will and epis
- 1. اؽبرات ٖتخصص ٖعلو ِدٍفصلٌبه
ُؽوبر ،اٍل عبل1تبثغتبى ٍ ثْبر ،1393
ت :شىاخت بر ٌاراد تأثیرتاریخی سیر در أملی
ٖرعَل رعَلپَر
ٖخَارسه ُداًؾگب ِفلغف ٍُگز ٖعلو ّ٘ئت َعض
ًَٖٗغ آرٗب
ٖخَارسه ُداًؾگب ِفلغف َٕداًؾج
ُچك٘ذٓٱَث ٕىز ٍى ٙىبهز َث ٌاٍاى ٍٽ َْٕسإط ٌْٔي ٍث ،ٙىبهز ي ٌاٍاى ډشٺبثڄ ٤ٍياث ٍث ٍډٺبڅ أه :
ٓډسبٍٔو ٧څلب ٍث ٫ً١ًډ .إز ٍدَىاهش ،ځٌاٍىوٚبن ٕٔذ ي إز ٌٙي ٍَٕٓث ثبٕشبن ىيٍان ُا ٓ
ٓډ ٌىاىٌٍىي ٍٕ ٍث ٫ً١ًډ ٓسبٍٔو َٕٕ ثىبثَأه .إز ٍډٮٕب ٔټ ٫ً١ًډ أه ٍى ِػٕم ئچٕبڇ ٍٽ ًٙى
«ِػٕم ُا ٹجڄ»،«ِػٕم ىيٍان»ي«ِػٕم ُا ثٮي»ٌىٔيځب اثشيا .إز ٌٙي سٺٖٕڈًٍٙدىُبي ي ٍوٕـ َْب
ٍُډٕى ٍى ْٽچٕي ٙوٕٞز ىي ىٍډٺبڇٓډ سجٕٕه ،َْٚث ٙىبهز َث ٌاٍاى ٍْسبطَٕځٌا ٍَٕٓثوٚبن ي ،ًٙى
ٓډ ٌىاىٓٽچ ٣ً٦ه ٕٔذ .إز ٌوٚي ٍٵچٖٶ ْىوٕب ػٌة ٌځٖشَى ًٍ٥ ٍث آوُب ٍٚٔاوي ؿَا ٍٽ ًٙى
ٍٽ ِػٕم و٪َٔبر ي ٵَ١ٕبر َىٔڂ ٍث ي ٌومًى ٍَٕٓث ٍا ِػٕم ٍَٔ٪و«ٍثبي ٍث ٌاٍاى»ٓډ ََٓمَا ٍاٽىىي
ٓډ ٍدَىاهشٍى .ًٙىٓډ ٌىاى وٚبن ٹٖمز أهٕ٘د ٓثَه ٍٽ ًٙىَٟٵ،وٕٖشىي ٌَٗٔد ٹبثڄ ِػٕم َْب
ٍَٕبٵز ي ٽًأه ٍٚٔاوي ٍث وُبٔز ٍى .إز ٫ىٵب ًٍىٍه ْي ٍَٔ٪و ٓاٝچ ٣ً٦ه ٓيڅ،ٍډٖئچ ٍث اي َْب
ٓډ ٍدَىاهش ،إز ٌىاى ٍاٙب٭ ٍا اي ٍَٔ٪و ٕٓإب اًٝڃ ِػٕم ُا ثٮي ٍٽ ٖٓٽ ٭ىًان ٍثثب ٕٔذ .ًٙى
ٌٍاٙبٽڄ ٍث٥جٕٮز ي ٓٔځَآ٥جٕٮ ٙىبهز ٍَٔ٪و ِٕو ي ٓٔځَاٍٽ ٙي هًاَي ٌىاى وٚبن ،ٽًأه ٌٙي
ٌىٔيځبٓډ ٌىاى وٚبن دبٔبن ٍى .إز ِػٕم ثب ًَٖم ٽبډال ٽًأه َْبٍث ٽًأه ٍٚٔاوي ؿَا ٍٽ ًٙى
ٵٕچًٖٵبن ٍث َْٞډوش ٌٍاٙب ىٍوُبٔز .إز ٌٙي ٬ياٹ ٍٵچٖٶ ْىوٕب إشٺجبڃ ډًٍى ٬ٕٕي ًٍٝرَْٝډٮب
ٓډ اوي ٌثًى ٍسبطَٕځٌا ډجلض أه ٍى ٍٽ. ًٙى
ُکل٘ذٍاصٽًأه ،ِػٕم ،ٍوٕـ ،ًٍٙدىُبي ،كٺٕٺز ،ٙىبهز ،ٌاٍاى :
- 2. اشاراتٌايل/شمار/سال1/بهاريتابستان1131
6
1.ِهقذه
ٓډ ٣ٕٺَا ُا َاځٓډ دبٕن ،ىاٍوي ٓٱَٕاهالٹ ٍٍْٵشب اوٖبوُب ٓثَه ؿَا ٍٽ دَٕٕيويٍٽ ىاى
َٕٱ ٍٍٵشب ٣ٕٺَا .وياٍوي وبىٍٕز ي ىٍٕز ُا ٓىٹٕٺ ٙىبهز ؿًنٙىبهز ُا ٓٙوب ٍا ٓاهالٹ
ٓډ وبىٍٕز،ٓآٍاو ٓ(ډلجًث ىاوٖز1391ٛ ،69ََ َٟٵ ٕ٘د ٌ٭ٺٕي ىي ثبٕشبن ٍٵچٖٶ ٍى .)
ٓډ يا كَٽز ٍث ٍا ٌاٍاى ٙىبهز ٍأىپ ايڃ :ثًى ٍُْي ٍٵچٖٶ ٍځًوَث ٙىبهز ٤ٵٺ ٍأىپ ىيڇ ىاٍى؛
ٙىا ٍثبي آوُب .وياٍى ٙىبهز َث َْٕسبط َٕؾ ٌاٍاى ي إز َډًط ٌاٍاىْډلشًا ي ډجيا ػُبن ٍٽ شىي
ٓوم ٙىبهز آن ،ىاٙز َْٕسبط ََ ٙىبهز َث اډٕبڃ ٔب ٌاٍاى َاځ .إز ٙىبهزىٍٕز سًاوٖز
( ٽچٕٶًٍى ئچٕبڇ ،َٝډٮب ىيٍان ٍى .ثبٙيW.K. Cliffordٓٽٚش ٝبكت ډظبڃ ،ٖٕٓاوڂچ ٵٕچًٖٳ )
ٓډ ٍا ْاإز ٍٽُى ْكي سب اٽىًن ي ٍٍٵش َٕٶ ٍث ثبٍَب ٗا ٓٽٚش ٍٽ آيٍىٓډ ٙټ اي .ٍٽ ٽىي
:ي ثبٙي ٍىاٙش ُوٕب َٕسٮم ٍث ٔب وجبٙي ډىبٕت ٓٽٚش إز ډمپه
«ٍٚٔاوي أه َث ٙي ډًٵٸ اي ،ٽىي كَٽز ٓٽٚش ٍآوپ ُا ٹجڄ ،ََكبڃ ٍثٍٱچج ٌىَىي ٍآُا َْب
ُا ي ٌٽَى ٍسؼَث ٍا ٓٔىٍٔب ْٕٶََب ُا ٍْثٖٕب ،َْ٦ه َٕؾ ثيين ٓٽٚش أه ځٶز هًى ثب .ٽىي
٥ًٵبن ٍْثٖٕبَبأه ُا ٓٽٚش ٽىٕڈ ځمبن ٍٽ إز ٓإب ٓث ثىبثَأه ،إز ٌثَى ٍى ٍث ٕبڅڈ ػبن
ٕوز ْسَىٔيَب اي ... ٽَى؛ سًٽڄ هيا َث اي .ځٚز ثبُووًاَي ٕبڅڈ ِٕو َٕٶىٍثبة ٍا ٍځَٕاو
اډٕي ي ٍإن ْا٭شٺبى ،ثئىٖبن .ٽَى ثَٕين َٕ ُا )ٓ(ٽٚش دٕمبوپبٍان ي ٕبُويځبن ٍْىٍٕشپب-
،آيٍى ىٕز ٍث ٘ثو....إز ډىبٕت ىٍٔب ٍث ٍٵشه ْثَا ي أمه ًالٽبډ ٓٽٚش ٍأىپ َث ٓډجى.»
ٓډ ٱَٷ ًٓاٹٕبو ٤ٕي ٍى ٓٽٚش دبٔبن ٍى اډبٓډ ٽچٕٶًٍى .ًٙىٓٽٚش ٝبكت ٌٍىٍثب ډب :دَٕي
:ځٶز هًإَڈ ٍؿ
«ٍٝبىٹبو اي ٍٽ ٽَى ا٭شَاٳ ثبٔي .إز ډٖبٵَان ډَٿ ٓياٹٮ َٞډٺ اي ٍٽ ځٶز هًإَڈ ًبډٖچم
إشل ٍثاي كبڃ ٍث ًْٕى ٍيػ َٕؾ ٍث ا٭شٺبى أه ٍى ىاٙشه ٝياٹز اډب ىاٙز؛ ٍثبي ٓٽٚش پبڇ
،ثًى ٗا ٍْي ٕ٘د ٍٽ ًْٙاَي ؿىبن ٓثَإب وياٙز كٸ اي َُٔا وياٍى؛]ٓٽٚش إشلپبڇ ٍث[
ٵَيوٚبوين ثب ٍثچپ ،ثًى ٌوٕبيٍى ىٕز ٍث ٍٝجًٍاو ٍَٕٓث ثب ي ٝيٷ َٕ ُا ٍا ٍٗثبي اي .ًٙى ډٮشٺي
٘ٔسَىٔيَبٔبٵز ىٕز آن ٍث( »Clifford, 1879, p 177.)
ٓډ ٍا ډ٦چت أه ٽچٕٶًٍى ٓيٹش.ثًى ثبٕشبن ٍٵچٖٶ َٟدٕٚٶ ىي َمبن َٕسبط سلز ٽبډال ،وًٙز
ٓډ ٍډًػ ٓيٹش ٍا ٍثبي ي ىاٍى َ٪ډيو َڈ ٍا ٓٔځَا ٍسؼَث اي ٍؿ َاځٍٝجًٍاو ٍَٕٓث كبٝڄ ٍٽ ىاوي
- 3. 7
تاريخيسيردرتأملي:شىاختبرٌارادتأثيررسًليرسًل//پًريًوسيآريا
ٍسؼَث ٤ٵٺ اډب ثبٙي؛ ًٙاَئا ٍٽ وٕٖز ٓٔځَآډ ٍٹَا َٟدٕٚٶ ٍا اٝڄ ىي هَڈ ٓٔځَا ٭ٺڄ ىَي؛
.إز اٝڄ ىي أه ٍياډيا ٌُاويا َمبن ٍث
( ًٍَٔٽڂ ٓٽ ُاSoren Kierkegaardسب وُبى اٵًڃ ٍث ٍي َٟٵ ٕ٘د ىي أه ٍٱچج ،ًٕ أه ٍث )
( ِػٕم ئچٕبڇ ٍثWilliamJamesٍَٔ٪و ثب اي .ٍٕٕي ،ٓٔآډَٔپب دَاځمبسٕٖز ٵٕچًٖٳ ،)«ٌاٍاى
ً٦ډٮٍثبي ٍث ٳ( »The Will To Believeٍډٺبڅ أه ٓاٝچ ډ٢مًن .ٽَى ػَف ٍا َٟدٕٚٶ ىي ََ )
ؿىي ََ .إز ٍٵچٖٶ سبٍٔن ٍى ٙىبهز ي ٌاٍاى ډىبٕجبر سلچٕڄ ٍى ٓ٭٦ٶ ٍ٦وٺ ِػٕم ٍٽ إز أه
( ًٍٙدىُبي ډظڄ ٓٽٖبوArthur Schopenhauer( ٍوٕـ ي )Friedrich Nietzsche)ٍُډٕى أه ٍى
ٌٽَى ٗسالٍى ِػٕم آٍاء ،ًٓٔځ ٍځِاٵ ثيين ي وياٙشىي ٍا ِػٕم َٕسإط ي ُاډشٕب ٽياڇ َٕؾ اډب ،ثًىوي
ٓډ ٍډٖبڅ أهي ٍاوياهش َٓوڂب ٫ً١ًډ ٍسبٍٔوـ ٍث ايڃ ،ٍوًٙش أه ٍى .ثبٙي ٍډٮٕب ډب ْثَا سًاوي
ٓاٝچ ډ٢مًن ِػٕم ٍَٔ٪و ٍٽ ىٔي هًإَڈ .ٙي هًاَي ٍدَىاهش ٍډٖبڅ أه ٍى ِػٕم َ٪و ٍث ٕٔذ
ٹٖمز ٓثَه ٍآوپ ٣َٙ ٍث ىاٍى ٓىٵب٭ ٹبثڄٍٽ ىٔي هًإَڈ ٕٔذ .ځَىى ػيا آن ُا ُائي َْب
ٽًأه َمـًن َْٝډٮب ٵٕچًٖٵبن(W.O.V. Quine( ىًٔٔيًٕن ،)Donald W. Davidson،)
( دبسىڈHilary Putnam( ئشڂىٚشبٔه ي )LudwigWittgensteinٍا ِػٕم ٌأي ًْول ٍث ٽياڇ ََ )
ىا ٫ىٵب ٹبثڄ٭ىًان ٍٕ سلز ،ٍا ٙىبهز ي ٌاٍاى ډىبٕجبر ٓٔٮى ،ٓاٝچ ٫ً١ًډ ٔد .اوي ٍوٖش«ٹجڄ
ِػٕم ُا»،«ِىيٍاوؼٕم»ي«ِػٕم ُا ثٮي»ٌّيا ٍٽ إز ًَٽ ٍث الُڇ .ٽَى هًإَڈ ٍَٕٓث«ٌاٍاى»ٍى
.َٖز َڈ وٕز ي ٹٞي ،ډٕڄ ٙبډڄ ٍٽ إز ٍځَٵش ٍٹَا ٍسًػ ډًٍى آن ٬ٕٕي ْډٮىب
1.ج٘وش اس قجل
ٵٕچًٖٵٓډ أمبن َث ډٺيڇ ٍا ٭ٺالوٕز ي ٵُڈ ًٍَٔٽڂ ٓٽ ُا ٹجڄ بنثًىوي أه ٍث ٹبئڄ ي ىاوٖشىي
ډٺيڇ ٵُڈ َث ٍا أمبن ٍٽ إز ّٓشىٕ ِنآ ُا ًٍَٔٽڂ ٓٽ .ثبٙي ٓي٭ٺالو ٌَٔد ٍٕسًػ ثبٔي أمبن ٍٽ
ٓډ:إز أه ٍٗٙٮب ي ىاوي«ٓډ أمبنثٶُمڈ سب آيٍڇ.»أمبن ٗدبىا ٍا ٵُڈ آځًٕشٕه ٔٔٹي
ډٓٓډ أمبن ٍثچپ ثٕبئٍڈ؛ أمبن سب ثبٕٙڈ ٵُڈ ًْػٖشؼ ٍى وجبٔي ډب ٍٽ ثًى ډٮشٺي اي .ىاوٖزآئٍڈ
:إز ٌٽَى سَٞٔق ٨ډًا٭ ٽشبة ٍى اي .ثٶُمٕڈ سب«ٓثٶُم ٍٽ سب ٍثٕبي أمبن( »Muller 1985,
43.7,9).ٌځب َٕؾ ٓ٭ٺالو سلٺٕٸ ي ٭ٺالوٕز ٍٽ ثًى ٍثبي أه َث ًٍَٔٽڂ ٓٽ ،ٍي أه ُأٺٕه ٍث
ٓوم:ٍٕي«وٕٖز ٍٽب ٍى ]ٓٔٺٕى [أمبن َٞك ي كي ٓث اڅشِاڇ ٍث سٞمٕڈ ،]ٓ[٭ٕى ٓآٵبٹ َ٪و ُا(»ٓٽ
،ًٍَٔٽڂ1374ٛ ،75ٓډ ََٓأمبو َث ډٺيڇ ٍا ٵُڈ ،اي ِٴډوبڅ ٵٕچًٖٵبن .)ىاوٖشه ډٺيڇ .ىاوٖشىي
- 4. اشاراتٌايل/شمار/سال1/بهاريتابستان1131
8
َث ٵُڈ٭ٺ ْثَا ٽالٕٕټ ًٍ٥ ٍث اوئٚمىيان ٍٽ إز ٍْا٭شجب ُا ٓٙوب ،أمبنُا .اوي ٌثًى ٹبئڄ ڄ
أه ُا .ثبٙي ٌآډي ٍى ٵُڈ ٹبڅت ٍث ًالٹج ٍٽ إز ْا ٍٕ٢ٹ َث ځٌاٙشه ٍٝل ،ا٭شٺبى ٔب ٍثبي ،ًٕٓٔ
ٓډ ٍٹَا ډٮَٵز ٍډٺًڅ ٍى أمبن ٍيٓوم ٍا أه ًٍَٔٽڂ ٓٽ اډب ،ځَٵز،ډٺبثڄ ٍى ْي .دٌَٔٵز
ٓډ كٺٕٺز هًى ٓكش ي ٭ٺالوٕز ٣َٙ ٕ٘د ٍا أمبن:ىاوٖز«ٓؿڂًوڂ أهٍى ،]ٓثب٥ىٓ[ًَى َٕٕ
،َٞك ي كي ٓث ًٍْٙډىي ي إز؛ َٞك كيي ٓث ًٍْٙډىي ،٘ډَاسج ْډىشُب.إز كٺٕٺز ،هًى
ْبىٹٕٺ َٞك ي كي ٓث ًٍْٙډىي ؿًن اډبإز كٺٕٺز ثًىن ٖٓاوٶ إز؛ ثًىن ٖٓاوٶ».)(َمبن
ٓډ ٫َٙي ثًىن ًَٓى ُا كٺٕٺز ،ًٍَٔٽڂ ٓٽ َ٪و ُا.ًٙىًٍٝسجى ووٖشٕه اي ٥َٔٸ ثئهْي
يُٓاڅ ي ډشپچمبن ٍٽ ىاٙز ٍسًػ ثبٔي ٍاڅجش .آيٍى ٍٵچٖٶ ٍث ٍا ٙىبهز َث ٌاٍاى َٕسبط سَٔه ٌٕبى ِٕو
أه ْثَا ٓٵچٖٶ ْډجىب ٽياڇ َٕؾ ٓيڅ ،اوي ٌىاى اوؼبڇ اي ُا ٹجڄ ٍا ٍٽب أه ٍٽ اوي ٌثًى َڈ ٓىاوبو
ثٖٕب كبڃ ٭ٕه ٍى ي هبڇ ٍثٖٕب ًٍَٔٽڂ ٓٽ ٍٽب ؿىي ََ .وپَىوي ٕٕٔسب ٍْأَُا ،ثًى ٍْاولٞب ٍ
ٓډ ٓىٔى أمبن َث ٍا ٌاٍاى َٕسبط ٤ٵٺ ْي.ځًٚى ْي ُا ٔد ىٔڂَان َث ٍا ٌٍا ،ٍاثشپب َمٕه ،دٌَٔٵز
ٍاٍائ ٍا ٙىبهز َث ٌاٍاى َٕسبط ُا ٓٵچٖٶ َثٕٚش ي ٌٕبى َٽمش ٍَٔ٪و ٍٽ إز ٖٓٽ ووٖشٕه ًٍٙدىُبي
.ىاىٓډ ػُبن ثىٕبى ي اٝڄ ٍا ٌاٍاى ًٍٙدىُبيو ُا .ىاوٖزډٖشٺڄ ٙىبهز ُا هًى ٭مڄ ٍى ٌاٍاى اي َ٪
كبڅز ٍَم ٍى ٍا ٙىبهز ي ٌاٍاى ډىبٕجبر ًٍٙدىُبي .إزٓډ ٍَٕٓث ډشٶبير َْبَٕسبط ايڃ :ٽىي
َ٪و ُا .ٙىبهز َث ٌاٍاى َٕسبط ٫ًو ،ًٕڇ ي ٙىبهز؛ ي ٌاٍاى ٕٓٙىب َٖٓش ىيڇ اٍاىٌ؛ َث ٙىبهز
ٌاٍاى ْثَا ٓډلَٽ ي ٍاثِا ًبَٝٵ ٙىبهز ،ًٍٙدىُبيوبئڄ آن َث ٌاٍاى إز ٍٹَا ٍآوـ ْثَا إز
ٓډ ْي .آٔي:ځًٔي
«ٓډ ىٍٔبٵز ٙىبهز ُا ٌاٍاى ٍآوـ ٍَمٌِٕاوڂ ٍٍٙش ،ٽىي٥جٕٮز ،ٓدٕبد آوُب ثب ٍٽ إز َٓٔب
ٓډ سپبډڄ ٍا هًىٓډ ٓډَئ ٔب ٙىبهز ٹبثڄ ٍا ٗهًى ي ثوٚيٍٽ إز ِْٕؿ ٌاٍاى هًى اډب .ٕبُى
ٓډبىاډ ي ًٙى ٬ياٹ ُډبن ْيٍآوم َٕٕسٲ ََِځ ىاٍى يػًى ٍٽٽىي»،ة ،ٍ(ًٙدىُبي1392ٛ ،
49.)
ٓډ َْث ٙىبهز ډ٦چٸ َٕسبط ُا ٍا ٌاٍاى ي١ًف ٍث ْيٙىبهز ٍث ٍا ٭ٕىٕز ي اٝبڅز ي ىاوي
ٓډٓډ إشيالڃ ًٍٙدىُبي ،كبڅز ىيډٕه ٍى .إز ډًُٚى ٍٹ٦ٮ أه ٍى ًٍَٔٽڂ ٓٽ َٕسبط .ىَيٽىي
ٍو ،ٌاٍاى ًٌٹ ي ٙىبهز ًٌٹ ٍٽٓډ اي .ؿِٕوي ٔټ كٺٕٺز ٍى ٍثچپ ډشٶبير ٭ٕه ىي:ځًٔي
«،وٕٖز ٤ٕٖث ًالٽبډ َٓهًىآځب ٓكش څٌا ي إز؛ ٭ٕه ي ًَه ډٖشچِڇ الػَڇ ٙىبهز ٍََځًو
ٔټ ي ٍٙىبهش ٔب ډٮچًڇ ٔټ ٍث )ًُْٙى اىٍاٻ ًٌٹ ٓ(ٔٮى ًٍاډ َىٔڂ ُا ډب َٓآځب َمـًن ٍثچپ
- 5. 9
تاريخيسيردرتأملي:شىاختبرٌارادتأثيررسًليرسًل//پًريًوسيآريا
َاډ أىؼب كبڃ .إز ٌٙي سٺٖٕڈ ٌٙىبٕىي ٔب ٭بڅڈومبٔبن ٌاٍاى ٍډظبث ٍث ډىلَٞا ي ډ٦چٺب ډٮچًڇ
ٓډًٙى»،اڅٴ ،ٍ(ًٙدىُبي1392ٛ ،157.)
ٓډ ٙىبهز ٍأىپ َث سبٽٕي ثب يٗهًى ٭ٕه ٗهًى َمِډبن ٍأىپ َډڂ ،ثٚىبٕي ٍا هًى سًاوي
ٓډ ،إز ډلبڃ ٍٽ ثبٙي:إز ٌاٍاى آٔي ٓىٍډ اىٍاٻ ٍث ٍآوـ ځًٔي«٤ٵٺ ٍا هًى ًَه ،ثىبثَأه
ډظبث ٍثٓډ َځ ٌاٍاى ٍٓوم ََِځ هًى ،ٌٙىبٕىي ًَه ....َُٔا .ٌٙىبٕىي ٍډظبث ٍث ٍو ،ٙىبٕيًٍٞس سًاوي
...ًٙى ٭ٕه ٔب»ٓډ كبڅز ًٕډٕه ٍث اي أىؼب ُا .)(َمبنثلض ٙىبهز َث ٌاٍاى َٕسبط ٫ًو ُا ٍٽ ٍٕي
ٓډي ىاٍى َ٪و ٍى ٙي ٍَٕٓث ىيڇ كبڅز ٍى ٍٽ ٍا ٙىبهز ي ٌاٍاى َٖٓش َمـىبن اي .ٽىيكبڃ
ٓډَُٔا هَٕ؛ :ٍٽ إز أه ْي دبٕن إز؟ ّٓچ٭ ٫ًو ُا ٔثبڅٮپ ٔب ٙىبهز َث ٌاٍاى َٕسبط آٔب دَٕي
ٓډ اي .اوي ياٹٮٕز ٔټ ُا ًٌػچ ىي ،ِٕؿ ٔټ ْثَا اوي إڈ ىي ،اوي َمبن أه ىي أه:ځًٔي
«ٓډ ٙىبهز َث ٌاٍاى ٍٽ َْٕسبطث ٌٙىبٕىي ًَه َٓمبو أه ٍثچپ ،٭چٕز ٍو ٘ثىٕبو ځٌاٍىًَه ب
اوي ٌثًى َ١كب ٭ٺڄ َث ُٓډبو ٍٽ ٍا ٓسًٍٞاس ىاٍى ٓياډ ٍا ٙىبهز ٌاٍاى َُٔا ....،إز َځ ٌاٍاى
ٍاٵپب ٍٍٙش ٌىڅوًا ٍث ي ،ٕبُى ٭ٕه آن ٔب أه ٍث ډٮ٦ًٳ ٍا ُ٘سًػ ٍأىپ ْثَا ًب٭مًډ ،ٽىي ٍسپَا
ٽىي ٓسيا٭ ٍا ًٓٝٞثو»ٛ ،(َمبن163.)
ٓډ ٍا ٓا٭ٕبو ،ٙىبهز ٓيٹشٹجڄ ،ٽبيىٍو ي ٛهب سًٍٞار آن ٍٽ إز ٌثًى ٌاٍاى آن ُا
ٓډ ٔد .إز ٌٽَى َ١كب ٙىبهز وِى ٍا ىٔڂَان:ٽَى ٍٝهال ٌٍځِا ٍٕ ٍى ٍا ًٍٙدىُبي َ٪و سًان
1-أه ٌٙىبٕىي ًَه ي َځ ٌاٍاى ًَه اي َٕسٮج ٍث ٔب ،ٌاٍاى ًٌٹ ي ٙىبهز ًٌٹ ٔب ،ٌاٍاى ي ٙىبهز
.اوي َمبن2-ٕاوڂ ،ٌاٍاى َث ٙىبهز َٕسبطٌِٓډ ٌاٍاى ٍث ٙىبهز ٍٽ إز َٓٔبٍا هًى ٌاٍاى سب ىَي
.ٽىي ډلٺٸ3-ٓډ سٮٕٕه ٌاٍاى ٍٽ إز أه ٙىبهز َث ٌاٍاى َٕسبطًَه وِى سًٍٞار ٽياڇ ٽىي
ٓډ ٕجت ٍٽ ًٙوي؛ َ١كبٓډ ٍٽ ٓٔػب ََ ٍث ٍا ٙىبهز ٌاٍاى ًٙىإز يا١ق أىؼب سب .ثجَى هًاَي
ٍ ًٍډِث َٟٵ ٕ٘د ىي ََ ًٍٙدىُبي ٍٽٌاٍاى ٵٕچًٖٳ اي ،ََكبڃ ٍى اډب ،إز ٌٽَى ٗډويي ا
ٓډٖبئچ ٙىبهز ٍَٔ٪و ي ٙىبهز ْي ْثَا .إز ډىي ٍ٭الٹ ٌاٍاى ٍث َٝٵب ْي .ٙىبهز ٍو إز
ٓډ َْٞ٭ ٍى ًٍٙدىُبي ٓيڅ .إز ٗا ٓٵچٖٶ ٌّدَي ٍى ٓٵَ٭ٍَٔ٪و آن ٬سج ٍث ي ٭چڈ ٍٽ ُٖٔز
ٓډ ٓسچٺ ډُڈ ٙىبهزًث ٖٓٽ ىيډٕه ًٍٙدىُبي .ٙيويٍسًػ اډب ،ىاى ٍاىاډ ٍا ًٍَٔٽڂ ٓٽ ٌٍا ٍٽ ى
.ثًى ًٍٙدىُبي ُا َثٕٚش ډَاست ٍث ٙىبهز ٍث ٍوٕـ
وٚبن ٙىبهز ٍث َْثٕٚش ٍسًػ ٙي ٍځٶش ٍٽ ًٍ٥ َمبن اډب ،ځَإز ٌاٍاى ًٍٙدىُبي َمبوىي ٍوٕـ
ٓډٓډ ٕ٘د ٍث َڈ ثب ٍا ٤ډَسج ي ٕٓإب ٌأي ىي اي .ىَي٭ ي اٝبڅز ٍث ٹبئڄ ٥َٳ ٔټ ُا .ثَىٕىٕز
- 6. اشاراتٌايل/شمار/سال1/بهاريتابستان1131
10
ْا ٌاٍاى ،إز ًٍٽ ي ٠ډل ٌاٍاى ٍٽ ،ًٍْٙدىُبي ٌاٍاى هالٳ َث ْا ٍوٕـ ٌاٍاى اډب .إز ٌاٍاى
ٍآوـ ٍأىپ ىاىن وٚبن ْثَا ٍوٕـ ،َىٔڂ ًْٕ ُا .ٹيٍر ٍث ډٮ٦ًٳ ٌاٍاى :إز ٛهب ي ډشٮٕه
ٍثچپ ،ډٮَٵز ي كٺٕٺز ٽٖت ٍو إز ٍْػب ي ٍْٕب«ٹيٍر ٍث ډٮ٦ًٳ ٌاٍاى»سؤَت ٍث ،إز
ٕثىبنٓډ ٙىبهز َْب٫َٙي أه ُا ٍوٕـ .إز ٹيٍر ٍث ٌاٍاى ُا ْا ًٌػچ ٙىبهز اي َ٪و ُا .دَىاُى
ٓډٓډ ٙپڄ ٍؿڂًو كٺٕٺز أه ،إز ػُبن ومًى ُثب كٺٕٺز َاځ ٍٽ ٽىيُثبن ٣اٍسجب ْي .ځَٕى
ٓډ ٍٹَا ىٹز ډًٍى ػُبن ي إٙبء ثب ٍا يٽچمبرٓډ ي ىَي:إز ؿىٕه ُثبن ٍٕبهشب ځًٔي«ٹيڇ ٍى
ٓډ اوشٺبڃ ًَٔٞس ٔټ ٍث ٓ٭ٞج ٓډلَٽ ،ايڃٍوًث ٍث ِٕو ًَٔٞس أه ،ٌآوڂب .ٌٍإشٮب ووٖشٕه :ٔبثي
ٓډ ثيڃ ًٍٝر ٍث ،هًىِډَٽ ٍث ٹچمَي ٔټ ُٵَا ُا ٽبډڄ ُ٘ػ ِٕو ٍََثب ي .ٌٍإشٮب ىيډٕه :ځَىى
ٓډ ًٍٝر ډشٶبير ي ػئي ًبسمبډ ْٹچمَيدٌَٔى»،ٍ(وٕـ1390ٛ ،167.)
َْٕځ ٙپڄ ٵَأىيسجئڄ ډٶًُڇ ٔټ ٍث ثٕيٍوڀ ٌّيا ََ .إز َمٕه ٍډٚبث َڈ ډٶًُڇ ََ
ٓډٛ ،(َمبن ٽىي ٝيٷ ُٓډٚبث ډًاٍى َث سب ًٙى164ٓډ ٍوٕـ .)َٕؾ ٵَآٔىي أه ٍى ځًٔي
ٓډ ٍثپب ،َىٔڂ ٹچمَي ٍث ٹچمَي ٔټ ُا ٌٍځ ىي ،ٌٍإشٮب ىي اوٖبن .وٕٖز ٍٽب ٍى ٓ١َيٍسسب ځَٕى
ٌّيا ثب ٓيڅ .ثَٕي ٌّيا ٍثٓډ ىٕز ٍث ِْٕؿ ٍؿآٔي؟«ٕوه َىڂبڇ ٍث ٍٽ ثبئٍڈ أه َث َٓمڂ
ٓډ إٙب ٔوٶ ډًٍى ٍى ِْٕؿ إٙب ُا ځٶشهٌٍإشٮب َډڂ وٕٖشٕڈ َٕؾ ٝبكت كبڃ أه ثب ي ،ىاوٕڈَٓٔب
ٌدئي ثب ٍيػ َٕؾ ٍث ٍإٙب...ٽ ْثَاوياٍوي س٦بثٸ ٓاٝچ َْب»إشيالڃ َىٔڂ ٥َٳ ُا ٍوٕـ .)(َمبن
ٓډُ َاځ ٍٽ ٽىيٌٍإشٮب ي سٺٖٕڈ ْبَٝٵ ٍو ،ثًى ػُبن ډى٦جٸ ي ىٹٕٸ ثبُومًى ثبن،ىٕز أه ُا َٓٔب
ُثبن ٍَم أهٓوم يػًى ډشٶبير َْبٛ ،(َمبن ىاٙز163ٓډ اٽىًن ْي .):دَٕي«كٺٕٺز ٔد
ٌٍإشٮب ُا ّٓٽَډشل ٌٕذب ؿٕٖز؟ٔټ ٍى ثَْٚ؛ ٔوٶ ٍث ٓٹٕب اٹٖبڇ ي ٫اوًا ي ډَٕڄ ْډؼبَُب ،َب
ډؼمً٭ :ٽالڇ٘ٔآٍا ي ىځَځًن ي سٚئي ٍٕوىًٍاو ي ٍٙب٭َاو ًول ٍث ٍٽ َْٚث ٤ٍياث ُا ْا ٍ
الُڇ ي ٓٹبوًو ي طبثز َْاډ آىډٕبن َ٪و ٍى ،ډيايڇ ي ٓ٥ًالو ٽبٍثَى ُا ٔد ،اٽىًن ي إز؛ ٌٙي
ٓډ ٫االسجبومبٔي»ٛ ،(َمبن165ٓډ ٍٕسًػ ٍځًو ثئه ٍا كٺٕٺز ًٍْٝ ٍٕبهشب ٍوٕـ .)ٓيڅ ٽىي
آو ْي َ٪و ُاَبَٝٵ ىاٍى يػًى ٍـ«إز ٹيٍر ٍث ٌاٍاى»ٓډ يػًى ٍث ٍؿڂًو كٺٕٺز ٔد ؛آٔي؟
«ٓډ ٨كٶ ىٔڂَان سٮَ١بر َثَاث ٍى ٍا هًى ْٵَى ََ ٍسبآوؼبٽ٭ٺڄ ،ٓ٥جٕٮ ٤َٔٙا سلز ،ٽىي
ٓډ ٍثپب ٍٔب ي ٓٔىيٍي ٹٞي ٍث ًب٭ميس ٍا َّپسٶ ًٌٹ ٔبَٕسإط سلز ،كبڃ ٭ٕه ٍى ،ٓآىډ ٓيڅ .ځَٕى
١َيٍر ي ډالڃَبأه ُا ي ٽىي ُٓويځ ٍّچځ ډٕبن ٍى ي ٓاػشمب٭ ًٍٝر ٍث إز ډبٔڄ ،ُٓويځ ْ
ٓډ َ٪و ٍث ٍٽ ىاٍى ىوجبڃ ٍث ٍا ٓ٦َٔٙا ٝچق دٕمبن إز.......أه ٘آٍاډ ي ٝچق ډلشبع ٍيٍٕي
- 7. 11
تاريخيسيردرتأملي:شىاختبرٌارادتأثيررسًليرسًل//پًريًوسيآريا
الُڇ ْا ٍٕسٖم ي سٮَٔٴ .... :إز كٺٕٺز ٍث ٓٔډٮمب ډٕڄ َمبن ٽٖت ػُز ٍى ځبڇ ووٖشٕه
ا ُا ٍثَهًٍىا ي ٫االسجبٓډ ٫اثيا ًٍاډ ي إٙب ْثَا ٭بڇ ٍ٭شجبٍث ِٕو ُٓثبو ٍْٹبوًوڂٌا أه ي .ځَىى
ٓډ ٍثَٹَا ٍا كٺٕٺز ٹًاوٕه ووٖشٕه هًى ٍوًثٕبُى»ٛ ،(َمبن123.)
ٍْإشب ٍى ػُز ٔټ ُا كٺٕٺز ٔد«ٹيٍر ٍث ډٮ٦ًٳ ٌاٍاى»ْثَا اډب ،إز«كٺٕٺز ّهٕسٮ»
ٍثچپ وٕٖز؛ ٓٽبٵ َمٕه«ٓډ ٍهٞز ٓآىډ ٍث ٍآوـٍا هًى ٍٽ ُْدَىا هٕبڃ ُا كبڃ أه ٍث سب ىَي
ډبڅټ«ٓكٺٕٺ»إز ًٓٙٵَاډ ٤ٵٺ ي ٤ٵٺ ،ثياوي ىٕز أه ُا»ٛ ،(َمبن162ًٓٙٵَاډ )؛
ٌٍإشٮب.َب«ٌٍإشٮب ،أڈ ٌثَى ٔبى ُا ٍا ثًىوٚبن ډًًَڇ ډب ٍٽ َٖشىي ٓسًَمبس كٺبٔٸٍٽ َٖشىي َٓٔب
اوي ٍځٚش ٍډٸ ٓث ي ٌٵًَٕى إشٮمبڃ ٣َٵ ُا»ٛ ،(َمبن165ٍوٕـ َ٪و ُا .)«سَٔه وبة ي ياالسَٔه
ٓډ ډمپه ٍثبي أه ثب ُٓويځكٺٕٺز ٍث ٍثبي وٕبُډىي اوٖبن .إز كٺٕٺز ډبڅټ ٓآىډ ٍٽ ځَىى
إز»ٛ ،(َمبن103ْثَا ٓٙسال ََ ي ٘ٔوٕبَُب ْثَډجىب إز اوٖبن ٫اهشَا ٙىبهز اي ْثَا .)
ٔومب ياٹٮٕز ي ٙىبهز ډٕبن ٓ١َيٍس ىاىن وٚبن،(ٕٕؼًٔټ إز سَىٔي ډًٍى ٕ٘د ُا ٓ1388،
ٛ115ٹيٍر ٌاٍاى ٔټ ٤ًٕس ٍٽ إز ٓٔوَٕيَب ُا ياكي ْا ٍُډٕى ُٓويځ ٽڄ ٍوٕـ َ٪و ُا .)
،ِ(إذٕىپ إز ٹيٍر ٍث ډٮ٦ًٳ ٌاٍاى ٍآطب ُا ٓٔپ َڈ ٙىبهز ي اوي ٌٙي هچٸ َْٚٱَٕث1388:
209ي210ٓډ ىٍٕز ثىٕبن ُا ٍا ٙىبهز ٍٽ إز ٌاٍاى ٔد .)ًٍٙدىُبي َڈ ي ٍوٕـ َڈ .ٽىي
َث ډٺيڇ ٍا ٌاٍاى ،ىي ََ :ىاٍوي ٙىبهز ي ٌاٍاى ډىبٕجبر ٌٍىٍثب ًَٖم ي ٍډٚبث ْالٽبډ ٓو٪َٔبس
ٓډ ٙىبهزٓډ ٌاٍاى ّٓچسؼ َمبن ٍا ٙىبهز ًٍٙدىُبي اډب .ىاوىي.ٌاٍاى ٍٕبهش ٍا ٙىبهز ٍوٕـ ي ىاوي
ٓډ ٌاٍاى ٍث ٍا اٝبڅز ىي ََډ ٫َٵ ٍا ٙىبهز ي ىَىيٓٓډ ثب٭ض ٍٽ ٍْٽب ،ىاوىئٍَ٪و ًٙى
ډًٍى ډٖشٺڄ ي ډؼِا ٌدئي ىي ٍډظبث ٍث ٍا ٙىبهز ي ٌاٍاى ٍٽ ٖٓٽ ډٕبن أه ٍى .ًٙى ٥َى ٙىبهز
.ٽىي ًٌػچ ُډمشب ي ډُڈ ٍٵچٖٶ ٭بڅڈ ٍى اي َ٪و ٍٽ ٙي ثب٭ض َمٕه ي ثًى ِػٕم ،ىاى ٍٹَا سلٺٕٸ
2.ج٘وش ٍٗل٘بم
أي أه ٍوٕـ ي ًٍٙدىُبي ي ًٍَٔٽڂ ٓٽډبوىي ،ػُبن ِػ ِْٕؿ ٍٽ ٽَىوي ياٍى ٍٵچٖٶ ٍا ٌ
ٓډ ،ٌاٍاىَث ،ِػٕم .ىاى ٤ٖث ٍا ٌأي َمٕه ِػٕم ئچٕبڇ .ثبٙي آن ٍى َډًط ٔب ٙىبهز ْډجىب سًاوي
ّڄمډپ ٙىبهز ٍى ٍا ٌاٍاى ي هًإز ،ًٍَٔٽڂ ٓٽ ٬١ًډ ٍْإشب ٍى ي ،ٍوٕـ ي ًٍٙدىُبي هالٳ
ٓډإز ډٮشٺي ِػٕم .ىاوٖز«او ْډًاٍى ٍىٓوم ٖبنٌَُث ٭ٺڄ ُا َٝٵب ،كٺٕٺز ٽٚٴ ْثَا سًاوي
ٵَٝز )(َُٔا ځَٕى؛ ٕ٘د ٍى ٍا كپڈ سٮچٕٸ ٌٍا )سًاوي ٓ(وم ،٭ٺڄ ډبوين وبٽبڇ ًٍٝر ٍى ي ثجَى
- 8. اشاراتٌايل/شمار/سال1/بهاريتابستان1131
12
ٓډ ٌٕشبوي اوٖبن ُا ًًٕٓٔىػ ي ْډىي ٌَُثٓ٭مچ ٓٚٔاوي ٝالف ،ْډًاٍى ؿىٕه ٍى څٌا ي ًٙى
ٓډ اٹش٢بٍٽ ځَٕى ٕ٘د ٍى ٍا ٍَٓا اوٖبن ٽىيثبٙي اي ٍَٝٵ ي ًٕى ،آن ٍوشٕؼ(»،ْهَٖي ي َْاٽج
1389ٛ ،100ٓډ ٓٔػب ٍى ٍا ٌاٍاى ي هًإز َٕسبط اي ،سَسٕت أه ٍث .)ٍث ٙىبهز ٔب ٭ٺڄ ٍٽ ىاوي
ٌاٍاى ،ثٕبثي ًْٙاَي وشًاوٖز ٭ٺڄ يٹز ََ ٍٽ وٕٖز ډٮشٺي اي َمـىٕه .ثبٙي ٌٍٕٕي ثٖز ثه
ٓډيٹ ٤ٵٺ ٍثچپ ًٙى؛ ډٮشٺي ِْٕؿ ٍث سًاويٓډ َْٚث سمبٔالر ي هًإز ٓشٍٽ ٽىي ىهبڅز سًاوي
«إٝڄ ٘ځِٔى»ٓډ سٮَٔٴ ٣َٙ ٍٕ ثب ٍا إٝڄ ٘ځِٔى ِػٕم .ثبٙياػشىبة ،ثًىن ٌُوي :ٽىي
ٌُوي ٘ځِٔى ،ثبٙي ٍوياٙش ٓثَُويځ ٓٽچ َٕسبط ٘ځِٔى َاځ .ثًىن ػجَان ٱَٕٹبثڄ ي ثًىن ٌَٔوبد
اػشىب اوشوبة ُا وشًان ٌََځب ِٕو ي ثًى ووًاَيي ،ثَځِٔىٕڈ ٍا ٙٺًٷ ُا ٓٔپ ثبٕٙڈ َِٔوبځ ي ٽَى ة
٘ځِٔى ثب ًٍٝر ىٍأه ،ثبٙي ٍوياٙش ػجَان ٵَٝز ٍٽ ثبٙي ًٍْ٥ ٘ځِٔى ٌََځب َمـىٕه
،ٓ(آًٍثبٔؼبو ډًاػُٕڈ إٝڄ1383ٛ ،11ٓٚځِٔى اڅلبى ٔب هيا ٍث ا٭شٺبى اوشوبة ،ِػٕم َ٪و ُا .)
َٕسإط َڈ .ىاٍى ٍا ٣َٙ ٍٕ ََ َُٔا إز؛ إٝڄٓوم َڈ ،ىاٍى ُٓويځ َث ّٓچٽٍا ٽياڇ َٕؾ سًان
ٍَٔ٪و ٔد .وياٍى يػًى ػجَان ٵَٝز ٍأىپ َڈ ي ،وپَى اوشوبة«ٍثبي ٍث ٌاٍاى»ُٽبٍٕب ٓيٹش ِػٕم
ٽچٕٶًٍى ډظڄ ٓٽٖبو ا٭شٺبى ٍث .ثبٙي إٝڄ ٘ځِٔى ٍٽ إز«،ٖٓٽ ََ ْثَا ي ػب ََ ،ٍَٕٚم
ه ،ٓوبٽبٵ ىالٔڄ ْډجىب َث ِْٕؿ ََ ٍث ا٭شٺبىإز وبىٍٕز ي ٦ب»(Clifford, 1879, P 181)اډب .
ٓډ ٤ٱچ ٓ١َٵ َث ٓډجشى ٍا ٹبوًن أه ِػٕمََ ٍث اوٖبن ٍٽ إز ثَأه ٓډجى ٹبوًن أه َُٔا .ىاوي
،ْهَٖي ي َْ(اٽج ٽىي ٍْهًىىا ه٦ب ُا ٌٙي ٍٽ ْا ٍَِٔى ي ٹٕمز1389ٛ ،104ِػٕم .)
ٓوم ٍٍٵشب ډٮٺًڃ ٤ٵٺ َٚث ٍٽ إز ډٮشٺيي ٽىيٍػىج َثٓډ سبٽٕي َڈ اي ٓٱَٕ٭ٺالو َْب:ٽىي«اٵَاى
َٖشىي ِٕو إشيالڃ ي َسٶپ ډوچًٷ ،َٖشىي َٕؼبن ي ًٍٙ ي ٭مڄ ډوچًٷ ٍٽ ََؿىي»،ِ(ًٙڅش1388،
ٛ204،اي ا٭شٺبى ٍث .)«َ٦ه ٍډُچپ ٍى ٣ًٕٺ ُا َڈ ي ىأٍڈ كٺٕٺز ىاوٖشه ٍث اډٕي ي سمبٔڄ َڈ ډب
ٓډ ه٦ب يځ ٍث ثبٔي څٌا ي ََإٕڈ،َٕٓه٦بس ي ٓىيٕش كٺٕٺز ٓٔٮى ،ىي ََ ٍٽ ٽىٕڈ ٭مڄ ْا ًٍو
ًٙوي ٫اٹىب»،ْهَٖي ي َْ(اٽج1389ٛ ،104ٍث ٤ٵٺ ٽچٕٶًٍى ډبوىي ٖٓٽ ،ْي َ٪و ُا .)
ٓډ ثُب َٕٓه٦بسثََبن َمـىٕه ِػٕم .ىَيوٺي هًى َ٪و ٍث ٍسًػ ثب ٍا دبٕپبڃ ْثىي ٣َٙ َْب
ٓډٓوم ٭ٺڄ ؿىي ََ دبٕپبڃ َ٪و ُا .ٽىيسًاٍډٮٺًالو َاځ ،ٽىي اطجبر ٍا هيا ٭يڇ ٔب يػًى وي
ٓډ ،ثٕىئٕٚڈًٍٝر آن ٍى ٍٽ َٖز هيا ٔب َُٔا .إز ٍٽب ثُشَٔه هيا ٍث ا٭شٺبى ََكبڃ ٍى ثٕىٕڈ
ىٕز ُا ٍا ِٕؿ َٕؾ اډب ،ٽَىٔڈ ه٦ب ډب كبڃ آن ٍى ٍٽ وٕٖز هيا ٔب ،أڈ ٌٍٕٕي كٺٕٺز ٍث ډب
ٓومثب ٝبىٷ ثبيٍډبن َاځ ٍىٍكبڅٕپ ،ىَٕڈٓډ ٍٍٕشڂب ٙيٛ ،(َمبن ًٙٔڈ8،ِػٕم َ٪و ُا .)
- 9. 13
تاريخيسيردرتأملي:شىاختبرٌارادتأثيررسًليرسًل//پًريًوسيآريا
ٍَٔ٪و ،ًٟىٍ٭ ي وٕٖز ٫ىٵب ٹبثڄ اي ىڅٕڄ اډب إز ٌثًى ىٍٕز دبٕپبڃ ْډي٭ب«ٍثبي ٍث ٌاٍاى»ٍا
ٓډٛ ،(َمبن ٽَى ٹچمياى آن ىٍٕز ٍٕسًػ سًان98ډٮٺًڃ ٍَٕٚم َٚث ٍأىپ ثب ًَٖم ْي .)
ٓډ دبٕپبڃ وٺي ٍى ،وٕٖزٖٕو ٍأىڂًو ٍَٕٚم ځٶزىالٔڄ ٓإب َث ًبَٝٵ ٍا ثبيٍَبٔمبن ډب ٍٽ ز
٭ًا٥ٴ ي اكٖبٕبر ،هًإز أه ،ډًاٍى ُا ٍْثٖٕب ٍى ٍثچپ ثذٌَٔٔڈ؛ ي ىَٕڈ ٙپڄ ٠ډل ٓ٭ٺچ
ٓډ سٮٕٕه ٍا ډب ٍثبي ػُز ٍٽ إز،ٓ(آًٍثبٔؼبو ٽىي1383ٛ ،8.)
ٓډ سجٕٕه ٍؿڂًو ٍا ٽَىن ٍثبي ٍث ٌاٍاى ِػٕم ٍٽ ٙي ٍځٶش أىؼب سبا اډب ،ٽىيٍٕبُيٽب ٍأىپ ُ
ډٚمًڃ ٍا ٍْثبي ي ٙىبهز ٍََځًو ِػٕم .إز ٍوڂٶش ِْٕؿ إز ٍؿڂًو ٌاٍاى َٕسبط«ٍث ٌاٍاى
ٍثبي»ٓوم٘ځِٔى ٤ٵٺ ٍثچپ ىاوي؛ٓډ ٍٹَا ٌاٍاى َٕسإط سلز ٍٽ اوي إٝڄ َْبي ٕٓإب ٘ثو .ځَٕوي
ثب ٓيٹش ىَي وٚبن ثشًاوي ٍٽ إز أه ِػٕم ٍَٔ٪و ډُڈ"ٍثبي ٍث ٌاٍاى"ىإٝڄ ٘ځِٔى ٔټ ٍ
ٝبىٷ ي ىٍٕز ٌآډي ثيٕز ٍثبي ٍٽ وًٚى س٢مٕه َاځ َُٔا إز؛ ٝبىٷ ًٍډِث ٍثبي ،ٍيثَئٕڈ
ٓډ َڈ ِػٕم َ٪و ُا ٍثبي .إز َٕؾ ْثَا ًََٕب أه ،إزډٮشٺي اي اډب ،ىٍٕز َڈ ثبٙي ه٦ب سًاوي
٥َٔٸ ُا ٌٙي ثبيٍٽٖت ٍٽ إز«ٍثبي ٍث ٌاٍاى»َٖ َڈ ٝبىٷ ،ٛهب ٤َٔٙا سلز يْثَا ْي .ز
ٓډ ٽمټ ٗا ٍٕٓياوٚىب ُا َڈ َاډ أه س٢مٕهَ٪و ٍى ٍا ٍډٺيډ ىي اي .دَاځمبسٕٖڈ ُا َڈ ي ځَٕى
ٓډًالاي :ځَٕى«َٖشىي ٍْ١َي كٕبر ٍاىاډ ْثَا ٍٽ ٓاَياٵ آن ٍث ٍا ډب ٍٽ إز أه ٍَْٕٚب ٘وٺ
ٽىي َيأز»،ِ(ًٙڅش1388ٛ ،203،ىيڇ ،)«ًٍٍٝى سىُب ي ،ًٍٓٝس ٍى ٌ٭ٺٕي ٔټ،ٓس"ٓكٺٕٺ"
ٍث ًٕٖٓډل ي ٘ثو ٍ١بٔز وشبٔغ ٓسؼَث ًٍ٥ ٍث ي ،ًٙى ٬ياٹ آن ٥جٸ َث ٭مڄ ٍآٔى ََ ٍٽ إز
ثبٍآيٍى(»،َٙٶچ1388ٛ ،159ٓډ س٢مٕه ايڃ ٓئْځ .)هًإز ٍٽ ٽىياوٖبن ٭ًا٥ٴ ي َب
ٓډ س٢مٕه ٓئْځ ىيډٕه ي اي؛ ْوبثًى ٍو َٖشىي اي كٕبر ٍاىاډ ػُز ٍى ٍَٕٚمكٺٕٺز ٍٽ ٽىي
ٵٓوم اوٖبن ٔد .آيٍوي ٓثبٍډ ٍث ٓٚثو ٍ١بٔز ًأياوشوبة ٍا ٱَٕډٮٺًڃ ي ٱَٕډٶٕي ٙٺًٷ سًاوي
وٚبن ِػٕم ،إز إٝڄ ٘ځِٔى ٔټ ٍٽ ،هيا يػًى ٍث ٍثبي ٭يڇ ٔب ٍثبي ٍى ،ډظبڃ ْثَا .ٽىي
ٓډأه ،ٍا دَاځمبسٕټ اٝڄ ِػٕم .ىاٍى اڅلبى ٍث وٖجز َْثٕٚش ٍثٖٕب ٵًأي هيا ٍث ا٭شٺبى ٍٽ ىَي
ٓډ ډٮىب ٍځًو:ٽىي«ٽمټ ٍث ٓډٶًُډ ََ َٕسٮج ْثَا ً٘ٙٽ ُا إز ٭جبٍر .....ٓدَاځمبسٕپ ٍٗي
آن ٍث ٣ًډَث ٭مڄ ْدٕبډيَب ٍَْٕىځ»،ِ(ػٕم1391ٛ ،40اٝڄ أه ٽبٍثٖشه ٍث ثب ٕٔذ .)
ٓډ،َ(ٙٶچ ىَي سً١ٕق ٍا كٺٕٺز ډٶًُڇ سب ٽًٙي1388ٛ ،159أه ٍا ٗا ٝيٷ ٍَٔ٪و ْي .)
ثى ًٍٝر ؿىٕهٓډ ْي:ٽىي....«ٓډ ٍٽ َٖشىي ٓٔآوُب ٝلٕق سًٍٞاري سٞئٸ ،ػٌة سًاوٕڈ
ٓوم ٍٽ َٖشىي ٓٔآوُب ٤ٱچ سًٍٞار .ٽىٕڈ سلٺٕٸډب ْثَا ،ٝلٕق سًٍٞار ىاوٖشه ٓٔٮى سًاوٕڈ؛
- 10. اشاراتٌايل/شمار/سال1/بهاريتابستان1131
14
ٓډ أؼبى ٓ٭مچ سٶبير ٔټٽىي»،ِ(ػٕم1391ٛ ،131َڈ ٝيٷ ډ٦بثٺز ٍَٔ٪و ٍى ٍى ِػٕم .)
ٓډ ؿىٕه:ٍٽ ځًٔي
«،كٺٕٺزٓډ ْا ٍوبډ ٌّيا ََ ٍٽ ٍځًو آنډبٕز سًٍٞار ُا ٓثَه ٍٝهب ،ثڂًٔي ٙمب ٍث سًاوي
ُا إز ٭جبٍر آن ْډٮىب ي«سًاٵٸ»ثب آوُب«ياٹٮٕز»٭يڇ ُا إز ٭جبٍر ٽٌة ٍٽ ًٍ٦َمبو ،
دَاځمبسٕٖز .)(ياٹٮٕز ثب آوُب سًاٵٸډٖچڈ َْاډ ٭ىًان ٍث ٍا سٮَٔٴ أه ََىي ځَأبن سٮٺڄ ي َب
ٓډ،دٌَٔويٓډ ُآٱب ُٓډبو وِا٭ٚبن اډباٝ٦الف ىٹٕٸ ٓډٮى ًٙى ًٕاڃ ٍٽ ًٙى«سًاٵٸ»ي ؿٕٖز
ٽياڇ ،ىَىي يٵٸ آن ثب ثبٔي ډب سًٍٞار ٍٽ ثبٙي ِْٕؿ ياٹٮٕز ُا ًٍ٪ډى ٓيٹش ،ياٹٮٕز ىٹٕٸ ْډٮىب
إز»ٛ ،(َمبن130.)
ٓډ ٍاىاډ ٍأىڂًو ِػٕم:ىَي
«و ثبٔي ٝلٕق ًٍٞس ٔټ ٍٽ إز أه َث ٍ٭بډ ٌ٭ٺٕيأه .ثبٙي ٗا ٍ٥ًډَث ياٹٮٕز ثيڃ ٍٖو
ٓډ ْدَٕي ٍسؼَث سَٔه ډٮمًڃ ثب ٓٹٕب ُا ٍ٭بډ و٪َٔبر َٕٔب ډبوىي ٌ٭ٺٕيُا ٝلٕق سًٍٞار .ٽىي
َٵپ ٍىًٔا ٍْي ٕب٭ز آن ٍث ي ثجىئي ٍا ؿٚمبوشبن .َٖشىي آوُب ثيڃ ٍوٖو ْبكٺٕٺش ًٖٓډل إٙبء
ا ثيڃ ٍوٖو ٔټ ٔب ٝلٕق ًَْٔٞس ٍٽ ىٔي هًإَي ،ٽىٕيدئي ًَىشبن ٍى آن ّعٍډي ٍٝٶل ُ
ٓډُا ٙمب ًٍٞس اډب .آٔي"ْٽبٍَب"ُٕب ٕب٭ز ٔټ ٍأىپ َ(ډڂ إز َٽمش ٓاڅمظى ٔټ ُا آن
ٓوم دٕيا ٍٟسٮب ياٹٮٕز ثب ٍيػ َٕؾ ٍث َُٔا إز؛ سبٕٔي ٹبثڄ َڈ آن اډب )ثبٕٙيُا ٓيٹش اډب ... ٽىي
"ٕٓىؼ ُډبن ٘وٺ"ٹبثچٕز ُا ٔب ،ٕب٭ز"٫اٍسؼب"آن َٵىٓډ ٕوهٓډ ٍىًٙا ،ځًٕٔيسًان
ٓډ ٍْثَىا ٍوٖو ِْٕؿ ٍؿ ُا ٙمب سًٍٞار ٍٽ ىٍٔبٵزٽىىي».)(َمبن
ٓډ َٟٵ ٍٽ وٕٖز ْا ٓډى٦ٺ ٕٓبىځ آن ٍث ياٹٮٕز ثب كٺٕٺز ٣اٍسجب ِػٕم َ٪و ٍثٍثچپ ،ًٙى
،(ٍإڄ إز َس ٌدٕـٕي ٍثٖٕب1391،235ٓډ ٍا ِػٕم ٝيٷ ٍَٔ٪و .):ٽَى ثٕبن ٍأىڂًو سًان
«هٍى ٓكٺٕٺ ٌ٭ٺٕي ٔټ ٓٚثو ٍ١بٔز ٞچز"ٌٽىىي ٓثٕى ٕ٘د ٓٙبٖٔشڂ"ٌ٭ٺٕي َاځ .إز آن
ٕ٘د ٔب اوش٪بٍار أؼبى ْثَا ٌ٭ٺٕي أه ْثَډجىب ٙمب َاځ ،ٌآوڂب ٤ٵٺ ي ٌآوڂب ،ثبٙي ٓكٺٕٺ ٓډٮٕى
ٓثٕىٍأىپ ُا َ٪و ٬٦ٹ ،ٍسؼَث ،ٽىٕي ٭مڄ ىأٍي ٌ٭ٺٕي أه ُا ٍٽ َٓٔب"ٍو ٔب ثبٕٙي ٓ١ٍا ٙمب"،أه
ٓثٕى ٕ٘د ٔب اوش٪بٍارٕبهز هًاَي ٌثَآيٍى ٍا َب»،َ(ٙٶچ1388ٛ ،167ؿىٕه ٍى كٺٕٺز .)
ٓډ ٓكبڅشٍډظبث ٍث سًاوي«ٓهًث»ٛ ،(َمبن ًٙى ٌىٔي َڈ160وشبٔغ ٍث ْا ٌُاويا سب اٽىًن َُٔا .)
َ٪و ُا ٍْثٖٕب ٍأىپ ْډٮىب ،دَاځمبسٕٖڈ َ٪و ُا .إز ٌهًٍى ٌَځ ٍاوش٪ب ٹبثڄ ٔب ډٮٕهٍٔٓ٭چم َْب
«ٝبىٷ»ٍٽ إز أه اوي«ډٶٕي»،(ٍإڄ اوي1391ٛ ،224َڈ ٭چڈ ٍى ٓكش ٍي أه ُا .)
- 11. 15
تاريخيسيردرتأملي:شىاختبرٌارادتأثيررسًليرسًل//پًريًوسيآريا
ٍٽ ٓكبڅش ثب َٔډٲب ًالٽبډ ٍْٕبُيٽب«ٍثبي ٍث ٌاٍاى»ٓډ ٭مڄ إٝڄ ٘ځِٔى ٔټ ٍىٍىٍٽب ،ٽىي
،ځَٕوي ٍٹَا َڈ ٍٽىب ٍى ٓيٹش ِػٕم ٍٚٔاوي ډوشچٴ ْاػِا سَسٕت ثئه .وٕٖز«ٝيٷ»و ٍثبيٓٙب
ُا«ٍثبي ٍث ٌاٍاى»ٓډ س٢مٕه ٍآډ ثب٭ض ٍٽ إز اوٖؼبڇ َمٕه ي ،ٽىىيٍث ِػٕم ٌىٔيځب ٍٽ ًٙى
.ًٙى سجئڄ ٙىبهز ي ٌاٍاى ډىبٕجبر ٍَٕٓث ْثَا ٍْډٮٕب ٭ىًان
ٍَٔ٪و ،ٙي ًَٽ ٍٽ ًٍ٦َمبو«ٍثبي ٍث ٌاٍاى»٘ثو َىٔڂ َمـًنكٺٕٺز ُا ٓاوٖبو ٙىبهز َْب
ثيين إز؛ ٍثَهًٍىا ٓٔومب.ًٙى ٍځَٵش ٌوبىٔي ٔب ًٙى ٌىاى سٺچٕڄ َْىٔڂ ٍث ٙىبهز ٔب ٌاٍاى ٍأىپ
ٓٽ ٓكش ي ًٍٙدىُبي ،ٍوٕـ ؿًن ،هًى دٕٕٚىٕبن ثب ٍٖٔډٺب ٍى ٍا ِػٕم ٓثَػٖشڂ ٍډٖئچ َمٕه
ٓډ وٚبن ،ًٍَٔٽڂٓډ ٍٽىب َىٔڂ ٥َٳ ٬وٶ ٍث ٍا ٥َٳ ٔټ آوُب .ىَيٍٕ ََ َمـىٕه .ځٌاٙشىي
هًى ٍډَسج ُا ٍا ٙىبهز آوُبٓډ دبٕٔه ٍثأه ُا ٽياڇ َٕؾ ِػٕم ٓيڅ ٍيى؛ ثبال ٌاٍاى سب ٽٕٚيوي
ٍٕٓياوٚىب ُا ٓډٶَي١بس اي :ىاٍى ٓ١ٮٶ ٣وٺب َڈ ِػٕم ٍٽ ىاٙز ٍسًػ ثبٔي ٍاڅجش .وياٍى ٍا ٽبٍَب
ٓډ ػَٔبن ياٍى ٍا دَاځمبسٕٖڈ ي ٘ٝيٹ ٍَٔ٪و ،هًى٘ثو أه ُا ٽياڇ ََ ١ٮٴ .ٽىيٓډ َبسًاوي
هش اي ٍَٔ٪و ٍى ٍث،َ(ٙٶچ إز ِٕثَاوڂ ثلض ٍثٖٕب ِػٕم ٝيٷ ٍَٔ٪و ًبًٝٞډو .ًٙى ڈ1388:
162-187ٓډ ٨كٶ َمـىبن ٍا هًى ٓٔځَٕا ِػٕم ٕٓإب ډ٦بڅت ،يٝٴ أه ثب .)ٓډ ي ٽىىيثٕىٕڈ
آن ٍٽٓډ ٍٹَا ٍٝي ٍى َمـىبن َٓٽًسب ٍيٹٶ ُا ثٮي َب.ځَٕوي
3.ج٘وش اس پظ
دَاځمبسٕٖز ؿىي ٍََى ،ِػٕم ًٌْٔث ي َبٽًٕٙيوي ،ثٕٖشڈ ٹَن ايڃ ٍوٕم ي وًُىَڈ ٹَن َاياه
آوُب ٍٽ ْا ٍوپش ډُمشَٔه .وجًىوي ډًٵٸ ؿىيان َاډ أه ٍى آوُب اډب ،ىَىي ٍاٙب٭ ٍا و٪َٔبسٚبن سب
ٓډٓډ ي هًإشىيي اوٖبن ْثَا ٓٔػب ٙىبهز ٍى ثبٔي ٍٽ ثًى آن ثٕبډًُوي ٵٕچًٖٵبن ٍث سًاوٖشىي
اٽظ اډب .ٙي ٹبئڄ ٗا ٍٓياو كٕبرٓډ ػُبن ٥َٳ ٓث ثبُسبة ٍا ٙىبهز ٵٕچًٖٵبن َََ ٍٽ ىاوٖشىي
ٓډ وبىٍٕز ٍا آن ٓاوٖبو ٭ًا٥ٴ ي سمبٔالر ىهبڅز ٍځًو.ٽَى«ٹَين ٍى ٍٵالٕٶ ُا ٍْثٖٕب
ٓاٝچ ٌِٕاوڂ ....ٽىىي ٍٕسًػ ٖٓك سؼبٍة ْډجىب َث ٭بڅڈ ُا ٍا ډب ٙىبهز ٍٽ ٽًٕٙيوي ْډشمبى
ُْدَيا ثچىي ؿىٕهډب ٍٽ ثًى آن َٓٔبثَٕٕڈ ډ٦چٸ ٔٺٕه ي ٹ٦ٮٕز ٍث ٭بڅڈ ُا هًى ٙىبهز ٍى»
، وٕب ًْ(٭چ1385:138ي139« .)ُْثچىيدَيا أه ډٌَت ٓسؼَث ٵٕچًٖٵبنٓ٥چج ٌػب ي َبُا ٍا َب
ٓډ ٓايڅ ٍٵچٖٶ ٔټ ىوجبڃ ٍث ٌٍا أه ٍى آوُب .ثَىوي اٍص ٍث ىٽبٍر ٓٔٮى ػئي ٍٵچٖٶ ٍديي ځٚشىي
ٓډ ًٍٞسث ٍٵچٖٶ أه ٍٽ ٽَىويٍىي أه ٍيځَو ،ثبٙي ډب ٙىبهز ٌىٕشڂب ٔب ٍډى٪ًډ ُا ثَٕين بٔي
- 12. اشاراتٌايل/شمار/سال1/بهاريتابستان1131
16
ٽىٕڈ ٌإشٶبى آن ٓډجبو ٍٕسًػ ْثَا ٌىٕشڂب أه هًى ُا ثوًإَڈ ٍٽ ثًى هًاَي ٓثب٥چ»ٛ ،(َمبن
139ٌِٕاوڂ ي اَياٳ ٓسمبډ ٓٔسىُب ٍث ٍٽ ٽىٕڈ ٜډٚو ٍا َوٶ ٔټ سىُب ثوًإَڈ َاځ .)ٍا ِػٕم َْب
ٽب ُٓثبو ثب ي ٌٍىيثبٽًأه ٍځَؿ .ثجَٔڈ وبڇ ٽًأه ُا إز ٓٽبٵ ،ثَځَىاوي ٍٵچٖٶ ٍث َس ٓٵى ډال
ٓډ وٚبن ٗا ٌّدَي ي ٽبٍوبح ثب ډوبڅٶز ٍى ٍا هًى ٬١ًډثب ٽبٍوخ ُا ٌٍځ ٥َٔٸ ُا ْي ،ىَي
ي سَٔه ًٗٽ ٕوز ٭ىًان ٍث ٽبٍوبح .هِٕى ٓثَډ ډوبڅٶز ٍث ٍځٶش ٕ٘د ٵٕچًٖٵبن ٕٓإب اًٝڃ
ډٕب ُا ،ٵَى سَٔه ډىٖؼڈٓډ ٰٕسجچ ٍا ٓډى٦ٺ دًُٔشًٕٖٔڈ ٍٽ ،ئه ٍكچٺ ٌځَي نٓډ ،ٽَىويهًإز
ٓكش اي .ٽىي سٮَٔٴ َػج ٤ثٖبئ ي ٍٔب١ٕبر ي ډى٦ٸ اٝ٦الكبر ٍيٕٕچ ٍث ٍا ٓ٭َٵ ي ٓ٭چم ډٶبَٕڈ
ٌٍځِاٌٍځِا ډبوىي ٍا ٍٓياوٚىبهش َْبډشٮچٸ ٓسؼَث ٭چًڇ ًٌُك ٍث ٕٓٙىب ُٖٔز ي ٕٓٙم ٭چًڇ َْب
ٓډ،(ٽبٍوبح ىاوٖز1385ٛ ،25ٌٍځِا ثٕه ٍٽب أه ْثَا ٽبٍوبح .)ٝيٹٚبن ٍٽ ،ٓسلچٕچ َْب
ٌٍځِا ي ،اوي ٝبىٷ ىٍكبڃ ي إز ٍسؼَث ُا ٹجڄٌٵُمٕي ٓسؼَث ٥َٔٸ ُا ٝيٹٚبن ٍٽ ،ٓسبڅٕٶ َْب
ٓډٓډ ِٔسمب ،ًٙىَمٕه ْبىٹٕٺ ٽًأه .إز ٕٓإب ٍثٖٕب ٓسؼَث ٍٵچٖٶ ََ ْثَا ِٔسمب أه .ځٌاٙز
ثٕه ُا ٍا ِٔسمبإز يا١ق ٍو ِٔسمب أه ْبٕإب ٍٽ ٍٕبوي ٍوشٕؼ أه ٍث ٍا ِٔسمب أه ٍَٕٓث ْي .ثَى
،(ٽًأه ٓٹ٦ٮ ٍو1392:39-74ي ٍٔب١ٕبر ٝيٷ ي ٹ٦ٮٕز ىاى وٚبن سَسٕت أه ٍث ٽًأه .)
ْي .وياٍى يػًى ٍْ١َي ٝيٷ ٽياڇ َٕؾ ٍى ي اوي ٕىن ٔټ ُا ََىي ،ٕٓٙم ي ډى٦ٸ ٔب ،ٵِٕٔټ
ٕىيډ ٥َٔٸ َمٕه ُاٌىاى ٍث ُثبن ٝبىٷ ي ٍډٮىبىا ػمالر ٍسَػم ٓٔٮى ،ٓٔځَا ٍسؼَث ػِڇ هَْب
ٍٽ ٍآوـ .ىاٍى ُوٕب ٓسَٽٕج ي ٓسلچٕچ ِٔسمب ٍث ْا ٍسَػم ؿىٕه إبٕب َُٔا ٽَى؛ ٗډويي ٍا ٓكًا
ٍٽ ثًى أه ثًى وٚبن كٺٕٺز ٍى ٽًأه«ْبَٝٵ ٓسؼَث كٺٕٺز ي ٓدٕٚبسؼَث كٺٕٺز ډٕبن ِٔسمب
آ ډٕبن إز ِْٔسمبُا ٽٕٚين ىٕز ٍٽ ٍآوـ ي ٍىًٙا وٖجشب ډب ْثَا آن ُا ٽٕٚين ىٕز ٍٽ ٍوـ
إز إٓبن وٖجشب ډب ْثَا ،آن»،ٓ(ٍيٍس1392:248-249ُا ًٍيٵ ٍث ډظال ٵِٕٔټ ٍى ٓيڅ .)
ٓډ ٌإشٶبى ډى٦ٸ ي ٍٔب١ٕبرٌإشٶبى ٵِٕٔټ ُا َڈ ي ډى٦ٸ ي ٍٔب١ٕبر ُا َڈ ٕٓٙم ٍى ،ًٙى
ٓډډٮَٵز سَسٕت أه ٍث .ًٙىٓډ سٚپٕڄ ٍا ٌسىٕي َڈ ٍى ٍٙجپ ٔټ َْٚثوٚبن ٽًأه ٍآوـ .ىَي
ٌٍٽىب ٍى ٤ٵٺ ،ٍأىپ ىيڇ ٍى ،إز ٍدًٕٕش َڈ ٍث ْالاي ٍٙجپ أه ٍٽ ثًى آن ثًى ٌىاىٍسؼَث ثب َب
ٓډ ْي .وٕٖز ٓثبُثٕى ٹبثڄ َٕٱ آن ُا ٘ثو َٕؾ ،ٍأىپ ًٕڇ ي ،ىاٍى ثَهًٍى:ځًٔي
«ډٮَٵز ٔب ثبيٍَب ٍٽ ٍآوـ ٓسمبډٓډ ٌهًاوي ډبسبٍٔن ي ٓػٲَاٵ ډٖبئڄ سَٔه ٕٓ٦ل ُا ،ًٙى
ٹبوًن سَٔه ٍّٳ سب ٍځَٵشإز ْا ٍدبٍؿ ،ډى٦ٸ ي ٠ډل ٍٔب١ٕبر ٓكش ٔب ٓاسم ٵِٕٔټ َْب
ٍڅج سىُب ٍٽ َٚث ىٕز ٍٕبهشىاٍى ٓسمب ٍسؼَث ثب َ٘ٔب(»،ٽًأه1392:66-67.)
- 13. 17
تاريخيسيردرتأملي:شىاختبرٌارادتأثيررسًليرسًل//پًريًوسيآريا
ٓډ اوٖبن ثب ٍ٦ٍاث ٍى ٓاُ٥َٵ ٍا كٺٕٺز ِػٕم ٍٽ ىٔئڈى.ػُبن ثب ٍ٦ٍاث ٍى َىٔڂ اُ٥َٳ ي ٔي
ٓډ َٕسبط كٺٕٺز ي ډٮَٵز ثًىن َْٚث َث ٽًأه اٽىًنٓوم هشڈ ػب َمٕه ٍث ٍٽب اډب .ځٌاٍى،ًٙى
ٓډ ٍاىاډ اي:ىَي
«ٹٖمز ٍى ٍسؼَث ثب ٍٟسٮباو٦جبٷ ثب٭ض ٓد ٍى ٓد ،)اوٖبن (ډٮَٵز ډٕيان أه ْا ٍٕٙكب َْب
ٹٖمز ٘ٔآٍا َٕٕسٲ ي ٌٍىيثبٓىٍيو َْبٓډ آنٍُٗا ،آن ىوجبڃ ٍث .ًٙىډٕبن ٍى ثبٔي ٝيٷ َْب
ٌٍځِا ُا ٓثَهٌٍځِا ٓثَه ٬ًُٔثبُس .ًٙى ٬ًُٔثبُس ډب َْب،ٙبن ٓډى٦ٺ ٓدًٕٕشڂ َڈ ٍث َ٥هب ٍث َب
ٌٍځِا ٓثبُأٍُبثىاٍى ىوجبڃ ٍث ٍا َىٔڂ َْب».)(َمبن
ََٓډ ٍډًاػ ٓډٚپچ ثب ٭مڄ ٍى ٌځبٙج ٍى إز الُڇ ٍځًو ثئه ،ًٙٔڈي ػَف ٓډٮَٵش ٍپ
سٮئڄٓډ سبٽٕي ٽًأه .ىَٕڈ اوؼبڇ َٓٔبٓډ ٌآُډًى ٍسؼَث ثب ٍٽ وٕٖز ٌٍځِا ٔټ ٽىيٍثچپ ًٙى
ٌٍځِا ُا ٓيٕٕٮ ٍډؼمً٭ٓډ ډلټ ٍسؼَث ثب ٍٽ إز َبٍ٦وٺ دىغ ٓٔځَا ٍسؼَث ْثَا ْي .هًٍى
ًٕڇ ٭٦ٴ ٍ٦وٺ ٍٽ إز ٹبئڄ ٭٦ٴ«و٪بڇ ٍث ػمالر ُا ٓډٮىبٙىبهش ِسمَٽ َٕٕسٲ.إز ػمالر
ٓسلچٕچ طىًٔز سَٽٕت )ٓ(ٔٮى ٍٙىبٕبو ٍٗي ٓٔځَا يكير ....،ٓؿُبٍډ )(ي-ٓسَٽٕج
إز(»،ٽًأه1388ٛ ،100ٓسلچٕچ ِٔسمب ،سَسٕت ثئه ٍٽ )؛-ُا ٍځٶش ٕ٘د ًٌٕٙ ٍث ٓسَٽٕج
ٓډ ډٕبن.ٍيى
ٌٍځِا ُا ي ػمالر و٪بڇ ٍث ػمالر ُا ِسمَٽ َٕٕسٲ ډًٍى ٍى ايؿىٕه ډٮَٵز ٽڄ ٍث َب
ٓډ:ځًٔي
«ٓډ ٜٕسٚو أه ٍث ډبٔټ ْ٭بى ًٍ٥ ٍث ٍػمچ ٔټ ٽڄ ٓكش ٓ٭چم ٍَٔ٪و ٔټ ٍى ٍٽ ٍٕٕڈ
ٓډ هيډز ٓسؼَث ْډٮىب ډٖشٺڄ ٍاثِا ًٍٝر ٍث ٍٽ إز ٌٽًسب ٍثٖٕب ډشه،َ٪و ډًٍى ٍَٔ٪ٽىي....و
ٓډ آوُب ُا ََٔټ ٍٽ ....إز ٓٵَاياو ٓډٚبَيس ٓ٥َٙ ػمالر ډٖشچِڇٓډٚبَيس ٤َٔٙا َاځ ځًٔي
هبٍَٔ٪و سىُب ...اډب .ىاى هًاَي ٍم ٓٝهب ْا ٌډٚبَي ٍئياى ًٍٝر أه ٍى ،ثبٙي ٍثَٹَا ٓٝ
آوُب ُا ََٔټ َاځ .إز ٓډٚبَيس ٓ٥َٙ ػمالر أه ډٖشچِڇ إز ّڄٽ ٔټ ثٖبن ٍٽ ًٍډٌٽ
ٍٽ وياٍى يػًى ٓثٕبو َٕؾ آن ثب ٍُډًاػ ٍى اډب ،إز وبىٍٕز ٍَٔ٪و ،كبڃ أه ٍى ،ىٍآٔي وبىٍٕز
ا ٔټ ٽياڇإز ٓوبىٍٕش أه َٞډٺ ،ٍَٔ٪و ٌىَىي سٚپٕڄ ػمالر ُ»ٛ ،(َمبن103.)
آن َڈ ،ٍځَٵش ٍٹَا ٍٟسٮب ٍى ٍسؼَث ثب ٍٽ ْا ٌٍځِا ْثىي ًٍٝر ْثَا ،ډظبڃ ًٍ٥ ٍث َُٔا
ٓډ ٽًأه .ٍٟسٮب ٫اډشىب ٹبوًن َڈ ،إز الُڇ ٌٍځِآډ كبڅز أه ٍى ځًٔي٫اډشىب ٹبوًن ٓكش سًان
ٽَى؛ ٠وٺ َڈ ٍا ٠سىبٹٓډ ثٕه ُا ٍٟسٮب ،َڈ ًٍٝر أه ٍى َُٔآيٹش ،ًٍٝر ََ ٍى .ٍيى
- 14. اشاراتٌايل/شمار/سال1/بهاريتابستان1131
18
ٓډ ٕ٘د ٍسؼَث ثب ٓ١ٍسٮبأه ډپبوٕٖڈ ډًٍى ٍى ٽًأه .إز الُڇ ډٕيان ٍى ٝيٷ ٬ًُٔثبُس ،آٔي
ٓډ ٬ًُٔثبُس:ځًٔي...«ډٕيان أه ٽڄ[ډٮَٵز ٍٙجپ]ْىاٍا ،ٍسؼَث ٓٔٮى ،ٗا َُْډ ٤َٔٙا َ٥هب ٍث
ٽ إز ٓٞوبٹ ؿىبن ّهٕسٮٍسؼَث ٔټ ثب ٍُډًاػ ٍى ٍٽ َٕ٘د أه ٹجبڃ ٍى ُْٔبى ٭مڄ ْآُاى ٍ
( آډي هالٳContrary Experienceٌٍځِا ٍؿ )ىاٍى يػًى ،ٽَى ٓثبُأٍُبث ثبٔي ٍا َٓٔب(»،َمبن
ٛ67.)
ٍٽب ٍى ،اوي ٓ٭مچ ْډٮٕبٍَب َٓمڂ ٍٽ ....ي ي١ًف ،ٌٵبٔي ،ٕٓبىځ ډبوىي ٓٔډٮٕبٍَب ،اي َ٪و ُا
ًٹ َاځ ډظال .إز٘ثو إز الُڇ ،ٽىٕڈ ٓثبُثٕى ٍا ډى٦ٸ ي ٓ١ٍٔب اوٕهَڈ ٍا َْىٔڂ ُٔبى َْب
ٓډ ٌإشٶبى ٹًاوٕه أه ُا ٭چًڇ ٍَم َُٔا ٽىٕڈ؛ ٓثبُأٍُبثي ډى٦ٸ ٍث ٍٽب ٕٓبىځ ْثَا ډب څٌا .ٽىىي
ٓوم ىٕز ٍٔب١ٕبرٓډ ػب َمٕه .ُوٕڈٝيٷ ٬ًُٔثبُس .ىٔي ٽًأه ٍٚٔاوي ٍى ٍا ِػٕم ْدب ٍى سًان
ٙجپ ٍىٙىبهز ،ٵٕچًٖٵبن اٱچت ْثَا ٍٽ ىٔئڈ .ډبٕز سمبٔڄ ي ٌاٍاى ي هًإز ٬سبث ډٮَٵز ٍ
ٍي أه ُا ي إز ػُبن َثَاث ٍى ٓاوٶٮبڅ كبڅز ٔټ«ٍثبي ٍث ٌاٍاى»ٓوم ِػٕمٌډلييى ٍى سًاوٖز
ي ٓٵى ٓ٩څلب ٍث ٽًأه اډب ،ځٶز دبٕن أَاى أه ٍث ْكي سب ِػٕم ؿىي ََ .ٹَاٍځَٕى ٙىبهز
وٚب ٓٵچٖٶٓډ نٓٔسًاوب ٍث َڈ ٍثچپ ،وٕٖز ٓاوٶٮبڅ ٙىبهز ٍٽ ىَيٍث َڈ ځَىى ٓثَډ اوٖبن َْب
،ِػٕم .ػُبن«ٍثبي ٍث ٌاٍاى»ٓډ ُٽبٍٕب ٓيٹش ٍاآن ّڄك ُا ٭ٺڄ ي ثبٙي إٝڄ ٘ځِٔى ٍٽ ىاوٖز
،ٍٗٽب ُا َْىٔڂ ٔٮيث ٍى ٽًأه .وٕٖز ډ٦َف ي١ٮٕز أه ًالًٝا ٽًأه ْثَا اډب .ثبٙي وبسًان
ٙ ٙىبهزٓډ ٍٹَا ٓايڅ ٍٵچٖٶ ٍى ْي ُا ٕ٘د ٍٽ ٍا ٕٓىبثب اي .آيٍى ٙىبهز ًٌُك هًى ٍث ځَٵز
ٍَٔ٪و ٥َف«ٌٙي ٓ٥جٕٮ ٕٓٙىب ډٮَٵز( »Naturalized Epistemologyَڈ ٍا ٕٓٙىب ٙىبهز )
ًٌُك ُا ٓٔپٓډ ٍَٕٓث ٍا آن َْٚث ٘ىاو ٍٽ ىاوٖز َٓٔب:ٽىي«ٕٓٙىب [ډٮَٵز ٓٔځَا ٥جٕٮز
ٙىبهز ،]ٌٙي ٓ٥جٕٮٓوم ٥َى ٍآډ سلچٕڄ ٓسؼَث ٍٕٓياوٚىب ٍث ٍا آن ٍثچپ ٽىيٍث هًى ،٭چڈ .ثَى
ٓډ ډبَٕ٘د ٍوشٕؼ ٍى ي إز ََ٩ًا ُا ډب سلَٔپبر ٍث ٣ًډَث ػُبن ٌٍىٍثب ډب ا٥ال٭بر ٍٽ ځًٔي
ٛ ،(َمبن إز ٭چڈ ىٍين ُا َٕٓٚد هًى ٍوًث ٍث ٍٙىبٕبو ٙىبهز105.)
ٙپ ٍؿڂًو ډٮَٵز ٍأىپ ،ْي َ٪و ُا ،ٔدٓډ ڄًٌُك ٍث ُثب ،إز ِْٕؿ ٍؿڂًو ي ځَٕى
ٓډ ياٍى ٍا ٌاٍاى َڈ ِػٕم ٍٽ ٓٔػب ،ځَىى ٓثَډ ٓسؼَث ٍٕٓياوٚىبٍٽب ٍى ٍٽ ْا ٍوپش ىي .ٽَى
ٓوم ثٕبن ٓيڅ إز يا١ق ٽًأهٓٽبٵ ٓډٮَٵش ٍٙجپ ثًىن ډىٖؼڈ َٝٳ ًالاي ٍٽ إز أه ًٙى
ُٕثب ٍا ډٮَٵز ٍٙجپ ٍؿڂًو ٍأىپ اوشوبة ْبٕطبو ،إزٍځَأبو ٭مڄ ْډٮٕبٍَب ٬سبث َٝٵب ٽىٕڈ ُْب
ٓډ اٽىًن .إزسبطَٕار ٙىبهز ي ٌاٍاى ٍٽ إز ٌىاى وٚبن ي١ًف ٍث ٽًأه ٍٽ ځٶز سًان
- 15. 19
تاريخيسيردرتأملي:شىاختبرٌارادتأثيررسًليرسًل//پًريًوسيآريا
ٓډ ثََڈ ٓډشٺبثچسلز ي َډًط َڈ ٙىبهز ،إز ٙىبهز ٬سبث ٌاٍاى ٍٽ ٌُاويا َمبن ٍث ي ځٌاٍوي
ثب ٓٙىبهش ٍُډًاػ ََ ٍى ي ٙىبهز ََ ٍى .إز ٌاٍاى ٤سٖچي ٌاٍاى ٍا ٍډٖئچ ُا ٓٚثو ،ػُبن
ٓډ ٌ٭ُي ٍث َْٚث هًإز.ځَٕى
ٍٽ ٓډٶَي١بس ُا ٽياڇ َٕؾ ٍث اي .ىاٍى ٫ً١ًډ أه ٍى ٓٝهب اَمٕز ٍػىج ؿىي ُا ٽًأه
ي ډٖشلپڈ ْا ٍٚٔاوي ٽًأه ٍٚٔاوي َىٔڂ ٥َٳ ُا .وياٍى ُوٕب ،ىاٙز الُڇ ٗا ٍَٔ٪و ْثَا ِػٕم
ٓډ سبة ٍا اوشٺبىَب ٍٽ إز ٓٵىآيډلپڈ ؿىيان اوشٺبىَب ثب ٍُډًاػ ٍى ِػٕم ٍٽ ٓكبڅ ٍى ،ٍى
ٓډ ٫َٙي ډوبڅٶبن ٹچت ُا ٽًأه .وٕٖزٍٚٔاوي ٍث ي ٽىيٓډ ٗهًى ٓأؼبث َْبٍيَچ ٍى ْي .ٍٕي
ٓډ ًٕاڃ َُٔ ٍا ډوبڅٶبن ٓډجبو ي ىالٔڄ ايڃٓډ آوُب ٍٽىب ُا ِػٕم ٍٽ ٓكبڅ ٍى .ثَىأه ٍث .ځٌٍى
ٓډ ىالٔڄؿَا ٍٽ ٵُمٕي سًانٓٽٖبو .ىاٍى ُْٔبى دَٕيان ي ٌثًى ٍځٌا َٕسبط آوـىبن ٽًأه ٍٚٔاوي
ٍٚٔاوي دبسىڈ ي ىًٔٔيًٕن ډبوىيٓٵٕچًٖٵبو آوُب ْىي ََ ٍٽ ىاىوي َٗځٖش ي ٤ٖث ٍا ٽًأه َْب
(َِڃٕ ډبوىي ٓٵٕچًٖٵ َىٔڂ ٥َٳ ُا .اوي ايڃ ٍىٍػJohn R. Searleَډشبط ًبَٝٵ ٍأىپ ٭چَٕٱڈ ،َڈ )
ى ،وٕٖز ٽًأه ُآډ اوؼبڇ ٓٙبٔبو ْٽبٍَب ٍُډٕى أه ٍٓډ سَسٕت أه ٍث .ىَيٍا ْا ٌّدَي ٍٽ ثٕىٕڈ
ياٍى ٵٕچًٖٵبن ٍٚٔاوي ٽبوًن ٍث ْي ٥َٔٸ ُا ي ٍٕٕي ايع ٍث ٽًأه ىٕز ٍث ،ٽَى ٫َٙي ِػٕم ٍٽ
.ٙي
4.ٕگ٘ز ًِت٘ج
ٹجڄ سب ٍٽ ىٔئڈ ي ٽَىٔڈ ٍَٕٓث ډًٍى ُٓډبو ٌٍىي ٍٕ ٍى ٍا ٙىبهز ي ٌاٍاى ډىبٕجبرٓاُٽ
ٓډ َْٚث سمبٔالر ي ٌاٍاى َث ٤ډٖچ ي ډٖشٺڄ ًٌُك ٍا ٙىبهز ٵٕچًٖٵبن ،ًٍَٔٽڂَ٪و ُا .ىاوٖشىي
ي ًٍٙدىُبي ،ًٍَٔٽڂ ٓٽ ٕٔذ .إز ه٦ب ُآٱب ٙىبهز َث ٭ًا٥ٴ ي ٌاٍاى َٕسبط ٍََځًو آوُب
ٓډ ٍا ٍوٕـٓډ ٕ٘د َ٪و أه سٮئڄ ػُز ٍى ٍٽ ثٕىٕڈؿ ٽبٍٙبن ٜٔوٺب ٍث ٍسًػ ثب اډب ،ٍيويىيان
ٍَٔ٪و ِػٕم ثٮي ٍډَكچ ٍى .وٕٖشىي ډًٵٸ«ٍثبي ٍث ٌاٍاى»ٓډ ډ٦َف ٍاٍى ٗا ٓٽچ اًٝڃ ٍٽ ٽىي
ْي ٍٚٔاوي ٌَٗٔد ٍالُډ ٍٽ ٓو٪َٔبس َىٔڂ ٓيڅ ،إز ٓدٌَٔٵشى ٙىبهز ي ٌاٍاى ډىبٕجبر ډًٍى
ٹبثڄ ي ىٍٕز دبٕن ٔټ ٓٽچ ٣ً٦ه ،ىاى ٍاٍائ ِػٕم ٍٽ ٍآوـ .وياٍوي ٓٵچٖٶ ٍيػ ؿىيان َٖشىي
إز ٙىبهز ي ٌاٍاى ډشٺبثڄ سبطَٕار ډًٍى ٍى ٌَٗٔدي ػٌة ٽًأه ىٕز ٍث ْثٮي ځبڇ ٍى ٍٽ
ٓډ ْثىي ًٍٝرٜوٺ ٽًأه .ًٙى١ٮٴ ي َبٍث ٗا ٍٚٔاوي ىڅٕڄ َمٕه ٍث ،وياٍى ٍا ِػٕم َْب
ٓډ َْٕدٕڂ ٍٵچٖٶ ْىوٕب ٍى َٕٵَاځ ًٍٝرٓډ ،ايٝبٳ أه ثب .ًٙىَث ٙىبهز ٍو ٍٽ ځٶز سًان
- 16. اشاراتٌايل/شمار/سال1/بهاريتابستان1131
20
ډٖچ ٌاٍاىٓډ ٽالٕٕټ ٵٕچًٖٵبن ي ٣ٕٺَا ٍٽ ٍآوڂًو ،إز ٤َث ٤ډٖچ ًالٽبډ ٌاٍاى ٍو ي ،ځٶشىي
ٓډ ٍوٕـ ي ًٍٙدىُبي ٌْٔي ٍث ي ًٍَٔٽڂ ٓٽ ٍٽ ٍآوڂًو ،إز ٙىبهزٓډشٺبثچ ٤ٍياث ٍثچپ ،ځٶشىي
ٌٍاٙب ٌاٍاى َث ٙىبهز َٕسبط ٍىٍػ ي ًٌول ٍث ٍوًٙشب أه ٍى .ىاٍى يػًى ىي أه ثٕهَٓٽًسب َْب
ٌٙيثىٕبن ُا ٓٔپ اٽىًن ٍٽ ىاٍى ٓٹيډش ؿىبن ٓٵچٖٶ َٟٵ ٕ٘د ٭ىًان ٍث ٍډٖئچ أه .إزَْب
ٓډ ٙپڄ ٍا ډب َسٶپٍث .إز ٌوٚي ٍَٕٓث ،ثبٔي ٍٽ ٍځًو آن ٙىبهز َث ٌاٍاى َٕسإط ٍډٖئچ اډب .ىَي
ٍى ٍځَؿ ٍٽ إز ًَٽ ٙبٔبن دبٔبن ٍى .إز ٌٙي ٍدَىاهش ٍيػ أه ٍث ٍوًٙشب أه ٍى ىڅٕڄ َمٕه
ٓډ اډب إز ٌوٚي ْا ٌٍاٙب ئشڂىٚشبٔه ٍث ٍوًٙشب أهأه ٍى َڈ ٍا اي ٍٚٔاوي ُا ُْٔبى ٘ثو سًان
ٓډ َاډ أه ًدَس ٍى ي ٽَى ْثىي ٍىٕش ػُزي ٽًأه ُا َډشإط ٓ٥َٵ ُا ٍٽ ،َڈ ٍا َِڃٕ سًان
.ٽَى ياٍى ٍٕ٢ٹ ٍى ،إٓشٕه ي ئشڂىٚشبٔه ُا َډشإط ٓ٥َٵ ُا ي إز ىًٔٔيًٕن
هٌبثع
1.إذٓڅ ،ِٕىپ)1388(ٍوٕـ ٍ٘ٔٵَى ،.ايڃ ؽ ،ِډَٽ ،سَُان ،ٍْٔب ٓيڅ .ٍ ،
2.ٓٵبٍٕبو ْهَٖي .٫ ؛ .ٍ ،َْاٽج)1389(،«دبٕپبڃ ٍٕ٥َٙ ُا ِػٕم ئچٕبڇ ََٔسٺ ْاوشٺبى ٍَٕٓث»،
ٹجٖبرٗ55ٍثُب ،
3.ڇ ،ٓآًٍثبٔؼبو)1386(،«ِػٕم ئچٕبڇ ٌىٔيځب ُا ٍْىٔىيا ٍآطب»ٍٵٞچىبډ ىي ،سَُان ،ا ډ٦بڅٮبري ٕالڇ
ٕٓٙىب ٍيان.ُډٖشبن ي ِٕٔدب ،ا ٗ،ا ٓ ،
4..ڇ ،ٓآًٍثبٔؼبو)1383(،«ِػٕم ئچٕبڇ ٌىٔيځب ُا أمبن ٍٕسًػ»،سَُان ،َ٘دْيٓٵچٖٶ َْب-ٓٽالډ،
ٗ19.ٍثُب ،
5.ي ،ِػٕم)1391(،دَاځمبسٕٖڈؽ ،ٓٵََىڂ ي ٓ،٭چم سَُان ،ٍٕٙئبن .٫ ،4.
6.َْاٽج .ٍ ،ٓٵبٍٕبو ٫؛ ،ْهَٖي)1390(«ا ٍَٕٓثيػًى اطجبر ٍى دبٕپبڃ ْثىي ٣َٙ إشيالڃ ْوشٺبى
هيا»،سَُان ،ٓٵچٖٶ ْدْيَُٚب-ٓٽالډٕبڃ ،12ٗ ،3.
7.ثَسَاوي ،ٍإڄ)1391(،ٍوًٙش ٌځِٔيٍإڄ ٕٓإب َْب،سَُان ،ٵَٕيُډىي ٽب٩ڈ ،څٖشَىوبن ،َاځى ٍاثَر ،
.ايڃ ؽ ،ئٖشب َُډ
8.ٍ ػبن ،َٕڃ)1392(،ًَه ٍث ٌٽًسب ْىٍآډيُس ،ًٕٓٔٶ ډلمي ،.ايڃ ؽ ،ٓو ،َان
9.َدٕش ،ٕٕؼًٔټ)1388(ىٍٔيا سب ىٽبٍر ،.ايڃ ؽ ،ٓو ،سَُان ،ٌآهًويُاى ٍ١ب ډلمي ،
10.ٓا ،َٙٶچ)1388(دَاځمبسٕٖز ٍؿُب.ًٕڇ ؽ ،ِډَٽ ،سَُان ،ٓكپٕم .ڇ ،
- 17. 21
تاريخيسيردرتأملي:شىاختبرٌارادتأثيررسًليرسًل//پًريًوسيآريا
11.ْا ،ًٍٙدىُبي)1392(ٍٍٚٔؿُبٍځبو َْبٍٓٽبٵ ىڅٕڄ اٝڄ.ايڃ ؽ ،ِډَٽ ،سَُان ،ٍْٔب ٓيڅ .ٍ ،
12.ْا ،ًٍٙدىُبي)1392(،اوٖبن ٥جٕٮز ثبة ٍى.ايڃ ؽ ،ِډَٽ ،سَُان ،ٍْٔب ٓيڅ .ٍ ،
13.ًِٙڅش . ْا .ٓا ، ٓد .ْى ،ًِٙڅش)1388(،ؤًه ٕٓٙىب ٍيان سبٍٔنؽ ،ىيٍان ،سَُان ،ىٔڂَان ي ٕٕٴ ،
.ايڃ
14.ٍيىڅٴ ،ٽبٍوبح)1385(ٓډى٦ٺ ًول ي ٍٵچٖٶ ،.ايڃ ؽ ،ِډَٽ ،سَُان ،َډظم .ٍ ،
15.ٓآوشًو ،ٓٽى)1392(،ُثب ٍْډٮمبئشڂىٚشبٔه ٍٵچٖٶ ٍى ًَه ي ن،سَُان ،ٓإموبو ډلميٍ١ب ،
.ايڃ ؽ ،ًٓٹٺٶ
16.ئالٍىن ،ٽًأه)1388(،«ٓٔځَا ٍسؼَث ٭٦ٴ ٍ٦وٺ دىغ».ٳ ،،سَُان ،ثٕه ػُبنًَهٗ، ُډٖشبن ،
28.
17.ٍٓيٍس ي ىًٔٔيًٕن ،ٽًأه)1392(،دَاځمبسٕٖڈ َٕٖډ ٍى.ايڃ ؽ ،ِډَٽ ،سَُان ،ًٍْو .ڇ ،
18.( ًٍٕن ،ًٍَٔٽڂ ٓٽ1374(،«كٺٕٺز ثًىن ٖٓاوٶ»،سَُان ،ډچپٕبن .ڇ ،َ٪و ي وٺيٗ ، ِٕٔدب ي سبثٖشبن ،
3ي4
19.ًٕىثچ .ٍ ،الوئه)1378(،و٪بڇ ي ٍَٔ٪وٕٓٙىب ٍيان َْبؽ ،سَُان ،٘ٔئَا َٚو ،ْډلمي ٕٕي ٕٓٔل ،
.ايڃ
20.كمٕيٍ١ب ،ٓآٍاو ٓډلجًث)1391(،«٣ٕٺَا ٓاهالٹ ٍٚٔاوي ٍى ٕٮبىر ي ٵ٢ٕچز»سَُان ،
،ډشبٵِٕٔټٗ،14.
21.ٍ٘ٔٵَٔي ،ٍوٕـ)1388(،«ٹيٍر ٍث ٌاٍاى»،سَُان ،ًٍٵََبىد .ڇ ،ٍٵچٖٶ ي اىثٕبر ٌډب ٽشبة.هَىاى ،
22.ٍ٘ٔٵَٔي ،ٍوٕـ)1390(كٺٕٺز ،ٵچٖٶٍ،ډٮَٵز ،ؽ ،ََٔډ ،سَُان ،ًٍٵََبىد .ڇ ،5.
23.ٍ٘ٔٵَٔي ،ٍوٕـ)1390(،«ٓٱَٕاهالٹ ْډٮىب ٍث ىٍيٯ ي كٺٕٺز»،سَُان ،ًٍٵََبىد .ڇ ،اٍٱىًن:ٓډجبو
.ډيٍوٕٖڈ َْ٪و
24. Clifford, W.K. (1879), �The Ethics of Belief�, Lectures and Essays, (London:
Macmillan)
25. Muller, Richard A)1985), Dictionary of Latin and Greek Theological Terms
(Grand Rapids: Baker, , s.v.v. �Crede, ut intelligas,��Credo, ut intelligam.�)