1. wateenGebouw!
Klaas de Jong Architectuur en stedenbouw
van vandaag en morgen

2. ‘Wij willen architectuur die bloedt,
die uitput, die wervelt en zelfs
afbreekt. Architectuur die licht
geeft, die steekt, die opensplijt
en verscheurt. Architectuur moet
hol en donker zijn, vurig, gladjes,
hard, hoekig, brutaal, rond,
delicaat, kleurrijk, obsceen,
kronkelig, dromerig, aanlokkelijk,
afstotend, nat en droog.
Levend of dood. Koud – dan koud
als een blok ijs. Heet – dan heet
als een vlammende vleugel.’
Coophimmelb(l)au

3. INLEIDING 5
VAN OPDRACHT TOT OPLEVERING
1 SPIN IN HET WEB 6
Wat doet een architect precies (Van opdracht tot ontwerp)
2 KLODDERS EN KREUKELS 10
De computer als hulpje van de architect (De invloed van de computer op het ontwerp)
3 ZAPPI VEROVERT DE WERELD 14
Professor Eekhout ontwikkelt doorschijnend metaal (Constructies en materialen)
4 SLIMME GEBOUWEN 18
Mensvriendelijk en milieuvriendelijk bouwen (De technische installaties)
VAN WONING TOT STAD
ARCHITECTUUR
5 ALS DE DAG VAN MORGEN 22
Inhoud Wonen in de toekomst (Een woonhuis)
6 ALTIJD NUTTIG! 26
Over parkeergarages en elektriciteitshuisjes (Utiliteitsbouw)
7 WINKELDISCOWOONMUSEUMPARKEERGARAGE 30
Ruimtebesparing en functiemenging (Een multifunctioneel gebouw)
8 VLIEG ER EENS UIT! 34
Luchthavens en andere gebouwencomplexen (Megastructuren)
STEDENBOUW
9 OLLIES EN NOSESLIDES 38
Stadsbewoners en hun pleinen (De inrichting van de openbare ruimte)
10 DUCKSTAD 42
Globalisering en regionalisme (Het ontwerp van een wijk)
11 STADSCHAP OF LANDSTAD 46
De stad barst uit haar voegen (Verstedelijking en netwerken)
12 XXL 50
Koolhaas voor beginners (De toekomst van de stad)
MEER INFORMATIE…
BIOGRAFIEËN 58
BOEKEN 61
TIJDSCHRIFTEN 61
OP HET WEB 62
MUSEA EN CENTRA 63
BRONNEN 63
ILLUSTRATIEVERANTWOORDING 64

4. Parijs
Fractal heel complex en totaal onvoorspelbaar. tische figuur bestaat uit een onregelma- Architecten en stedenbouwers richten
Welk beeld past het beste bij onze tijd? Hoe moet je de vorm van de wolken tig patroon dat zich oneindig herhaalt. onze omgeving in. Maar de ordening die
Misschien wel de fractal. voorspellen? Of het weer? Of een Het heeft verrassende overeenkomsten zij aanbrengen is niet meer vanzelfspre-
Hoe meer we over de wereld om ons verkeersongeluk? En ook ontwikkelin- met de onvoorspelbare fenomenen om kend. De maatschappij verandert zo snel
heen te weten komen, hoe ingewikkel- gen in de samenleving lijken niet te ons heen. Zo kan de wiskundige formule dat niemand er nog greep op heeft.
der die blijkt te zijn. Vroeger dachten voorzien. die bij de fractal hoort de grillige vorm Ook in de gebouwde omgeving lijken
wetenschappers dat je overal een Of zou er in al die chaos een ander soort van een kustlijn verklaren, maar ook de soms de wetten van de chaos te heersen
logische verklaring voor kon vinden, ordening en regelmaat te vinden zijn? schijnbaar chaotische manier waarop en ontwerpers kunnen vaak niet veel
als je maar lang genoeg zocht. Maar De wiskundige Benoit Mandelbrot ont- veel steden zich tegenwoordig ontwik- meer doen dan de ontwikkelingen een
helaas, zelfs de simpelste zaken zijn vaak dekte in 1977 de fractal. Deze mathema- kelen. beetje bijsturen.

5. Inleiding
Wat betekent bijvoorbeeld de toegenomen mobiliteit, met
We razen in volle vaart de toekomst tegemoet. Op allerlei
alle wegen en luchthavens die daarbij horen, voor de inrich-
gebieden volgen de ontwikkelingen elkaar in hoog tempo
op.Wat gisteren nog onmogelijk leek is vandaag de ting van stad en land? En welke vormen en constructies wor-
den mogelijk door de ontwikkeling van nieuwe bouwmate-
normaalste zaak van de wereld. Zo was het maken van verre
rialen en -technieken? Of wat is de invloed van wereldwijde
reizen tot voor kort een avontuur. Nu doen afstanden er niet
digitale netwerken op onze manier van wonen?
meer toe.We stappen in de auto of het vliegtuig en kunnen
elke plek op aarde in een paar uur bereiken. Een ander voor-
Dit boek gaat over de architectuur van vandaag en
beeld is internet: wie had kunnen dromen dat er een wereld-
die van morgen.In elk hoofdstuk wordt aan de hand van
wijd netwerk van computers zou ontstaan waarmee alle ken-
een situatie die iedereen wel herkent, iets verteld over een
nis voor iedereen toegankelijk is (als je tenminste over een
actueel onderwerp uit de architectuur. Daarbij worden de
computer en een internetaansluiting beschikt...). En wat
mooiste en meest sensationele gebouwen als voorbeeld
dacht je van al die fascinerende wetenschappelijke ontdek-
gegeven.
kingen die bijna dagelijks in de krant staan. Laatste nieuws:
De eerste vier hoofdstukken laten zien hoe een architect een
mens gekloond! Voor ons gevoel verandert alles steeds snel-
gebouw ontwerpt en met welke praktische zaken hij reke-
ler en het lijkt of de wereld steeds ingewikkelder wordt.
ning moet houden. Wat gebeurt er allemaal tussen het
moment dat de architect de opdracht krijgt en het moment
Maar er zijn ook dingen die nooit veranderen. Waar mensen
dat het gebouw in gebruik wordt genomen?
altijd en overal behoefte aan hebben is eten, drinken, kleding
In het tweede gedeelte worden verschillende typen gebou-
en een beschutte plek om te wonen. Om aan die behoeften
wen bekeken: van een kleine gezinswoning, via een parkeer-
te voldoen richten we onze omgeving in. We bouwen huizen
garage en een groot multifunctioneel gebouw, tot een lucht-
en steden en maken de gebieden rond de stad geschikt voor
haven – een complex dat bijna de omvang heeft van een stad.
veeteelt en akkerbouw, of we richten ze in als industrieterrein
En de laatste hoofdstukken gaan over stedenbouw –
of recreatiegebied.
dat is het aanleggen en uitbreiden van steden. Wat komt er
Het is de architectuur die zich bezighoudt met de allemaal kijken bij de inrichting van een plein? Hoe kunnen
stedenbouwers aantrekkelijke en leefbare woonwijken ont-
inrichting van onze omgeving. Architectuur is ‘de kunst of
werpen? En hoe ontstaan supergrote steden (zogenoemde
wetenschap van het ontwerpen van de gebouwde omge-
megalopolissen) met soms wel 50 miljoen inwoners?
ving, zoals interieurs, gebouwen en steden', zegt het woor-
Al met al geeft dit boek een overzicht van het kleinste archi-
denboek. Op de eerste plaats dient architectuur dus een
tectonische detail tot de grootste stedenbouwkundige pro-
praktisch doel, want iedereen heeft een dak boven zijn hoofd
jecten: het laat zien hoe ze zijn ontworpen en hoe ze worden
nodig en wil bescherming tegen weer en wind. Daarbij is het
gebruikt.
fijn als een gebouw niet meteen instort en er ook nog eens
Achter in het boek is van elke architect een korte biografie
mooi uitziet. Maar architectuur vertelt ook iets over de tijd
opgenomen, en wie daarna nog meer wil weten vindt er een
waarin ze ontstaat – over hoe mensen leven en wat ze
overzicht van de leukste en belangrijkste websites, boeken
belangrijk vinden.
en tijdschriften.
Aan het begin van de 21ste eeuw zijn het vooral de mobi-
liteit (de vrijheid van verkeer voor personen en goederen), Ik heb geprobeerd om er een informatief en interessant boek
de technologie (de voortgang van de wetenschap en de van te maken, waardoor je misschien met andere ogen naar
producten van techniek) en de globalisering (het weg- de wereld om je heen gaat kijken. Als je wilt reageren of iets
wilt vragen, stuur dan een mailtje naar wateenge-
vallen van economische en culturele grenzen) die ervoor zor-
bouw@gmail.com.
gen dat de wereld om ons heen verandert. Die drie zaken
bepalen voor een groot gedeelte de opgaven voor de archi-
Klaas de Jong
tectuur in onze tijd.

6. 1 SPIN IN HET WEB
WAT DOET EEN ARCHITECT PRECIES?
VAN OPDRACHT TOT ONTWERP
Trappenhuis Montessori College Oost

7. DATASCAPE (NOISE SCAPE)
MVRDV
1997
Het oude schoolgebouw heeft klassikaal onderwijs wil liever ruime en
zijn langste tijd gehad. De overzichtelijke lokalen.
sombere lokalen met hun
hoge ramen zijn te klein voor Naast het wensenlijstje van de school
de overvolle klassen. zijn er nog allerlei andere zaken waar de
En voor een computerruimte architect rekening mee moet houden.
of een schoolbibliotheek is in Zo heeft het schoolbestuur maar
het gebouw geen plaats. beperkte financiële mogelijkheden.
Verder is de bouwkundige Lang niet alle ideeën kunnen dus gere-
staat niet al te best: regelmatig aliseerd worden. Al snel sneuvelen bij-
zijn er lekkages en sommige voorbeeld de plannen voor een dure
muren beginnen scheuren te houten vloer, en voor een apart over- Het architectenbureau MVRDV heeft een heel eigen manier ontwik-
vertonen. Het schoolbestuur blijflokaal blijkt ook geen geld te zijn. keld om tot een ontwerp te komen. In tabellen en grafieken worden
heeft in overleg met de alle factoren in kaart gebracht die bij de opgave een rol spelen. Dat
gemeente dan ook besloten Verder zijn er allerlei wettelijke regels en kunnen regels en afspraken zijn, het programma van eisen, maar ook
dat er een nieuwe school bepalingen. De belangrijkste daarvan is de invloed van het klimaat of de afstand tot een belangrijk verkeers-
moet komen... het Bouwbesluit. In het Bouwbesluit knooppunt. Pas als deze zogenaamde datascapes zijn geanalyseerd,
staan de kwaliteitseisen beschreven wordt op basis van de conclusies een ontwerp gemaakt.
Als eerste stap in het nieuwbouwproject waaraan een gebouw moet voldoen, Deze tabel, die met behulp van een computerprogramma is gemaakt,
gaat de opdrachtgever – hier dus het zoals de minimumhoogte van een klaslo- laat de geluidsbelasting van een locatie in de buurt van een snelweg
schoolbestuur – op zoek naar een archi- kaal, maar ook details als de maximaal zien. De gegevens werden gebruikt om de ligging van een serie
tect. De architect is degene die het ont- toegestane afstand tussen de traptreden. woningen te bepalen.
werp maakt, dat wil zeggen dat hij de En dan zijn er nog verschillende groepen
ROOFTOP REMODELLING, WENEN
vorm, de indeling, de kleuren en de mate- die op de een of andere manier met het
rialen van het gebouw bepaalt. Maar daar nieuwe gebouw te maken hebben. Ook COOPHIMMELB(L)AU
houdt zijn werk niet op. De architect zij willen meepraten over de plannen. 1988
regelt ook de hele gang van zaken rond- Dat kunnen buurtbewoners zijn die
om het bouwproject. Zo zorgt hij voor de inspraak willen, Monumentenzorg die
nodige vergunningen en praat met alle wijst op de historische waarde van het
betrokken partijen. En bij de uiteindelijke oude pand, of het gemeentebestuur dat
bouw let hij erop dat alles volgens de liever een nieuwe school in een andere
gemaakte plannen wordt uitgevoerd.Van wijk zou zien.
de eerste schets tot het moment waarop Uiteindelijk gaat de architect aan de slag
de nieuwe school in gebruik wordt en probeert hij al die wensen en eisen te
genomen, is hij de spin in het web: dege- vertalen in een eerste schetsontwerp.
ne die de touwtjes in handen houdt.
Er zijn verschillende manieren waarop
Voordat de architect aan zijn werk de architect de klus kan aanpakken.
begint, moet hij precies weten wat van Misschien vindt hij het vooral belangrijk
hem gevraagd wordt. In overleg met de dat het gebouw goed functioneert en
opdrachtgever wordt daarom het zoge- maakt hij een ontwerp dat helemaal is Het architectenduo
naamde ‘programma van eisen’ opge- toegesneden op de activiteiten die erin Coophimmelb(l)au gaat bij het
steld. In dit programma komen alle wen- plaatsvinden. Stap voor stap zoekt hij maken van een ontwerp niet
sen en ideeën met betrekking tot het dan een oplossing voor de punten uit uit van een systeem, maar ver-
nieuwe gebouw te staan. Naast prakti- het programma van eisen. Als een trouwt juist volledig op zijn
sche punten als het aantal klaslokalen en school bijvoorbeeld de aula belangrijk gevoel en intuïtie. In de eerste
fietsenrekken dat nodig is, kan er in het vindt, omdat de leerlingen daar regel- fase verzamelen ze zoveel
programma ook iets gezegd worden matig samenkomen of omdat er veel mogelijk informatie over de
over de sfeer die het gebouw moet uit- aan toneel wordt gedaan, krijgt deze opgave, nog zonder een
stralen, of over de manier waarop het ruimte een centrale plaats in het schets of tekening te maken. Dan, als ze het gevoel hebben er klaar
gebruikt gaat worden. Een school waar gebouw. De klaslokalen worden dan om voor te zijn, gaan ze aan tafel zitten en houden samen een potlood
individueel onderwijs wordt gegeven zal de aula heen geschikt.Tegelijk moet de vast. In een moment van concentratie, met hun ogen gesloten,
bijvoorbeeld vragen om kleine, beschut- architect er bij het indelen van de ruim- maken ze een schets. Het lijkt een willekeurige krabbel, maar de
te werkplekken. Maar een school met te voor zorgen dat de verschillende acti- architecten houden het hele ontwerpproces vast aan deze tekening.
Niet alleen de vorm van het gebouw wordt eraan ontleend, maar ook
de constructie en de details.
7

8. Y2K, ROTTERDAM
OMA (REM KOOLHAAS)
1999, NIET UITGEVOERD
In 1999 kreeg OMA – het architec-
tenbureau van Rem Koolhaas –
van een Rotterdamse zakenman
de opdracht een vrijstaande woning
te bouwen voor hem en zijn gezin.
Het leek in eerste instantie een gemakkelijke opgave, maar werd
uiteindelijk een ongelukkig avontuur dat laat zien welke hinder-
nissen een architect allemaal kan tegenkomen bij het maken van
een ontwerp.
Schets ontwerp
De opdrachtgever gaf de architect maar een paar voorwaarden
mee waaraan zijn nieuwe huis moest voldoen. Op de eerste plaats
had hij een hekel aan rommel. De woning moest dus in elk geval
over voldoende bergruimte beschikken. Verder wilde hij kunnen
genieten van het uitzicht over de weilanden die rondom de locatie
lagen. En als laatste moest de woning zo zijn ingedeeld dat elk
gezinslid zijn eigen leven kon leiden, zonder dat ze elkaar te veel
voor de voeten zouden lopen.
overleg bestek gebouw
Met dit programma van eisen gingen Koolhaas en zijn medewer-
School kers aan de slag. In het eerste ontwerp stelde Koolhaas de woning
voor als een liggende koker. De open einden van de huls zorgden
Herman Hertzberger is de architect van het Montessori College Oost (amsterdam 1999). Hij wil-
voor een ongehinderd uitzicht en tegelijkertijd kon deze ruimte
de geen ‘leerfabriek’ met smalle en onbehaaglijke gangen ontwerpen, maar een open en over-
gebruikt worden als gezamenlijke woonkamer. De andere vertrek-
zichtelijk schoolgebouw.
ken zoals de slaapkamers, de keuken en de vele kasten en berg-
De belangrijkste ruimte in de school is de centrale hal, die loopt van de begane grond tot het
ruimten kregen een plaats aan de buitenkant van de woning.
transparante dak. Het is de plek waar de leerlingen elkaar ontmoeten en kunnen rondhangen.
Maar Koolhaas was met dit ontwerp niet echt tevreden. De
Hertzberger heeft geprobeerd om activiteiten die zich normaal gesproken buiten het gebouw
maquette van het plan maakte duidelijk dat de buitenkant van de
afspelen, een plaats te geven binnen de school. De leerlingen moeten zo het idee krijgen dat
villa er rommelig uit zou komen te zien. De kamers en kasten leken
het echt hún gebouw is.
zonder veel samenhang tegen de buitenmuur te zijn geplakt.
Rondom de open hal liggen de vier etages met leslokalen. Elke etage heeft over de hele lengte
een balkon dat uitzicht biedt op de hal. Vanuit elk punt kun je zo het hele gebouw overzien,
In het volgende ontwerp was sprake van twee liggende kokers met
wat het voor de leraren weer makkelijk maakt om toezicht te houden.
elk een verschillende doorsnede, die in elkaar waren geschoven. De
benodigde kasten en kamers kregen een plaats in de ruimte die
viteiten elkaar niet in de weg zitten. Het Een ontwerp is nooit in één keer klaar. tussen de twee kokers was ontstaan. Maar het probleem bleef nog
zou niet slim zijn de bibliotheek een Steeds zal de architect zijn plannen laten steeds de buitenkant van het gebouw, die nu juist weer te saai en
plaats te geven naast het lawaaiige zien en overleggen met de opdracht- eentonig was. Om het uiterlijk van de villa spannender te maken
gymlokaal. De uiteindelijke vorm van het gever. Pas als die helemaal tevreden is werd de vorm van de buitenwanden aangepast aan de binnenruim-
gebouw is dan de optelsom van al die maakt de architect een definitief ont- ten: de gevel werd als het ware strakgetrokken over de vertrekken.
deeloplossingen. werp, vaak met een maquette en mooie De verrassende vorm die zo ontstond leek het winnende antwoord.
presentatietekeningen. Koolhaas presenteerde de villa aan de opdrachtgever als een grote
Een andere architect legt in zijn ontwerp Maar dan kan de nieuwe school nog opbergkast met uitzicht. Die reageerde in eerste instantie enthou-
juist de nadruk op de buitenkant van de steeds niet gebouwd worden. Daarvoor siast, maar later begon hij toch te twijfelen en bestookte de archi-
school. Hij wil dat de architectuur mooi zijn de zogenaamde bestektekeningen tect met op- en aanmerkingen.
aansluit bij de omgeving, of dat het nodig. Hierop wordt het ontwerp tot in
gebouw door een bijzondere vorm de het kleinste detail uitgewerkt. Elke balk Ondanks dat de relatie met de opdrachtgever steeds slechter werd,
aandacht trekt. Hij kan er dan voor kie- en elke drempel staat erop uitgetekend. bleven Koolhaas en zijn medewerkers doorwerken aan het plan en
zen om de aula een plaats aan de straat- Het is de handleiding waarmee de aan- werden verschillende details uitgewerkt. Zo kwam boven op het
kant te geven en deze te voorzien van nemer, die de school uiteindelijk gaat dak een terras dat hetzelfde fraaie uitzicht bood als de woonkamer.
een opvallende ronding met veel ramen. bouwen, aan de slag kan. En voor de slaapkamers op de bovenetage werd een ingenieuze
Misschien niet zo functioneel, want som- Twee jaar later is het zover, met een groot plattegrond bedacht met verspringende niveaus, die de gezins-
mige klassen moeten de hele school feest wordt de nieuwe school geopend. leden de gelegenheid bood ongestoord hun eigen gang te gaan.
door voor ze bij de aula zijn. Maar het Het is een zorgvuldig ontworpen gebouw Maar het ontwerp en de verwachtingen van de opdrachtgever
gebouw ziet er wel verrassend en her- geworden waar leraren en leerlingen zich lagen te ver uit elkaar. Uiteindelijk trok de opdrachtgever zich terug
kenbaar uit. direct thuis voelen. en werden de plannen afgeblazen.
Alles wat overbleef was een stapel tekeningen en een kast vol
modellen en maquettes…
8

9. Eerste ontwerp Tweede ontwerp Derde ontwerp Tekeningen en maquettes

10. 2 KLODDERS EN KREUKELS
DE COMPUTER ALS HULPJE VAN DE ARCHITECT
DE INVLOED VAN DE COMPUTER OP HET ONTWERP
Phylum, architect Karl Chu

11. SWARM TECTONICS (DIGITAL DREAMS), AMSTERDAM
NEIL LEACH, KRISTINA SHEA, SPELA VIDECNIK
2002
Het probleem bij
het ontwerpen
met de compu-
ter is de moeilij-
ke stap om de
digitale vormen
te vertalen in
een constructie.
Op de binnen-
plaats van de
Academie van
Bouwkunst in
Amsterdam
werd door de
architect Neil
Leach met een
groep studenten
een paviljoen
gebouwd waar-
bij de computer niet alleen hielp bij het ontwerp, maar ook de
We brengen steeds meer tijd meer vrijheid.Vanaf de allereerste manier bedacht waarop het stevig in elkaar gezet kon worden. Een
door achter de computer. Op schets maak ik voor de architect een speciaal programma wist de constructie van de tientallen parelmoer-
school helpt de computer je digitaal model dat hij van alle kanten op kleurige kunststofplaten zo te berekenen dat alle krachten naar één
met wiskunde en Nederlands, het beeldscherm kan bekijken. En als hij punt vloeiden. Hierdoor hadden de schotten maar een paar steun-
en thuis surf je op het web en iets wil veranderen is dat geen pro- punten nodig en leken ze als een zwerm vogels over het binnenter-
speel je on line je favoriete bleem. Wat vroeger dagen werk was, is rein te zweven.
game. En voor elk beroep is nu met twee muisklikken voor elkaar. Ik
wel een computertoepassing PHYLOX
reken alle varianten in een paar tellen
bedacht die het werk makke- door. Moeten de ramen een andere KARL CHU
lijker maakt. Ook architecten vorm, of de gevel een andere kleur? Architect Karl Chu
1999
zitten tegenwoordig meer Knippen, plakken en klaar!' is een tovenaar
achter een beeldscherm dan ‘Nou, nou, dat klinkt veelbelovend. Je met de computer.
aan een tekentafel. Welke bent natuurlijk een supersnelle reke- Hij vindt dat er
klussen laten zij de computer naar, maar je voert alleen maar uit. Je geen tegenstel-
opknappen? We zetten er hebt toch geen eigen creatieve ling bestaat tus-
eens een aan. inbreng?’ sen natuur en
‘Dat moet je niet zeggen. Ik doe alleen techniek en ziet
Klik. maar wat me gevraagd wordt, maar de computer als
‘Goodmorning, hoe gaat het met je?’ toch heeft het gebruik van de computer een logische, vol-
‘Met mij prima, en hoe is het met jou?’ al tot een herkenbare stijl geleid, die zijn gende stap in de
‘Ik ben een computer, met mij gaat het naam dankt aan de vreemde en extreme evolutie. Om te
altijd goed.’ vormen die geen mens kan berekenen, laten zien dat
‘Wat heb jij nou met architectuur te maar die ik met mijn ongekende proces- computers de
maken?’ sorsnelheid zo uit m’n mouw schud. Het natuur kunnen
‘Tegenwoordig meer dan je denkt.’ zijn de blobs and folds – de klodders en overtreffen
‘O ja? Vertel...’ kreukels. Strakke hoeken en rechte lij- schrijft Chu spe-
‘Kijk, vroeger werkte een architect op nen hebben hun langste tijd gehad. Stel ciale computer-
een plat vel papier en was het moeilijk je een gebouw voor waarvan de vloer programma's.
om het ontwerp voor te stellen als een geleidelijk overloopt in de muur en de Deze zijn in staat
driedimensionale ruimte.’ muur in het plafond en waarbij de ver- om, aan de hand
‘En dat is tegenwoordig anders?’ schillende ruimten niet meer door van gegevens die
‘Ja, door mij is die eeuwenoude metho- muren en wanden van elkaar geschei- worden ingevoerd, zelf vormen te bedenken die groeien en zich aan-
de eindelijk achterhaald. Met de nieuw- den zijn, maar in elkaar overvloeien. Da’s passen aan de omstandigheden. Het zijn prachtige en spannende
ste software geef ik ontwerpers veel nou mijn invloed op de architectuur.’ modellen die uit deze experimenten te voorschijn komen, maar ze
zijn niet bedoeld om ooit gebouwd te worden. Chu verkent de grens
tussen natuur, computertechniek en architectuur.
11

12. GUGGENHEIM MUSEUM, BILBAO
FRANK O. GEHRY
1997
Ontwerpbureau van West 8
In het Spaanse Bilbao werd in
Digitaal
1997 het Guggenheim Museum
Vroeger had elke architect een goedgevulde tekendoos met potloden, passers en linialen.
geopend. Het is een fonkelend gebouw dat doet denken
Tegenwoordig zit een ontwerper de meeste tijd achter een beeldscherm en gebruikt hij
aan een ingepakt cadeau met grote zilveren strikken. Met zijn gol-
tekenprogramma's als AutoCAD en
vende vormen ziet het er vanuit elk gezichtspunt weer even ver-
Studio MAX. Met deze softwarepak-
rassend uit – het gebouw lijkt wel belangrijker dan de kunst die er
ketten kan hij zijn ontwerp in drie
tentoongesteld wordt.
dimensies bekijken, maar ook de
De gevel van het museum is bedekt met platen titaan, een glan-
bouwkosten controleren of bereke-
zend metaal dat de twinkeling van het water in de rivier waaraan
nen hoeveel energie het gebouw
het gebouw ligt weerspiegelt, maar dat ook verwijst naar de sfeer
gaat verbruiken.
van de fabrieken die in dezelfde buurt staan. Het museum past zo,
Langzaamaan wordt het hele ont-
ondanks zijn uitbundige vorm, prachtig in de omgeving. In korte
werpproces gedigitaliseerd, van de
tijd is het een attractie geworden en heeft het de grauwe industrie-
eerste schets tot de bestektekenin-
stad veranderd in een trekpleister voor toeristen.
gen die naar de aannemer gaan. Er
komt geen potlood of tekendriehoek
Zonder hulp van de computer had het museum nooit gebouwd
meer aan te pas. De volgende stap
kunnen worden. Architect Frank O. Gehry begon met een paar
zal zijn dat de computer van de ontwerper rechtstreeks gekoppeld wordt aan de machines
snelle schetsen. Aan de hand daarvan werd een eerste maquette
die de bouwonderdelen fabriceren. De architect is dan niet meer afhankelijk van de stan-
gemaakt, waarna een hele reeks varianten en verbeterde versies
daardelementen die de fabrikant aanbiedt, maar hij kan elk raam en elke deur uniek en precies
volgde. Toen het definitieve model uiteindelijk klaar was, bleek
op maat ontwerpen.
het onmogelijk om de superingewikkelde vormen om te zetten
naar de bouwtekeningen die nodig zijn voor de uitvoering.
Het computerprogramma Catia, waarmee ook vliegtuigen worden
‘Maar er is toch wel een klein probleem- gramma’s die laten zien hoe de krachten ontworpen, kwam te hulp. Een laser tastte de maquette af en de
pje. De meeste architectuur die met de in zo’n ingewikkelde blob werken en computer was in staat om de gegevens te vertalen in een platte
computer wordt ontworpen bestaat hoe de computerontwerpen stevig tekening. Zo werd de vorm van de ongeveer tienduizend platen
alleen op het beeldscherm. Om het ont- gebouwd kunnen worden. Echt, geloof die de gevel bedekken stuk voor stuk uitgerekend en uitgete-
werp van bits en bytes om te zetten in me, de computer zorgt ervoor dat de kend. Daarna waren er maar liefst vijf gespecialiseerde bedrijven
bouwmaterialen is niet altijd even wereld er binnen een paar jaar anders nodig om de vaak dubbel gebogen titaanpanelen te fabriceren.
gemakkelijk. Het kost veel moeite om uit zal zien.’ Uiteindelijk werd alles als een kant-en-klaar bouwpakket aangele-
die rare gebogen vormen uit te voeren ‘Ja, ja… Nou, eerst zien en dan geloven. verd. Op de bouwplaats bleek hoe goed de computer zijn werk
in steen, staal of glas, toch?’ Ik denk dat ik je maar weer eens uitzet.’ had gedaan: de platen pasten perfect en konden zonder proble-
‘Ja, dat is waar. Dit soort architectuur ‘Nee, nee, niet doen. Je kunt niet meer men gemonteerd worden.
bestaat eigenlijk alleen nog maar op het zonder mij. Nee, echt ik...’ 'Zonder computer zouden we nooit in staat zijn geweest om het
Klik.
scherm. Maar er zijn al computerpro- museum te bouwen. Als Bilbao al met potlood en liniaal getekend
had kunnen worden, dan zou ons dat tientallen jaren hebben
gekost,’ zegt Gehry.
12

13. Schets Maquette Computermodel

14. 3 ZAPPI VEROVERT DE WERELD
PROFESSOR EEKHOUT ONTWIKKELT DOORSCHIJNEND METAAL
CONSTRUCTIES EN MATERIALEN
Studenten testen een Zappi-element

15. SUNDIAL BRIDGE, TURTLE BAY
SANTIAGO CALATRAVA
2004
Aan de Technische Universiteit als een magneet naar beneden trekt.
van Delft wordt hard gewerkt Maar ook wind, sneeuw en het eigen
aan de ontwikkeling van het gewicht werken op een gebouw. De
ideale bouwmateriaal.‘We constructie moet al die krachten opvan-
zijn op zoek naar een bouw- gen, verdelen en afdragen naar de grond.
stof die de eigenschappen In de moderne architectuur bestaat de
van staal en glas combineert; constructie bijna altijd uit balken en
het moet zo sterk zijn als het kolommen van staal of beton die de
sterkste metaal en tegelijk net vloeren en het dak dragen. Dit skelet
zo doorschijnend als een ven- geeft alle stevigheid die nodig is om het
sterruit,’ zegt professor Mick gebouw overeind te houden. Je zou alle
Eekhout, die alles weet van muren kunnen weghalen en dan stort
materialen en constructies. het nog niet in. De gevel is vaak alleen
Het zal nog een tijd duren nog maar de omkleding die het gebouw
voor dit bouwmateriaal water- en winddicht maakt.
gebruikt kan worden, maar de
eerste proeven zijn sensatio- Bij deze manier van bouwen hebben de
neel verlopen. En het heeft al constructie en de vorm van het gebouw Veel architecten bedenken een vorm en
een naam: Zappi. nog maar weinig met elkaar te maken. laten een constructeur uitrekenen hoe
Hoe transparanter of vloeiender een de krachten in het ontwerp werken en
Wie wil begrijpen waarom Zappi hét gebouw eruitziet, hoe gecompliceerder hoe het geconstrueerd moet worden. De Spaanse ontwerper
bouwmateriaal van de toekomst wordt, vaak de constructie is. Enorme glazen Santiago Calatrava werkt precies andersom. Hij gaat uit van de con-
moet iets meer weten over de construc- kantoorgebouwen lijken licht en door- structieonderdelen, die hij – geïnspireerd door de anatomie van
tie van gebouwen. zichtig, maar achter de glazen vliesgevel mensen of dieren – omtovert tot spannende vormen.
Behalve dat een gebouw goed functio- zit een zwaar geraamte van staal en Calatrava is vooral beroemd om zijn bruggen. Hij ontwierp er tiental-
neert en er mooi uitziet, verwachten we beton. En gebouwen met ronde vormen, len en ze zijn altijd een opvallend baken in de stad of het landschap.
ook dat het niet instort of omvalt. Het is zoals architecten die met behulp van de In het Amerikaanse natuurpark Turtle Bay is de Sundial Bridge te vin-
de constructie die ervoor zorgt dat een computer ontwerpen, zien er vloeiend den. De constructie die het wegdek draagt doet nog het meest den-
bouwwerk – of het nu een simpel en vanzelfsprekend uit, maar er zijn ken aan een ribbenkast of een ruggengraat. Vanuit de staander, die
schuurtje is of een torenflat – onder superingewikkelde constructies nodig zwaar achterover helt om de krachten te kunnen opvangen, lopen
invloed van allerlei krachten overeind om ze in een stevig evenwicht te houden. lange kabels die de brug in evenwicht houden. Een spannende vorm
blijft staan. De belangrijkste van die Professor Eekhout werkt aan de oplos- waarin je de krachten bijna kunt voelen.
krachten is de zwaartekracht, die alles sing van dit probleem.‘In de architec-
PORTUGEES PAVILJOEN, WERELDTENTOONSTELLING LISSABON
ÁLVARO SIZA
1998
Zappi-paviljoen Voor een architect is het maken van een zo groot mogelijke over-
Aan de Technische Universiteit van Delft worden de experimentele Zappi-bouwelementen op spanning altijd een uitdaging waarmee hij zijn vakmanschap kan
hun sterkte getest. Een vlakke Zappi-plaat overleeft met gemak de inslag van een vallend blok bewijzen. De Portugese architect Álvaro Siza ontwierp voor het
staal en een Zappi-balk kan extreme krachten dragen, het materiaal kan wel barsten, maar Portugese paviljoen op de Expo van 1998 een luifel van 65 bij 58
breekt niet. Door studenten is al een tijdelijk Zappi-paviljoen ontworpen, waarmee ze lieten meter die nergens wordt ondersteund en schijnbaar losjes tussen
zien hoe het materiaal toegepast kan worden. twee gebouwtjes hangt. In werkelijkheid zitten in de betonnen plaat,
die twintig centimeter dik is, kabels gevlochten die een overspanning
van deze omvang mogelijk maken. Een constructief hoogstandje.
15

16. MEDIATHEEK, SENDAI
TOYO ITO, SAMEN MET MUTSURO SASAKI
2001
De Japanse stad Sendai is een
beetje saaie, middelgrote Japanse
stad met bijna een miljoen inwo-
ners, die voor het grootste deel
bestaat uit woontorens en kan-
toorgebouwen. Om het culturele leven in Sendai
een impuls te geven besluit het gemeentebestuur een Mediatheek
te bouwen, waarin verschillende culturele instellingen zoals een
bibliotheek, een videotheek en een kunstgalerie een plaats moe-
ten krijgen. In het gebouw kunnen de bezoekers via de nieuwste
digitale en elektronische media informatie verzamelen.
Terminal 2E luchthaven Roissy-Charles de Gaulle Na een prijsvraag gaat de opdracht voor de Mediatheek naar Toyo
Ito: een Japanse architect die al eerder gebouwen ontworpen
Een constructie is een stevig evenwicht tussen alle krachten die op een gebouw werken.
heeft waarin media en informatie een belangrijke rol spelen.
Dat evenwicht kan verstoord worden door bijvoorbeeld een aardbeving, maar het gebeurt
'De Mediatheek bestaat uit informatie en de architectuur moet
ook wel eens dat de architect of de constructeur een fout maakt.
functioneren als een transparante huid voor die informatie,’ zegt
Voor de Franse luchthaven Roissy-Charles de Gaulle ontwierp architect Paul Andreu een
Ito over het concept voor de Mediatheek. ‘Door de digitalisering
nieuwe wachtruimte voor de passagiers. Vlak na de opening in 2004 stortte het gebouw in.
kunnen we via de elektronische media net zo gemakkelijk genie-
Na onderzoek bleek er een fout in de constructie te zijn gemaakt. De sterkte van de ijzeren
ten van muziek als van een boek of een schilderij. Nu de verschil-
pilaren, die het gebouw moesten dragen, was niet goed berekend.
lende soorten informatie niet meer duidelijk zijn afgebakend, is er
ook geen duidelijke grens meer tussen een museum, een biblio-
tuur heeft de skeletbouw eigenlijk zijn ‘Ik wil nu een volledig transparant theek en een galerie.’ Ito wil dit idee vormgeven door de
langste tijd gehad,’ zegt Eekhout in zijn gebouw maken waarin alle onderdelen Mediatheek te ontwerpen als een open en transparant gebouw
laboratorium – dat met allerlei lasappa- van Zappi zijn gemaakt – zowel de zonder muren en afgesloten ruimten. Alle functies en activiteiten
raten en zaagmachines meer lijkt op een muren, het dak, de vloeren en de trap- lopen daarbij door elkaar. De schilderijen van de kunstgalerie han-
werkplaats.‘Architecten bedenken pen alsook alle details als ramen, schar- gen tussen de boekenkasten en de computerschermen staan
steeds vrijere vormen, die met de tradi- nieren en sloten,’ zegt Eekhout over de opgesteld naast de videobanden.
tionele constructiemethoden en -mate- volgende uitdaging.
rialen bijna niet meer zijn uit te voeren. Al schetsend komt Ito tot een gebouw dat slechts bestaat uit drie
We moeten het gebouw verlossen van Het bijzondere van het Zappi-gebouw elementen: een glazen gevel, de vloeren en een aantal stalen
zijn skelet van staal en beton en daar- zal zijn dat er geen verschil meer bestaat kokers die de vloeren dragen. Deze kokers moeten zo dun moge-
voor hebben we Zappi nodig.’ tussen de constructie (die voor de stevig- lijk worden uitgevoerd, waardoor de vloeren lijken te zweven bin-
heid zorgt) en de architectuur (die de nen een glazen doos.
Na tien jaar onderzoek zijn de eerste vorm en de indeling bepaalt). Elk onder- Om dit gewaagde ontwerp te vertalen in een constructie neemt
Zappi-elementen getest. Zappi is een deel dat de architect ontwerpt zal zo sterk Ito de constructeur Mutsuro Sasaki in de arm. Deze moet de
sandwich geworden, die bestaat uit vijf zijn dat het zijn eigen gewicht kan dra- kokers en de vloeren zo uitdokteren dat ze er licht en doorzichtig
lagen chemisch gehard glas, afgewisseld gen en geen extra ondersteuning nodig uitzien, terwijl ze toch grote krachten kunnen dragen. Hoe dik
met lagen kunststof en verlijmd met heeft. En dat betekent meer vrijheid voor mogen de buizen worden, hoe zwaar kunnen de vloerdelen zijn,
een speciaal ontwikkelde superlijm. de ontwerper, omdat hij geen rekening op welke plaatsen moeten de vloeren aan de buizen gelast wor-
Het is een supersterke combinatie die meer hoeft te houden met de beperkin- den? Sasaki berekent alles tot op de millimeter nauwkeurig.
grote belastingen kan dragen zonder gen die de constructie hem oplegt.
te breken. Zappi, onthoud die naam! ‘De Mediatheek ziet er licht en vanzelfsprekend uit, maar ze is het
resultaat van moeizaam handwerk. We hebben twee jaar gewor-
steld met de staalconstructie op de bouwplaats,’ zegt Ito. De
Mediatheek in Sendai laat zien dat het werk van de architect en de
Constructie constructeur onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Ze zijn
even belangrijk bij het verwezenlijken van een project: de een
Elk gebouw heeft een draagstructuur. Op die
voor het ontwerp, de ander voor de praktische uitvoering.
constructie werken allerlei krachten, zoals
de wind en de zwaartekracht, of het gewicht
In korte tijd is de Mediatheek het culturele centrum van Sendai
van de gebruikers. De constructeur moet de
geworden, met duizenden bezoekers per dag. Vooral ’s avonds,
dragende onderdelen van het gebouw zo
als het gebouw van binnenuit verlicht is, lijkt de Mediatheek te
berekenen dat ze sterk genoeg zijn om al
spotten met de zwaartekracht. Het is een prachtig ontwerp,
die krachten op te vangen.
waarin de betekenis die de architect het gebouw heeft willen
geven tot uitdrukking komt in de constructie.
16

17. Schets Doorsnede Interieur

18. 4 SLIMME GEBOUWEN
MENSVRIENDELIJK EN MILIEUVRIENDELIJK BOUWEN
DE TECHNISCHE INSTALLATIES
Termietenheuvel

19. TOKYO NARA TOWER
KEN YEANG
1994, NIET UITGEVOERD
‘Pfff, zet eens een raam open, Architect Yeang ont-
wat is het hier benauwd, zeg!’ werpt extreem hoge
‘Sorry, maar dat gaat niet, dit gebouwen, die vol zit-
gebouw heeft namelijk geen ten met slimme ideeën.
ramen die open kunnen.’ laten zakken, want alles wordt gecontro- Zo gebruikt hij in het
‘Hoezo? Ik stik! Hé, nu gaat de leerd door de installaties… interieur van zijn pro-
zonwering naar beneden.’ Een kunstmatig binnenklimaat kan ook jecten veel planten en
‘Dat komt omdat er een straal- de oorzaak zijn van allerlei lichamelijke bomen om de tempera-
tje zon door de wolken klachten. De droge lucht die de aircondi- tuur te beheersen.
schijnt.’ tioning door het gebouw blaast zorgt op In het plan voor de
‘En nu gaat-ie weer omhoog.’ den duur voor vreemde kuchjes en Tokyo Nara Tower, een
‘Tsja, een wolk, hè.’ hoofdpijn. En de altijd gelijkmatige tem- wolkenkrabber van
‘En wat is die kou opeens in peratuur vermindert de weerstand tachtig verdiepingen, is
m'n nek?’ tegen griep en verkoudheid.Voor de veel groen te vinden
‘Eh… de airconditioning kwaaltjes die samenhangen met dit dat zorgt voor scha-
denkt dat je het warm hebt.’ soort gebouwen is al een naam bedacht: duw en helpt om het
het sick building syndrome. geluid te dempen. Ook
Grote gebouwen zijn vaak niet vriende- Maar belangrijker is misschien wel dat een de plattegrond is afge-
lijk voor de mensen die erin werken of onnatuurlijke klimaatbeheersing slecht stemd op een prettig
wonen. Het zijn vooral de verwarming en is voor het milieu. De apparaten die het binnenklimaat: in het
de airconditioning, waarmee het binnen- gebouw koelen en verwarmen – samen gebouw zijn veel open
klimaat wordt geregeld, die voor proble- met de verlichting, computers en liften – ruimten, die in direct
men zorgen. Deze computergestuurde vreten stroom.Zoveel zelfs dat de helft van contact staan met de
installaties beslissen wanneer de tempe- alle energie die we verbruiken voor reke- buitenlucht en voor
ratuur een graadje omhoog gaat of op ning komt van werk- en woongebouwen. ventilatie zorgen. En
welk moment er juist warmte wordt door de liften aan de
afgevoerd en hoe vochtig de lucht mag Opdrachtgevers – waaronder de over- zuidkant te plaatsten is
zijn. Dat alles automatisch wordt gere- heid, die de milieuregels voor gebouwen er aan de koele noord-
geld lijkt makkelijk – je hebt er geen opstelt – kiezen steeds vaker voor archi- kant ruimte voor de
omkijken meer naar – maar er zitten ook tectuur die vriendelijk is voor mensen en kantoren.
nadelen aan zo’n systeem. Zo vinden de die zuinig omgaat met energie.
meeste gebruikers het niet prettig dat ze Architecten ontwerpen daarom vaker MIELE RUIMTESTATION, VERSCHILLENDE LOCATIES
geen invloed op hun directe leefomge- milieuvriendelijke gebouwen waarbij ze 2012 ARCHITECTEN
ving hebben. Ze kunnen niet even een op een slimme manier gebruik maken
2003
raam openzetten of het zonnescherm van bouwmaterialen en -technieken.
Klimaatgevel
Een termietenheuvel wordt gekoeld door
middel van een vernuftig systeem van dub-
bele wanden en ventilatiegaten. Een klimaat-
gevel werkt volgens hetzelfde principe. Door
achter het venster een tweede glaswand te
plaatsten ontstaat een smalle tussenruimte.
Door de luchtdruk hierin iets te verlagen
stroomt de gebruikte lucht van het gebouw Het Rotterdamse bureau 2012 Architecten onderzoekt in hoeverre
deze ruimte binnen. Die lucht wordt van bui- afval gebruikt kan worden als bouwmateriaal. Een van de experimen-
tenaf door de zon verwarmd, stijgt daardoor op ten die ze uitvoerden is het Miele Ruimtestation: een gebouwtje dat
en wordt via het dak afgevoerd: een natuur- gemaakt is van afgedankte wasmachines. Door tientallen wasmachi-
lijk ventilatiesysteem dat geen stroom kost. nedeuren aan elkaar te monteren is een verplaatsbaar paviljoen ont-
staan, dat voor alles en nog wat gebruikt kan worden. Zo deed het
Ruimtestation al dienst als bar, kantoor en winkel.
19

20. CULTUURCENTRUM JEAN MARIE TJIBAOU, NIEUW-CALEDONIË
RENZO PIANO BUILDING WORKSHOP
1998
De gevel speelt daarbij een belangrijke Naast architecten die met dit soort
rol. Het is de huid van het gebouw, waar- mogelijkheden experimenteren, zijn er
mee het binnenklimaat gecontroleerd ook ontwerpers die juist alle moderne
wordt. Een slimme gevel maakt bijvoor- techniek afwijzen. Ze willen liever geen
beeld gebruik van het natuurkundige industriële producten zoals staal en
principe dat warme lucht opstijgt. Door kunststoffen gebruiken, omdat de fabri-
een gevel te ontwerpen met een dubbe- cage daarvan milieubelastend is. Op
le wand waartussen de lucht circuleert, zoek naar een alternatief kijken ze naar
kan de warme en gebruikte lucht aan de de manier waarop de temperatuurhuis-
bovenkant van het gebouw worden houding is geregeld bij dieren en plan-
afgevoerd.Tegelijkertijd wordt verse, ten. Hoe ijsberen bijvoorbeeld hun vacht
koele lucht aan de plint aangezogen. Het en huid gebruiken om warmte op te
klimaat in het gebouw wordt zo op een nemen, of hoe het komt dat een termie-
natuurlijke manier geregeld, zonder tenheuvel in de blakende zon niet over-
Nieuw-Caledonië is een tropisch
installaties. verhit raakt. Met natuurlijke materialen
eiland in de Grote Oceaan, in de
zoals stro, baksteen en hout (die vaak
buurt van Australië. Wie over zee de kustplaats
Ook nieuwe materialen kunnen bijdra- goed isoleren en lang meegaan) probe-
gen aan een energiezuinige manier van ren ze deze principes te imiteren. Noumé bereikt, ziet allereerst een paar grote, halfronde houten
bouwen. Fabrikanten brengen bijvoor- schermen aan de horizon oprijzen. Kom je dichterbij, dan blijken
beeld nieuwe glassoorten en kunststof- Maar ook hergebruik biedt onverwachte deze bij een complex te horen dat verder bestaat uit een aantal
fen op de markt met speciale eigen- mogelijkheden voor milieubewuste ont- kleinere gebouwtjes. Het is het culturele centrum van de
schappen. Zo is er nu glas dat mat wordt werpers. In onze consumptiemaatschappij Kanaken, de oorspronkelijke bewoners van het eiland. In het cen-
als er licht op valt – en dus de warmte zijn we gewend om alles weg te gooien trum zijn onder andere een museum, een bibliotheek, een bio-
buiten houdt. En er bestaan plastics die wat niet meer werkt. Maar veel van die scoop en verschillende vergaderzalen ondergebracht.
superlicht zijn, maar toch genoeg stevig- spullen kunnen gemakkelijk opnieuw
heid hebben om als bouwmateriaal gebruikt worden, ook in de bouw. Dat kan Toen de Italiaanse architect Renzo Piano werd gevraagd om het
gebruikt te worden en die daarbij nog verrassende architectuur opleveren van centrum voor de Kanaken te ontwerpen, heeft hij zich eerst in de
eens isolerende eigenschappen hebben. autobanden of wasmachineonderdelen. cultuur van de eilandbewoners verdiept en vooral gekeken naar de
manier waarop zij al eeuwenlang hun hutten bouwen. Die traditio-
nele hutten bestaan uit verschillende lagen bladeren, die in banen
over elkaar worden gelegd. Op deze manier wordt de wind die altijd
over het eiland waait, gebroken. En de ruimte tussen de bladeren
zorgt op een natuurlijke manier voor ventilatie en verkoeling.
Het centrum dat Piano ontwierp is een moderne versie van deze
traditionele hut. De gebogen schermen filteren het daglicht en
door de open structuur ontstaat achter de houten luifels een
luchtstroom die de warmte afvoert. Het gebouw klinkt zelfs als een
hut, want de wind ruist dag en nacht door de openingen tussen
de planken. Door het gebruik van natuurlijke materialen en een
slim ventilatiesysteem heeft Piano met verrassend simpele mid-
delen een energiezuinig en milieuvriendelijk gebouw neergezet.
‘Voordat ik aan het ontwerp
begon, heb ik me verdiept in de
cultuur van de Kanaken. Ik wilde
alles weten van hun geschiedenis,
omgeving en geloof, om een
gebouw te kunnen ontwerpen dat
Fotovoltaïsch glas aansluit bij de tradities van de
eilandbewoners. In de praktijk
Een fantastische uitvinding
betekende dat, dat ik zoveel
is het fotovoltaïsch glas. In dit nieuwe materiaal worden foto-elektrische cellen, die zonlicht
mogelijk de traditionele bouwme-
omzetten in energie, tussen twee glasplaten geplakt. Gebouwen die met deze glaspanelen zijn
thoden en -materialen heb
uitgerust kunnen gedeeltelijk in hun eigen energiebehoefte voorzien. Foto-elektrische cellen
gebruikt en ook de natuur, zoals
zijn eigenlijk een uitvinding uit de computerindustrie, maar vinden zo een nuttige toepassing in
de wind, het licht en de begroei-
de bouw. Deze nieuwe glassoort ziet er aantrekkelijk uit en is leverbaar in verschillende kleuren.
ing, een rol heb laten spelen,’ zegt
Piano over zijn ontwerp.
20

21. Doorsnede
Schets Interieur

22. 5 ALS DE DAG VAN MORGEN…
WONEN IN DE TOEKOMST
EEN WOONHUIS
Interieur Living Tomorrow, UN Studio

23. MAKROLAB, VERSCHILLENDE LOCATIES
MARKO PELJHAN
1994
Elke dag hetzelfde: opstaan, log in het Midden-Oosten van minuut
ontbijten, naar school of werk, tot minuut te volgen en als in New York
eten, wat spelen of compute- een aanslag wordt gepleegd zijn we bin-
ren en weer naar bed. nen de kortste keren op de hoogte. In
Supersaai eigenlijk, maar tege- plaats van rond de haard, zitten we nu
lijk heel veilig en vertrouwd. zappend voor de buis en worden over-
Het middelpunt van dit alle- spoeld met nieuws en amusement.
daagse leven is ons huis, met Nieuwe, interactieve media als internet
een woonkamer om bij elkaar doen daar nog een schepje bovenop. Op
te zitten, een zolder om weg het net vind je niet alleen oneindig veel
te dromen en die donkere, informatie, maar via de digitale snelweg
sombere kelder. Je kent de is het ook mogelijk om mensen te ont- De Sloveense ontwerper Marko Peljhan bouwde in 1994 een
geur en elk geluid. Hier kun je moeten en boodschappen te doen. En woonlaboratorium, dat hij de naam Makrolab gaf. Het is een
je afzonderen en je eigen wie durft, koppelt een webcam aan zijn gesloten capsule met dunne metalen poten, die eruitziet als een
gang gaan, de muren bescher- computer en laat via internet de wereld ruimteschip uit een sciencefictionfilm. Regelmatig worden kun-
men je tegen de buitenwe- meekijken in zijn woonkamer. stenaars en onderzoekers uitgenodigd om Makrolab te bewonen.
reld. Zo leven we al generaties Ze trekken dan de deur van de capsule achter zich dicht en verblij-
lang, maar er is iets aan het Hoe ziet het ideale huis eruit dat hoort ven voor korte of langere tijd in een ruimte waarin alle contacten
veranderen... bij deze informatiemaatschappij? De met de buitenwereld via elektronische media verlopen. Ze heb-
meeste woningen worden gebouwd vol- ben de beschikking over scpc-satellietschotels, HF-zenders, korte-
Via radio, televisie en internet dringt de gens een standaardrecept en hebben golf-radio-ontvangers voor de L- en CU-band en een breedband-
buitenwereld steeds meer onze woning een traditionele indeling met een geza- internetverbinding. Deze apparaten zijn de oren en ogen van de
binnen. Op de bank voor de tv is een oor- menlijke woonkamer, een keuken en bewoners, die zo tijdens hun verblijf lijken te veranderen in
cyborgs: half mens, half machine.
LIVING TOMORROW, AMSTERDAM
UN STUDIO
In de
2003
Amsterdamse
Bijlmermeer
staat het Living
Tomorrow-
paviljoen, dat is
ontworpen
door UN Studio,
het architec-
tenbureau van
Ben van Berkel
en Caroline Bos.
Het gebouw
wordt aange-
prezen als de
‘woon- en werkomgeving van de toekomst'. Het paviljoen heeft een
opvallende vorm, waarbij laagbouw en hoogbouw in elkaar overlo-
pen. Samen met de metalen bekleding maakt het een futuristische
indruk, die goed past bij de functie van het gebouw.
Huis van de toekomst In de verschillende vertrekken zijn allerlei intelligente systemen
In de vorige eeuw zijn er regelmatig ‘huizen van de toekomst’ ontworpen. Vaak vertellen ze ingebouwd die het leven aangenamer moeten maken. Zo is er een
meer over de tijd waarin ze bedacht zijn, dan dat ze een goede voorspelling van de toekomst slimme keuken, waarbij de computer de ijskast in de gaten houdt en
geven. In het huis van de toekomst dat Peter en Alison Smithson in 1956 ontwierpen, spelen een bestelling de deur uit doet als de melk bijna op is. En er is een
apparaten en techniek amper een rol, terwijl ze vijftig jaar later niet meer weg te denken zijn digitaal kookboek dat reageert op je stem en helpt bij het bereiden
uit het dagelijks leven. En in het futuristische huis dat computerbaas Bill Gates liet bouwen, van de maaltijd.
lopen kilometers kabel om alle computers en apparaten met elkaar te verbinden. Nog voor De organisatoren voorzien al dat de techniek snel zal veranderen en
het huis af was, was het al mogelijk om draadloos te communiceren... dat er over een paar jaar nieuwe apparaten en mogelijkheden zijn
ontwikkeld. Het paviljoen blijft maar vijf jaar staan en wordt dan ver-
vangen door een nieuw ‘huis van de toekomst'.
23

24. GORDIJNHUIS, TOKIO
SHIGERU BAN
1995
Webcamhuis
In een drukke woonwijk in Tokio
Van Alex van Es uit Apeldoorn
staat een familiehuis van drie eta-
weten we bijna alles. Om te laten
ges dat door Shigeru Ban is ont-
zien wat er technisch allemaal
worpen. De opdrachtgever wilde voor zijn gezin een
mogelijk is heeft deze computer-
woning die past bij het leven in de moderne stad, maar tegelijk
programmeur zijn hele huis on line
moest het hem herinneren aan het traditionele Japanse huis
gezet. Hij heeft zijn deurbel, ijskast,
waarin hij was opgegroeid. De oude Japanse huizen hebben een
wc, wekker en nog veel meer aan
open en transparant karakter. Ze zijn gemaakt van lichte materia-
de computer gekoppeld, en die
len als bamboe en rijstpapier en hebben een flexibele indeling
weer verbonden met een website.
met verplaatsbare wanden.
In allerlei statistieken en diagram-
men wordt het leven van Alex bij-
Ban wist op een verrassende manier oud en nieuw te combineren.
gehouden. Zo trekt hij gemiddeld
Hij ontwierp de gevel als een gigantisch gordijn dat de tweede en
acht keer per dag de wc door, werd
derde verdieping van het woonhuis omsluit. Het gordijn
er in een jaar tijd 1053 keer aange-
beschermt de bewoners tegen felle zon, regen en kou, maar laat
beld en was de gemiddelde tempe-
wel wind, licht en geluid toe. De bewoners kunnen zich hierdoor
ratuur in zijn slaapkamer 16,3 gra-
nooit helemaal afzonderen van hun omgeving. ‘Ik dwing de bewo-
den. En of dat nog niet genoeg is,
ners om open te staan voor alle indrukken van buiten en al hun
heeft hij zes webcams in en rond
zintuigen te gebruiken,’ zegt Ban.
zijn huis opgesteld. Als de pro-
grammeur zit te werken of de kat
Als het gordijn is opengeschoven is er geen duidelijke grens meer
eten geeft mag de hele wereld meekijken. Alex maakt zich niet druk om zijn privacy: ‘Als het
tussen de stad en het huis. Het straatleven dringt aan alle kanten
echt nodig is trek ik gewoon de kabel eruit.’
het Gordijnhuis binnen. (Alleen de badkamer en de slaapkamers
Het project van Alex trekt veel aandacht en in verschillende kranten en tijdschriften zijn er
liggen in een besloten hoek en zijn niet van buitenaf te zien.) Ban
artikelen over geschreven, zelfs in Japan.
heeft een flexibel en transparant woonhuis ontworpen, met een
knipoog naar het verleden. Het huis past bij een open samenle-
ving, waarin ons privé-leven en het openbare leven geen geschei-
afgeschermde slaapvertrekken. Elke acti- ken. Als we aan alle kanten met de bui- den werelden meer zijn.
viteit heeft zijn eigen plek in huis. Maar tenwereld verbonden zijn, kunnen En het is een fascinerend mooi gebouw. Soms wordt het gordijn
soms krijgen architecten via een prijs- wonen en werken – of wonen en leren – opgetild door de wind en wappert het als een reusachtige vlag door
vraag of een vooruitstrevende opdracht- goed gecombineerd worden. Via web- de straat. Als het gordijn 's avonds gesloten is, lijkt de woning op
gever de kans om een huis te ontwerpen cam en e-mail houd je contact met je een lampion of een tent die van binnenuit verlicht wordt.
waarin nieuwe media en computers de leraar of je baas. En met een kantoor aan
hoofdrol spelen. Ze kunnen dan laten huis hoeft je vader niet meer in de file te
zien hoe technologie onze manier van staan. Het geeft de vrijheid om te werken
leven en wonen verandert. op de momenten dat het ons uitkomt.
Zo'n ‘huis van de toekomst’ is natuurlijk Als wonen, werken en ontspannen in de
voorzien van alle mogelijke technische woning door elkaar lopen, hebben deze
snufjes. Als de bewoner 's morgens z'n activiteiten ook geen eigen plek meer
bed uitstapt, is de verwarming al aange- nodig. Een plattegrond met één grote
sprongen. Sleutels zijn niet meer nodig, open ruimte is dan wellicht genoeg, mis-
want bij de voordeur wordt hij door het schien met wat mobiele panelen om een
huis herkend aan zijn stem. De binnen- tijdelijk plekje af te scheiden. Ook de bui-
muren bestaan uit grote plasmascher- tenmuren krijgen een andere functie. Ze
men met toegang tot digitale netwerken hoeven ons niet langer af te schermen
en televisiestations, en een netwerk van van de buitenwereld en kunnen net zo
computers houdt alles in de gaten: de goed doorzichtig zijn, of enkel bestaan
temperatuur, de achtergrondmuziek, wie uit een gordijn.
er binnenkomt en wie er weggaat, en of Zo'n transparant huis met een flexibele
er nog genoeg melk in de koelkast staat. indeling laat zien dat we in een open
maatschappij leven,waarin de woning niet
Door al die technologie verandert ook langer een besloten wereld is, maar een
de manier waarop we de woning gebrui- knooppunt in een informatienetwerk.
24

25. Doorsnede
Plattegrond Interieur

26. 6 ALTIJD NUTTIG!
OVER PARKEERGARAGES EN ELEKTRICITEITSHUISJES
UTILITEITSBOUW
De klimmuur van het Warmte Overdracht Station, NL Architects