Эскиз туралы жалпы түсінік.

1. Оқушы: Байдуллаев Нұрасыл
Жетекші оқытушысы: Байболаева Мадина Калдархановна
Шымкент аграрлық колледжі, Шымкент қаласы
Шығармашылық жұмыстың тақырыбы: Эскиз туралы жалпы түсінік.
Жоспары:
I. Эскиз туралы түсініктер.Сызба
II. Атрибуттар сызбасы
III. Сызбадағы таңбалар
Эскиз дегеніміз пропорцияны сақтай
отырып, көз мөлшерімен қолдан орындалатын
жұмыс. Эскиз деп өндірісте тек бір ғана
пайдалануға арналған конструкторлық
құжатты айтады.
Эскизде нәрсені өзара перпендикуляр
жазықтықта тік бұрыштап проекциялау
әдісімен кескіндейді, сызу аспаптары
көмегінсіз салынады. Эскизде масштаб болмайды. Эскиз өмірде кең түрде
пайдаланылады. Оны басқа пәндерде қолданады.
Мысалы: физика, химия, геометрия пәндерінде
лабораториялық құралдар және аспаптардың эскиздердің
салуға тура келеді. Геометрияда есеп шығармас бұрын,
есеп шартындағы геометриялық фигуралардың
эскиздерін салып алу керек.
1-сурет
Эскиз жалпы техниканы меңгеруге әсерін
тигізеді. Эскизді миллиметрлік қағазға торкөз дәптер
бетіне салу қолайлы. Сызықтар жұмсақ карандаштармен
жүргізіледі. Тетікбөлшек эскизін мынандай кезеңдерге
бөліп орындау тиімді.
Нобай, эскиз (фр. esquіsse –алғашқы долбар сурет)– көркем сурет туындыларының,
құрылыстардың, механизмдердің тұтас немесе жеке бөліктерінің алдын-ала
жасалған жоба суреті; қолмен, масштабы көз мөлшерімен есептеленіп, жасалынатын
сызба. Нобай салынатын нысанның жалпы тұрпаты мен негізгі белгілерін қамтиды. Нобай
еркін әрі жылдам салынады. Ежелгі суретшілер, сәулетшілер әр алуан қимыл-

2. қозғалыстағы денелердің қайталанбас сәтін дәл бейнелеп, долбар суреттерді, сызбаларды
көптеп салған (Леонардо да Винчи, Рафаэль Санти). Кескіндеме мен мүсін өнерінде де
Нобай қолданылады. Нобай суреттер қас-қағым сәтте қайталанбас көріністі беруде
таптырмас тәсіл. 2-сурет
Осындай суреттерді Ш.Уәлиханов көп салған (“Ұйғырдың бейнесі” 1856, “Қоғадай
мен Тоғалдай” 1856, “Мырзалар” 1863, т.б.). М.Кенбаев, І.Телжанов, т.б. Қазақстан
суретшілерінің Нобай суреттері бар.
Сызба
Сызба — бұйымды жасап шығару немесе құрастыру үшін керекті ақпараттар
түгелдей келтірілген құрылымдық құжат; КҚБЖ бойынша анықталатын шартты
белгілеулер ережелерін сақтай отырып ұйымдарды проекциялар жазықтықтарына
кескіндеп түсіру; бұйымдарды, негізінен алғанда машиналар, ғимараттар, мен олардың
бөлшектерін әзірлеу үшін олардың қажетті өлшемдері, масштабтары, құрамын көрсетіп,
сызбалап бейнелеу.
Сызбада бұйымның кескіндері көрсетіледі, ал кескіндерді өзара
перпендикуляржазықтықтарға тікбұрыштап проекциялау әдісімен орындайды.
Кескіндерге өлшемдер түсіріледі және келісілген шартты белгілерді пайдаланады.
Сызба конструкторлық құжаттаманың бірыңғай жүйесіне (КҚБЖ) қатысты
стандарттардың талабына сай орындалады. Сызбаның негізгі түрлері: жалпы түр сызбасы;
кешенді сызба; құрастыру сызбасы; тетік сызбасы.
Атрибуттар сызбасы
Сызба қағазы — сызба салу үшін шығарылатын арнайы қағаздар, түсі ақ және
тығыз болуы керек.
Сызба өрiсiнiң шетi— қағазға сызбаны салмай тұрып, пішіннің шетін көрсететін
сызықтарды жүргізіп алады. Содан соң сызба өрісін шектейтін рамка деп аталатын
тіктөртбүрыш салынады. Сызбадағы рамканы қағаздың үстіңгі оң және төменгі
жақтарынан, пішім шетінен 5 мм қашықтықта, ал сол жагынан 20 мм қашықтықта
жүргізеді. Қағаздың сол жағындағы ені 20 мм болатын жолақ пішімді тігу үшін
қалдырады (альбом түрінде).
Сызба сызығы — бұйымның кескіндерін салуда қолданылатьш сызықтар. Сызба
сызығы - 9. Олардың төртеуі — тұтас, ал қалған бесеуі — тұтас емес сызықтар.
Tұтас
Тұтас жуан негiзгi сызық сызбада көрінетін сызықтарды бастыра жүргізу үшін
қолданылады. Оның жуандығы s= 0,5.... 1,4 мм болады.

3. Тұтас жiңiшке сызық сызбада көмекші тұрғызу сызықтарын, қима мен тілікті
сызықтау үшін қолданылады. Оның жуандығы негізгі сызықтан екі-үш есе жіңішке болуы
тиіс.
Тұтас жiңiшке iркiсiндi сызық — ұзын үзу сызықтарын көрсету үшін қолданылады.
Жуандығы тұтас жіңішке сызықтың жуандығындай болады.
Тұтас ирек сызық — түзу сызықтары үшін және тілікті көріністен бөлу үшін
қолданылады. Ол сызу аспаптарының көмегінсіз қолдан жүргізіледі. Жуандығы тұтас
жіңішке сызықтың жуандығымен бірдей.
Үзiк сызық қиюшы жазықтықтардың орындарын көрсету үшін қолданылады,
сондықтан оны қима сызығы деп те атайды. Жуандығы (1...1,5 )-ке тең болады. Бір
бөлігінің ұзындығы 8 мм-ден 20 мм-ге дейінгі аралықта алынады.
Үзілме қос нүктелi жіңiшке сызық жайылмадагы бүгу сызықтарын, бұйымның
қозғалып тұратын бөліктерін шеткі немесе аралық жағдайларында кескіндеу үшін
қолданады. Жуандығы тұтас жіңішке сызықтың жуандығымен бірдей. Сызықтың
бөліктерінің ұзындығы 5...30 мм, ал олардың аралығы 4...6 мм.
Сызық
Сызық осьтік және центрлік сызықтарды осы сызықтың көмегімен кескіндейді.
Сызық бөліктерінің ұзындығы 5...30 мм, ал аралықтары 3...5 мм шамасында болады.
Нүкте (сызықша) бөліктер аралығының дөл ортасына қойылады. Бұл сызықтың жуандығы
да (2s/3 1/2) s-ке тең болады.
Жуандатылғын үзілме сызық — қиюшы жазықтықтың алдындағы нәрсе бөлігін,
шынықтырылатын немесе қапталатын беттерді кескіндеу үшін қолданады. Бөліктерінің
ұзындығы 3...8 мм, ал олардың аралығы 3...4 мм болады. Жуандығын (1/2... 1/3) s-ке тең
етіп жүргізеді.
Үзiлме сызық — сызбада көрінбейтін сызықтарды кескіндеу үшін қолданылады.
Сызық бөліктерінің ұзындығы 2 мм-ден 8 мм-ге дейінгі аралықта, ал олардың ара
қашықтығы 1 мм-ден 2 мм-ге дейінгі аралықта алынады. Жуандығы (1/2 ... 1/3) s-ке тең
болады.
Сызбадағы таңбалар
Сызбадағы таңбалар— шартты графикалық белгілер, тетіктер және басқа да
геометриялық фигуралар элементтерінің пішінін сызбадағы кескіндерінде сөзбен емес,
таңбалар түрінде көрсететін ұғым.

4. Пайдаланылған әдебиеттер.
1.Ж.М.Есмұханов. Сызба геометрия.
2.Ы.Нәби. Сызба геометрия және инженерлік графика. Алматы «Мектеп» - 2005.–252 б.
3. Ж.М.Есмұханов. Сызу. Алматы «Рауан». – 1996. – 269 б.
4.Есмұханов Ж.М., Қонаев Қ.Қ. Сызба геометрия. – Алматы: Мектеп 1968, 208 бет.
5.Тастанбекова С.Б. Сызба геометриясынан есептер жинағы.- Өскемен: ШҚМТУ,
2001,75 бет.