1. Waalstand
Jaargang 21 nummer 1, mei 2010
Leren van een autofabrikant:
Lean bouwen
Ouderwets aanwezig op
de Provada
Het gaat niet
om teams, het gaat
om de klant

2. Inhoudsopgave Lean
bouwen!
Ouderwets
Projecten
Renovatie 188 woningen, Vlaardingen 4
In deze editie van Waalstand gaat het over lean bouwen. Dat klinkt
De Elbe, Maassluis 8
aanwezig
nieuw en dat is het voor de bouw ook, maar in Japan doen ze al
Paulinesymfonie, Rijswijk 9 een halve eeuw niet anders. In een paar woorden gaat het bij lean
bouwen om het vergroten van waarde en het terugdringen van
Mariënhove, Leidschendam 10 verspilling. Al snel ontdekten we dat de filosofie van het lean
bouwen nauw aansloot bij die van het werken in teams, een
Hogeschool INHolland, Den Haag 11 andere nieuwe ontwikkeling bij Waal.
De Werelden, Rotterdam-zuid 16
op de Provada
Dat was het moment waarop we zeiden: met het concept van
lean bouwen móeten we iets gaan doen. Samen met ARPA, een
bureau voor organisatieontwikkeling, zijn we bezig die principes
De verdieping te vertalen naar de bouwsector. Daar ligt de toekomst. Er is weleens
een analyse gemaakt van de verhouding tussen waarde en
Toyota en Waal: meer overeenkomsten
verspilling in de bouw. Die verhouding lag op 80% verspilling en
dan je zou denken 6 20% waarde. Als we die verhouding nu eens naar 60/40% terug-
brengen, dan is het al een revolutie.
Kunst als metafoor 13
Alleen: lean bouwen vraagt
een compleet andere denktrant. Bezoek Waal Bezoek Waal
Zegt u het maar Een voorbeeld van die andere denktrant is de planning. Vooraf-
gaand aan een project gaan we het werk van dag tot dag plannen
op de Provada
8 t/m 10 juni 2010
groot denken op de Provada
8 t/m 10 juni 2010
Financieel manager Jaap Brinkman
staat op scherp 12
met alle bouwpartners. Een van de eerste keren dat we dat
hebben gedaan, bleken we al in staat te zijn om de doorlooptijd
met 30% terug te dringen! Dat betekent dat je een project van 240
Amsterdam Rai
Hal 11 klein beginnen Amsterdam Rai
Hal 11
Voetbalterminologie van werkbare dagen ook in 175 dagen kunt doen. De werkvloer maakt
de planning, maar de leiding van het bedrijf moet de werkwijze
interim HR-manager Kees Duivestein 14 wel faciliteren. Als de directie niet gelooft in ketenintegratie, dan
loopt de werkvloer daar continu tegenaan. Het moet bottom
up worden gedaan en top down worden gedragen. Precies de
Kort nieuws manier zoals ons die bij Waal voor ogen staat! Het is een bijzonder evenement, met bijzondere ont- Kleine schaal, grote voordelen
moetingen. Daarom is Waal ook dit jaar weer aanwezig
Waal Bouw gaat naar de Provada 3 Ebert van der Wal Gelukkig zijn er ook opdrachtgevers die dit
op de Provada. We willen hier ons verhaal, onze missie pad met ons willen bewandelen. Investeren
in nieuwe samenwerkingsvormen en echte
verder uitdragen. En onze missie is dat het beter moet integratie. We hebben ook een groot aantal
en kan. Ketenintegratie, lean bouwen, 3D-integratie: uitstekende voorbeelden met harde bewijzen:
het kan namelijk werken. En dat alles begint
dat zijn de betoverende woorden en toverdaden waar- bij een goed gesprek, met een goeie kop koffie.
Zeker nu Waal ook oplossingen biedt voor
COLOFON: mee Waal voor de troepen uit loopt.
woningbouw in kleine series, met grote voor-
Ontwerp en productie:
delen. Voor dit concept zoeken we uitdagende,
Buro voor de Boeg | Rotterdam
tot nu toe niet realiseerbare, projecten.
Redactie: Johan Krijgsman, Janneke Alblas
Teksten: Jan Luyendijk, Dik Gussekloo
We zien u graag op de Provada,
Fotografie: Michael van Oosten
we hebben een nieuwe plek in
Waal een nieuwe hal. Maar u zult ons
Schiedamsedijk 22 echt niet kunnen missen, dat ga-
Postbus 165, 3130 AD Vlaardingen randeren we u!
Tel. 010 - 248 28 28, Fax. 010 - 248 28 48
info@waal.nl, www.waal.nl
2 3

3. V.l.n.r. Gerard Koppelman, de heer E. Velda, Michel Schipper.
Een totaalaanpak in
onderhoud en renovatie
Dit is geen verhaal over opstandige bewoners, Gerard Koppelman: “In eerste instantie zouden alleen de gevels slag zijn. ‘s Morgens vroeg vertellen we wat we die dag gaan
en kozijnen worden gerenoveerd, maar na overleg bleken ook doen. Tussen de middag kijken we even om een hoekje: hoe be-
rellerige buurtcommissies en spaaklopende alle keukens en badkamers aan een opknapbeurt toe te zijn. Ik valt het? En om half vier gaan we afronden. Even checken of de
heb weleens van Waal een verhaal gehoord over hoe zij een waterleiding het weer doet en of de centrale verwarming draait.”
planningen. Dit is gewoon het verhaal van de renovatie zouden aanpakken. Heel ambitieus. Wel, ik kan niet
anders zeggen dan dat die aanpak werkt in de praktijk. De mede- De heer E. Velda, de bewoner van Koolmeesstraat 3: “Het is fan-
renovatie van 188 woningen. Opdrachtgever is werkers van Waal zijn heel enthousiast. Je merkt echt dat ieder- tastisch verlopen. Echt pico bello. Iedereen was altijd heel vrien-
een de mentaliteit heeft om voor de klant te gaan.” Een belang- delijk als we iets te vragen hadden, als er wat was, werd het meteen
Waterweg Wonen, we spraken met Gerard rijk aspect is de communicatie. Voor Michel Schipper is het heel opgelost. We hebben een nieuwe keuken gekregen, het toilet is
helder “Wat ons bij Waal is opgevallen is dat de bewoners vernieuwd en de ramen zijn aangepakt. Een rompslomp? Dat is
Koppelman, Michel Schipper van Waal Onder- behoefte hebben aan een luisterend oor. En het werk dat je gaat ons honderd procent meegevallen. En dan moet u weten dat
doen, moet je visueel maken. Als uitvoerders van Waal gaan we we allebei in de tachtig zijn. Eerlijk, we vonden het bijna jammer
houd & Renovatie en een van de bewoners. minstens driemaal op een dag langs bij huizen waar we aan de dat ze weer klaar waren!”
4 5

4. Leren van een autofabrikant: Lean bouwen wordt de toekomst, weet geweest met een kanteling, om het Doorlooptijd verkorten
Lean bouwen
hij zeker. En dat terwijl de principes al werken in afdelingen om te bouwen naar Doorlooptijdverkorting is een doel, maar
tientallen jaren oud zijn. Toyota is er groot het werken in teams. Dat zien we als voor- ook een middel. “Het doel is om sneller te
mee geworden. Voor de bouw kan de waarde om extern ook ketenintegratie te kunnen bouwen. Dan ben je eerder klaar,
productiefilosofie twee vliegen in één bereiken. De traditionele bouwketen is maar je kunt ook later beginnen. Dan heb
klap slaan: meer klantwaarde, minder gefragmenteerd en aanbodgestuurd. Dat je het over een lagere rentelast gedurende
faalkosten. Voor Waal is lean bouwen een leidt tot verspilling. Er is niet één partij de bouw, een klant heeft meer tijd voor de
logische stap in haar evolutie. “We zijn al die de regie voert, de partners hebben besluitvorming. Maar die verkorting is ook
een aantal jaren bezig. We hebben het niet een gezamenlijk doel voor ogen.” een middel. Door met elkaar die planning
procesprotocol neoHOTPLANS ontwikkeld, te maken, forceer je partners om de ver-
we zijn gestart met 3D-modelleren. Gezonde marge gunnen spilling gezamenlijk te benoemen en aan
De 3D-tekening vervangt het traditio - Ketenintegratie is meer dan alleen maar te pakken. Als je dat twee of drie keer hebt
“De Japanners, de tweede economie van de wereld, zijn heel ver in de filosofie van het
nele produceren aan de hand van door de banden aanhalen. “Bij ketenintegratie gedaan, wordt het een automatisme. Dan
lean produceren. Als je het zwart/wit uitlegt, denken zij alleen in stappen van waarde en de ontwerper gemaakte productieteke- gaat het om het besef: blijf je altijd maar gaan mensen vanzelf al het initiatief
ningen. Daarachter zit een complete met de partners werken die de laagste nemen. ‘Kun jij eerder?’ ‘Ja, maar dan moet
stappen van verspilling. Waarde is alles waarvoor een klant wil betalen. Verspilling is een bibliotheek om het proces te optimali- prijs hanteren? Of ga je verder met part- jij dit of dat alvast doen.’ Die manier van
noodzakelijk kwaad. Daar heeft een klant geen geld voor over. Traditioneel ligt de focus seren en de productie aan te sturen. Je hebt ners die je een marge gunt om gezond te samenwerken geeft mensen energie. Als
dan bouwpartners nodig die je helpen kunnen opereren en die in staat zijn geza- je de planning gaat inkrimpen, dan ben je
op stappen in waarde. De grootste winst zit echter in het verminderen van verspilling.“ om die databank te vullen. Dan heb je het menlijk op te trekken, om de bouwtijd te wel gedwongen de verspilling aan te
over ketenintegratie, wat weer nauw aan- verkorten en de bouwkosten te reduceren pakken. Als je elkaar recht in de ogen kijkt,
Zo. We zitten goed en wel of Ebert van der Wal maakt in enkele zinnen duidelijk welke
sluit bij lean bouwen. Intern zijn we die om uiteindelijk gezamenlijk een zo laag dan is er commitment. Dan kún je die
kant het op moet met Waal: die van lean bouwen. weg al lang ingegaan. We zijn bezig mogelijke integrale prijs te bereiken?” werkbare afspraken maken.”
6 7

5. De Elbe
Voortvarende Landmark voor Rijswijk
verkoop
Op een plek als deze kán het bijna niet fout gaan: pal aan de voet van de Nieuwe Waterweg.
Paulinesymfonie
Met een locatie aan de Klaroenstraat mag duidelijk zijn dat een eerste paal niet zonder klaroen-
Plaats: Maassluis Maar toch was ontwikkelingsmanager John de Geus van Bouwfonds Ontwikkeling voorzichtig Plaats: Rijswijk geschal voorbij gaat. Op woensdag 17 maart startte de bouw van het project Paulinesymfonie
Locatie: Het Hoge Licht bij de verkoop van het project De Elbe, onderdeel van Het Balkon in Maassluis. “We hebben Locatie: Klaroenstraat in Rijswijk officieel. Het is een ambitieus project van corporatie Vidomes: een langwerpig deel
Aanneemsom: € 7.500.000,- getwijfeld tussen een grotere toren met kleinere appartementen en deze, een iets kleinere toren Aanneemsom: € 26.150.000,- van acht bouwlagen, een toren van 23 verdiepingen. Met de toren krijgt de Rijswijkse horizon
Opdrachtgever: Bouwfonds/ met ruime appartementen. Na een marktonderzoek leek deze het meest kansrijk.” Die keus Opdrachtgever: Vidomes er een landmark bij: met zijn glazen gevel is het gebouw al van verre zichtbaar. In de Pauline-
Maasdelta pakte goed uit: de 45 appartementen, verdeeld over 15 woonlagen, waren snel verkocht. Vanaf Rijswijk symfonie komen 172 appartementen, 21 zorgwoningen en een wijkcentrum voor de bewoners
Architect: Theo Verburg elke verdieping is er een adembenemend uitzicht over de Waterweg. Waal bouwt de drie- en Architect: Van Dop + van de Muziekbuurt. Op de locatie stond eerder een ander complex, de Paulineburch.
Architecten vierkamer-appartementen in opdracht van ontwikkelingscombinatie Het Balkon, een samen- Mathot Aardig detail: oud-bewoonster Pauline van de Paulineburch mocht de officiële delegatie
Bouwtijd: 06/10 – 09/11 werkingsverband tussen Bouwfonds en de Maasdelta Groep. John de Geus: “De samenwerking architecten bijstaan bij het slaan van de eerste paal. Onderdeel van de festiviteiten rond de eerste paal was
verloopt goed. Waal is een nieuwe samenwerkingspartij voor ons. Dat is altijd even wennen. Bouwtijd: 03/10-12/11 de presentatie van een graffitiproject van een tiental jongeren.
We hebben er alle vertrouwen in.
8 9

6. Geslaagd op
Boren in stilte Hogeschool
in Mariënhove
Een flink project voor Waal Onderhoud en Renovatie: het vervangen van alle kozijnen van het
INHolland
Hogeschool INHolland kampt met ernstig ruimtegebrek. Precies tussen de twee locaties aan de
Plaats: Leidschendam atriumgebouw Mariënhove in Leidschendam. Het gebouw met aanleunwoningen moet vol- Bezuidenhoutseweg en de Theresiastraat lagen nog uitbreidingsmogelijkheden, maar geen Plaats: Den Haag
Locatie: Mariënpark doen aan verscherpte brandveiligheidseisen. De nieuwe kozijnen zullen dertig minuten brand- voor de hand liggende. Zowel in bouwkundig als in logistiek opzicht stond Waal Bouw voor een Locatie: Theresiastraat
Aanneemsom: € 825.134,- veilig worden uitgevoerd. In circa twaalf weken tijd moeten 182 kozijnen worden aangepast. flinke uitdaging. “Het is eigenlijk een project in de achtertuin van twee gebouwen”, zegt project- Aanneemsom: € 4.408.731,-
Opdrachtgever: Vidomes “Het gaat om woningen in bewoonde staat, bovendien zijn er medische voorzieningen in het leider Cees Vink, namens adviesbureau Burgers De Greef betrokken bij de bouw. “Er moesten Opdrachtgever: Hogeschool
Architect: VD+M gebouw. We moeten daarom heel goed communiceren en zaken planningstechnisch goed op speciale oplossingen worden bedacht voor de aansluiting op de bestaande bouw. Bovendien INHolland
Architecten B.V. elkaar afstemmen. Zomaar even gaan boren is er niet bij”, legt Ton van Jaarsveld, projectleider zitten we nu middenin de tentamentijd en moet geluidsoverlast worden voorkomen. ”Waal Architect: SP Architecten
Bouwtijd: 02/10-05/10 van Waal Onderhoud en Renovatie uit. Op termijn staat er nog veel meer te gebeuren op de Bouw bleek een ideale partner voor de uitbreiding van 3.000 m2. “Het heeft heel wat afstem-
Bouwtijd: 07/09 - 06/10
locatie waar het atrium staat. Woningcorporatie Vidomes is van plan seniorenappartementen ming gevraagd met Waal Bouw, maar het is altijd goed gegaan. Vooral logistiek gezien hebben
en servicevoorzieningen te bouwen op de plek van het huidige verzorgingshuis en het klooster. ze er een enorme kluif aan gehad.”
10 11

7. “Je wordt kritischer op
de partijen waarmee
je samenwerkt”
Jaap Brinkman,
financieel manager
Het zijn zware tijden in de bouw. Financieel vooral. Maar Jaap Brinkman, financieel manager
bij Waal, maakt niet de indruk recent veel slapeloze nachten te hebben gehad. “Of we er
meer bovenop zitten? Dat deden we bij Waal eigenlijk altijd al. Maar zeker nu met de crisis
is het essentieel dat je de kostenbewaking tijdens de projecten goed in de gaten houdt.”
Een gesprek over de PYNG-rating van Waal en risicobeheersing in de bouw.
We zijn nu wel op het punt beland dat de crisis in volle hevigheid om zich
heen slaat. Desondanks: Waal heeft in 2009 een omzetgroei gerealiseerd.
De kunst
Het bedrijf heeft een degelijke portefeuille, constateert Jaap Brinkman, met
22 jaar Waal-ervaring (“het gras is nergens groener als je het mij vraagt”). “Je
let beter op de partijen waarmee je samenwerkt. Die partijen ga je beter
toetsen voorafgaand aan het proces, maar ook gedurende het proces. Dat
betekent dat je niet automatisch meer kiest voor de partners die het goed-
koopst zijn, maar voor degenen die de zaken op orde hebben. Ook de
juridische aspecten bij de contractvorming ga je met heel andere ogen
bekijken. Waar je risico loopt, probeer je die om te bouwen naar beheers-
van het veranderen
bare risico’s. Het is essentieel dat je de zaken aan de voorkant goed regelt,
katika hali ya kawaida.
Vijana wanataniana
in de fase van de contractvorming.”
Opmerkelijk: sinds 2009 heeft Waal een triple A PYNG-rating gekregen van
Graydon. “Dat is een rating die nog maar weinig bedrijven hebben, zeker in In het kantoor van Waal hangt een opvallend schilderij. Het is van de
de bouw”, zegt Jaap niet zonder trots. “Een triple A-rating wil zeggen dat we
een heel solvabel bedrijf zijn dat afspraken waarmaakt. Die PYNG-rating is hand van George Lilanga, een Tanzaniaanse kunstenaar (1934-2005).
voor banken en voor opdrachtgevers een heel belangrijk signaal. Na alle
negatieve berichten over de bouw gaat een bank extra letten op de solvabili- Met zijn kunst werd hij wereldberoemd.
teit van bouwbedrijven. Een bank stuurt daarom heel actief aan op het zaken
doen met bedrijven met een hoge PYNG-rating. Want als een bouwbedrijf
omvalt, zit die bank ook in de problemen.”
Omdat hij hout ging beschilderen, negeerde zijn karakter door het beschilderen. Net zoals lean
Investeren in ICT omgeving hem: zijn dorpsgenoten vonden dat hij bouwen het bouwproces sterk verandert.
Investeren in nieuwe ICT-oplossingen is een ander middel om alerter te rea- het hout onrecht aandeed. Maar door hout te
geren op de markt. Jaap Brinkman: “Nu kom je in het bedrijf nog veel ‘eiland- bewerken, gaat het langer mee. Het kunstwerk is min of meer het ‘beeldmerk’
software’ tegen. Dat betekent dat je handelingen dubbel doet. Met het nieuwe geworden van de lean-operatie bij Waal. Onder
pakket zijn we in staat om die zaken efficiënter aan te pakken en ervoor te Het is een opvallende metafoor voor lean bouwen. het doek staat de titel ‘Vijana wanataniana katika
zorgen dat iedereen in het bedrijf over dezelfde informatie beschikt. Het Alles wat nieuw is – lean bouwen niet uitgezonderd hali ya kawaida’. Dat betekent, vrij vertaald: nor-
werken met bouwinformatiemodellen past daar naadloos in. De daadwer- – wordt in het begin angstvallig afgehouden. Tot- maliter hebben jongelui lol met elkaar. Precies wat
kelijke kosten van een gerealiseerd project kunnen we dan weer als input voor dat blijkt dat die verandering zinvol is. Bijvoorbeeld de transformatie naar lean bouwen beoogt: meer
toekomstige calculaties gebruiken. Daarmee krijg je een beter zicht op de omdat de duurzaamheid erbij gebaat is. Er zijn lol in het werk!
kostprijzen in de calculatiefase en kun je concurrerender aanbiedingen doen” meer parallellen. Zo verandert het materiaal van
12 13

8. “Het gaat
Na een lange warming-up is het werken Hij raakte een keer met Johan Krijgsman van Waal in gesprek en
vond het ‘een heel interessante uitdaging’. Zijn eerdere ervaring
in teams bij Waal in een stroomversnelling met zelfsturende teams bij KPN en zijn kennis van de bouw
waren genoeg voor de klik van Kees Duivestein met Waal.
geraakt. Schouderklop voor Kees Duivestein, “Het lijkt in eerste instantie een vraag over het werken in teams.
niet om
Het gaat echter om een kanteling van de organisatie, om klant-
die als interim adviseur het Waal-mana- gerichter te kunnen werken. Johan vroeg mij: we willen verder,
maar we krijgen het nog niet van de grond. Voor mij was dat een
gement bijstaat bij de kanteling van de mooie start, want de hele Waal-organisatie had de fase van de
teams...
bewustwording dus al achter de rug. Die ervaring kon ik heel
organisatie. Verwacht van Kees geen typisch goed gebruiken. De beste manier om een organisatie duidelijk te
maken wat die nieuwe manier is, is het laten ervaren.”
organisatieadviseursjargon. Daarvoor staat
Na een rondje door het bedrijf ging Kees aan de slag. “Johan
hij met twee benen te stevig op zijn West- Krijgsman en Ebert van der Wal hebben een duidelijk beeld voor
ogen. Als die richting is gekozen, kun je naar de volgende stap,
Kees Duivestein, landse geboortegrond. En daarvoor kent het inrichten van de organisatie. Wat betekent het nu precies, dat
interim HR-manager hij de bouwsector te goed. “Het team moet
hele werken in teams? Met degenen die eraan gaan meewerken,
hebben we een blauwdruk gemaakt. Vergeet niet dat iedereen
bij Waal moet groeien in zijn of haar nieuwe rol, teamleiders en directie.
anders leren voetballen.” Vanaf dat moment gaan we over naar het verrichten, het daad-
werkelijk implementeren. Het is een proces van jaren, voordat je
zover bent dat die teams zichzelf kunnen bedruipen.”
Vier teams
Alle medewerkers die nu op het kantoor in Vlaardingen opereren,
maken straks deel uit van een van de vier teams. Alleen een
aantal ondersteunende diensten blijft over, zoals HRM en PZ.
Belangrijk in het proces is de rol van de nieuwe teamleiders. Die
moeten op een andere manier, ‘coachend’, leiding gaan geven.
Een omslag in een traditioneel ingestelde sector als de bouw,
weet Kees Duivestein. “De bouw is sterk in sturend leiding geven,
maar Waal moet toe naar een meer delegerende stijl van leider-
schap. Dat is veel lastiger. Binnen die teams wordt veel meer een
beroep gedaan op de eigen verantwoordelijkheid. Het team
moet anders gaan voetballen. Medewerkers zullen veel meer
met elkaar moeten gaan communiceren. Ook van de mede-
werkers vragen we veel. Maar ze kunnen ook veel winnen: je gaat
er in werkplezier fors op vooruit.”
...het
gaat om
14
de klant” 15

9. De Werelden opgeleverd
De eerste opleveringen zijn inmiddels achter
de rug. En de verkoop, die aanvankelijk bij
de verwachtingen achterbleef, begint ook aan
te trekken. Met de realisatie van De Werelden
is Rotterdam-Zuid weer een stapje dichterbij
een nieuwe toekomst gekomen.
In Hillesluis heeft Waal Bouw 102 woningen gebouwd,
in opdracht van Woonstad Rotterdam en naar een spraak-
makend ontwerp van architectenbureau KOW. Met de bouw
van meer grondgebonden woningen wil ‘Zuid’ het imago
van de grijze portiekflats van zich afschudden. De drie- en
vierlaagse woningen moeten meer jonge gezinnen naar
Hillesluis trekken. Projectontwikkelaar David Emous van
Woonstad Rotterdam: “Sinds we met een kortingsregeling
zijn begonnen, is de verkoop goed op gang gekomen. Er is
een modelwoning ingericht, zodat de doelgroep die graag
ziet wat ze koopt beter bediend wordt. We hebben daarom
alle vertrouwen in de verkoop en hopen alles verkocht te
hebben voor de oplevering van de laatste woning.”