1. Augmented Reality
Voorsprong door
een nieuwe realiteit
Whitepaper voor business-,
innovatie- en ICT-managers

2. 2
Dit is augmented reality
Augmented reality (AR) betekent ‘toegevoegde realiteit’. Dit is een technologie
die een digitale laag van tekst, geluid, beeld of andere virtuele aspecten op
de werkelijkheid legt. Dat kan onder andere met een smartphone of tablet,
een speciale bril of headset, of een projector. Slimme sensoren en artificial
intelligence (AI) interpreteren onze omgeving en verrijken onze wereld met
relevante, contextuele toevoegingen.
Augmented reality is het zusje van virtual reality. Het belangrijkste onderscheid?
Virtual reality sluit je met een simulatie af van de buitenwereld, terwijl augmented
reality een beleving aan de werkelijkheid toevoegt. In de jaren 90 werd een
simpele vorm van augmented reality voor het eerst praktisch toegepast met een
display met vluchtinformatie in het vizier van straaljagerpiloten. De techniek is
sindsdien enorm verbeterd en uitgebreid, en opent daardoor een wereld aan
nieuwe mogelijkheden.
Zeker de laatste jaren gaat de ontwikkeling rap. Denk bijvoorbeeld aan de bouw,
waarbij opdrachtgevers door AR zien hoe hun project er in zijn nieuwe omgeving
uit gaat zien. Of aan het onderwijs, waar 3D-projecties letterlijk een nieuwe
dimensie aan kennisdeling toevoegen. Kortom: augmented reality creëert nieuwe
mogelijkheden op het gebied van digitale transformatie.
2
Over onze whitepapers
Wij publiceren regelmatig whitepapers waarin u onze visie terugvindt op actuele onderwerpen. Soms over ICT-thema’s, soms over
thema’s die daaraan raken. Deze whitepapers maken we om onze ervaring en expertise met u te delen. Om u te inspireren en te
laten zien wat er anno nu allemaal mogelijk is. En bent u aan de hand daarvan geïnteresseerd geraakt in ons en onze diensten?
Meer informatie daarover vindt u achterin en op kpnconsulting.nl.

3. 3
Hoe wij het zien
Een nieuwe wereld met
augmented reality
De manier waarop we informatie verzamelen en verwerken,
verandert ingrijpend. Augmented reality is volgens ons de
volgende grote stap in die ontwikkeling. Over het internet
wordt al vaak gezegd dat het kennis democratiseert, maar AR
gaat daar nog nét een stapje verder in. AR verrijkt onze
werkelijkheid met real-time informatie. Zo worden
AR-apparaten hulpstukken die onze kennis aanvullen met
actuele informatie die perfect aansluit bij onze context van dat
moment.
Denk bijvoorbeeld aan een aannemer die op de bouwplaats via
zijn tablet ziet hoe het uiteindelijke gebouw eruit komt te zien.
Of aan een monteur die informatie uit verschillende
handboeken direct in het vizier van zijn slimme bril krijgt.
Hierdoor hoeven we steeds minder te leren en te onthouden,
maar kunnen we wel meer. Dat klinkt misschien futuristisch,
maar net als eerder met het internet en de smartphone,
kunnen we ons straks waarschijnlijk niet meer voorstellen hoe
we ooit zonder AR konden functioneren.
Dit soort slimme, praktische toepassingen zorgen ervoor dat
niet alleen de consument, maar ook de zakelijke markt
augmented reality omarmt. Onderzoeken van Goldman Sachs
en Gartner voorspellen dat augmented reality binnen 10 jaar
aan de orde van de dag is. AR-specialist Digi-Capital denkt
zelfs dat de AR-markt in 2020 al 120 miljard dollar bedraagt.
Augmented reality en ICT
AR kan niet zonder inzet van de juiste ICT. Een groot
deel van de technologie draait om data. Allereerst is AR een
visualisator van data – het brengt achtergrondinformatie over
een bepaalde context tot leven. Bijvoorbeeld hoe iets in elkaar
zit of wat de status is. Daarnaast is AR een gebruiker én
generator van data. AR verzamelt ook gedetailleerde
informatie over de ervaringen van gebruikers. Waar kijken ze
naar? Hoe lang? Welke gegevens vragen ze op? Allemaal
vragen die je kunt beantwoorden door de data die AR
genereert te analyseren. Naast technologie spelen ook
processen en mensen een belangrijke rol. Daarom is het ook
belangrijk om afspraken te maken over privacy en compliance.
ICT speelt ook een sleutelrol door de behoefte aan
connectiviteit. Het real-time verrijken van onze realiteit met
AR-ervaringen, vraagt om een razendsnelle, betrouwbare
verbinding. De rekenkracht en dataopslag die nodig is om
AR-toepassingen te draaien is fors. Voor zwaardere applicaties
schieten bijvoorbeeld smartphones tekort. Gelukkig is het
dankzij de cloud wél mogelijk om ook op mobiele apparaten
3D-projecties op te slaan of real-time het blikveld van de
gebruiker te analyseren. Via de cloud kunnen data ook
gebundeld worden om de realiteit te verrijken. Denk
bijvoorbeeld aan locatie- en statusinformatie van slimme
sensoren en data uit klantbestanden.
Waarom meer leren over augmented reality?
AR is binnen 5 tot 10 jaar niet meer uit ons normale leven weg
te denken. Daarom vinden wij dat het – op termijn – onderdeel
moet zijn van elke digitale werkplek. En dat nú het perfecte
moment is om de mogelijkheden voor uw business te
verkennen. In deze whitepaper laten we u aan de hand van
sprekende voorbeelden de mogelijkheden en potentie van
augmented reality zien.
Eind jaren 90 vonden veel mensen een mobiele telefoon maar een overbodige
luxe. Ze hadden thuis toch een telefoon met antwoord-apparaat? Inmiddels
kunnen we niet meer zonder smartphone. Augmented reality is volgens ons
de smartphone van de toekomst: binnenkort niet meer weg te denken uit ons
dagelijks leven.

4. 4
Context
Het speelveld van
augmented reality
In eerste instantie denken veel mensen bij augmented
reality direct aan de Google Glass of de gaming- en
amusementsindustrie. Door de rap uitbreidende
mogelijkheden van de technologie, gaan de ontwikkelingen
nu sneller dan ooit. De techniek is goedkoper geworden, de
apparaten zijn kleiner en lichter én ze kunnen draadloos
functioneren. Dankzij de opkomst van cloudtechnologie
beschikken ze bovendien over voldoende rekenkracht om
complexe augmentations – de toevoegingen aan de
realiteit – mogelijk te maken. AR is een bewezen middel om
bedrijfsprocessen te verrijken, kennisoverdracht te faciliteren
en werkzaamheden te ondersteunen. Van zorg tot onderwijs
en van zware industrie tot retail: in allerlei sectoren zijn
succesvolle voorbeelden van AR-toepassingen te vinden.
Zodoende is AR een stabiele plek op de zakelijke markt aan
het veroveren.
Een nieuwe definitie
Waar gegevens in je blikveld vroeger al werden gezien als
augmented reality, is de definitie tegenwoordig aangescherpt.
AR gaat verder dan alleen het tonen van informatie. In plaats
daarvan creëert het een intelligente informatielaag bovenop de
werkelijkheid. Intelligent betekent onder andere dat deze laag
zich aanpast aan het perspectief van de gebruiker. Stel, een
monteur kijkt door een slimme bril naar een wijkcentrale. Door
middel van AR kan hij precies zien waar alle elementen voor
dienen en wat de status is. Op het moment dat hij beweegt,
past het beeld zich op zijn blikveld aan.
Binnen KPN werken we bijvoorbeeld aan de ‘Digitale Monteur’,
waarbij een slimme bril een monteur alle informatie geeft die
hij nodig heeft om snel en efficiënt onderhoud of reparaties
uit te voeren. Van (indoor) routebeschrijvingen tot
incidentmeldingen en van instructies tot live-assistentie van
een collega. Dat leidt tot minder en kortere verstoringen,
omdat de foutgevoeligheid van (onderhouds)werkzaamheden
afneemt en de dichtstbijzijnde monteur bij storingen snel
opgeroepen wordt.
Hoe werkt augmented reality?
Augmented reality wordt gecreëerd door een combinatie van
content, hardware en software. De hardware – bijvoorbeeld een
smartphone of smartglass – interpreteert de context van de
gebruiker aan de hand van data. Denk aan zaken als ‘Waar
bevindt iemand zich?’, ‘Waar kijkt hij naar?’ en ‘In welke richting
beweegt hij zich?’ Deze data vergaart de hardware
bijvoorbeeld met een GPS-systeem, camera of
bewegingssensor.
Meer geavanceerde vormen van AR hebben zogeheten
machine vision: ze analyseren bijvoorbeeld elektronische
componenten en materialen en herkennen objecten, patronen,
gebaren en zelfs simpele emoties. Daarnaast heeft de
hardware een display of projector nodig om de augmentations
te produceren.
Software legt vervolgens de koppeling tussen die gegevens
en de beschikbare informatie uit een database. Zo kan
bijvoorbeeld een smartphone met een overlay – een
overlappende laag – laten zien waar de ingang van het
dichtstbijzijnde metrostation zich bevindt en de gebruiker
vervolgens via een Google Maps-integratie de weg wijzen.
AR-apps zijn bijvoorbeeld ook in staat om (onderdelen van)
objecten, zoals machines of gebouwen, te herkennen door
middel van RFID- en NFC-tags, QR-codes of beacons.
Ongekende mogelijkheden
De toepassing van augmented reality is volop in ontwikkeling
en krijgt steeds meer voet aan de grond. Dit komt onder
andere door de ontwikkeling van smartphones. Deze zijn
inmiddels krachtig en geavanceerd genoeg om hun omgeving
te herkennen en de gebruiker daar meer informatie over te
geven.
Nog niet zo lang geleden maakte men een duidelijk onderscheid tussen de
realiteit – het échte leven – en ons online bestaan in cyberspace. Die grens
vervaagt steeds meer. Simpelweg omdat mensen juist zoeken naar technologie
die hun alledaagse leven leuker en makkelijker maakt. Augmented reality is
hierin de volgende grote stap.

5. 55
Rotterdam Centraal 14.37
TLS Toegang 27
Status: buiten gebruik
Oorzaak storing: onbekend
Storing gemeld
FOTOFOTO

6. 6
Veel consumenten herkennen ze misschien niet als zodanig,
maar AR-apps worden steeds meer gemeengoed. Denk aan
apps waarmee je een nieuwe IKEA bank kan ‘uitproberen’ in
je eigen woonkamer. Of aan de Funda-app met Layar-
technologie, waarmee je de details van een koophuis opvraagt
door er via je telefoonscherm naar te kijken.
Volgens ons naderen we binnen 2 jaar het punt waarop
ontwikkelingen op het gebied van Internet of Things, Artificial
Intelligence en Big Data samenkomen om zakelijke
dienstverlening naar een hoger niveau te tillen. Hierdoor
ontgroeien we geleidelijk aan de fase waarin we door onze
smartphone naar 3D-animaties van ufo’s en dinosaurussen
kijken en werken we toe naar meer waardevolle toepassingen
die ons leven op verschillende manieren ingrijpend verrijken.
Vooral ook op praktisch gebied verwachten we grote stappen.
Zo is het denkbaar dat we in de toekomst allemaal een
AR-werkplek via een smartglass hebben, waardoor kantoren
vol bureaus tot de verleden tijd behoren. We wennen nu al
langzaam aan AR in ons dagelijks bestaan.
De mogelijkheden van augmented reality zijn ongekend.
Letterlijk, want de toepassingen die we nu kennen, zijn slechts
het begin. AR zal zich in de toekomst verweven met al onze
zintuigen. Ook met ons reukvermogen en onze smaakpapillen.
Dit is niet eens meer echte toekomstmuziek, want de
technologieën om dit mogelijk te maken bestaan al in een
experimentele fase. Net als het internet en de smartphone,
verwachten we dat AR een gigantische impact zal hebben op
de manier waarop we werken, zakendoen en recreëren.
Potentie voor de zakelijke markt
Volgens Gartner bereikt AR binnen 5 tot 10 jaar het ‘plateau
van productiviteit’ op de Gartner Hype Cycle voor opkomende
technologieën. Dat betekent echter niet dat AR tot die tijd nog
in de fase van pure amusementstechnologie blijft hangen.
Integendeel: binnen de zakelijke markt zien we volop kansen
voor augmented reality. Dat de acceptatie en implementatie
door de grote massa nog even op zich laat wachten, is eigenlijk
heel positief. Dit geeft bedrijven die er nú op inspringen de
mogelijkheid om een echte voorsprong te behalen.
De eerste zakelijke toepassingen van augmented reality
hebben inmiddels hun succes bewezen. Niet alleen als
marketingtool, maar juist ook om interne processen te
versoepelen en te versnellen. AR zorgt namelijk voor een
verhoogde efficiëntie en effectiviteit. Door de data aan de
context van medewerkers aan te passen, hebben ze minder
tijd nodig om handelingen uit te voeren. Eigen experts of die
van leveranciers kunnen op afstand meekijken om collega’s
te ondersteunen. Zo werkt uw organisatie slimmer.
Ook kan AR de kwaliteit van medewerkers verhogen door
menselijke fouten en miscalculaties tot een minimum te
beperken. Dat zorgt niet alleen voor een aanzienlijke
kostenverlaging – minder mensen én minder faalkosten –
maar ook voor veel meer inzicht. AR-toepassingen zijn in staat
om bergen relevante data te verzamelen, waarmee u processen
makkelijk kunt optimaliseren. Door te kijken waar veel
medewerkers informatie over opvragen, kunt u bijvoorbeeld
besluiten om een opleidingsprogramma aan te passen.
Uiteindelijk levert AR een hogere productiviteit en
klanttevredenheid op.
Wat is de kritiek?
Augmented reality heeft nog een weg te gaan tot sociale
acceptatie. De toegankelijkheid en prijs van AR-apparaten en
de angst voor robotisering staan een echte doorbraak nog in
de weg. Sceptici zijn daarnaast bang dat we door AR geen
rijkere ervaringen creëren, maar juist voor minder menselijk
contact zorgen. Een ander aandachtspunt is privacy. Neem
medewerkers die met smartglasses werken. Voelen zij zich wel
prettig als hun werkgever in principe precies kan zien wat zij
zien? En al die AR-apps die bijvoorbeeld GPS-data verzamelen,
hoe zorgen we dat hier zorgvuldig mee omgegaan wordt?
Voorstanders van AR-toepassingen zeggen dat AR onze
menselijke capaciteiten en ons voorstellingsvermogen juist
uitbreidt. Door AR wordt techniek een subtieler onderdeel van
ons leven. De apparaten worden snel kleiner en zijn daardoor
minder aanwezig. Denk bijvoorbeeld aan een lens in plaats van
een bril – de eerste patenten voor AR-lenzen zijn al vastgelegd
door Samsung. We hoeven hierdoor niet meer constant met
onze telefoons en tablets in de weer te zijn, en kunnen meer
tijd besteden aan waardevolle ‘echte’ interacties. Een mooi
voorbeeld vinden we in de zorg. Als artsen door middel van
een slimme bril patiëntdata in hun blikveld te zien krijgen,
kunnen ze ondertussen oogcontact met hun patiënt houden.
Belangrijke punten waar bedrijven zeker rekening mee moeten
houden. Of ze AR nou commercieel willen inzetten, of er
interne processen mee willen optimaliseren.
Meer dan alleen visualisaties
AR kan inspelen op ál onze zintuigen. In de VS is een project
gestart onder de werktitel RealSense. RealSense is een pak met
AR-technologie, dat visueel gehandicapten helpt om hun
omgeving waar te nemen. Door slimme sensoren en camera’s
kan het pak de drager door middel van trillingen informatie
geven over objecten. Een beetje als een sonar. AR werkt zelfs
met smaak. Al in 2010 ontwikkelde de Universiteit van Tokyo
de Meta Cookie, een apparaat dat je smaakpapillen zo
beïnvloedt (onder andere met geur), dat een normaal koekje
ineens naar aardbeien of chocola smaakt.

7. 7
Binnen KPN zijn we zelf volop bezig met de ontwikkelingen
rondom augmented reality. Een concrete toepassing is de
Digitale Monteur: een smartglasstoepassing voor onderhouds-
personeel. De eerste resultaten zijn veelbelovend. Door de
dagelijkse werkzaamheden van monteurs te ondersteunen
met een smartglass-app, zijn 18% minder herstelwerkzaamheden
nodig, vermindert de gemiddelde afhandeltijd met 17% en
versimpelen werkprocessen met 30%.
Een ochtend uit het leven van
de Digitale Monteur van KPN
7
07.45
Monteur Alain komt aan op kantoor. Hij logt in, zet zijn smartglass op en pakt een kop koffie.
Via zijn smartglass krijgt Alain direct alle informatie die hij nodig heeft voor zijn eerste klus,
zoals het adres, de situatie-schets en de onderhoudsgeschiedenis.
08:06
Alain stapt in zijn bus. De inhoud van de bus is gebaseerd op zijn planning voor die dag.
Zo bevat de bus precies wat hij vandaag nodig heeft. Zijn route is vooraf al bepaald,
zodat hij zo min mogelijk reistijd heeft én klanten niet onnodig hoeven te wachten.
Vandaag staat allereerst onderhoud aan een datacenter op het programma.
08:53
Als Alain aankomt bij het datacenter, weet hij via de indoor-navigatie op zijn slimme bril
precies waar hij moet zijn. Als hij bij de dataruimte aankomt, krijgt hij via zijn bril een reminder
dat hij zijn elektrostatische lading moet checken met de Personal Grounding Tester.
09:06
Eenmaal binnen, ontvangt Alain via zijn smartglass zijn ticket met de details van zijn
werkzaamheden. In dit geval moet hij een server verwijderen. Dat is voor hem geen routinewerk,
dus dicteert hij het serienummer van de serverkast. In een filmpje dat op zijn smartglass verschijnt,
ziet hij stap voor stap wat hij moet doen.
09:38
Alain komt er toch niet helemaal uit, dus roept hij de hulp in van een van de netwerkengineers.
Die kijkt via zijn bril live mee. Zo is het probleem binnen no-time opgelost en weet hij zeker dat
het in één keer goed is. Om zijn ticket af te sluiten, doorloopt Alain de checklist voor deze
procedure en maakt hij een foto van de eindsituatie. Op naar de volgende klus!

8. 8
Per sector bekeken
De impact van een
nieuwe realiteit
Industrie, bouw en onderhoud
De downtime door een storing tot een minimum beperken en
communicatie verbeteren zijn de voornaamste uitdagingen
voor de maakindustrie. De kosten van downtime kunnen
oplopen tot honderden of zelfs duizenden euro’s per minuut,
afhankelijk van de schaal van een fabriek. Als medewerkers
niet in staat zijn om het probleem snel te identificeren en op te
lossen, loopt de rekening onnodig hoog op. AR-apps
herkennen machineonderdelen door middel van
objectherkenning in de software, of door RFID- en NFC-tags,
QR-codes of beacons.
Fabriekswerkers kunnen hierdoor specifieke instructievideo’s
bekijken, handleidingen inzien, live-data oproepen of
service-aanvragen indienen. Als de processen stilliggen door
een storing, kunnen ze een technicus op afstand live laten
meekijken en het probleem met hun hulp oplossen. Een stuk
sneller en efficiënter dan een vaste technicus op locatie
houden, of wachten tot er één langs kan komen om de storing
te verhelpen.
Ook vanuit het perspectief van installatie- en
onderhoudsmonteurs is AR interessant. Brancheorganisatie
UNETO-VNI heeft de toepassingen van AR voor de
installatiebranche onderzocht en een demonstratiemodel
gemaakt. Slimme AR-apps vergroten de efficiëntie en
verminderen de foutgevoeligheid, doordat monteurs altijd en
overal hulp of achtergrondinformatie kunnen oproepen. Ze
kunnen zien wat niet zichtbaar is, bijvoorbeeld waar kabels
lopen. We experimenteren daar ook zelf mee, met onze eigen
Digitale Monteur.
Logistiek en distributie
Logistieke operaties – of het nou gaat om een internationale
pakketdienst of een warenhuis – bestaan vaak uit vele
schakels, wat ze complex en foutgevoelig maakt. Terwijl
snelheid en nauwkeurigheid essentieel zijn om alle betrokken
partijen – van leveranciers tot klanten – tevreden te houden.
AR kan hier een belangrijke bijdrage aan leveren. Neem
orderpicken: de handmatige selectie, sortering en controle van
goederen is een tijdrovend karwei. Met smartglasses kan een
medewerker zijn handen vrij houden. Dat niet alleen: het maakt
papieren rompslomp overbodig.
DHL experimenteert al enige tijd met smartglasses voor
orderpicken, net als TNT Innight, de Belgische TNT-tak voor
nachtdistributie. Zij ontwikkelden een slimme bril die barcodes
van pakketjes scant en medewerkers naar de juiste sorteerbak
navigeert. Hiermee slaan ze de eerste grove sorteerslag over,
wat het sorteerproces enorm versnelt. De eerste tests laten
zien dat TNT Innight hun productiviteit op deze manier met
30% verbetert, omdat ze simpelweg minder uren nodig hebben
voor hetzelfde werk.
In grote warenhuizen en distributiecentra is het real-time
bijhouden van de voorraad van groot belang. Door middel
van een slimme overlay zien medewerkers waar alle goederen
zich bevinden, hoe groot de voorraad is en wanneer de
volgende levering verwacht wordt. Ook gegevens als de
omgevingstemperatuur en luchtvochtigheid kunnen via AR
eenvoudiger gemonitord worden. Een ander groot voordeel
voor logistieke bedrijven is dat AR het werk veel
laagdrempeliger maakt. De kennis zit in de applicatie, dus
binnen 10 minuten is een nieuwe medewerker ingewerkt.
Voor werk met een groot medewerkersverloop, zoals in de
logistiek vaak voorkomt, is dat ideaal.
De verwachtingen voor de augmented reality (AR)-markt zijn hooggespannen.
Van zorginstellingen tot maakindustrie en van onderwijs tot retail: AR biedt volop
mogelijkheden. Sommige zijn al realiteit, anderen nog toekomstmuziek.
We verkennen ze per sector.

9. 9
Retail en dienstverlening
Retailers zijn koplopers als het gaat om AR. Logisch, want
bij hen is de noodzaak om zich te onderscheiden van de
concurrentie bijzonder groot. Consumenten worden steeds
minder gevoelig voor traditionele marketingmethoden. Ze
shoppen waar en wanneer ze willen en zijn bijzonder selectief
in de content die ze tot zich nemen. AR heeft de kracht om
producten en etalages tot leven te brengen, en zelfs virtuele
winkels te creëren. Een mooi voorbeeld is de grootste online
supermarkt van China, Yihaodian. Deze retailer heeft 1.000
AR-supermarkten geopend op parkeerplaatsen, in parken
en bij belangrijke gebouwen. Ze zijn alleen zichtbaar via de
klant-app, waarmee klanten door virtuele gangpaden lopen
en boodschappen met één klik in hun winkelmandje leggen.
Een unieke en rijke ‘winkelervaring’ die de klantbeleving
verhoogt en het bereik van Yihaodian vergroot.
AR kan klanten ook helpen bij het maken van een passende
keuze. Volgens onderzoek van IBM zoekt ruim 20% van de
bezoekers aan fysieke winkels tijdens hun winkelbezoek online
naar aanvullende informatie. Op deze klantbehoefte kunnen
retailers perfect inspelen met AR. Denk bijvoorbeeld aan
elektronicazaken. Klanten bekijken een schap via hun
telefoonscherm en zien dan voor elk product aanvullende
informatie, gebruiksadviezen of klantrecensies.
AR maakt het daarnaast mogelijk dat klanten een goed beeld
krijgen van een product voordat ze het aanschaffen. We
noemden eerder al de IKEA-app waarmee klanten kunnen zien
hoe een meubelstuk in hun eigen huis staat. Maar dit principe
werkt ook met bijvoorbeeld AR-paskamers of interactieve
spiegels. Levendige visualisaties verminderen het aantal
retourzendingen aanzienlijk. Kortom: gezien de vele
innovatieve toepassingen is de retailsector voor ondernemers
uit alle sectoren interessant om in de gaten te houden.
Ook voor dienstverleners is AR een uitkomst. Ondanks dat
er steeds meer geautomatiseerd wordt en informatie vrij
beschikbaar is, hechten mensen veel waarde aan persoonlijk
contact. Denk bijvoorbeeld aan een grote treinstoring: de
website en de borden laten zien welke treinen rijden en hoe
laat, maar geven geen persoonlijk reisadvies van deur tot deur.
Bij grote vertragingen of omleidingen spelen reisadviseurs
een belangrijke rol om de negatieve impact op de klant-
tevredenheid tot een minimum te beperken. Smartglasses
geven hen de mogelijkheid om hun aandacht op de klant te
vestigen en tegelijkertijd real-time de juiste informatie in hun
vizier te krijgen. Zodoende ervaren klanten een persoonlijkere
benadering. De reisadviseur kan hun houding en reactie beter
peilen en hierop inspelen.
Vanuit datzelfde perspectief is het ook te verwachten dat
gastheren- en vrouwen, receptiemedewerkers, winkelpersoneel
en loketmedewerkers in de toekomst smartglasses gaan
dragen. Als de adoptie van slimme brillen groeit, kan
dienstverlening efficiënter en daardoor ook goedkoper worden.
Onderwijs
Het onderwijs in Nederland wordt steeds interactiever én
innovatiever. AR speelt daar een belangrijke rol in. Dat begint
al bij de allerjongsten: zo zijn er AR-apps die een kleurplaat
omtoveren tot een 3D-animatie, en apps die voorleesboeken
een extra dimensie geven met visualisaties en geluiden. Maar
het gaat nog veel verder dan dat. Met behulp van AR worden
dure modellen en objecten voor het klaslokaal overbodig. In
plaats van bijvoorbeeld een menselijk skelet, een globe of een
maquette, hebben scholen straks alleen een lege ruimte nodig
voor een projectie.
AR-applicaties brengen ook lesmateriaal tot leven. Lesboeken
kunnen met bijvoorbeeld Layar-technologie een hele nieuwe
dimensie krijgen: van 3D-visualisaties tot korte uitlegvideo’s.
Bijkomend voordeel is dat het lesmateriaal via de applicatie

10. 1010
Intercity naar 1 1:23 +0:30
Arnhem
Storing Omreizen per bus via
Rotterdam Alexander
13:05 Rotterdam Centraal
+0:30 Spoor 14
Intercity richting
Nijmegen
14:28 Spoor 8
+0:30 Arnhem

11. 11
up-to-date kan worden gehouden, wat de kosten van
lesboeken aanzienlijk kan verminderen. Ook buiten het
klaslokaal heeft AR een educatieve functie. Zo zijn er apps
waarmee je buitenlandse teksten direct kunt vertalen. Handig
voor op vakantie, maar ook als een student wil oefenen voor
zijn eindexamen Frans. Natuurlijk wordt er door
onderwijsinstellingen uitgebreid onderzoek gedaan naar de
effecten van de inzet van AR. De eerste resultaten zijn
bijzonder positief: AR zorgt ervoor dat leerlingen zich langer
kunnen concentreren, lesstof beter in zich opnemen en
zelfstandiger werken.
Zorg
Technologische toepassingen krijgen in de zorg veel
aandacht. Vooral om dat beperkte budgetten en sociale
trends als vergrijzing een steeds grotere druk leggen op
zorgmedewerkers en instellingen. Een groot deel van het
werk in de zorg bestaat uit het interpreteren en integreren
van patiëntgegevens. Voor artsen is het handig als ze direct
de juiste gegevens voor zich krijgen tijdens een patiëntbezoek.
Een slimme bril voorziet hun blikveld van informatie zoals de
naam van de patiënt, laboratoriumwaarden, röntgenfoto’s en
andere testresultaten. Artsen kunnen oogcontact bewaren en
tegelijkertijd snel een goed beeld krijgen van de situatie van
de patiënt.
Handelingen als bloedprikken en een infuus aanleggen worden
door AR makkelijker en minder invasief. Een nieuwe AR-app,
AccuVein, helpt verpleegkundigen om snel een goede ader te
lokaliseren. Ook virtuele colonoscopieën behoren inmiddels tot
de mogelijkheden: met röntgenstralen of een MRI-scan wordt
de darm in kaart gebracht en vervolgens in 3D geprojecteerd,
inclusief mogelijke afwijkingen. Met 3D-visualisaties kan een
tumor of orgaan gedurende een (kijk)operatie op de exacte
locatie worden geprojecteerd, wat het werk van de chirurg
vergemakkelijkt en een invasievere ingreep kan voorkomen.
Ook in de zorg is AR zeer geschikt als educatief hulpmiddel.
Het wordt bijvoorbeeld steeds normaler dat specialisten hun
operaties met smartglasses vastleggen en zo hun kennis
overdragen. Artsen in opleiding kunnen op hun beurt een meer
ervaren arts of specialist live laten meekijken. Dit principe werkt
ook buiten het ziekenhuis. Een huisarts kan een specialist om
advies vragen en zo voorkomen dat patiënten naar het
ziekenhuis moeten. Stel dat smartglasses gemeengoed
worden, dan kunnen bijvoorbeeld EHBO’ers direct schakelen
met het ambulancepersoneel dat onderweg is. Zij kunnen de
situatie vooraf inschatten en coaching bieden.
Overheid en veiligheidsdiensten
Zowel lokale als landelijke overheden kunnen profiteren van
de mogelijkheden van AR. Neem bijvoorbeeld toerisme.
AR-applicaties kunnen een extra beleving toevoegen aan
een stadswandeling en lokale ondernemers ondersteunen.
Niet alleen de communicatie met burgers, maar ook die met
(partner)bedrijven wordt beter door AR-technologie.
Gegevens over rioolaanleg, erfgrenzen en ondergrondse
bekabeling hoeven niet langer via ingewikkelde en tijdrovende
gemeenteprocedures te worden opgevraagd. In plaats daarvan
kan de gemeente met één druk op de knop toestemming
verlenen. Een rioleringsbeheerder kan dan ter plekke
informatie over de situatie inzien. Deze informatie is via AR
bovendien een stuk accurater dan bijvoorbeeld een kaart,
omdat het rechtstreeks op de werkelijkheid ‘geprojecteerd’
wordt via een tablet, smartphone of slimme bril.
Veiligheidsdiensten kunnen ook efficiënter en nauwkeuriger
werken dankzij AR. Denk aan slimme brillen met gezichts- en
nummerbordherkenning voor de politie en brillen met een
ingebouwde camera, zodat medewerkers hun bewijslast direct
verzamelen. Brandweerlieden kunnen via AR belangrijke
informatie over een gebouw of bedrijventerrein opvragen.
Zoals locaties met extreem brandbare stoffen. In de verdere
toekomst wordt het zelfs mogelijk een chip te implementeren
bij mensen met bijvoorbeeld een hartaandoening of ernstige
allergie. Zo weet ambulancepersoneel via AR direct waarmee
ze rekening moeten houden.

12. 12
Impact op uw organisatie
Verken de potentie van
augmented reality
De ontwikkeling van augmented reality (AR) zit in een stroomversnelling.
Dat niet alleen: AR kan ook de ontwikkeling van uw organisatie in een
stroomversnelling brengen.
Uit de meeste ervaringen blijkt al: AR-toepassingen zorgen
voor een enorme efficiëntieslag. Onder andere door hogere
first time right-percentages, meer kennisdeling en een hogere
medewerkerstevredenheid. Logisch, want AR levert niet alleen
een technische verbeterslag, maar sluit ook beter aan bij de
belevingswereld van tegenwoordig en zorgt daarmee dat het
werk makkelijker én leuker wordt.
Aan de slag met augmented reality
Met AR beginnen, is helaas niet zo simpel als een stel
smartglasses aanschaffen of een app ontwikkelen. Uw
organisatie profiteert pas echt van een AR-toepassing als
deze naadloos aansluit op de bedrijfsvoering. Veel organisaties
zijn al bezig met digitalisering van processen of van hun hele
bedrijfsvoering. Door AR hierin mee te nemen, benut u de volle
potentie. Binnen KPN Consulting ontwikkelden wij een globaal
stappenplan voor de implementatie van AR-toepassingen.
Dit geeft een goed beeld van wat er zoal bij komt kijken.
Stap 1: Breng processen en workflows in kaart
AR zorgt ervoor dat processen sneller, gemakkelijker en beter
verlopen. Maar voor het zover is, moet u eerst precies weten
hoe werkprocessen in uw organisatie eruit zien. Welke
informatiebronnen worden er gebruikt? Via welke devices
gebeurt dit nu? Wat zijn de belangrijkste knelpunten en hoe
kan AR deze verhelpen? Betrek bij dit onderzoek mensen
uit alle lagen van de organisatie. Vaak weten mensen van de
werkvloer het beste hoe er gewerkt wordt en wat ze nodig
hebben. Ook uw eindklant interviewen kan tot nieuwe
inzichten leiden. Hoe ziet zijn klantreis eruit? En hoe kunt
u hen nog beter van dienst zijn? Bedenk ook wat u precies
wilt bereiken met de inzet van AR: hoe sluit het aan op uw
strategische doelen, en wat zijn realistische doelen?
Stap 2: Analyseer data, systemen, hardware en apps
Nadat u hebt bepaald voor welke processen u AR wilt inzetten,
neemt u uw bestaande data, systemen, hardware en apps
onder de loep. Wat voor data hebt u nodig voor uw AR-
toepassing? Waar slaat u die data veilig op en zodanig dat
deze altijd en overal beschikbaar zijn? Voldoen uw netwerken
en connectiviteit? En is er voldoende servercapaciteit
beschikbaar? In hoeverre zijn uw bestaande apps geschikt
voor het doel dat u voor ogen hebt? Wat moet er aan software
en hardware bijkomen om uw toepassing optimaal te laten
draaien? Misschien moet u een nieuwe app laten ontwikkelen
of uw informatiesystemen anders inrichten, of kunt u
gebruikmaken van een bestaande toepassing. Het is slim om
hierbij een ICT-expert bij te betrekken, zodat u zeker weet dat
u het maximale uit de veelbelovende technologie haalt.
Stap 3: Stel een business case en praktische
roadmap op
Door een business case op te stellen, ontdekt u wat de kosten
van AR zijn, maar ook hoe het waarde toevoegt en waar het
geld bespaart. Als u weet wat u met AR kunt en waarvoor u
het wilt inzetten, is het tijd om dit te concretiseren. Breng in
kaart wat er precies moet gebeuren om uw AR-toepassingen
te implementeren. Bepaal de impact op de diverse bedrijfs-
processen en bedenk hoe u de overgang het beste kunt
stroomlijnen. Met uw expert kunt u vervolgens een
stappenplan uitwerken. Vergeet niet om ook hier uw
medewerkers nauw bij te betrekken: een goede implementatie
van augmented reality valt of staat bij adoptie door de mensen
die er daadwerkelijk mee aan de slag moeten. Dat betekent niet
alleen dat u hen moet leren met de AR-toepassing om te gaan,
maar ook dat u rekening moet houden met bijvoorbeeld hun
zorgen om privacy.

13. 13
KPN Consulting
en augmented reality
De mogelijkheden van augmented reality zijn talrijk, maar voor
veel bedrijven nog weinig tastbaar. Dat maakt het vaak moeilijk
koers te bepalen. KPN Consulting helpt u hierin duidelijkheid te
scheppen en zo een voorsprong te nemen op de concurrentie.
Met de pilot van de Digitale Monteur hebben we binnen KPN
niet alleen de basis gelegd voor een dienstverlening die veel
potentie heeft voor andere bedrijven, maar ook volop ervaring
opgedaan met de voorbereiding en implementatie van een
AR-toepassing. We helpen onze klanten met alle aspecten van
hun digitale transformatie. Dat doen we met een integrale
aanpak op het gebied van mensen, processen én technologie.
Zodat AR ze écht een voorsprong geeft.
Mensen
We organiseren innovatiesessies met medewerkers en
eindklanten. Pas als zij kunnen meedenken over de
implementatie van AR-toepassingen en inzien wat de
toegevoegde waarde is, kunnen zij én u er het maximale
uithalen. Dit is al belangrijk in de oriëntatiefase: hoe eerder
u de juiste mensen betrekt, hoe beter het eindresultaat.
Ook adviseren we hoe u de daadwerkelijke implementatie zo
vlekkeloos mogelijk laat verlopen. Denk daarbij bijvoorbeeld
aan instructies en begeleiding voor uw medewerkers, zodat
ze leren omgaan met de AR-toepassing. Met New Technology
Adoption hebben we een programma dat de adoptie van
AR-toepassingen in uw organisatie kan verbeteren.
Processen
Met een uitvoerige procesanalyse gaan we de diepte in. Om
workflows te versimpelen en gebruikers te voorzien van de
juiste informatie op het juiste moment, is het cruciaal om de
werkprocessen zorgvuldig in kaart te brengen. Na onze
procesanalyse is duidelijk welke informatiebronnen
geraadpleegd worden en via welke devices dit gebeurt.
Daarnaast schetsen we de mogelijkheden van AR om die
processen te optimaliseren. Zo krijgt u een volledig idee van
de mogelijkheden, specifiek voor uw organisatie.
Technologie
Ook op technologisch vlak brengt de implementatie van
AR een aantal uitdagingen met zich mee. Allereerst is het
belangrijk om te kijken welke hardware het beste bij uw
wensen past. De verschillen in kwaliteit en mogelijkheden van
het huidige aanbod zijn enorm. Des te belangrijker om goed
te kijken wat het beste past bij uw medewerkers en uw
processen. Ook is de keuze van software van belang. Deze
moet aansluiten bij de behoeften en wensen van de gebruikers,
passen bij uw processen en compatibel zijn met de gekozen
hardware én uw bestaande bedrijfssystemen.
Daarnaast helpen we u met de integratie van data, applicaties,
werkplekken, connectiviteit en de cloud. Hierdoor wordt de
AR-oplossing een geïntegreerd verlengstuk van uw
bedrijfsvoering. Tot slot speelt datamanagement een grote rol.
AR-toepassingen gebruiken vaak een grote hoeveelheid data.
Daarvoor is een uitstekende connectiviteit essentieel. Maar
ook veilige opslag en verwerking van de data zijn belangrijk,
bijvoorbeeld via de cloud. Wij kunnen u helpen om dit goed
in te richten en te beheren in onze Nederlandse datacenters.

14. 14
KPN Consulting: gids in de nieuwe wereld
KPN Consulting is het ICT-adviesbedrijf van KPN. Als gids in
de nieuwe wereld verbinden wij de mogelijkheden van ICT
met de mensen, doelen en drijfveren van organisaties. Zodat
zij vandaag én morgen succesvol zijn. Wij helpen bedrijven,
instellingen en overheden het maximale uit ICT te halen. Zo
functioneren zij soepel, veilig en zeker en kunnen ze blijven
vernieuwen. ICT gaat niet alleen over bits en bytes, maar
vooral om mensen. Onze ruim 1000 professionals weten dat.
Soms een tikje eigenwijs, met de nieuwste inzichten en altijd
mensgericht. Wij zorgen dat organisaties klaar zijn voor de
toekomst.
Meer informatie
Paul Slijkhuis
Lead Consultant Digital Workspace
06-29 52 65 68
paul.slijkhuis@kpn.com
Daan Rottinghuis
Consultant
06-51 39 67 09
daan.rottinghuis@kpn.com
Ismaïl Osman
Consultant
06-10 94 52 31
ismail.osman@kpn.com

15. 15
Geen toekomstmuziek, maar actuele kans
Voor veel bedrijven lijkt AR nog een technologie van de
toekomst. Die ‘toekomst’ laat echter niet lang meer op zich
wachten. Onderzoeken voorspellen dat augmented reality
binnen 10 jaar aan de orde van de dag is en dat de AR-markt
in 2020 al 120 miljard dollar bedraagt. AR heeft zich ook in de
praktijk al volop bewezen als middel om bedrijfsprocessen te
verrijken, kennisoverdracht te faciliteren en werkzaamheden te
ondersteunen. Hierdoor is AR een stabiele plek op de zakelijke
markt aan het veroveren.
Sleutelrol voor ICT
AR kan niet zonder de inzet van de juiste ICT. Dat begint bij
databeheer. AR visualiseert data – het brengt
achtergrondinformatie over een bepaalde context tot leven.
Daarnaast gebruikt en genereert AR data. Ook data-analyse
is belangrijk. AR verzamelt gedetailleerde gebruiksinformatie,
bijvoorbeeld waar ze naar kijken, hoe lang en welke informatie
ze opvragen. ICT speelt ook een sleutelrol door de behoefte
aan connectiviteit. Het real-time verrijken van onze realiteit
vraagt om een razendsnelle, betrouwbare verbinding.
Dankzij de cloud is het mogelijk om ook op mobiele apparaten
met weinig rekenkracht en dataopslag zwaardere
AR-applicaties te laten draaien. Volgens ons naderen we
binnen 2 jaar het punt waarop technologieën als Internet of
Things, Artificial Intelligence en Big Data samenkomen om
zakelijke dienstverlening naar een hoger niveau te tillen. Het
is dan ook logisch om AR nú een onderdeel te maken van uw
digitale transformatie.
Aan de slag met augmented reality
De mogelijkheden van AR zijn talrijk, maar nog voor veel
bedrijven nog weinig tastbaar. Dat maakt het vaak moeilijk
koers te bepalen. Met AR beginnen, is helaas niet zo simpel
als een stel smartglasses aanschaffen of een app ontwikkelen.
Uw organisatie profiteert pas echt van een AR-toepassing als
deze naadloos aansluit op de bedrijfsvoering. Dat doet u door
eerst uw processen en workflows goed in kaart te brengen.
Hierdoor ontdekt u hoe AR uw bedrijfsvoering kan
optimaliseren. Inventariseer vervolgens wat u nodig hebt aan
data, systemen, hardware en apps. Met een business case en
een roadmap maakt u het plan concreet. Hebt u nog weinig
ervaring met digitale transformaties of AR? Dan is het slim
om hier een expert bij aan te haken. Zo weet u zeker dat u
de mogelijkheden van AR ten volste benut.
De essentie
Een voorsprong door
augmented reality
Augmented reality (AR) is een digitale laag van tekst, geluid of beeld op de
werkelijkheid, die aansluit op de context van de gebruiker. Slimme sensoren
interpreteren de omgeving en verrijken deze met relevante, contextuele
data. Denk bijvoorbeeld aan reparatie-instructies via een slimme bril, of een
maquette die tot leven komt via een tablet. Voor de zakelijke markt groeien de
mogelijkheden razendsnel. Nu instappen, betekent een voorsprong pakken.

16. kpnconsulting.nl