie dotychczasowego impasu w określaniu przedmiotu badań politologii oraz budowaniu ogólnej teorii polityki.""
The article is a synthetic analysis of the categories of universalism and particularism, which feature in a variety of academic fields, e.g. theology, religious studies, philosophy and his-tory. The four main directions of analysis for the above-mentioned categories are: 1) Christian religion, 2) philosophy, 3) social sciences, and 4) politics. The article addresses the issues of the divine universe; St Paul's universalist strategy; sym-bolic universe by Peter L. Berger and Thomas Luckmann; Immanuel Wallerstein's European universalism; the fluidity of the identity in Ernesto Laclau's conception; Chantal Mouffe's politicality and politics; politics of emancipation and life by Anthony Giddens; Chantal Mouffe's and Ernesto Laclau's conception of political identity; agonic and radical democracies in the conception by Chantal Mouffe and Ernesto Laclau.
We współczesnym świecie, w którym informacja jest najcenniejszym towarem, bezpieczeństwo danych to jedno z najważniejszych zagadnień spędzających sen z powiek administratorom serwerów i systemów. Mechanizmy zabezpieczeń oferowane przez system operacyjny powinny zostać odpowiednio skonfigurowane i wykorzystane we właściwy sposób. Sama wiedza na ich temat to zdecydowanie za mało. Należy poznać nie tylko zagadnienia związane z ich stosowaniem, ale również zasady ogólnej polityki bezpieczeństwa, doboru identyfikatorów i haseł sieciowych oraz korzystania z zabezpieczeń takich, jak klucze publiczne.
Książka "Bezpieczeństwo w Windows Server 2003. Kompendium" to praktyczny przewodnik po tych kwestiach. Autorka książki, ceniona specjalistka w zakresie bezpieczeństwa systemów operacyjnych z rodziny Windows, przedstawia w niej informacje niezbędne, aby skutecznie zabezpieczyć sieć i serwery. Porusza wszystkie zagadnienia związane z projektowaniem, wdrażaniem, diagnozowaniem lub konfigurowaniem zabezpieczeń systemu Windows Server 2003 lub sieci, w których znajdują się komputery z tym systemem.
W książce poruszono między innymi:
* Zasady bezpieczeństwa informacji
* Uwierzytelnianie za pomocą protokołów LM i Kerberos
* Kontrola dostępu na poziomie uprawnień
* Zabezpieczanie aplikacji i danych
* Wykorzystanie usługi Active Directory
* Tworzenie, wdrażanie i diagnozowanie zasad grupy
* Stosowanie mechanizmów klucza publicznego (PKI)
* Zabezpieczanie zdalnego dostępu do serwera
* Archiwizacja i odtwarzanie danych
* Wykrywanie włamań i reagowanie na ataki
Zmień swoją sieć w twierdzę nie do zdobycia.
Poradnik będzie Ci pomocny w nabywaniu umiejętności z zakresu metod maszynowej obróbki drewna i tworzyw drzewnych, rodzaju stosowanych narzędzi, a także klasyfikacji, budowy, zasady działania i obsługi obrabiarek do drewna.
O przedmiocie badan politologii. Czy mozliwa jest ogolna teoria polityki?RemigiuszRosicki
W artykule analizie poddane zostało zagadnienie tożsamości przedmiotowej nauki o polityce. Punktem wyjścia jest stwierdzenie o niemożności jednoznacznego i nie wzbudzającego większych kontrowersji zakreślenia granic polityki i polityczności, a w konsekwencji – stworzenia jednolitej ogólnej teorii polityki. Autorzy rozpatrują wpływ tego faktu na samookreślenie politologii, próby wyznaczenia zakresu przedmiotowego analiz politologicznych, a także strategie budowania teorii w nauce o polityce. Problem przedmiotowego zakreślenia pola analiz politologicznych zostaje również zestawiony z analogicznymi kwestiami w innych naukach społecznych (ekonomii, socjologii i psychologii) oraz sposobami w jakie owe nauki sobie z nim radzą.
W dalszej części artykułu rozważane są problemy tworzenia generalizacji teoretycznych w politologii i przechodzenia na kolejne poziomy ogólności teorii. Krytyce poddana zostaje dedukcyjna strategia budowania teorii ogólnej, Autorzy zauważają jednak, że również strategia indukcyjna nie spełnia pokładanych w niej nadziei. Ponadto analizie poddane zostały relacje teorii politologicznej z praktyką polityczną, a także cele jakie stawia sobie w tym zakresie nauka o polityce.
W konkluzji artykułu Autorzy formułują zestaw dyrektyw metodologicznych, jakie ich zdaniem dają szansę na przełamanie dotychczasowego impasu w określaniu przedmiotu badań politologii oraz budowaniu ogólnej teorii polityki.""
The article is a synthetic analysis of the categories of universalism and particularism, which feature in a variety of academic fields, e.g. theology, religious studies, philosophy and his-tory. The four main directions of analysis for the above-mentioned categories are: 1) Christian religion, 2) philosophy, 3) social sciences, and 4) politics. The article addresses the issues of the divine universe; St Paul's universalist strategy; sym-bolic universe by Peter L. Berger and Thomas Luckmann; Immanuel Wallerstein's European universalism; the fluidity of the identity in Ernesto Laclau's conception; Chantal Mouffe's politicality and politics; politics of emancipation and life by Anthony Giddens; Chantal Mouffe's and Ernesto Laclau's conception of political identity; agonic and radical democracies in the conception by Chantal Mouffe and Ernesto Laclau.
Transmission corridors are the subject of the bill prepared in 2012. The bill on transmission corridors 1 determine the rules of (1) establishing a corridor for new transmission facilities, (2) granting permission for the construction of transmission facilities, (3) determining a transmission corridor for existing transmission facilities, (4) locating further transmission equipment and other transmission facilities in the corridor, (5) establishing transmission easement and land management in the area of the transmission corridor, (6) determining and awarding compensation for the transmission easement encumbrance of real estate. In 2012 the bill was one of the priorities in the energy sector – not including the amendment of the Energy Law, the work on the bill on renewable energy sources and work on the project of the gas law. The intention of the Act on transmission corridors is to organize the legal system in order to ensure effective development of transmission infrastructure in Poland. The problem with the electricity infrastructure should be considered in a broader context, which means with its poor condition, increasing demand for energy, the need to diversify the energy structure in Poland. The problem with infrastructure will continue to grow due to the need to develop renewable energy sources and the planned construction of a nuclear power plant. Current state of transmission lines threatens the development of renewable energy to the level required by the European Union. However, in the case of the plan to build a nuclear power plant, it will be necessary to condense the grid in areas of poor infrastructure and ensure proper grid balancing.
The Energy Policy of Poland till 2050 - a critical analysisRemigiuszRosicki
This document provides a critical analysis of Poland's energy policy up to 2050. It summarizes the key assumptions of Poland's Energy Policy until 2030 and reviews an incomplete draft of the Energy Policy until 2050. It analyzes how the legal status of Poland's energy policies has contributed to poor achievement of strategic goals in the energy sector. It also discusses the lack of responsibility from political entities in realizing the strategic goals outlined in these policies. The document concludes by identifying the major problems Poland will face in its energy sector, including grid capacity development, infrastructure development, coal mining transformation, and establishing an effective renewable energy strategy.
The protection of internal security and constitutional order as exemplified b...RemigiuszRosicki
The main objective of the paper is to present the issues of the protection of internal security and constitutional order in view of the tasks and activities of the Internal Security Agency in Poland. The
author of the text seeks answers to the following questions. (1) To what extent does the lack of clear-cut frames for the ISA’s activity influence the instrumental use of this agency? (2) Do over-generalised legal
regulations on the ISA’s activities lead to poorer efficiency of this agency’s operations? (3) Does faulty regulation related to the ISA’s range of activities result from inadequacies in Polish legislation, or maybe from the intention to endow the special services with greater freedom of action? In reference to the above questions, the author puts forward the following theses: (1) the selected and analysed legal instruments exert an infinitesimal influence on the scope of the application of “special
measures”, such as the operational control or access to telecommunications data. Art. 3 of the Bill of 2014 contains too many vague terms or expressions whose legal definitions are missing from Polish leg-
islation; (2) it seems reasonable that the range of the ISA’s activities has been restricted, e.g. as regards drug-related crime. However, other areas of the ISA’s interest have witnessed few changes, and its impromptu involvement with specific threats and offences is left to the ‘political decision’ of the Head of the ISA and the Minister of the Interior; (3) the impractical solutions are partly a result of an inadequate
‘legislative culture’, in this case, at the level of the Ministry of the Interior. This shortcoming might be the result of excessive haste during work on the Bill; nevertheless, such works always carry a political load, which means that the interests of the services themselves, as well as of the state, played an enormous role in this project.
The Institution of Transmission Easement in PolandRemigiuszRosicki
This paper analyzes the transmission easement institution based both on Polish civil law and legal solutions prepared on the basis of Polish administrative law. In the first case the analyzed solutions contained in the Civil Code (together with the prepared amendments to the regulations on transmission easement). In the second case there was discussed the analysis of selected transmission easement regulations, which are contained in the bill on transmission corridors. The paper presents an analysis of the following issues: (1) the institution of transmission easement, (2) the constraints on transmission easement, (3) the term "transmission facilities" – both on the Civil Code and the bill on transmission corridors, (5) transmission corridors and effects of setting in their area transmission easement. However, the issue of compensation related to the establishment of easements on the basis of civil law and administrative law has not been further discussed here.
R. Rosicki, The Crisis of the Formula of Liberal Democracy, w: Ł. Jureńczyk, N. Shukuralieva, W. Trempała (red.), Kryzys w stosunkach międzynarodowych, KPSW, Bydgoszcz 2012, pp. 19 - 37.
The object of analysis in the present text is the issue of surveillance and data retention in Poland. The analysis of this issue follows from a critical stance taken by NGOs and state institutions on the scope of operational control wielded by the Polish police and special services – it concerns, in particular, the employment of " itemised phone bills and phone tapping. " Besides the quantitative analysis of surveillance and the scope of data retention, the text features the conclusions of the Human Rights Defender referred to the Constitutional Tri-bunal in 2011. It must be noted that the main problems concerned with the employment of surveillance and data retention are caused by: (1) a lack of specification of technical means which can be used by individual services; (2) a lack of specification of what kind of information and evidence is in question; (3) an open catalogue of information and evi-dence which can be clandestinely acquired in an operational mode. Furthermore, with re-gard to the access granted to teleinformation data by the Telecommunications Act, attention should be drawn to the wide array of data submitted to particular services. Also, the text draws on open interviews conducted mainly with former police officers with a view to highlighting some non-formal reasons for " phone tapping " in Poland. This comes in the form of a summary.
Public sphere and private sphere - masculinity and femininityRemigiuszRosicki
The sphere is a natural detenninant ofsocial ręiations, and thus shoulc1be an impor-tant category in the social scjences-Moreoveą a broader analysis should be conducted ovęr it. Discussions on sphere in the social sciences (in the narow meaning: sociology and politics) includę both the issue ofphysical sphere as wellas the concept ofsphere as an idea. In the political context it is attempted to connecl spherę with a descdption of politicalphenomena, power, violence, force, the sphere offreedom' ętc. It should be ob_ served that sphere as a public sphere is treatęd as a mętaphoI forpolitical participation, particulally in thę context of civil dghts. WŁat should be distinguished &om the ordi-nary sense ofpubiic sphęIe, the means sphere ofpublic access or spherc with specific fęatures usęful to society. In the |ust meaning ofthe public nature, which for oul con_ sidęrations is more impofiant' spherę would be recognized as a sphere ofparticipation, which means as a specialkind ofinteraction, plesęntations' and the legitimacy ofcol-lęctive oI indivicluai idełtity (of vadous typęs of particularities). It should bę noted that the specific undelstanding of politics and power should bę connected with the traditional recognition ofsphere, social spatial behavior, a deter_ mina[t of aggression or demographic description of society. It seems that you can draw a h1.pothesis that a spęcific type of description based among othęrs on the above-mentioned perspęctives strengthened specific Ępe of discourse in politics and power, whiclr has become one of thę factols lacilitating the ideological exclusion of certain social groups from public life, e'g' womęn. Depreciation ofwomen in social life by dehning the physical force and violence as an impońant lactol of tęrritofialism and tribalism, was thę basis for determining the practices and the mamęr ofthe discourse on the public Spttere as an area ofpolitical in-tęIaction' obviously' it was not the only factor limitirrg womęn's palticipation in the
Processes of change in academia – the impact of government and marketRemigiuszRosicki
The paper describes the problems associated with the development of universities and higher education on a global scale and based on the example of Poland. To illustrate the subject, the research fo-cuses on: (1) the idea of university autonomy and elitism from a historical and contemporary perspec-tive, (2) the delusion of elitism and social advancement of education which is attributed to it, (3) the myth of flexibility of education generated among others by politicians. The text indicates the main processes in academia: (1) centuries long removal of the autonomy of uni-versities, (2) the 'humanistic ethos' of universities is also removed, (3) universities are transformed into 'vocational colleges', (4) higher education is developed as one of the service sectors, (5) universities are transformed into institutions responsible for the labour market, (6) universities are entered in the 'logic of the free market', (7), the number of the educated is increasing, (8) the fetishisation of education, (9) the myth of flexibility of education and the its multifunctionality in the context of limited absorption capacity of the labour.
"Pornographic content related to presentation of violence" - art. 202 § 3 of ...RemigiuszRosicki
The legal issue related to the so-called hard-core pornography (pornography using and presenting violence) has been generally presented on the example of the Polish Criminal Code. Of particular importance is art. 202, § 3, which defines criminal penalties for distribution, production, recording, importing, storage and possession of "hard pornography" (the text is limited to the analysis of pornography using and presenting violence).
The text presents an analysis of the Polish energy policy, which takes into account its both aspects: the institutional and normative aspect (policy), and the context of political activities involved (politics). As the text analyses the planning documents prepared by the Minister of Economy (the so - called “State’s energy policy”), the starting point for this analysis are the legal issues ensuing from the Energy Law Act. The text outlines the major assumptions of the Energy Policy till 2030
as well as the general provisions of the incomplete, as of the year 2015, Project of the Energy Policy
till 2050. The institutional and normative context has been supplemented with an analysis of selected issues significant for the directions in the development of the energy policy and the energy security in Poland. Moreover, the text addresses the following questions: (1) to what extent does the legal status of
the document “the State’s energy policy” contribute to the poor achievement of the strategic goals in the energy sector?, (2) to what extent does the lack of actual responsibility of the political subjects
contribute to the lack of the realisation of strategic goals put forward in the “State’s energy policy”?, (3) what actions should be undertaken in order to administer a cohesive and effective energy policy in
Poland?
Suwerenność można rozpatrywać różnorodnie, tzn. jako zwierzchność władzy, także jako cechę jednostki, społeczeństwa, narodu itd. Artykuł odnosi się do początków rozważań o suwerenności, do suwerenności jako kategorii teoretycznej i prawnej. Ponadto w artykule zawarto analizę pojęcia suwerennej równości, co ma szczególne znaczenie w dobie dynamicznych zmian w środowisku
międzynarodowym. W tym też kontekście artykuł odnosi się do dorobku m.in. U. Becka, I. Wallersteina.
Sovereignty can be viewed from various perspectives: as superiority of power, as
an individual char acteristic, but also as a feature of a society or a nation, and many
others. This article deals with the beginnings of study on sovereignty, as well as with sovereignty as a theoretical and legislative category. Moreover, the text includes analysis of the
term of sovereign equality. The latter is of particular importance in the times of dynamic changes in international perspective. In this scope, the article deals with the heritage of U. Beck and I. Wallerstein.
Kryzys demokracji liberalnej - wybrane problemy rządzenia, legitymizacji i re...RemigiuszRosicki
R. Rosicki, Kryzys demokracji liberalnej - wybrane problemy rządzenia, legitymizacji i reprezentacji, w: M. Kołodziejczak, R. Rosicki (red.), Od teorii do praktyki politycznej, WNPiD UAM, Poznań 2012, pp. 241 – 258.
Instrumentalisation and Objectification of Human SexualityRemigiuszRosicki
The article discusses the issue of instrumentalisation and objectification of corporeality and sexuality. The issue was considered in the context of forms possible to distribute by the media. The starting point is general tabloidisation in the contemporary culture, which changes due to new technologies of production, recording and distribution. The body, nudity and violence are becoming a tool of inducing shock, dazzling with vulgarity and breaking taboos in order to satisfy sexual needs and curiosity. The ability to access previously restricted content or content which was previously not feasible due to the lack of universality of the media, causes that these forms find their customers. This problem has been reduced to the so called “hard pornography” (pornography using and presenting violence); however, attention should be paid to a broader range of issues which included 1) the actual sexual violence, 2) real sexual relations
of BDSM partners and (3) sexual violence in pornographic films. In fact, in each of
these situations we will talk about different forms of instrumentalisation and objectification of human corporeality.
The text presents the thesis that the legal sphere related toius publicum, which is shaped by participation in the public sphere, has a significant impact on private life. Hence the dominance of particular social narratives (ideology, ethics, etc.) affects the legal sphere, which interferes to a great extent with the private sphere of people. We should also stress the change in the meaning of what was called pornography – from tools to express political ideas to contents aiming at providing amusement
and satisfaction on different levels.
The legal issue related to the so-called hard-core pornography (pornography using and presenting violence) has been generally presented on the example of the Polish Criminal Code. Of particular importance is art. 202 § 3, which defines criminal penalties for distribution, production, recording, importing, storage and possession of “hard pornography” (the text is limited to the analysis of pornography using and presenting violence).
Information Security as Exemplified by Clandestine Collaboration and Influen...RemigiuszRosicki
The text addresses the issue of information security as exemplified by clandestine collaboration and the influence exerted by the Internal Security Agency officers upon journalists. The texts analyzes the de lege lata
regulations as well as the de lege ferenda ones. As for the former, the penal provisions of the Act, that is Articles 153b–153d (Chapter 10a) are applicable, whereas as for the latter, the applicable regulations are the 2013 Bill Articles numbered 197–199 (Chapter 10). In both the 2002 Act on the Internal Security Agency and Foreign Intelligence Agency as well as in the 2013 draft Bill of the Internal Security Agency, the legislator penalizes the employment by the officers of the information acquired while fulfilling or in connection with official duties for the purpose of affecting the operation of public authority bodies, entrepreneurs or
broadcasters, editors-in-chief, journalists and persons conducting publishing activity. Also, the
text analyzes regulations concerned with the penalization of clandestine collaboration engaged
in by ABW officers with a broadcaster, editor-in-chief, a journalist and a person conducting publishing activity.
Biogas, agricultural biogas and biogas plants in Poland - selected statistica...RemigiuszRosicki
Poland’s situation in the years 2012/2013 was far from stable and predictable in terms of legal regulations regarding the energy sector. Negative assessment of the works on necessary changes to the energy law does not refer to the scope of the subject. The scope of the subject of such works was forced by the need to adjust the requirements of the European Union in regards to the functioning of RES market. The prolongation of the works on regulations regarding the energy industry was also due to measures taken by various interest groups who, using this opportunity, attempted to guarantee their privileged "legal position” (RES sector, various types of RES, conventional energy sector). All these elements contributed to lack of the sense of legal stability. The object of analysis in the text is one of the RES sectors, namely the sector of biogas and agricultural biogas. Biogas, agricultural biogas and energy and/or heat obtained from them are not a significant element in the aspect of volume (power installed within RES is 136.3 MW, which constitutes 2.9%). However, attention must be drawn to major development potential of e.g. installations related to agricultural biogas production. The text presents the analysis of: (1) biogas potential in Poland, (2)definition of biogas and agricultural biogas, (3) development opportunities for biogas and agricultural biogas, (4) selected legal problems. The last case focuses on de lege ferenda regulations in the aspect of: (1) business activities involving generation of “energy” and agricultural biogas, (2) connection of RES/biogas installation to the transmission infrastructure. Due to specific dynamics of changes to the works on draft statutes, this part of the text focuses exclusively on signaling the selected legal institutions.
Development of Social Sciences in Dissertations of Immanuel Wallerstein - Imp...RemigiuszRosicki
This paper presents an analysis of the social science development concept of Immanuel Wallerstein. In general terms we can say that the development of social sciences was based on a process of emancipation of individual subjects of research and validation of research methods.
I. Wallerstein drew attention to the process of emancipation of individual disciplines, therefore
we can talk about the separation of philosophy, followed by social sciences and, negatively evaluated by I. Wallerstein, applied social sciences. With the constitution of individual disciplines
we dealt with the process of polarising methodological positions, which can be roughly described as the concept of two cultures. The text describes the following issues: (1) the directions
of emancipation of scientific disciplines, (2) the processes of emancipation of scientific disciplines, (3) the dynamics of changes in social sciences, (4) the effects of changes occurring in sciences. In addition to the main assumptions of I. Wallerstein on science, the text attempts to confront these assumptions with the achievements of T. S. Kuhn, R. K. Merton and C. W. Mills. The aim of the article is to point out the implications for the “theory of international relations” deriving from the general trends in the development of social sciences. This issue has come down to only selected issues of: microscopisation, idealisation, metaphorical use, deformation, transcendentalisation, fictionalisation and fetishisation of notions in the “theory of international relations”.
Analiza interesów w polityce bezpieczeństwa energetycznego w UERemigiuszRosicki
Energy safety constitutes an important issue in UE documents and strategies. Its main interests are liberalizing the energy market, interdependence (through the expansion of connections) and energy solidarity. The liberalizing of the energy market aims to introduce free market mechanisms and competition. The main mechanisms are TPA principle and unbundling. The interdependence is to consist in the expansion of gas and electroenergetic connections among UE members. However, there is much controversy connected with the idea of energy solidarity. It results from different stand among old and new UE members. Energy safety, in general, should be connected with the predictability of energy market which can be achieved by means of a transparent market and cooperation, Such energy security is to be achieved by (1) decreasing energy dependency, (2) decreasing domestic demand for energy and resources, (3) diversification of energy resources, (4) counteracting homogenous energy infrastructure, (5) expansion of connections between countries and regions. The main hypothesis of this thesis is the statement the multidimensional interests and different interest groups influence the shape of energy security policy in UE. The main fields of the analysis of the interests in UE energy policy adopted in this thesis include: global interests, geopolitical interests, the interests of individual member countries and interest of energy markets. However, the interest groups include all of those who influence the shape of UE energy policy. The objective of this thesis is to present the main directions of UE energy security policy development. The analysis in historical, institutional and normative scope has been made. The main trends in the development of the energy security policy have been defined. It concerns normative and technological solutions in UE member counties. A flagging UE energy potential in a global perspective has been pointed out, yet the issue of the dynamics of those processes is still open to dispute.
Bezpieczenstwo energetyczne i ekologiczne na przykladzie wegla brunatnego w P...RemigiuszRosicki
The analysis in the text involves selected aspects of brown coal sector functioning in Poland. The analysis has been made in the context of Poland’s energy security and ecological safety, which seems important due to the need to implement low-emission energy policy. In relation to the sole fact that electricity production relies on coal, Poland will face the need to undertake major sector transformations in the coming 20-30 years.
Two main parts of the text focus on the problem of energy security and ecological safety. In the earlier case, brief characteristic of the coal energy
sector in Poland has been presented, namely the potential of brown coal, selected economic problems related to functioning of the sector, and orientation of Polish energy policy in this respect. In turn, the problem of ecological safety has been brought down to the impact of mines on the natural environment.
Hence, the paper presents selected problems of threats to the natural and anthropogenic environment, as well as threats related to particular phases of energy production from brown coal. Furthermore, the text considers possible measures in the area of reclamation of areas where brown coal sector has been located.
Transmission corridors are the subject of the bill prepared in 2012. The bill on transmission corridors 1 determine the rules of (1) establishing a corridor for new transmission facilities, (2) granting permission for the construction of transmission facilities, (3) determining a transmission corridor for existing transmission facilities, (4) locating further transmission equipment and other transmission facilities in the corridor, (5) establishing transmission easement and land management in the area of the transmission corridor, (6) determining and awarding compensation for the transmission easement encumbrance of real estate. In 2012 the bill was one of the priorities in the energy sector – not including the amendment of the Energy Law, the work on the bill on renewable energy sources and work on the project of the gas law. The intention of the Act on transmission corridors is to organize the legal system in order to ensure effective development of transmission infrastructure in Poland. The problem with the electricity infrastructure should be considered in a broader context, which means with its poor condition, increasing demand for energy, the need to diversify the energy structure in Poland. The problem with infrastructure will continue to grow due to the need to develop renewable energy sources and the planned construction of a nuclear power plant. Current state of transmission lines threatens the development of renewable energy to the level required by the European Union. However, in the case of the plan to build a nuclear power plant, it will be necessary to condense the grid in areas of poor infrastructure and ensure proper grid balancing.
The Energy Policy of Poland till 2050 - a critical analysisRemigiuszRosicki
This document provides a critical analysis of Poland's energy policy up to 2050. It summarizes the key assumptions of Poland's Energy Policy until 2030 and reviews an incomplete draft of the Energy Policy until 2050. It analyzes how the legal status of Poland's energy policies has contributed to poor achievement of strategic goals in the energy sector. It also discusses the lack of responsibility from political entities in realizing the strategic goals outlined in these policies. The document concludes by identifying the major problems Poland will face in its energy sector, including grid capacity development, infrastructure development, coal mining transformation, and establishing an effective renewable energy strategy.
The protection of internal security and constitutional order as exemplified b...RemigiuszRosicki
The main objective of the paper is to present the issues of the protection of internal security and constitutional order in view of the tasks and activities of the Internal Security Agency in Poland. The
author of the text seeks answers to the following questions. (1) To what extent does the lack of clear-cut frames for the ISA’s activity influence the instrumental use of this agency? (2) Do over-generalised legal
regulations on the ISA’s activities lead to poorer efficiency of this agency’s operations? (3) Does faulty regulation related to the ISA’s range of activities result from inadequacies in Polish legislation, or maybe from the intention to endow the special services with greater freedom of action? In reference to the above questions, the author puts forward the following theses: (1) the selected and analysed legal instruments exert an infinitesimal influence on the scope of the application of “special
measures”, such as the operational control or access to telecommunications data. Art. 3 of the Bill of 2014 contains too many vague terms or expressions whose legal definitions are missing from Polish leg-
islation; (2) it seems reasonable that the range of the ISA’s activities has been restricted, e.g. as regards drug-related crime. However, other areas of the ISA’s interest have witnessed few changes, and its impromptu involvement with specific threats and offences is left to the ‘political decision’ of the Head of the ISA and the Minister of the Interior; (3) the impractical solutions are partly a result of an inadequate
‘legislative culture’, in this case, at the level of the Ministry of the Interior. This shortcoming might be the result of excessive haste during work on the Bill; nevertheless, such works always carry a political load, which means that the interests of the services themselves, as well as of the state, played an enormous role in this project.
The Institution of Transmission Easement in PolandRemigiuszRosicki
This paper analyzes the transmission easement institution based both on Polish civil law and legal solutions prepared on the basis of Polish administrative law. In the first case the analyzed solutions contained in the Civil Code (together with the prepared amendments to the regulations on transmission easement). In the second case there was discussed the analysis of selected transmission easement regulations, which are contained in the bill on transmission corridors. The paper presents an analysis of the following issues: (1) the institution of transmission easement, (2) the constraints on transmission easement, (3) the term "transmission facilities" – both on the Civil Code and the bill on transmission corridors, (5) transmission corridors and effects of setting in their area transmission easement. However, the issue of compensation related to the establishment of easements on the basis of civil law and administrative law has not been further discussed here.
R. Rosicki, The Crisis of the Formula of Liberal Democracy, w: Ł. Jureńczyk, N. Shukuralieva, W. Trempała (red.), Kryzys w stosunkach międzynarodowych, KPSW, Bydgoszcz 2012, pp. 19 - 37.
The object of analysis in the present text is the issue of surveillance and data retention in Poland. The analysis of this issue follows from a critical stance taken by NGOs and state institutions on the scope of operational control wielded by the Polish police and special services – it concerns, in particular, the employment of " itemised phone bills and phone tapping. " Besides the quantitative analysis of surveillance and the scope of data retention, the text features the conclusions of the Human Rights Defender referred to the Constitutional Tri-bunal in 2011. It must be noted that the main problems concerned with the employment of surveillance and data retention are caused by: (1) a lack of specification of technical means which can be used by individual services; (2) a lack of specification of what kind of information and evidence is in question; (3) an open catalogue of information and evi-dence which can be clandestinely acquired in an operational mode. Furthermore, with re-gard to the access granted to teleinformation data by the Telecommunications Act, attention should be drawn to the wide array of data submitted to particular services. Also, the text draws on open interviews conducted mainly with former police officers with a view to highlighting some non-formal reasons for " phone tapping " in Poland. This comes in the form of a summary.
Public sphere and private sphere - masculinity and femininityRemigiuszRosicki
The sphere is a natural detenninant ofsocial ręiations, and thus shoulc1be an impor-tant category in the social scjences-Moreoveą a broader analysis should be conducted ovęr it. Discussions on sphere in the social sciences (in the narow meaning: sociology and politics) includę both the issue ofphysical sphere as wellas the concept ofsphere as an idea. In the political context it is attempted to connecl spherę with a descdption of politicalphenomena, power, violence, force, the sphere offreedom' ętc. It should be ob_ served that sphere as a public sphere is treatęd as a mętaphoI forpolitical participation, particulally in thę context of civil dghts. WŁat should be distinguished &om the ordi-nary sense ofpubiic sphęIe, the means sphere ofpublic access or spherc with specific fęatures usęful to society. In the |ust meaning ofthe public nature, which for oul con_ sidęrations is more impofiant' spherę would be recognized as a sphere ofparticipation, which means as a specialkind ofinteraction, plesęntations' and the legitimacy ofcol-lęctive oI indivicluai idełtity (of vadous typęs of particularities). It should bę noted that the specific undelstanding of politics and power should bę connected with the traditional recognition ofsphere, social spatial behavior, a deter_ mina[t of aggression or demographic description of society. It seems that you can draw a h1.pothesis that a spęcific type of description based among othęrs on the above-mentioned perspęctives strengthened specific Ępe of discourse in politics and power, whiclr has become one of thę factols lacilitating the ideological exclusion of certain social groups from public life, e'g' womęn. Depreciation ofwomen in social life by dehning the physical force and violence as an impońant lactol of tęrritofialism and tribalism, was thę basis for determining the practices and the mamęr ofthe discourse on the public Spttere as an area ofpolitical in-tęIaction' obviously' it was not the only factor limitirrg womęn's palticipation in the
Processes of change in academia – the impact of government and marketRemigiuszRosicki
The paper describes the problems associated with the development of universities and higher education on a global scale and based on the example of Poland. To illustrate the subject, the research fo-cuses on: (1) the idea of university autonomy and elitism from a historical and contemporary perspec-tive, (2) the delusion of elitism and social advancement of education which is attributed to it, (3) the myth of flexibility of education generated among others by politicians. The text indicates the main processes in academia: (1) centuries long removal of the autonomy of uni-versities, (2) the 'humanistic ethos' of universities is also removed, (3) universities are transformed into 'vocational colleges', (4) higher education is developed as one of the service sectors, (5) universities are transformed into institutions responsible for the labour market, (6) universities are entered in the 'logic of the free market', (7), the number of the educated is increasing, (8) the fetishisation of education, (9) the myth of flexibility of education and the its multifunctionality in the context of limited absorption capacity of the labour.
"Pornographic content related to presentation of violence" - art. 202 § 3 of ...RemigiuszRosicki
The legal issue related to the so-called hard-core pornography (pornography using and presenting violence) has been generally presented on the example of the Polish Criminal Code. Of particular importance is art. 202, § 3, which defines criminal penalties for distribution, production, recording, importing, storage and possession of "hard pornography" (the text is limited to the analysis of pornography using and presenting violence).
The text presents an analysis of the Polish energy policy, which takes into account its both aspects: the institutional and normative aspect (policy), and the context of political activities involved (politics). As the text analyses the planning documents prepared by the Minister of Economy (the so - called “State’s energy policy”), the starting point for this analysis are the legal issues ensuing from the Energy Law Act. The text outlines the major assumptions of the Energy Policy till 2030
as well as the general provisions of the incomplete, as of the year 2015, Project of the Energy Policy
till 2050. The institutional and normative context has been supplemented with an analysis of selected issues significant for the directions in the development of the energy policy and the energy security in Poland. Moreover, the text addresses the following questions: (1) to what extent does the legal status of
the document “the State’s energy policy” contribute to the poor achievement of the strategic goals in the energy sector?, (2) to what extent does the lack of actual responsibility of the political subjects
contribute to the lack of the realisation of strategic goals put forward in the “State’s energy policy”?, (3) what actions should be undertaken in order to administer a cohesive and effective energy policy in
Poland?
Suwerenność można rozpatrywać różnorodnie, tzn. jako zwierzchność władzy, także jako cechę jednostki, społeczeństwa, narodu itd. Artykuł odnosi się do początków rozważań o suwerenności, do suwerenności jako kategorii teoretycznej i prawnej. Ponadto w artykule zawarto analizę pojęcia suwerennej równości, co ma szczególne znaczenie w dobie dynamicznych zmian w środowisku
międzynarodowym. W tym też kontekście artykuł odnosi się do dorobku m.in. U. Becka, I. Wallersteina.
Sovereignty can be viewed from various perspectives: as superiority of power, as
an individual char acteristic, but also as a feature of a society or a nation, and many
others. This article deals with the beginnings of study on sovereignty, as well as with sovereignty as a theoretical and legislative category. Moreover, the text includes analysis of the
term of sovereign equality. The latter is of particular importance in the times of dynamic changes in international perspective. In this scope, the article deals with the heritage of U. Beck and I. Wallerstein.
Kryzys demokracji liberalnej - wybrane problemy rządzenia, legitymizacji i re...RemigiuszRosicki
R. Rosicki, Kryzys demokracji liberalnej - wybrane problemy rządzenia, legitymizacji i reprezentacji, w: M. Kołodziejczak, R. Rosicki (red.), Od teorii do praktyki politycznej, WNPiD UAM, Poznań 2012, pp. 241 – 258.
Instrumentalisation and Objectification of Human SexualityRemigiuszRosicki
The article discusses the issue of instrumentalisation and objectification of corporeality and sexuality. The issue was considered in the context of forms possible to distribute by the media. The starting point is general tabloidisation in the contemporary culture, which changes due to new technologies of production, recording and distribution. The body, nudity and violence are becoming a tool of inducing shock, dazzling with vulgarity and breaking taboos in order to satisfy sexual needs and curiosity. The ability to access previously restricted content or content which was previously not feasible due to the lack of universality of the media, causes that these forms find their customers. This problem has been reduced to the so called “hard pornography” (pornography using and presenting violence); however, attention should be paid to a broader range of issues which included 1) the actual sexual violence, 2) real sexual relations
of BDSM partners and (3) sexual violence in pornographic films. In fact, in each of
these situations we will talk about different forms of instrumentalisation and objectification of human corporeality.
The text presents the thesis that the legal sphere related toius publicum, which is shaped by participation in the public sphere, has a significant impact on private life. Hence the dominance of particular social narratives (ideology, ethics, etc.) affects the legal sphere, which interferes to a great extent with the private sphere of people. We should also stress the change in the meaning of what was called pornography – from tools to express political ideas to contents aiming at providing amusement
and satisfaction on different levels.
The legal issue related to the so-called hard-core pornography (pornography using and presenting violence) has been generally presented on the example of the Polish Criminal Code. Of particular importance is art. 202 § 3, which defines criminal penalties for distribution, production, recording, importing, storage and possession of “hard pornography” (the text is limited to the analysis of pornography using and presenting violence).
Information Security as Exemplified by Clandestine Collaboration and Influen...RemigiuszRosicki
The text addresses the issue of information security as exemplified by clandestine collaboration and the influence exerted by the Internal Security Agency officers upon journalists. The texts analyzes the de lege lata
regulations as well as the de lege ferenda ones. As for the former, the penal provisions of the Act, that is Articles 153b–153d (Chapter 10a) are applicable, whereas as for the latter, the applicable regulations are the 2013 Bill Articles numbered 197–199 (Chapter 10). In both the 2002 Act on the Internal Security Agency and Foreign Intelligence Agency as well as in the 2013 draft Bill of the Internal Security Agency, the legislator penalizes the employment by the officers of the information acquired while fulfilling or in connection with official duties for the purpose of affecting the operation of public authority bodies, entrepreneurs or
broadcasters, editors-in-chief, journalists and persons conducting publishing activity. Also, the
text analyzes regulations concerned with the penalization of clandestine collaboration engaged
in by ABW officers with a broadcaster, editor-in-chief, a journalist and a person conducting publishing activity.
Biogas, agricultural biogas and biogas plants in Poland - selected statistica...RemigiuszRosicki
Poland’s situation in the years 2012/2013 was far from stable and predictable in terms of legal regulations regarding the energy sector. Negative assessment of the works on necessary changes to the energy law does not refer to the scope of the subject. The scope of the subject of such works was forced by the need to adjust the requirements of the European Union in regards to the functioning of RES market. The prolongation of the works on regulations regarding the energy industry was also due to measures taken by various interest groups who, using this opportunity, attempted to guarantee their privileged "legal position” (RES sector, various types of RES, conventional energy sector). All these elements contributed to lack of the sense of legal stability. The object of analysis in the text is one of the RES sectors, namely the sector of biogas and agricultural biogas. Biogas, agricultural biogas and energy and/or heat obtained from them are not a significant element in the aspect of volume (power installed within RES is 136.3 MW, which constitutes 2.9%). However, attention must be drawn to major development potential of e.g. installations related to agricultural biogas production. The text presents the analysis of: (1) biogas potential in Poland, (2)definition of biogas and agricultural biogas, (3) development opportunities for biogas and agricultural biogas, (4) selected legal problems. The last case focuses on de lege ferenda regulations in the aspect of: (1) business activities involving generation of “energy” and agricultural biogas, (2) connection of RES/biogas installation to the transmission infrastructure. Due to specific dynamics of changes to the works on draft statutes, this part of the text focuses exclusively on signaling the selected legal institutions.
Development of Social Sciences in Dissertations of Immanuel Wallerstein - Imp...RemigiuszRosicki
This paper presents an analysis of the social science development concept of Immanuel Wallerstein. In general terms we can say that the development of social sciences was based on a process of emancipation of individual subjects of research and validation of research methods.
I. Wallerstein drew attention to the process of emancipation of individual disciplines, therefore
we can talk about the separation of philosophy, followed by social sciences and, negatively evaluated by I. Wallerstein, applied social sciences. With the constitution of individual disciplines
we dealt with the process of polarising methodological positions, which can be roughly described as the concept of two cultures. The text describes the following issues: (1) the directions
of emancipation of scientific disciplines, (2) the processes of emancipation of scientific disciplines, (3) the dynamics of changes in social sciences, (4) the effects of changes occurring in sciences. In addition to the main assumptions of I. Wallerstein on science, the text attempts to confront these assumptions with the achievements of T. S. Kuhn, R. K. Merton and C. W. Mills. The aim of the article is to point out the implications for the “theory of international relations” deriving from the general trends in the development of social sciences. This issue has come down to only selected issues of: microscopisation, idealisation, metaphorical use, deformation, transcendentalisation, fictionalisation and fetishisation of notions in the “theory of international relations”.
Analiza interesów w polityce bezpieczeństwa energetycznego w UERemigiuszRosicki
Energy safety constitutes an important issue in UE documents and strategies. Its main interests are liberalizing the energy market, interdependence (through the expansion of connections) and energy solidarity. The liberalizing of the energy market aims to introduce free market mechanisms and competition. The main mechanisms are TPA principle and unbundling. The interdependence is to consist in the expansion of gas and electroenergetic connections among UE members. However, there is much controversy connected with the idea of energy solidarity. It results from different stand among old and new UE members. Energy safety, in general, should be connected with the predictability of energy market which can be achieved by means of a transparent market and cooperation, Such energy security is to be achieved by (1) decreasing energy dependency, (2) decreasing domestic demand for energy and resources, (3) diversification of energy resources, (4) counteracting homogenous energy infrastructure, (5) expansion of connections between countries and regions. The main hypothesis of this thesis is the statement the multidimensional interests and different interest groups influence the shape of energy security policy in UE. The main fields of the analysis of the interests in UE energy policy adopted in this thesis include: global interests, geopolitical interests, the interests of individual member countries and interest of energy markets. However, the interest groups include all of those who influence the shape of UE energy policy. The objective of this thesis is to present the main directions of UE energy security policy development. The analysis in historical, institutional and normative scope has been made. The main trends in the development of the energy security policy have been defined. It concerns normative and technological solutions in UE member counties. A flagging UE energy potential in a global perspective has been pointed out, yet the issue of the dynamics of those processes is still open to dispute.
Bezpieczenstwo energetyczne i ekologiczne na przykladzie wegla brunatnego w P...RemigiuszRosicki
The analysis in the text involves selected aspects of brown coal sector functioning in Poland. The analysis has been made in the context of Poland’s energy security and ecological safety, which seems important due to the need to implement low-emission energy policy. In relation to the sole fact that electricity production relies on coal, Poland will face the need to undertake major sector transformations in the coming 20-30 years.
Two main parts of the text focus on the problem of energy security and ecological safety. In the earlier case, brief characteristic of the coal energy
sector in Poland has been presented, namely the potential of brown coal, selected economic problems related to functioning of the sector, and orientation of Polish energy policy in this respect. In turn, the problem of ecological safety has been brought down to the impact of mines on the natural environment.
Hence, the paper presents selected problems of threats to the natural and anthropogenic environment, as well as threats related to particular phases of energy production from brown coal. Furthermore, the text considers possible measures in the area of reclamation of areas where brown coal sector has been located.
Bezpieczenstwo energetyczne i ekologiczne na przykladzie wegla brunatnego w P...
Wymiary bezpieczeństwa energetycznego Unii Europejskiej
1. S t r o n a | 1
Częśd tekstu pierwotnie wydrukowana w: K. Kałążna, R.
Rosicki, Wymiary bezpieczeństwa energetycznego Unii
Europejskiej, Wyd. WSB, Poznań 2010, s. 34 – 59 (w
ramach rozdziału pt. Potencjał energetyczny UE w
wymiarze globalnym).
2. Zasoby energetyczne
Pierwsza kwestia to zasoby – ich posiadanie (lub nie) powoduje określone
konsekwencje dla gospodarki danego paostwa nawet z możliwością wystąpienia
konfliktów zbrojnych. Kryzysy naftowe lat 70-tych i 80-tych ubiegłego wieku pokazały, że
ten kto ich nie ma, może spodziewad się problemów w razie zagrożenia bezpieczeostwa
dostaw. Samo bezpieczeostwo dostaw jest jednym z głównych i pierwszych elementów
polityki bezpieczeostwa energetycznego UE. Na początku bezpieczeostwo energetyczne
raczej rozpatrywane było, jako problem typowo wojskowy (dostawy paliw i surowców
podczas działao zbrojnych), a współcześnie stało się ono wyzwaniem globalnym, co należy
wiązad ze wzrostem świadomości wyczerpywania się zasobów surowcowych na ziemi.
Zmusiło to poszczególne paostwa – często mobilizowane przez organizacje
międzynarodowe, które sami założyli – do zastanowienia się nad racjonalizacją konsumpcji
surowców i energii elektrycznej oraz nad rozwijaniem nowych źródeł energii.
Wraz z nowymi zagrożeniami i reinterpretacją rozumienia bezpieczeostwa, coraz
większe znaczenie ma potencjał gospodarczy. Stan gospodarki zawsze był wyznacznikiem
pozycji danego paostwa w stosunku do innych, bowiem determinował potencjał militarny.
W przypadku merkantylnych stosunków gospodarczych można przedstawiad potencjalną
sytuację, w której przy malejących zasobach surowców wzrasta zarazem zapotrzebowanie
na energię, a paostwa w tej sytuacji zmuszone zostają do rywalizacji między sobą o dostęp
do nich. Problem ten nabiera znaczenia w aspekcie dynamicznie rozwijających się paostw
azjatyckich. Nie ma wątpliwości, że głód energetyczny, związany z rozwojem paostw
azjatyckich, wpłynął i wpływa istotnie na zmianę struktury popytu w zakresie globalnym.
1
Największe udowodnione zasoby ropy naftowej posiada Bliski Wschód (prawie 60%).
Na Bliskim Wschodzie znajdują się również największe zasoby gazu ziemnego – ok. 40 %.
Paostwem spoza tego regionu, które ma największe zasoby gazu ziemnego, jest Rosja
(ponad 23%). Paostwo to jest najbardziej zasobne w gaz, nawet w porównaniu z
poszczególnymi paostwami Bliskiego Wschodu (Iran 16%). Największe udowodnione
zasoby węgla kamiennego posiadają: USA (prawie 29%), Rosja (19%), Chiny (prawie 14%).
UE w zestawieniu udziałów w udowodnionych zasobach poszczególnych surowców na
świecie ma słabą pozycję – ropa naftowa (0,5%), gaz ziemny (1,6%), węgiel kamienny
1
R. Rosicki, Pozycja Chin i Indii a bezpieczeostwo energetyczne Europy, w: T. Jarocki, W. Sokały (red.), Polityka
bezpieczeostwa na Starym Kontynencie, Wyd. A. Marszałek, Toruo 2010, s. 153–164.
2. S t r o n a | 2
(3,6%) [zob. rys. 2, 3, 4].
2
Wyraża się to również w wartości wskaźnika
samowystarczalności, będącego zarazem jednym ze wskaźników bezpieczeostwa
energetycznego. Wskaźnik samowystarczalności, oparty na zwykłym stosunku produkcji do
konsumpcji, wygląda następująco: ropa naftowa (15,07%), gaz ziemny (38,83%) i węgiel
(56,93%). Podobna sytuacja dotyczy wskaźnika uzależnienia energetycznego opartego na
stosunku importu netto do konsumpcji brutto, który dla UE – 27 wynosi: dla wszystkich
produktów prawie 54%, dla ropy naftowej ok. 82%, dla gazu ziemnego prawie 58% i dla
węgla 53%.
3
Dostęp do zasobów i posiadanie ich ma znaczenie dla UE o tyle, że przewiduje
się wzrost zapotrzebowania na energię. Razem z tym prognozy UE przewidują znaczny
wzrost uzależnienia importowego.
Oprócz podstawowych surowców energetycznych duże znaczenie ze względu na
energię jądrową ma uran, którego zasoby światowe szacuje się na 5,4 mln ton. Największe
zasoby rud uranu posiada Australia (22,72%), Kazachstan (14,9%), Rosja (9,9%), RPA
(7,9%), Kanada (7,7%), USA (6,2%), Brazylia (5,08 %). Duże znaczenie w rozkładzie zasobów
rud uranu ma Afryka, tzn. trzy paostwa RPA, Namibia i Niger dysponują złożami
szacowanymi na 0,9 mln ton (czyli prawie 18% udziałów w światowych złożach).
4
Ma to
znaczenie ze względu na możliwośd rozwijania innych kierunków dostaw rud uranu, a
także na zainteresowanie tym regionem przedsiębiorstw energetycznych nie tylko ze
względu na olbrzymi potencjał w wydobyciu ropy naftowej i gazu ziemnego.
Zasoby surowców energetycznych UE są małe, a rudy uranu są kolejnym surowcem,
który musi byd importowany. Znaczącym tu kierunkiem dostaw jest Rosja. Przy czym UE –
15 w stopniu mniejszym, a nowe paostwa członkowskie często w całkowitym, tyle że
polityka unijna opiera się na priorytecie dywersyfikacji, i tak UE dba o to, by import rud z
Rosji nie był większy niż 25%.
5
Należy zwrócid uwagę na specyficzną sytuację ze względu na eksploatację złóż rud
uranu, która charakteryzuje się tym, że rud wydobywa się mniej niż konsumuje.
Przykładowo w 2006r. wydobyto ok. 39 tys. ton tego surowca, a ilośd ta wystarczała do
zaspokojenia ok. 60% zapotrzebowania energetyki jądrowej na świecie. Skąd więc reszta
potrzebnego surowca? Różnica pomiędzy konsumpcją a produkcją pokrywana jest tzw.
źródłami wtórnymi, czyli uranem już wcześniej wydobytym.
6
2
Dana za: BP Statistical Review of World Energy, June 2009.
3
Zob. rozdział 2.
4
Dane na podstawie: World Uranium Mining, w: (World Nuclear Association) http://www.world-
nuclear.org/info/inf23.html, 30 listopada 2008r.; Supply of Uranium, w: (World Nuclear Association)
http://www.world-nuclear.org/info/inf75.html#Appendix, 30 listopada 2008r.
5
Ch. Grant, K. Borysch, The UE – Russia Energy Dialogue, (briefing note), Centre for European Reform, 2003.
6
Uranium resources sufficient to meet projected nuclear energy requirements long into the future, w: (press
room NEA) http://www.nea.fr/html/general/press/2008/2008-02.html, 30 listopada 2008 r.; Uranium 2007:
Resources, Production and demand, OECD/NEA/IAEA, 2007, s. 11.
3. S t r o n a | 3
Rysunek 2. Zasoby ropy naftowej
Źródło: Opracowanie własne na podstawie BP, Łukoil, Miller & Lents.
Rysunek 3. Zasoby gazu ziemnego
Źródło: Opracowanie własne na podstawie BP, OPEC, Gazprom.
4. S t r o n a | 4
Rysunek 4. Zasoby węgla kamiennego
Źródło: Opracowanie własne na podstawie BP, SUEK, World Energy Council.
Należy zwrócid uwagę na dwa regiony, które są lub stają się ważnymi punktami na
mapie zasobów surowców energetycznych na świecie, a chodzi tutaj o Zatokę Gwinejską,
która porównywana jest do Zatoki Meksykaoskiej czy Zatoki Perskiej oraz o Brazylię.
Ocenia się, że w ciągu kilku lat Brazylia stanie się czołowym eksporterem ropy naftowej
(obecnie 15 pozycja), natomiast już teraz nowe odkryte złoża Typi i Carioca spowodowały,
że dane w zakresie zasobów ropy naftowej Brazylii oceniane są wyżej niż samych USA.
7
Na znaczeniu zyskuje również Afryka Subsaharyjska, a szczególnie cały region Zatoki
Gwinejskiej. Już teraz gaz ziemny z Nigerii stanowi ok. 3,7% importu gazu ziemnego UE –
27. Dziesięd paostw (Angola, Czad, Gabon, Gwinea Równikowa, Kamerun, Kongo,
Mozambik, Nigeria, Sudan i Wybrzeże Kości Słoniowej) posiada 99% udowodnionych
zasobów ropy naftowej i 93% zasobów gazu naturalnego w regionie (i odpowiednio 4,3% i
3,4% udziałów w światowych zasobach tych surowców). Paostwa te mają również 7%
udział w wydobyciu ropy naftowej i 5% udział w handlu gazem na świecie *zob. rys. 5+.
8
UE
zdaje sobie sprawę ze znaczenia Afryki, jako regionu strategicznego dla przyszłego rozwoju
dywersyfikacji źródeł dostaw surowców energetycznych. Aby to było możliwe, konieczne
są nie tylko inwestycje w sektor energetyczny, ale i w sprawną i niezawodną infrastrukturę
transportową.
9
Rozwinięta infrastruktura umożliwia Afryce wymianę międzynarodową w
7
G. Parra – Bernal, Petrobras May Quadruple Bond Sales to Oil Finds (http://www.bloomberg.com/
apps/news?pid=20601109&sid=aOMp6QF69EW0&refer=home, 3 listopada 2008r.); Petrobras mum on Carioca
claims (http://www.upstreamonline.com/live/article152409.ece, 3 listopada 2008 r.).
8
World Energy Outlook 2008, OECD/IEA 2008.
9
Partnerstwo Unii Europejskiej i Afryki. Połączenia między Afryką i Europą: w kierunku wzmocnienia współpracy
w zakresie transportu, KOM(2009) 301, Bruksela, dnia 24.6.2009.
5. S t r o n a | 5
szerszym stopniu.
10
Można powiedzied, że tak jak w okresie kolonialnym Afryka stała się
miejscem eksploatacji zasobów naturalnych, tak teraz kontynent ten może stad się
rezerwuarem surowców energetycznych dla paostw rozwijających się.
Istotnym problemem jest wyczerpywalnośd złóż surowców energetycznych, co
można określid na różne sposoby, ale najprostszym jest zastosowanie wskaźnika
statycznego wystarczalności zasobów kopaliny, który jest zwykłym stosunkiem wielkości
zasobów do rocznego wydobycia. Oczywiście, wskaźnik ten nie jest narzędziem najbardziej
miarodajnym, bowiem nie uwzględnia przyszłej dynamiki w odkryciach złóż, nowych
możliwości eksploatacyjnych złóż nieekonomicznych, a dodatkowo zakłada stały poziom
wydobycia.
Rysunek 5. Zasoby ropy naftowej i gazu ziemnego w Afryce Subsaharyjskiej
Źródło: Opracowanie własne. Dane i obliczenia na podstawie BP, IEA, World Energy Council. Poziom zasobów Stan na 2008r.
Poziom importu gazu UE z Nigerii stan na 2005r.
10
Transport to jeden newralgicznych punktów w bezpieczeostwie dostaw surowców energetycznych. Ze względu
na wartośd przewożonych towarów w ogóle największy udział w transporcie na świecie ze względu na ilośd ma
transport wodny 89,6%, transport lądowy i inny rodzaj transportu wraz z transportem rurociągami stanowi
10,2% a transport powietrzny 0,2%. Natomiast udział poszczególnych rodzajów transportu ze względu na
wartośd przedstawia się następująco: transport wodny (70,1%), transport lądowy, transport lotniczy (14,1%) a
transport lądowy i inny miał 15,8% udziału (z czego około połowa to transport rurociągami). Zob. w: Trade and
Climate Change, WTO – UNEP Report, WTO 2009.
6. S t r o n a | 6
Uwzględniając wskaźnik statyczny wystarczalności złóż, sytuacja UE – 27 wygląda
następująco: zasoby ropy naftowej wyczerpią się w ciągu 10 lat, zasoby gazu ziemnego w
ciągu 15 lat a węgla kamiennego w ciągu 50 lat.
11
Sytuacja UE – 27 w tym zakresie, w
porównaniu z innymi paostwami i jednostkami polityczno – gospodarczymi lub
analitycznymi, nie przedstawia się korzystnie, szczególnie jeżeli porównamy UE do
Bliskiego Wschodu czy Rosji *zob. rys. 6+. Wyczerpywanie się własnych zasobów UE,
głównie jeżeli chodzi o ropę naftową i gaz, wymusza na UE zwiększenie bezpieczeostwa
dostaw surowców, poprzez poszukiwanie nowych możliwości wydobywczych oraz
transportowych z takich regionów jak Azja Centralna, Afryka itd. – tym bardziej, że zasoby
jednego z największych dostawców surowców UE, Norwegii, wyczerpią się w przypadku
gazu w ciągu 30 lat a w przypadku ropy naftowej w ciągu 10 do 20 lat.
12
Rysunek 6. Wystarczalność zasobów surowców w latach
Źródło: Opracowanie własne na podstawie BP, EIA, World Coal Institute.
3. Produkcja i konsumpcja energii
Aby odnieśd się do pozycji i bezpieczeostwa energetycznego UE – 27, należy dokonad
analizy produkcji i konsumpcji węgla, gazu, ropy i energii elektrycznej. Stosunek produkcji
do konsumpcji surowców jest też jednym z mierników samowystarczalności paostw lub
grupy paostw. Pozycja UE – 27 w tym zakresie determinowana jest przede wszystkim
posiadanymi niewystarczającymi zasobami energetycznymi, poziomem rozwoju
gospodarczego i znacznym zapotrzebowaniem na energię. Do głównych czynników
11
Dane w zaokrągleniu liczone stosunkiem zasobów złóż do produkcji surowców w 2008r.
12
K. Araszkiewicz, Znaczenie norweskiej ropy naftowej, w: T. Dębowski, M. Sienkiewicz (red.), Z badao nad
geografią polityczną i gospodarczą, Wrocław 2008, s. 119 – 140.
7. S t r o n a | 7
kształtujących bezpieczeostwo energetyczne można zaliczyd m.in. poziom produkcji
energii i wydobycia surowców energetycznych oraz wydolnośd infrastruktury
energetycznej i surowcowej pod względem mocy produkcyjnej, przesyłowej i
dystrybucyjnej. Wcześniej poruszona została kwestia sposobu interpretacji działao w
zakresie energetyki w ujęciu teorii i paradygmatów międzynarodowych stosunków
politycznych i gospodarczych. Oprócz kwestii związanych z zasobami, ważną rolę grają
możliwości produkcyjne w stosunku do konsumpcji i pozycja określonych podmiotów w
zaspokojeniu własnych potrzeb konsumpcyjnych.
UE – 27 charakteryzuje się znacznymi dysproporcjami produkcji do konsumpcji
głównych surowców energetycznych, co wyraża się m.in. w niskim poziomie
samowystarczalności *zob. rys. 7+.
13
Dla porównania, gdyby cała produkowana rocznie
ropa naftowa w Rosji przeznaczana była na pokrycie w tym czasie konsumpcji ropy w UE –
27, to pokryłoby to ok. 70% unijnej konsumpcji (w przypadku Arabii Saudyjskiej podobnie).
Stąd też koniecznośd rozwijania znacznej dywersyfikacji dostaw poszczególnych surowców
energetycznych w UE. Szczególną pozycję UE – 27 ma natomiast w produkcji energii
elektrycznej, jest bowiem drugim po USA jej producentem. Kolejnym znaczącym
producentem energii elektrycznej są Chiny, które charakteryzują się największą dynamiką
wzrostu produkcji energii elektrycznej na świecie. W okresie od 2000 do 2007r. Chiny
zwiększyły produkcję o ok. 1800 TWh, czyli – dla porównania – przyrost był 18 razy większy
niż przeciętna roczna produkcja energii elektrycznej w Holandii w tym okresie.
14
Rysunek 7. Produkcja i wydobycie surowców energetycznych w UE – 27 w 2008r.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie BP, IEA.
W przypadku surowców energetycznych największymi ich producentami są paostwa,
które posiadają ich największe złoża. Związane jest to z jednej strony ze specjalizacją w
systemie międzynarodowej produkcji, a z drugiej strony z naturalną koleją rzeczy w
korzystaniu z dóbr naturalnych, na które jest znaczący popyt. Biorąc pod uwagę wskaźnik
samowystarczalności, Bliski Wschód jako największy producent ropy na świecie wykazuje
wysoki poziom samowystarczalności, który wynosi ponad 100%. Jednakże znacznie
13
O wskaźniku samowystarczalności w rozdziale 2.
14
Dane na podstawie GUS.
8. S t r o n a | 8
większy wskaźnik posiada Rosja – ponad 370%. Rosja i Kanada są jedynymi wśród paostw
wysokouprzemysłowionych, które są samowystarczalne pod względem zasobów
energetycznych. Trzeba jednak stwierdzid, że infrastruktura energetyczna Rosji jest
niewystarczająca, np. sied zaopatrzenia w energię elektryczną nie obejmuje więcej niż
połowy terytorium paostwa rosyjskiego, a sied cieplna nie obejmuje ok. 80%.
15
Ponadto
należy zwrócid uwagę na zły stan techniczny sieci przesyłowych, co zagraża nie tylko Rosji
ale i importerom. Słabnący wskaźnik samowystarczalności w zakresie gazu i ropy naftowej
można przewidywad w stosunku do Chin, co do których prognozy wzrostu
zapotrzebowania na energię będą wpływad na wzrost importu poszczególnych surowców
energetycznych. Należy zwrócid uwagę na możliwości osłabiające ten trend ze względu na
zwiększanie możliwości eksploatacji własnych złóż i wysoką dynamikę rozwoju źródeł
odnawialnych – szczególnie energetyki wiatrowej.
16
Paostwa eksporterzy, których stosunek produkcji do własnej konsumpcji jest
korzystny, mogą dzięki temu generowad znaczny kapitał związany ze sprzedażą. Dochody
powinny wpływad pozytywnie na rozwój danych paostw i na znaczące rezerwy budżetowe,
tak jak ma to miejsce w przypadku Norwegii, gdzie na specjalnym funduszu zgromadzono
ok. 295 mld koron norweskich.
17
W paostwach mniej ustabilizowanych, tak jak Rosja czy
paostwa arabskie, polityka zabezpieczenia paostwa przed przyszłym wyczerpaniem
zasobów nie zawsze jest realizowana. Wynika to m.in. z nieracjonalnej polityki
gospodarczej oraz finansowania niewydolnych struktur paostwowych. Dochody z
surowców traktuje się tam jako główne źródło łatania dziur budżetowych, także
wydatkowania znacznych sum pieniędzy w sfery nie generujące rozwoju społecznego
danego paostwa. Przykładem może byd Bliski Wschód, gdzie paostwa o znacznych
zasobach i produkcji gazu oraz ropy naftowej charakteryzują się wysokim poziomem
długów zagranicznych i niemałymi wydatkami na siły zbrojne *zob. rys. 8+.
W globalnym ujęciu UE jest znaczącym producentem energii elektrycznej, co
świadczy o wysokim poziomie rozwoju, znacznej urbanizacji i energochłonności
gospodarki. Dla porównania paostwa eksporterzy ropy naftowej i gazu ziemnego mają
mniejszy potencjał elektroenergetyczny, co sytuuje te paostwa na peryferiach gospodarki
– świata, czyniąc je przy tym rezerwuarem surowcowym dla paostw rozwiniętych lub
dynamicznie rozwijających się. Zauważalna jest wysoka produkcja ropy i gazu w USA w
stosunku do posiadanych zasobów (w porównaniu z Bliskim Wschodem), co jest
wyznacznikiem szybkiego wyczerpywania się zasobów tych surowców – gaz w ciągu ok. 12
lat a ropa naftowa w ciągu ok. 13 lat, przy zastosowaniu wskaźnika statycznego *zob. rys.
9, 10].
15
J. Wielichow, W stronę atomu, Forum, nr 32/33, s. 18 – 21.
16
Zob. więcej w: China Wind Power Report 2007, GWEC 2007. Ponadto należy zwrócid uwagę na znaczny
potencjał hydroenergetyki chioskiej – moc zainstalowana elektrowni to 118 GW i ok. 436 TWh produkowanej
hydroenergii. Jest to najwięcej na świecie. Dane za IEA i UN (dane co do produkcji stan na 2006r., a dane co do
mocy zainstalowanej elektrowni stan na 2005r.)
17
Norway’s oil and gas resources, w: (Ministry of Petroleum and Energy) http://www.regjeringen.no/
en/dep/oed/Subject/Oil-and-Gas/Norways-oil-and-gas-resources.html?id=443528, 30 czerwca 2009r.
9. S t r o n a | 9
Rysunek 8. Procentowy udział produkcji ropy naftowej i gazu w regionie Bliskiego
Wschodu w porównaniu z zadłużeniem i wydatkami na zbrojenia
Źródło: Opracowanie własne na podstawie BP, CIA, GUS, IBRD, IEA (stan na 2008r.). Dane podano w zaokrągleniu. W obliczeniach
procentowych nie uwzględniono udziału innych paostw z Bliskiego Wschodu w produkcji poszczególnych surowców. Brak danych
co do wydatków Kataru na zbrojenia.
Należy zwrócid uwagę na znaczący potencjał produkcyjny takich jednostek
politycznych i analitycznych, jak NAFTA i BRIC, które pozostają zarówno w czołówce
producentów surowców energetycznych, jak i czołówce producentów energii elektrycznej.
Ponadto wyraźną dynamiką wzrostu produkcji energii elektrycznej charakteryzują się
Chiny, co nie pozostanie bez wpływu na wzrost poziomu importu surowców
energetycznych. Utrzymywanie się znacznej dynamiki produkcji energii elektrycznej nie
wynika tylko z utrzymującego się wysokiego poziomu wzrostu gospodarczego (boom
gospodarczy trwa od 30 lat) ale i z wewnętrznych przemian strukturalnych w Chinach, co
związane jest z urbanizacją, migracją oraz wzrostem popytu wewnętrznego.
18
18
T. Molga, Kryzys w fabryce świata, Wprost, nr 7, 2009, s. 56 – 59.
10. S t r o n a | 10
Rysunek 9. Produkcja ropy naftowej, gazu ziemnego, węgla kamiennego i energii
elektrycznej
Źródło: Opracowanie własne na podstawie BP, EIA, Eurostat, GUS, IEA. Dane podano w zaokrągleniu. Produkcja surowców
energetycznych stan na 2008r., produkcja energii elektrycznej stan na 2007r.
Rysunek 10. Produkcja i konsumpcja surowców energetycznych – Bliski Wschód, NAFTA,
BRIC
Źródło: Opracowanie własne na podstawie BP. Stan na 2008r.
11. S t r o n a | 11
Kolejną ważną kwestią jest rola wielkich przedsiębiorstw w kreowaniu polityki
energetycznej i wzajemnych relacjach przedsiębiorstwo – paostwo i przedsiębiorstwo –
przedsiębiorstwo. W XIX wieku K. Marks i F. Engels, w analizie rozwoju przyszłych
konfliktów na poziomie międzynarodowym, zwrócili uwagę na kwestię potencjalnego
konfliktu interesu, w sferze relacji pomiędzy kapitałem a umiędzynarodowionym
proletariatem z jednej strony, a z drugiej strony kontrolą systemu rządów przez kapitał.
19
W. Lenin analizował kolejne stadium rozwoju kapitalizmu. Nazwał je kapitalistycznym
imperializmem, którego skutkiem ma byd m.in. monopolizacja produkcji i koncentracja
kapitału.
20
Sfera energetyczna należy do tych, które wykazują silne powiązania z
paostwem, co ma swoje uzasadnienie ekonomiczne i związane jest ze strategicznym
znaczeniem tego sektora dla bezpieczeostwa paostwa. Mamy tu do czynienia z kapitałem
w postaci wielkich przedsiębiorstw energetycznych (surowcowych i
elektroenergetycznych, itp.) i paostwami. Na najbardziej ogólnym poziomie rozważao,
relacje pomiędzy nimi można podzielid na trzy grupy:
- paostwo kontroluje przedsiębiorstwa energetyczne;
- przedsiębiorstwo poprzez swoje znaczenie wpływa na politykę (w tym politykę
energetyczną) paostwa, a więc i na bezpieczeostwo energetyczne;
- przedsiębiorstwo posiada istotną pozycję na energetycznym rynku
międzynarodowym, a więc staje się równorzędnym podmiotem z paostwami
w systemie międzynarodowym.
Posiadanie kontroli nad przedsiębiorstwami energetycznymi umożliwia paostwom
narodowym uczestniczenie w wielkich zyskach przedsiębiorstw i to nie tylko w wyniku
polityki fiskalnej. Pieniądze i struktura przedsiębiorstw energetycznych stają się pasami
transmisyjnymi całego paostwa, co najbardziej widad na przykładzie, np. Rosji i Chin, ale
nie tylko. W przypadku Rosji dominująca pozycja, np. Gazpromu na rynku produkcji i
wydobycia gazu oraz na rynkach światowych, generuje wielkie zyski, stając się narzędziem
polityki społecznej, gospodarczej i międzynarodowej. Niewydolne struktury paostwa
korzystają ze środków finansowych wielkiego kapitału, np. Gazprom to fundator i
właściciel wielu obiektów infrastrukturalnych, a zarazem jeden z największych
pracodawców w Rosji. Można by rzec, że gdy zbankrutuje Gazprom, to zbankrutuje słabe
paostwo rosyjskie.
21
Ponadto sam Gazprom staje się narzędziem polityki
międzynarodowej, co umożliwia odbudowę pozycji Rosji w systemie międzynarodowym
po rozpadzie ZSRR i po latach głębokiej dysfunkcji struktur paostwa rosyjskiego.
22
Posiadanie kontroli nad przedsiębiorstwami to nie tylko korzystanie ze środków, jak
to zobrazowano na przykładzie paostwa rosyjskiego. Jest to również sposób na swobodne
kształtowanie własnej polityki bezpieczeostwa energetycznego, co ma miejsce we Francji,
gdzie na rynku energii jądrowej dominuje jeden podmiot – Areva. Areva to największy
producent reaktorów jądrowych na świecie i zarazem koncern, który w swym zakresie
usług ma cały proces produkcyjny uranu (od wydobycia do wzbogacenia). Paostwo
19
K. Marks, F. Engels, Manifest Partii Komunistycznej, tekst w wersji elektronicznej na stronie: www.skfm-
uw.w.pl, 4 lipca 2009r.
20
W. Lenin, Imperializm jako najwyższe stadium kapitalizmu, KiW, Warszawa 1980.
21
G. Ślubowski, Nędza Gazpromu, Wprost, nr 3, 2009, s. 98 – 99.
22
Zob. szerzej w: W. Paniuszkin, M. Zygar, Gazprom rosyjska broo, W.A.B., Warszawa 2008.
12. S t r o n a | 12
francuskie bezpośrednio kontroluje ponad 5% akcji, ale poprzez inne podmioty większośd
– m.in. poprzez CEA (Komisariat Energii Jądrowej i EDF).
23
We wspieraniu Arevy
partycypują politycy każdej opcji rządzącej, co wyraża się w polityce konsolidacji tego
sektora, ale i w promowaniu własnego koncernu na arenie międzynarodowej, także za
pomocą działao dyplomatycznych.
24
Nie pozostaje bez wątpliwości fakt strategicznej
pozycji energetyki jądrowej dla polityki bezpieczeostwa energetycznego Francji – nie tylko
we wpływie paostwa na sektor jądrowy, ale i wpływie tego sektora na politykę paostwa.
Natomiast sama francuska energetyka jądrowa rozpatrywana może byd przez pryzmat
strategicznej polityki handlowej. Wyraża się to w specyficznych mechanizmach wsparcia i
chęciach zapewnienia temu sektorowi przewagi na szerokim rynku międzynarodowym.
Wielki potencjał koncernów energetycznych powoduje, że paostwa zarówno jako
właściciele, jak i partnerzy stosunków gospodarczych, potrzebują siebie na wzajem do
istnienia. Paostwo z zasady jest właścicielem złóż i to ono reglamentuje dostęp do nich.
Reglamentuje również całą działalnośd w sektorze energetycznym, a sama energia to
paliwo napędzające funkcjonowanie paostwa, mówiąc krótko, pomiędzy sektorem
energetycznym a paostwem istnieje swoista symbioza. Analizując różne nurty
interpretacyjne relacji paostwo – sektor energetyczny, możemy postrzegad te relacje jako
antagonistyczne lub nie. Do zachowao antagonistycznych można zaliczyd m.in.:
- ograniczanie rozwoju innych podmiotów gospodarczych lub paostw
(np. dominująca pozycja wraz z posiadaniem strategicznej infrastruktury
energetycznej);
- czerpanie przez podmioty energetyczne korzyści ze szkodą dla innych
(np. eksploatacja zasobów energetycznych z nikłą kontrolą paostwa);
- wrogie przejęcia podmiotów gospodarczych lub przymusowe nacjonalizacje
podmiotów energetycznych.
W przypadku zachowao nieantagonistycznych raczej nie jest możliwa sytuacja
typowej neutralności, a sama symbioza stosunków opierad się może na wzajemnych
korzyściach. Z jednej strony paostwo, które poprzez sprawny system energetyczny
wypełnia jedną z podstawowych swoich funkcji, czyli gospodarczą, a z drugiej strony
podmioty energetyczne, które mogą prowadzid swobodną (w różnym zakresie) działalnośd
gospodarczą. Przykładem mutualizmu mogą byd inwestycje przedsiębiorstw
energetycznych w poszukiwanie nowych złóż, w nową infrastrukturę wydobywczą i
przesyłową.
Symbioza to wspólnota interesów, gdzie paostwo samo nie jest w stanie
zabezpieczyd bezpieczeostwa energetycznego z samego faktu ograniczonych możliwości
finansowych. Symbioza taka dotyczyd może relacji paostwo – przedsiębiorstwo, także
relacji przedsiębiorstwo – przedsiębiorstwo, nawet podmiotów, które dotychczas
rywalizowały ze sobą o zasoby lub dostęp do rynku. Ponadto wielkie korporacje
energetyczne stają się nośnikiem kapitału finansowego, ale również prowadzą własne
badania B+R i posiadają niezbędną infrastrukturę do realizacji przedsięwzięd w sektorze
energetycznym.
23
http://www.areva.com.
24
P. Cywaoski, Macocha i ojczym Europy, Wprost, nr 8, 2008,s. 82 – 84.
13. S t r o n a | 13
W latach 2008 – 2015 największe projekty, w zakresie wydobycia ropy
konwencjonalnej i niekonwencjonalnej, mają byd realizowane w Kanadzie (wartośd
projektów ok. 72,3 mld dolarów), Kazachstanie (wartośd projektów ok. 63,5 mld dolarów),
Brazylii (wartośd projektów ok. 27,3 mld dolarów), Norwegii (wartośd projektów ok. 20,6
mld dolarów) i Arabii Saudyjskiej (wartośd projektów ok. 20 mld dolarów). Przy czym w
przypadku Kanady wszystkie projekty będą dotyczyd wydobycia ropy niekonwencjonalnej,
a w przypadku Kazachstanu ropy konwencjonalnej. Natomiast największe inwestycje w
projekty gazowe w tym okresie spodziewane są w: Rosji (wartośd projektów ok. 40 mld
dolarów), Indii (wartośd projektów ok. 22,6 mld dolarów) i Indonezji (wartośd projektów
ok. 18,1 mld dolarów).
25
W Europie największe inwestycje w projekty wydobycia gazu i
ropy dotyczą Norwegii (wartośd projektów ok. 20,6 mld dolarów) i Wielkiej Brytanii
(wartośd projektów ok. 5,3 mld dolarów). Skala finansowa realizowanych projektów
obrazuje również przyszłe kierunki zwiększonego eksportu określonych surowców
energetycznych i ponadto świadczy o znacznym potencjale ekonomicznym
przedsiębiorstw energetycznych *zob. rys. 11+. Według szacunków IEA, wydatki na
eksploatację oraz produkcję gazu i ropy wzrosły wciągu pierwszej dekady XXI wieku
sześciokrotnie [zob. rys. 12].
Rysunek 11. Przewidywane inwestycje w projekty wydobycia surowców energetycznych
w danych państwach (w latach 2008 - 2015)
Źródło: Opracowanie własne (synteza na podstawie danych IEA).
25
World Energy Outlook 2008, OECD/IEA 2008.
14. S t r o n a | 14
Rysunek 12. Inwestycje w poszukiwanie i produkcję ropy oraz gazu na świecie
Źródło: World Energy Outlook 2008, OECD/IEA 2008.
Zaobserwowad można znaczące inwestycje w Kazachstanie, co świadczyd może o
strategicznym znaczeniu tego paostwa w międzynarodowej strukturze produkcji energii,
podobnie zresztą jak w przypadku Brazylii. Natomiast Rosja charakteryzuje się znacznymi
projektami gazowymi, które zresztą w całości ma prowadzid największy producent gazu w
kraju – Gazprom. Ponadto znaczące projekty w Kanadzie dotyczą złóż ropy
niekonwencjonalnej, które uznawane są za trudniejsze w eksploatacji, tzn. wymagają
innych metod niż tradycyjne odwierty.
26
Brak UE – 27 w wielkich projektach surowcowych
pokazuje, że możliwości surowcowe Europy są ograniczone. Wynika to z malejących
zasobów surowcowych lub też z nieekonomiczności ich wydobywania.
Na poziomie globalnym możemy mówid o dominacji kilku wielkich przedsiębiorstw
energetycznych, które nazywane są ze względu na możliwości oddziaływania na rynek
energetyczny Siedmioma Siostrami. Przy czym zakres owej grupy sióstr zmieniał się przez
lata albo też analitycy rynku energetycznego zaczęli zwracad uwagę na inne aspekty
oddziaływania. I tak w pierwszym rzędzie Siedmioma Siostrami nazwano: Standard Oil of
New Jersey, Royal Dutch Shell, Anglo Persian Oil Company, Standard Oil of New York,
Standard Oil of California, Gulf Oil i Texaco – były to przedsiębiorstwa kontrolujące rynek
po 1945r.
27
Obecnie możemy mówid m.in. o większym wpływie przedsiębiorstw
energetycznych pochodzących z Azji zarówno pod względem kapitału, jak i możliwości
wpływu na regionalny i globalny rynek energetyczny, co nie zostaje bez wpływu na
międzynarodowy podział produkcji energii. Wielkimi graczami stają się przedsiębiorstwa,
których właścicielami są zarówno paostwa jak i prywatni właściciele. Nowa Siódemka to
arabski Aramco, chioski CNPC, rosyjski Gazprom, brazylijski Petrobras, iraoski NIOC,
wenezuelski PDVSA i malezyjski Petronas. Grupa ta została wyodrębniona ze względu na
dostęp do zasobów, zdolnośd wytwórczą, oddziaływanie na własny krajowy rynek. Dla
przykładu, grupa ta kontroluje 1/3 produkcji i rezerw gazu i ropy naftowej na świecie a ich
26
Wydobycie tych złóż może byd również energochłonne, o czym przekonała się kanadyjska prowincja Aberta,
która w celu zmniejszenia kosztów związanych z wydobyciem źródeł niekonwencjonalnych postanowiła
wybudowad elektrownię jądrową. Zob. w: http://www.peakoil.pl/p/piaski-lupki, 14 lipca 2009r.
27
N. Vardy, The New Seven Sisters: Today’s Most Powerful Energy Companies, w: http://seekingalpha.
com/article/30922-the-new-seven-sisters-today-s-most-powerful-energy-companies, 14 lipca 2009r.
15. S t r o n a | 15
poprzednicy jedynie 10% produkcji tych surowców i 3% rezerw – tzn. BP, Chevron, Exxon
Mobil, Royal Dutch Shell.
28
Widoczny jest więc wzrost znaczenia podmiotów gospodarczych pochodzących z
paostw rozwijających i zmniejszająca się rola przedsiębiorstw, tzw. paostw zachodnich.
Oznacza to, że paostwa rozwijające się, dzięki akumulacji kapitału za pomocą narodowych
spółek energetycznych, będą miały większą możliwośd wpływu na rynek międzynarodowy.
Uzyskany w ten sposób kapitał, będą mogły przeznaczyd na rozwój technologii, czego
skutkiem będzie przejście z pozycji paostw peryferyjnych do semi – peryferyjnych lub
umocnienie własnej pozycji w obszarze semi – peryferii. Przesunięd w gospodarce –
świecie można spodziewad pod warunkiem systematycznego akumulowania środków
z eksploatacji surowców energetycznych. Przeciwieostwem tego może byd polityka H.
Chaveza, który ponad 60% dochodów przedsiębiorstwa PDVSA przeznacza na
finansowanie szeroko rozumianej polityki społecznej niewydolnego paostwa
wenezuelskiego.
29
Obecnie spółki, które generują największe zyski z działalności w zakresie ropy i gazu,
to amerykaoski Exxon Mobil, brytyjsko – holenderski Shell i brytyjski BP oraz amerykaoski
Chevron [zob. rys. 13].
30
W przedstawionym zestawieniu 23 największych (pod względem
dochodów) spółek znajdują się dwaj chioscy producenci (SINOPEC i CNPC), którzy generują
zysk rzędu 286,6 mld dolarów, czyli więcej niż jedna z największych spółek na Bliskim
Wschodzie – Saudi Armaco. Sam dochód nie może jednak stanowid wyznacznika
potencjału wymienionych podmiotów gospodarczych, należy bowiem zestawid poziom
dochodów z poziomem produkcji i dostępu do złóż, itd.
Rysunek 13. Dochody najważniejszych naftowych i gazowych spółek – 2007r.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie IEA.
* Zestawienie nie obejmuje wszystkich spółek w związku z brakiem danych.
28
C. Hoyos, The new Seven Sisters: oil and gas giants dwarf western rivals, The Financial Times, 12 marca 2007.
29
Zob. więcej w N. Kozloff, Hugo Chavez: Oil, Politics, and the Challenge to the U.S., Palgrave MacMillan 2006.
30
Dane za: World Energy Outlook 2008, OECD/IEA 2008.
16. S t r o n a | 16
Przykładowo spółkami, które posiadają największe złoża ropy naftowej są: Saudi
Armaco (ok. 264 mld baryłek), iraoski NIOC (ok. 138 mld baryłek), iracki INOC (ok. 115 mld
baryłek), ADNOC z ZEA (ok. 92 mld baryłek) i wenezuelski PDVSA (ok. 87 mld baryłek).
Ponadto Gazprom jest największym producentem gazu na świecie a zarazem posiada
dostęp do największych złóż.
Analiza ta stanowi podstawę do zaakceptowania propozycji C. Hoyos w zakresie
określenia nowych Siedmiu Sióstr. Ponadto należy podkreślid, że nowa siódemka znajduje
się pod całkowitą kontrolą swoich paostw, czyli głównie Chin, Iranu, Rosji i Wenezueli, co
daje im potencjalną możliwośd wykorzystania potencjału energetycznego przeciwko innym
paostwom – np. USA.
Należy zwrócid uwagę na wysoki poziom internacjonalizacji spółek energetycznych,
np. BP, Shell, Exxonmobil, Total to czołówka na liście nie – finansowych korporacji
transnarodowych. Reprezentanci naftowego sektora zasadniczo nie zmieniają swojej
pozycji od lat. Poza wymienionymi korporacjami naftowymi na liście największych
korporacji transnarodowych można znaleźd takie podmioty, jak: EDF, E.ON, Conoco
Phillips, Chevron, Suez, RWE Group, Endesa, National Grid Transco, AES [zob. tab. 1].
31
Razem na liście 100 największych korporacji międzynarodowych można doliczyd się 13
korporacji związanych z przemysłem naftowym, gazowym i elektroenergetycznym, co daje
im szansę szerokiego oddziaływania na gospodarkę międzynarodową. Przykładowo,
korporacja Shell należy do podmiotów z branży naftowej, który posiada największą ilośd
filii pod względem liczby poszczególnych narodowych gospodarek – 98 gospodarek
narodowych.
32
Przewidywad należy wzrost znaczenia przedsiębiorstw, które zajmują się usługami
elektroenergetycznymi lub będącymi operatorami sieci przesyłowych i dystrybucyjnych w
zakresie gazu, ropy i energii elektrycznej. Już teraz podmioty takie jak EDF, E.ON czy RWE
to największe korporacje związane z infrastrukturą energetyczną, a zwiększająca się
liberalizacja rynków – szczególnie w ramach UE – powoduje, że mają one jeszcze większą
możliwośd rozwoju poprzez inwestycje lub przejęcia na rynkach niemacierzystych.
Rozbudowa infrastruktury energetycznej jest w wysokim stopniu kapitałochłonna, stąd
wydaje się, że wejście na poszczególne rynki narodowe, korporacji związanych z
infrastrukturą energetyczną, umożliwia poszczególnym paostwom zwiększenie własnego
bezpieczeostwa energetycznego nie tylko w zakresie konkurencyjności, więc np. obniżkę
cen za usługi energetyczne, ale i bezpieczeostwa energetycznego, rozpatrywanego przez
pryzmat bezpieczeostwa infrastrukturalnego i bezpieczeostwa dostaw energii.
31
World Investment Report, Transnational Corporations and the Infrastructure Challenge, UNCTAD, New York,
Geneva 2008.
32
Dotyczy tylko filii z większościowym udziałem.
18. S t r o n a | 18
W skali światowej zauważalny jest trend koncentracji (zwiększa się liczba fuzji i
przejęd) przedsiębiorstw z zakresu usług energetycznych. Wartośd sprzedaży
przedsiębiorstw w sektorze usług elektrycznośd – gaz – woda w 2006r. to tylko ok. 48%
wartości sprzedaży w 2007r. i odpowiednio w zakupach ok. 35% wartości zakupów w
2007r.
33
Od lat widad również koncentrację i pogłębianie współpracy w sektorze
energetyki jądrowej, co wynikad może ze specyfiki tego sektora, np. wysokie koszty B+R
oraz budowy instalacji jądrowych *zob. rys. 14+.
Rysunek 14. Konsolidacja i współpraca w dziedzinie energetyki jądrowej
Źródło: Adaptacja według Nuclear Technology Review 2008, IAEA 2008.
* Kolorem czerwonym oznaczono współpracę firm w ramach określonych projektów (np. AP 1000).
33
Obliczenia własne na podstawie: World Investment Report, Transnational Corporations and the Infrastructure
Challenge, UNCTAD, New York, Geneva 2008.
19. S t r o n a | 19
4. Światowy rynek – eksport i import energii
Dla analizy bezpieczeostwa energetycznego UE ważnym jest odniesienie się do
usytuowania UE na międzynarodowym rynku energii. Poziom importu jest jednym ze
wskaźników obrazujących poziom bezpieczeostwa energetycznego, bowiem zależnośd
importowa stanowi o stopniu samowystarczalności energetycznej. Ponadto pozycja na
rynku wskazuje na usytuowanie w międzynarodowym podziale produkcji energii. Z
wcześniejszych analiz wynika, że UE ma wysoką pozycję pod względem produkcji energii
elektrycznej w porównaniu, np. z Rosją czy Bliskim Wschodem, ale charakteryzuje się
niskim poziomem samowystarczalności energetycznej w zakresie głównych nośników
energii. Wpływ na taką sytuację mają, m.in. skromne naturalne zasoby surowcowe UE w
porównaniu z Bliskim Wschodem, Rosją i niektórymi paostwami afrykaoskimi, itd.
Rozpatrując pozycję UE ze względu na miejsce w światowym podziale produkcji
energii elektrycznej można powiedzied, że jest ona konsumentem surowców
energetycznych wytwarzanych przez paostwa mniej rozwinięte, będące bądź to
peryferiami, bądź semi – peryferiami systemu światowego. Tyle, że znaczenie energii dla
gospodarki unijnej – i nie tylko – jest tak wielkie, że zależnośd importer – eksporter stawia
pod znakiem zapytania stopieo bezpieczeostwa gospodarczego UE. Biorąc pod uwagę
redefinicję znaczenia siły, którą nie można już rozpatrywad w kontekście siły militarnej, ale
również przez sam fakt rozszerzenia pojęcia bezpieczeostwa paostw na sfery
pozamilitarne powoduje, że można mówid o potencjalnym zagrożeniu dla bezpieczeostwa
energetycznego UE. Z drugiej strony można zadad sobie pytanie, czy takie obiektywne
czynniki jak małe zasoby naturalne mogą byd jedynym wyznacznikiem analizy potencjału
UE. Sama UE kładzie nacisk na rozwój m.in. energetyki odnawialnej, która ma powiększyd
pulę w różnorodności nośników energii. Co więcej, według wielu unijnych dokumentów na
temat rozwoju energetyki, UE ma się stad miejscem rozwoju nowych technologii
energetycznych, a tym samym wzmocnid swoją pozycję w światowym podziale produkcji
energii, ale już nie w sferze tradycyjnych surowców.
34
34
Zob. więcej rozdział 5.
20. S t r o n a | 20
Rysunek 15. Eksporterzy i konsumenci ropy
Źródło: Opracowanie własne na podstawie BP, UNCTAD.
*Eksport – jest średnią z lat 2003 – 2005.
*Konsumpcja – dane na rok 2008.
Rysunek 16. Eksporterzy i importerzy ropy
Źródło: Opracowanie własne na podstawie BP, Eurostat, IEA, UNCTAD.
*Eksport – jest średnią z lat 2003 – 2005.
*Import – obliczenia na podstawie danych na rok 2005.
21. S t r o n a | 21
Ogólnie można powiedzied, że w gospodarce – świecie funkcjonuje międzynarodowy
podział pracy, ale i międzynarodowy podział produkcji energii. Paostwa, które znajdują się
w sferze peryferii, czyli producenci surowców energetycznych to paostwa afrykaoskie,
paostwa Bliskiego Wschodu i niektóre paostwa Ameryki Południowej. Do paostw centrum
systemu światowego, rozumianego jako układ specjalizacji w energetyce, można zaliczyd
tradycyjnie paostwa zachodnie (USA i paostwa UE – 27), także paostwa Azji, jak Japonię
oraz coraz bardziej zmieniające międzynarodową strukturę popytu Chiny i Indie.
Wzrastająca rola tych dwóch ostatnich paostw w analizie prowadzonej w pracy jest
szczególnie podkreślana. Ma to o tyle znaczenie, że w systemie międzynarodowym
pojawiają się nowe podmioty, których partykularnym interesem w zakresie
bezpieczeostwa energetycznego jest kwestia zabezpieczenia dostaw energii *zob. rys. 15,
16].
35
Zakłada się, że rynek energetyczny w zakresie głównych nośników energii (ropa, gaz i
węgiel kamienny) charakteryzuje się szerokim zasięgiem wymiany, stąd chodliwośd tych
produktów określad może jedną z głównych relacji w gospodarce – świecie. Dla określenia
zasięgu wymiany pomocny będzie tzw. wskaźnik chodliwości, który jest stosunkiem sumy
importu i eksportu danego surowca do wielkości jego produkcji na świecie.
36
Wskaźnik obrotu międzynarodowego dla ropy naftowej wynosi 56,9%, dla gazu
ziemnego 29,9%, a dla węgla kamiennego 16,3%, co świadczy o tym, że wszystkie nośniki
są przedmiotem wymiany międzynarodowej. Przy czym ropa naftowa charakteryzuje się
bardzo silną chodliwością a węgiel kamienny słabą. Przy analizie chodliwości ropy naftowej
wyodrębnid można same produkty naftowe, których wskaźnik obrotu międzynarodowego
wynosi 25,2%, czyli charakteryzuje się mierną chodliwością, co wynikad może ze specyfiki
tych produktów (np. bitum, LPG, paliwo lotnicze i rakietowe, nafta, rozpuszczalnik), a to
wiązad należy z rozbudowanymi regionalnymi przemysłami petrochemicznymi *zob. rys.
17].
37
35
Por. R. Rosicki, Europa – centrum i peryferie (energetyczne rezerwuary Europy), w: M. Janowski, J. Jonczek, L.
Ślepowrooski, Quo vadis, Europa? Problemy polityczne i gospodarcze, Wyd. Print Group, Szczecin 2008, s. 165 –
175.
36
Wskaźnik chodliwości rynkowej opisywany przez A. Bolewskiego to stosunek sumy importu i eksportu (jako
sumy wielkości importu wszystkich konsumentów oraz sumy wielkości eksportu wszystkich producentów) do
całej produkcji na świecie (x 2). Wartośd wskaźnika przedstawia się w procentach. Wartośd od 5% do 20% (to
słaba chodliwośd surowca), wartośd od 20 do 35 % (to mierna chodliwośd), wartośd od 35 do 50 % (to silna
chodliwośd) i powyżej 50% (bardzo silna chodliwośd). Szerzej w: A. Bolewski, H. Gruszczyk, E. Gruszczyk, Zarys
gospodarki surowcami mineralnymi, Wyd. Geol., Warszawa 1990.
37
Obliczenia własne na podstawie danych BP i IEA. Wskaźnik chodliwości obliczany na lata 2006 i 2007.
22. S t r o n a | 22
Rysunek 17. Zmiana wskaźnika obrotu międzynarodowego
Źródło: Opracowanie własne (obliczenia na podstawie danych IEA).
Należy zwrócid uwagę na wzrost wskaźnika obrotu międzynarodowego dla
produktów naftowych i gazu ziemnego. W przypadku produktów ropopochodnych mamy
do czynienia ze wzrostem znaczenia przemysłu petrochemicznego i wzrostem
zapotrzebowania na produkty ropopochodne. Natomiast w przypadku gazu możemy
mówid o wzroście zainteresowania tym surowcem ze względu na jego konkurencyjnośd w
stosunku do innych nośników energii. Ponadto dla zwiększenia eksportu i importu
surowców znaczenie ma rozbudowa infrastruktury przesyłowej, gazoportów, itd. Przemysł
petrochemiczny i rafineryjny jest zarazem tym, co wyróżnia paostwa centrum od peryferii
gospodarki – świata w podziale międzynarodowej produkcji energii. Przykładowo paostwa
NAFTA i UE – 27 stanowią ok. 41% zdolności produkcyjnej rafinerii na świecie, co w
porównaniu z Bliskim Wschodem (ok. 8,5%) powoduje, że przemysł rafineryjny jest tym,
który charakteryzuje paostwa lepiej rozwinięte.
38
Ponadto należy zwrócid uwagę na
znaczny potencjał zdolności produkcyjnej rafinerii paostw BRIC, wynoszący ok. 17,5%
(samych Chin między 8,5 a 9%, natomiast samej Rosji ok. 6%), co świadczy o znacznej
możliwości produkcyjnej tych paostw.
Wskaźnik chodliwości surowców/produktów obrazuje zasięg wymiany
międzynarodowej. Natomiast dla określenia pozycji i roli paostw lub ugrupowao
politycznych na rynku światowym pomocny może byd wskaźnik chłonności rynkowej, który
jest stosunkiem importu krajowego do łącznego eksportu światowego.
39
Świadczyd on
może o pozycji paostw i ugrupowao paostw w międzynarodowej strukturze importowej.
38
Dane na podstawie OPEC i BP.
39
Wskaźnik chłonności rynkowej to stosunek importu krajowego do łącznego światowego eksportu danego
surowca/produktu. Wartośd wskaźnika przedstawia się w procentach. Wzrost importu decyduje o zwiększeniu
wartości wskaźnika i obrazuje stopieo chłonności rynkowej danego podmiotu w strukturze międzynarodowej.
Zob. w: K. Szamałek, op. cit., PWN, Warszawa 2007.
23. S t r o n a | 23
Wskaźnik chłonności można zastosowad do analizy importu ropy naftowej.
W zakresie importu ropy naftowej wskaźnik chłonności rynkowej UE – 27 wynosi 26,3%.
Jest to niewiele mniej od USA, których wskaźnik wyniósł 26,6% – dla porównania wskaźnik
wszystkich paostw NAFTA wynosił w 2008r. 26,3%. Świadczy to o znaczącej pozycji w
strukturze światowego importu ropy naftowej. Zauważalna jest też tendencja wzrostu
wskaźnika dla Chin, dla których wskaźnik chłonności rynkowej w 2006/2007r. wynosił ok.
6,5%, a w roku 2008r. już ok. 8%. Przy założeniu utrzymującej się dynamiki chioskiego
importu należy się spodziewad, że wskaźnik dla Chin przewyższy wartośd wskaźnika dla
Japonii, który w okresie 2006/2007r. wynosił ok. 9,2%, a w 2008r. miał wartośd ok. 9%.
40
Natomiast dla paostw BRIC wskaźnik ten wynosił w 2008r. ok. 13,6%, co świadczy o
pewnym dystansie do UE – 27 i NAFTA. Niski poziom dla BRIC wynika głównie z silnej
pozycji eksportowej Rosji i coraz bardziej rozwijającego się poziomu wydobycia w Brazylii.
Określenie prognozy całościowego wskaźnika dla BRIC jest stosunkowo trudne ze względu
na to, że częśd paostw jest znacznymi importerami tego surowca (Chiny i Indie), a druga
częśd (Rosja i Brazylia) liczącymi się eksporterami *zob. rys. 18+.
Rysunek 18. Wartości wskaźnika chłonności rynku dla ropy naftowej
Źródło: Opracowanie własne.
Największym eksporterem ropy naftowej jest Bliski Wschód (ok. 40%), w dalszej
kolejności: obszar byłego ZSRR (ok. 15%), Północna i Zachodnia Afryka (ok. 15%) oraz
Środkowa i Południowa Ameryka (ok. 6,5%). Natomiast największymi importerami tego
surowca na świecie są USA (ok. 25%), UE (ok. 25%), Japonia (ok. 9%), Chiny (ok. 6%) i
Korea Pd. (ok. 5%). Zauważalna jest dominacja Bliskiego Wschodu jako głównego
producenta i eksportera ropy naftowej, a w ramach tego regionu znaczącą pozycję
eksportową ma Arabia Saudyjska (ok. 16% udział w światowym eksporcie), Iran (ok. 6%) i
40
Obliczenia własne na podstawie danych BP, EIA, Eurostat, IEA, OPEC z lat 2006/2008. Wartości wskaźnika
podano w zaokrągleniu. W zakresie okresu 2006/2007 korzystano z danych EIA, IEA, Eurostat, natomiast w
zakresie obliczeo danych na 2008r. wykorzystano dane BP i OPEC.
24. S t r o n a | 24
ZEA (ok. 5%). Paostwami spoza tego regionu, które są znacznymi eksporterami jest Rosja
(ok. 11%), Nigeria (ok. 5,5%) i Norwegia (ok. 5%). W strukturze importu ropy naftowej z
Bliskiego Wschodu dominują następujące podmioty: paostwa NAFTA (ponad 12,5%), USA
(12 %)
41
, Europa (prawie 13 %) i Indie (prawie 11%) [zob. rys. 19].
42
Rysunek 19. Udział w strukturze importu ropy naftowej z Bliskiego Wschodu
Źródło: Opracowanie własne (obliczenia na podstawie danych BP, UNCTAD).
* Procenty w strukturze importu z Bliskiego Wschodu podano w zaokrągleniu. Stan na 2008r.
Poprzednie wieki minęły pod znakiem różnych surowców poczynając od drewna, a
koocząc na ropie naftowej. Z analizy wskaźnika obrotu międzynarodowego wynika wzrost
chodliwości międzynarodowej gazu ziemnego – powolny, ale permanentny w
analizowanym okresie. Można stwierdzid, że etap rozwoju znaczenia kolejnego nośnika
energii właśnie nadchodzi (od lat 70-tych do pierwszej dekady XXI wieku produkcja gazu
na świecie podwoiła się). W przypadku ropy naftowej mamy do czynienia z podobną
strukturą paostw producentów i eksporterów gazu ziemnego, jednakże nie oznacza to, że
nie ma żadnych zmian. Najwięksi producenci to paostwa NAFTA, BRIC, Rosja, USA i Bliski
41
Przykładowo struktura importowa ropy naftowej USA wg szacunków American Petroleum Institute w okresie
od stycznia do kwietnia 2009r. wyglądała następująco: z paostw OPEC ok. 48%, z obszaru Zatoki Perskiej ok.
18%. Natomiast import z poszczególnych paostw wyglądał następująco: Kanada (21,1%), Arabia Saudyjska
(10,5%), Wenezuela (10,4%), Meksyk (10,2%), Nigeria (6,2%), Rosja (5,7%), Angola (5,5%), Irak (5,2%), Algieria
(5,1%), Brazylia (3%), inne paostwa (17%). Zob.
w: http://www.api.org/aboutoilgas/gasoline/upload/US_Imports.pdf, 18 lipca 2009r.
42
Obliczenia na podstawie BP.
25. S t r o n a | 25
Wschód. Natomiast paostwa i regiony, które posiadają największe zasoby tego surowca to
Bliski Wschód (szczególnie Iran, Katar. Arabia Saudyjska i ZEA), Rosja. Lista największych
eksporterów jest podobna, co wynika z dwóch obiektywnych czynników, tj. zasobów
surowca i poziomu jego produkcji.
W 2008r. handel gazem wzrósł o 3% w porównaniu z rokiem poprzednim. W tym
czasie międzynarodowy obrót tym surowcem stanowił ok. 30% światowego rynku
produkcji, a ok. 23% produkowanej wielkości gazu sprzedawane było za pośrednictwem
gazociągów
43
, dlatego należy spodziewad się wzrostu znaczenia gazu wraz rozwojem
infrastruktury przesyłowej i eksploatacji złóż.
44
Należy uwzględnid wzrost roli LNG, czyli
gazu skroplonego – ok. 30% transportowanego obecnie gazu na duże odległości.
45
Natomiast struktura światowego importu gazu ziemnego wyglądała następująco: Europa
(ok. 48%), Azja (ok.18%) i paostwa NAFTA (ok. 15%).
46
W rozkładzie struktury importowej na świecie widad dominację Europy, co
negatywnie wpływa na stopieo uzależnienia importowego, który dla UE w przypadku gazu
wynosi 58% (mimo to jest on znacznie mniejszy niż dla ropy naftowej).
47
Rosja jest
największym dostawcą gazu ziemnego do UE – 27. W 2005r. prawie 42% unijnego importu
tego surowca pochodziło z Rosji, a największym odbiorcą rosyjskiego gazu są Niemcy,
Włochy i Francja *zob. rys. 20, 21+. Znaczące uzależnienie od dostaw gazu wpływa na
sposób prowadzenia polityki energetycznej przez paostwa członkowskie UE, która bywa
sprzeczna, m.in. w zakresie pozycji Rosji jako głównego dostawcy gazu na rynek unijny. Z
jednej strony mamy paostwa UE – 15, dla których dostawy ze Wschodu są faktyczną
dywersyfikacją źródeł dostaw (np. dla Francji) oraz paostwa Europy Wschodniej, dla
których stanowi to istotne zagrożenie polityczne i gospodarcze. UE jest naturalnym
odbiorcą gazu z Rosji, co wynika m.in. z rozwiniętej infrastruktury przesyłowej (i planów jej
rozbudowy w tym zakresie), nie licząc przy tym byłych paostw ZSRR. Kierunek azjatycki
(m.in. Chiny i Indie) jest stosunkowo utrudniony właśnie ze względów infrastrukturalnych,
lecz przyjęto już projekty gazociągów biegnących w kierunku chioskim, co znacząco może
zmienid geopolitykę rurociągów w skali globalnej.
48
43
Dane za: CEDIGAZ (stan na 2008r.).
44
Duże znaczenie ma również wewnątrzregionalny obrót gazem ziemnym, który stanowi ok. 69% światowego
obrotu gazociągami. Należy się spodziewad dynamiki obrotu międzynarodowego, co związane jest z rozwojem
infrastruktury i odkrywaniem nowych złóż gazu (np. w Katarze). Dane za IEA i CEDIGAZ.
45
M. Ł. Michalski, Kierunki wykorzystywania zasobów gazu ziemnego na świecie, Rynek Energii, nr 1, 2007.
46
Dane za: CEDIGAZ (stan na 2008r.).
47
Zob. więcej w rozdziale 2.
48
Zob. więcej w: E.O. Ndefo, P. Geng, S. Laskar, L. Tawofaing, M. J. Economides, Russia: A Critical Evaluation of its
Natural Gas Resources, w: (Energy Tribune) http://www.energytribune.com/articles. cfm?aid=379, 18 lipca
2009r.
26. S t r o n a | 26
Rysunek 20. Struktura rosyjskiego eksportu gazu ziemnego
Źródło: Opracowanie własne (obliczenia na podstawie danych BP). Dane procentowe podano w zaokrągleniu. Stan na 2008r.
* Eksport dotyczy gazociągów i nie uwzględnia eksportu pomiędzy członkami byłego ZSRR (z wyjątkiem Litwy, Łotwy i Estonii).
Rysunek 21. Udział poszczególnych paliw w imporcie do UE
Źródło: Opracowanie własne (obliczenia na podstawie BP i IEA).
27. S t r o n a | 27
Największymi eksporterami gazu ziemnego na świecie są:
49
Rosja (21,3%), Kanada
(11,8%), Norwegia (9,4%), Algieria (6,9%), Holandia (6,1%), Turkmenistan (5,6%), Katar
(4,2%), Indonezja (3,7%), Malezja (3,5%) i USA (2,5%).
50
Z odmienną strukturą eksportową
mamy do czynienia w przypadku LNG, zauważyd tu można duże znaczenie Azji Południowo
– Wschodniej (Malezja, Indonezja wraz z Australią mają 34% udział w światowym
eksporcie LNG). Azja to też główny rynek LNG – ok. 69% światowego importu LNG
pochodzi z Chin, Indii, Japonii, Tajwanu i Korei Pd. Natomiast na samą Japonię przypada
ok. 40% importu LNG.
51
Pozycja importowa w zakresie ropy naftowej UE – 27 jest porównywalna do USA. UE
razem z USA przejmują ponad 50% światowego importu tego surowca. Główne kierunki
importu to: Rosja (32,4%), Norwegia (16,7%), Arabia Saudyjska (10,5%), Libia (8,7%) i Iran
ok. 6%.
52
Przy czym należy podkreślid, że UE – 27 ma wysoki wskaźnik uzależnienia w
zakresie ropy naftowej (ponad 80%), a znaczącym dostawcą głównych surowców
energetycznych jest Rosja (ropa, gaz i węgiel).
53
W strukturze importowej gazu ziemnego w UE – 27 dominuje Rosja (ok. 42%),
znaczący jest też import z Norwegii (ok. 22,4%), Algierii (19,1%), Nigerii (3,6%) i Libii
(1,7%).
54
Ponadto siedem paostw UE (Belgia, Francja, Grecja, Hiszpania, Portugalia, Wielka
Brytania i Włochy) przejmują ok. 22% światowego importu LNG. Główne kierunki importu
to Afryka, ale także Katar i Trynidad i Tobago (30,6% importowanego LNG pochodziło z
Algierii, 27,3% z Nigerii, 15,7% z Kataru, 12,5% z Egiptu i ok. 10% z Trynidadu i Tobago).
55
Natomiast w przypadku węgla kamiennego UE – 27 odpowiada za ok. 25%
światowego importu. Główne kierunki importu to: RPA (25,8%), Rosja (23,8%), Australia
(13,4%), Kolumbia (11,9%), USA (7,9%) i Indonezja (6,9%). Największymi importerami tego
surowca w UE są: Wielka Brytania, Niemcy i Włochy.
56
Należy zwrócid uwagę na fakt, że
paostwa członkowskie UE, które kiedyś były największymi producentami węgla
kamiennego obecnie stają się znaczącymi importerami.
57
49
Uwzględniając zarówno eksport za pośrednictwem gazociągów i w postaci LNG.
50
Obliczenia na podstawie danych IEA (stan eksportu na 2007r.).
51
Udział w światowym eksporcie LNG: Katar (ok. 17,5%), Malezja (ok. 13%), Indonezja (ok. 12%), Algieria (ok.
9,5%), Australia (ok. 9%), Nigeria (ok. 9%), Trynidad/Tobago (7,5%), Egipt (ok. 6,1%). Obliczenia na podstawie
BP (stan na 2008r.).
52
Obliczenia na podstawie danych Eurostat (stan na 2005r.).
53
Obliczenia na podstawie danych Eurostat i IEA (stan na 2005r.).
54
Obliczenia na podstawie danych Eurostat (stan na 2005r.).
55
Obliczenia na podstawie danych BP (stan na 2008r.).
56
Obliczenia na podstawie danych Eurostat i IEA (stan na 2005r.).
57
O spadku produkcji współcześnie w statystycznym i syntetycznym opracowaniu C. Dahlström, Coal 2007 –
2008, Eurostat /Data in focus, 18/2009.