SlideShare a Scribd company logo

Virtule valuta als aanvulling op het betalingsverkeer

•
•
Arrie J.D. Vis
Arrie J.D. Vis
Law
1 of 54
Download to read offline
Virtuele valuta als aanvulling op het betalingsverkeer Scriptant: Arrie J.D. Vis, 303151av 7- 11- 2014 Begeleiders: dr. A.B.M. Soppe en mw. mr. K.A. Kralj Erasmus School of Law, sectie Financieel Recht Co py rig ht (c ) 2 0 1 0 Bitbo y Ve rs c hille nde lo g o 's v an v irtue le v aluta (v .l.n.r. Bitc o in, Lite c o in, Pe e rc o in, Name c o in, Prime c o in e n Fe athe rc o in
Scriptie virtuele valuta 1 What is real? How do y ou define 'real'? If y ou're talking about w hat y ou can feel, w hat y ou can smell, w hat y ou can taste and see, then 'real' is simply electrical signals interpreted by y our brain. Morpheus (Matrix, 1999)
Scriptie virtuele valuta 2 Inhoudsopgave   1   Onderzoeksopzet  ........................................................................................................  5   1.1   Aanleiding  ........................................................................................................................  5   1.2   Relevantie  ........................................................................................................................  6   1.3   Afbakening  en  probleemstelling  .......................................................................................  6   1.4   Onderzoeksmethodiek  .....................................................................................................  7   1.5   Leeswijzer  ........................................................................................................................  7   2   De  functies  van  geld  ....................................................................................................  9   2.1   Inleiding  ...........................................................................................................................  9   2.2   Geld  .................................................................................................................................  9   2.2.1   Definitie  ...........................................................................................................................  9   2.2.2   Geld  als  ruilmiddel  .........................................................................................................  10   2.2.3   Geld  als  rekenmiddel  .....................................................................................................  11   2.2.4   Geld  als  oppotmiddel  ....................................................................................................  11   2.2.5   Geld  in  een  eindige  economie  .......................................................................................  12   2.2.6   Casus:  Iraakse  dinar  .......................................................................................................  13   2.3   Virtuele  valuta:  fiduciair  geld  of  grondstofgeld?  .............................................................  14   2.4   Virtueel  geld  in  de  praktijk:  de  Bitcoin  ............................................................................  15   2.4.1   Verkrijgen  van  Bitcoins  ..................................................................................................  16   2.5   Tussenconclusie  .............................................................................................................  17   3   Virtuele  valuta  in  het  recht  ........................................................................................  19   3.1   Inleiding  .........................................................................................................................  19   3.2   Virtuele  valuta  in  een  civielrechtelijk  kader  ....................................................................  19   3.2.1   Goedsdiscussie  ..............................................................................................................  19   3.2.2   Virtuele  valuta  als  een  zaak  ...........................................................................................  20   3.2.3   Virtuele  valuta  als  een  vermogensrecht  ........................................................................  23   3.3   Civielrechtelijke  casus:  Bitcoin  een  ruilmiddel  ................................................................  24   3.3.1   Inleiding  .........................................................................................................................  24   3.3.2   Rechtsvraag  ...................................................................................................................  24   3.3.3   Bitcoins:  giraal  of  chartaal  geld  .....................................................................................  24   3.3.4   Rechterlijke  uitspraak  ....................................................................................................  25   3.4   Virtuele  valuta  in  een  financieelrechtelijk  kader  .............................................................  26   3.4.1   Geldmiddelen:  chartaal,  giraal  en  elektronisch  geld  .....................................................  26  
Scriptie virtuele valuta 3 3.4.2   Financieel  instrument  ....................................................................................................  27   3.4.3   Beleggingsobject  ...........................................................................................................  28   3.4.4   Financieel  product  .........................................................................................................  28   3.4.5   Ondernemen  in  virtuele  valuta  .....................................................................................  29   3.5   Toezichthouders  .............................................................................................................  29   3.5.1   De  Nederlandsche  Bank  ................................................................................................  29   3.5.2   Autoriteit  Financiële  Markten  .......................................................................................  30   3.5.3   Virtuele  valuta  onder  toezicht  van  de  Wft  ....................................................................  31   3.6   Virtuele  valuta  in  Europa  ................................................................................................  31   3.6.1   Europese  Centrale  Bank  ................................................................................................  31   3.6.2   Europese  Bankenautoriteit  ............................................................................................  34   3.7   Tussenconclusie  .............................................................................................................  34   4   Potentieel  van  virtuele  valuta  ....................................................................................  36   4.1   Inleiding  .........................................................................................................................  36   4.2   SWOT-­‐Analyse  ................................................................................................................  36   4.3   Analysepunten  ...............................................................................................................  37   4.4   Sterkten  virtuele  valuta  ..................................................................................................  38   4.4.1   Ruilmiddel  ......................................................................................................................  38   4.4.2   Rekenmiddel  ..................................................................................................................  38   4.5   Zwakten  virtuele  valuta  ..................................................................................................  38   4.5.1   Oppotmiddel  .................................................................................................................  38   4.6   Kansen  virtuele  valuta  ....................................................................................................  39   4.6.1   Als  een  goed  ..................................................................................................................  39   4.6.2   Betaalmiddel  .................................................................................................................  39   4.6.3   Regulering  ......................................................................................................................  39   4.7   Bedreigingen  virtuele  valuta  ...........................................................................................  40   4.7.1   Fiduciariteit  ....................................................................................................................  40   4.7.2   Toezicht  .........................................................................................................................  40   4.7.3   Tussenconclusie  .............................................................................................................  41   5   Samenvatting  en  conclusie  .........................................................................................  43   5.1   Onderzoeksvragen  .........................................................................................................  43   5.2   Aanbevelingen  ...............................................................................................................  45   5.3   Tot  slot  ...........................................................................................................................  46  
Scriptie virtuele valuta 4 6   Bibliografie  ................................................................................................................  48   6.1   Literatuur  .......................................................................................................................  48   6.2   Jurisprudentie  ................................................................................................................  53   6.3   Afbeeldingenlijst  ............................................................................................................  53      
Scriptie virtuele valuta 5 1 Onderzoeksopzet   1.1 Aanleiding Veel mensen kwamen in 2013 voor het eerst in aanraking met Bitcoins. Regelmatig was de virtuele munt in de media, vaak waren het succesverhalen over de forse rendementen die beleggers behaald hadden (DeOndernemer.nl, 2013). Ook waren er verschillende bedrijven die aankondigden Bitcoins als betaalmiddel te accepteren (van Miltenburg, 2013). Later kwamen er ook verhalen over overheden die kritisch tegenover deze virtuele munt stonden en het handelen ervan zelfs verboden (Kraan, 2013). Ook zijn er verschillende keren schriftelijke vragen gesteld aan de Minister van Financiën over Bitcoins en de status van virtueel geld in Nederland (Aanhangsel Handelingen II, 2012/13, nr. 2508) (Aanhangsel Handelingen II, 2013/14, nr. 581). Afbe e lding 1 Ko e rs v e rlo o p Mt.Go x , be nade rbaar v ia http:/ / w w w .bitc o inc harts .c o m/ c harts / mtg o x US D# tg Wzm1 g 1 0 zm2 g 2 5 Bovenstaande grafiek toont het koersverloop van Bitcoins op de inmiddels gesloten Japanse handelsbeurs Mt.Gox. Opvallend in deze grafiek is de volatiliteit van de in 2013 verhandelde Bitcoins. Het beleggen in Bitcoins was in dat jaar zeer speculatief. Het toonaangevende handelsplatform Mt.Gox is inmiddels failliet, maar dit betekent echter niet het einde van de Bitcoin omdat er meerdere handelsplatformen zijn waarop de Bitcoin verhandeld kan worden (Wismans, 2014).1 1 Voorbeelden van andere websites die als handelsplatform fungeren zijn Bitstamp.net, Kraken.com en BTC- e.com. 2 Andere vormen van virtuele valuta zijn bijvoorbeeld Litecoin, Peercoin, Namecoin, Darkcoin of Dogecoin. Op het voorblad staan een aantal logo’s van verschillende virtuele valuta’s. 3 Altcoins is een samenvoeging van de woorden alternatieve coins.
Scriptie virtuele valuta 6 1.2 Relevantie Over het concept van digitale valuta, waarbij de authenticiteit geverifieerd kan worden door een wiskundige berekening is in de jaren tachtig van de vorige eeuw al geschreven (Chaum, 1983). Er zijn nadien verschillende experimenten geweest, maar de grote doorbraak was die van de Bitcoin. Deze scriptie gaat niet over Bitcoins an sich, maar over de categorie waartoe Bitcoins behoren: virtuele valuta. Er zijn verschillende vormen van virtuele valuta waarvan de Bitcoin de bekendste is.2 Het grootste verschil tussen deze soorten virtuele valuta is vaak een technisch aspect als de totale hoeveelheid munten in omloop, de snelheid waarmee er nieuwe munten ontstaan of de manier van beveiliging. Deze minder bekende virtuele valuta’s worden altcoins genoemd (Washingtonpost, 2014).3 Voor het doel van dit onderzoek zijn deze verschillen niet relevant en zal steeds de Bitcoin als voorbeeld worden aangehaald. Bitcoins zijn ontstaan doordat iemand (of een groep personen) onder een pseudoniem een paper schreef over virtuele valuta en hiermee anderen kon enthousiasmeren. Bitcoins worden vaak gezien als virtueel goud, Bitcoins moeten namelijk gedolven worden door computers (Nakamoto, 2008). Doordat Bitcoins nu regelmatig in het nieuws zijn is er in de maatschappij een duidelijke behoefte aan een helder juridisch kader. Dat er ook een politieke component aanwezig is blijkt wel dat er vragen over zijn gesteld in de T weede Kamer (Aanhangsel Handelingen II, 2012/13, nr. 2508) (Aanhangsel Handelingen II, 2013/14, nr. 581). 1.3 Afbakening en probleemstelling Deze scriptie gaat over virtuele valuta, gespecificeerd als valuta waarbij er geen centrale uitgevende instelling is die voor regulering zorgt maar er wel een uitstapmogelijkheid is. Een uitstapmogelijkheid is het kunnen wisselen van virtuele valuta naar geld en weer terug. 4 Dit in tegenstelling tot ruilsystemen als Local Exchange T rading Systems (LET S) waarbij er een centraal uitgevende instelling is (Williams, 1996). De authenticiteit van valuta wordt in het geval van cryptovaluta zoals Bitcoins door een versleuteling geverifieerd (Chaum, 1983). Het doel is het inzichtelijk 2 Andere vormen van virtuele valuta zijn bijvoorbeeld Litecoin, Peercoin, Namecoin, Darkcoin of Dogecoin. Op het voorblad staan een aantal logo’s van verschillende virtuele valuta’s. 3 Altcoins is een samenvoeging van de woorden alternatieve coins. 4 Het concept van virtuele valuta met uitstapmogelijkheid zal besproken worden in paragraaf 3.6.1 Europese Centrale Bank.
Scriptie virtuele valuta 7 maken in hoeverre virtuele valuta’s een aanvulling kunnen zijn op het internationale betalingsverkeer. Hiervoor zal er onderzoek worden gedaan naar de functies van traditionele valuta. De hoofdvraag die in de scriptie beantwoord zal worden draait om het potentieel van virtuele valuta. De hoofdvraag luidt: In hoeverre zijn virtuele valuta’s een aanvulling op het internationale betalingsverkeer? Om deze hoofdvraag te beantwoorden zijn de volgende deelvragen geformuleerd: -­‐ Wat is de rol van valuta in het internationale betalingsverkeer? -­‐ Wat zijn virtuele valuta’s? -­‐ Wat is de juridische status van virtuele valuta? -­‐ Wat is er nodig om virtuele valuta’s duurzaam onderdeel uit te laten maken van onze samenleving? 1.4 Onderzoeksmethodiek Om dit onderzoek uit te voeren zal er een literatuurstudie worden gedaan naar de rol van (virtuele) valuta binnen het huidige internationale betalingsverkeer. Aan de hand van economische theorieën over de functies van geld zal de rol en het nut van virtuele valuta geanalyseerd worden. Hierbij zal er steeds geanalyseerd worden hoe virtuele valuta en geld zich tot elkaar verhouden. Ook zal de juridische status van virtuele valuta bestudeerd worden. 1.5 Leeswijzer Het tweede hoofdstuk van deze scriptie gaat over de functies van geld. De historische ontwikkeling van geld zal besproken worden, gevolgd door enkele belangrijke theorieën over de functies van geld. T ot slot zal aan de hand van de casus van de Iraakse dinar aangetoond worden dat geld ook zijn waarde kan behouden als er geen centrale uitgevende instelling aanwezig is. Het derde hoofdstuk zal de juridische kant van virtuele valuta belichten. Eerst zal de rol van geld binnen het Burgerlijk Wetboek besproken worden, dit is namelijk met name van belang bij het civielrechtelijke gebruik van virtuele valuta. Aan de hand van een casus zal besproken worden in hoeverre virtuele valuta’s (in dit specifieke geval Bitcoins) als geld in de zin van het Burgerlijk Wetboek beschouwd dienen te worden.
Scriptie virtuele valuta 8 Vervolgens zal aan de hand van de Wet op het financieel toezicht (hierna: Wft) geanalyseerd worden in hoeverre er toezicht wordt uitgeoefend op het gebruik van virtuele valuta. Ook het standpunt van de Europese toezichthouders zal besproken worden. De tussenconclusies uit deze hoofdstukken zullen in het vierde hoofdstuk leiden tot een SWOT - analyse. In deze analyse zal geconcludeerd worden wat de potenties zijn van virtuele valuta om een duurzaam onderdeel van de samenleving kunnen uitmaken. Dit alles zal resulteren in de beantwoording van de hoofdvraag en enkele aanbevelingen in het vijfde hoofdstuk.  
Scriptie virtuele valuta 9 2 De  functies  van  geld   2.1 Inleiding In dit hoofdstuk staat de rol van geld en in het bijzonder het begrip virtuele valuta centraal. In het internationale betalingsverkeer is het gebruik van geld niet meer weg te denken. Vaak worden in het dagelijks spraakgebruik virtuele valuta en digitaal geld aan elkaar gelijkgesteld. Door middel van een literatuuronderzoek zal het verschil verduidelijkt worden. Om tot een uitleg te komen van virtuele valuta is het belangrijk dat eerst wordt ingegaan op het principe van geld en de functie hiervan. Het tweede gedeelte van dit hoofdstuk gaat over virtuele valuta. 2.2 Geld 2.2.1 Definitie De Wft geeft toelichting op veel in deze wet voorkomende begrippen.5 Een nadere bestudering van dit artikel toont aan dat het begrip geld hierin niet wordt genoemd. Wel is het begrip geldmiddelen genoemd. Geldmiddelen is hierbij gedefinieerd als chartaal geld, giraal geld of elektronisch geld.6,7 Opvallend is dat het begrip geld volgens de wetgever geen interpretatie behoeft. De vraag is of dit komt doordat er geen algehele definitie is of doordat geld een algemeen geaccepteerd begrip is. Om deze vraag te beantwoorden is het belangrijk om de literatuur te bestuderen rondom het begrip geld. Het woordenboek van Dale omschrijft geld als een algemeen ruilmiddel van metaal of papier, danw el giraal. Een tweede omschrijving is vermogen, kapitaal (Van Dale Uitgevers, 2014). Het woord ‘fiat’ komt uit het Latijn en betekent goedkeuren of instemming (Latijn - Nederlands woordenboek, 2014). In de context van fiat geld duidt dit op goedgekeurd geld of algemeen geaccepteerd geld. Fiduciair geld is een alternatieve benaming voor fiat geld. De Europese Centrale Bank (hierna: ECB) geeft een uitleg van fiat geld door drie functies van geld te beschrijven (European Central Bank, 2012). Deze functies zijn: 5 Artikel 1:1 Wft. 6 Artikel 1:1 Wft (geldmiddelen). 7 Het begrip geldmiddelen wordt in paragraaf 3.2 Virtuele valuta in een civielrechtelijk kader besproken. In de definitielijst van artikel 1:1 Wft wordt geld niet nader toegelicht.
Scriptie virtuele valuta 10 ruilmiddel, rekenmiddel en oppotmiddel. In de volgende paragrafen zullen deze begrippen vanuit de literatuur toegelicht worden. De ECB ziet geld als een sociaal element, het is aan verandering onderhevig door veranderingen in de samenleving (European Central Bank, 2012). Fiat geld (of fiduciair geld) is in de literatuur gedefinieerd als een ruilmiddel zonder intrinsieke waarde. De Britse econoom en filosoof Jevons onderscheidde vier functies van geld. Geld is een ruilmiddel, een rekenmiddel, een spaarmiddel en een middel om tijd te overbruggen in transacties8 (Jevons, 1875). De laatste twee functies van geld zijn door de ECB samengevoegd in het begrip oppotmiddel (European Central Bank, 2012). Er zijn verschillende theorieën ontwikkeld waarom mensen geld accepteren in plaats van goederen. In de volgende paragrafen zullen verschillende economische theorieën besproken worden aan de hand van deze drie functies van geld: ruilmiddel, rekenmiddel en oppotmiddel. 2.2.2 Geld als ruilmiddel Voordat men geld gebruikte werden producten geruild voor een ander product. Deze ruilhandel was niet altijd efficiënt. Handelaren hadden niet altijd de mogelijkheid om direct hun producten te ruilen voor datgene wat zij nodig hadden. Hiervoor was een ruilmiddel nodig wat vaak een edelmetaal was. Dit grondstofgeld (Engels: commodity money) had als voordeel dat de waarde direct werd ingezien. Goud is een bekend voorbeeld hiervan. Er zijn echter ook voorbeelden bekend van ruilmiddelen als cacaobonen, maïs of sigaretten (Weatherford, 1997). Dit toont aan dat er bij grondstofgeld wel een duidelijke culturele component aanwezig is. Op een gegeven moment werden waardepapieren gebruikt in plaats van het grondstofgeld, deze waardepapieren waren de voorlopers van geld. Vroeger kon men deze waardepapieren bij de uitgevende instelling inwisselen voor goud. Voor al he t uitgegeven geld was de tegenwaarde in goud beschikbaar. Geld werd geaccepteerd omdat het meer liquide is dan goederen (Menger, 1892). 8 Het gaat hierbij om het element tijd, geld is in feite een tijdelijke vorm van vermogen. Niet het bezit ervan is een doel op zich maar de mogelijkheid die het biedt om op een later tijdstip een ander product retour te krijgen (Papadopoulos, 2009).
Scriptie virtuele valuta 11 2.2.3 Geld als rekenmiddel T egenwoordig vertegenwoordigt geld geen directe waarde in goud meer (European Central Bank, 2012). In 1944 werd de waarde van de Amerikaanse dollar gekoppeld aan de waarde van goud. Andere valuta werden verbonden aan de Amerikaanse dollar en de transacties van de internationale handel in grondstoffen werd in dollars verrekend. Dit werd het Bretton Woods systeem genoemd (Eichengreen, 2011). In de jaren zeventig van de vorige eeuw begonnen veel landen hun munteenheid los te koppelen van de Amerikaanse dollar en hun dollarvoorraden om te wisselen in goud. Het Bretton Woods systeem raakte hiermee in verval (Eichengreen, 2011). De Amerikaanse president Nixon maakte uiteindelijk gebruik maakte van de bevoegdheid uit de in 1970 aangenomen economische stabilisatiewet (Economic Stabilization Act, 1970) om de Amerikaanse dollar los te koppelen van de goudprijs. Vanaf dat moment waren veel valuta’s niet meer gekoppeld aan goud en was er sprake van geld dat gebaseerd is op vertrouwen (Eichengreen, 2011). Geld kan gebruikt worden om goud te kopen en vertegenwoordigt hiermee momenteel een indirecte waarde in goud. Het bijzondere van fiat geld is dat er sprake is van vertrouwen. Iemand accepteert het geld vanuit de verwachting dat bij een volgende transactie een andere partij de waarde van het geld zal accepteren (Carnell, Macey, & Miller, 2009). Geld kan gebruikt worden als rekenmiddel om de waarde van verschillende goederen tegen elkaar af te zetten. Dit vertrouwen wordt versterkt doordat de uitgevende instelling (de overheid) het geld accepteert bij incasseren van belastingen. Doordat de belastingen betaald dienen te worden in de officiële munteenheid en de overheid gebruikmaakt van deze munteenheid straalt er vertrouwen uit en wordt er vraag gecreëerd (Gladstone, 1997). 2.2.4 Geld als oppotmiddel De Amerikaanse econoom Kocherlakota heeft gesteld dat geld een geheugenfunctie vervult in onze samenleving. Door middel van geld kan ruilhandel plaatsvinden met een levering van de goederen op verschillende momenten (Kiyotaki & Wright, 1989). Geld is een middel om tijd te overbruggen (Jevons, 1875). T er illustratie, personen A, B en C produceren een goed dat zij regelmatig met elkaar verhandelen. Als de producten op hetzelfde moment gereed zijn kan de overdracht direct plaatsvinden. In dit geval is dit niet zo, persoon A levert in het voorjaar aan persoon B. Persoon B levert in de zomer aan persoon C en persoon C levert in het
Scriptie virtuele valuta 12 najaar aan persoon A. Persoon A zal als eerste leveren, maar pas aan het einde van het jaar zijn bestelde product ontvangen. Persoon A wil zekerheid hebben dat hij zijn goederen zal krijgen van persoon C. En persoon C wil voordat hij de producten uitlevert zekerheid hebben dat persoon A aan zijn verplichtingen richting B heeft voldaan. Er is behoefte aan een register van uitgevoerde transacties om te controleren of iedereen zich aan de afspraken heeft gehouden (Kocherlakota, 1998). Geld is hierbij de goedkoopste manier om bij te houden wie zich aan de afspraken heeft gehouden. Er hoeft geen centraal register te zijn, het bij een transactie kunnen overhandigen van geld is al voldoende om aan te tonen dat men een recht heeft opgebouwd (Lucas, 1980) (Ostroy, 1973). 2.2.5 Geld in een eindige economie De laatste theorie over het gebruik van geld is meer abstract. In een oneindige economie is er geen twijfel of geld een toekomstige waarde heeft. De hoogte van die waarde kan variëren, ook het type geld. Wat niet zal veranderen is dat er een middel nodig is om waarde uit te drukken. Er is geen eindpunt van de economie en er is ook geen moment dat de goederen hun waarde verliezen. De gebruikers van het geld zullen bereid blijven om het geld te accepteren (Kiyotaki & Wright, 1989). Geld kan ook gebruikt worden in een economie waarvan duidelijk is dat die zal aflopen. Op het moment dat gebruikers van geld zich ervan bewust zijn dat de economie eindig is zal er hyperinflatie ontstaan. Niemand wil de laatste zijn die geld in bezit heeft en wil bij het drijven van handel een premie ontvangen voor het risico dat hij loopt (Deck, McCabe, & Porter, 2006). In het geval van het handelsplatform Mt.Gox waar Bitcoins verhandeld werden is dit effect ook waargenomen. De Bitcoins op het platform Mt.Gox konden niet meer opgenomen worden, toch bleef de prijs op de externe markt stijgen doordat men de verwachting had dat het ingelegde geld nog wel uitgekeerd kon worden.9 T er illustratie gebruiken we weer het voorbeeld met de personen A, B en C.10 In dit geval zal de cyclus slechts eenmaal worden doorlopen. Persoon A kan geld toevoegen aan het systeem en persoon C zal eindigen met het geld. Persoon C heeft 9 Zie hiervoor Afbeelding 1 Koersverloop Mt.Gox op pagina 5. 10 Zie paragraaf 2.2.4 Geld als oppotmiddel.
Scriptie virtuele valuta 13 dan niets meer aan het geld en zal niet willen ruilen voor geld maar voor fysieke goederen. Persoon B zal op zijn beurt ook geen geld accepteren van A omdat hij weet dat persoon C nooit geld van persoon B zal accepteren. Op die manier kan beredeneerd worden dat er in dit eindige systeem geen geld gebruikt zal worden doordat niemand met het geld wil overblijven. Door Kovenock en de Vries (2002) is een model geschetst hoe geld gebruikt kan worden in een eindige economie. Hiervoor hebben zij de term helikoptergeld ontwikkeld. In een economie zijn er veel meer handelaren en weet niemand wie het geld heeft ingebracht en wie als laatste zal handelen. Iedereen verkeert in de verwachting dat het geld gebruikt kan worden omdat de kans groot is dat er nog een transactie zal volgen. Specifieker, men accepteert geld bij een transactie op het moment dat de winst als gevolg van de transactie groter is dan de kans dat men als laatste overblijft met het geld (Kovenock & de Vries, 2002). 2.2.6 Casus: Iraakse dinar Het vertrouwen in een munteenheid kan zo ver gaan dat bij het ontbreken van een centrale uitgevende instelling mensen de waarde van het geld toch nog accepteren (Foote, Block, Crane, & Gray, 2004) (King, 2004). Een historisch voorbeeld is de Iraakse dinar, de munteenheid van Irak. Voor de Golfoorlog van 1990 werden de bankbiljetten door het Britse bedrijf De La Rue op Zwitserse drukpersen gedrukt, hier kwam de bijnaam Zwitserse dinar voor de Iraakse dinar vandaan. Na de internationale sancties die Irak waren opgelegd konden er geen bankbiljetten meer worden geïmporteerd en besloot de Iraakse overheid over te stappen op een nieuwe munt, de nieuwe Iraakse dinar (Saddam dinar 11 genoemd). De oude Iraakse dinar (Zwitserse dinar) werd na 1989 niet meer geproduceerd maar werd in het noorden van Irak nog steeds gebruikt door de Koerdische bevolking. Dit is bijzonder omdat er geen centraal uitgevende instelling meer was. Dit gebeurde op grote schaal en had zelfs als resultaat dat de nieuwe Iraakse dinar (Saddam dinar) devalueerde ten opzichte van de oude Iraakse dinar (Zwitserse dinar). 11 Vanwege de leesbaarheid zal er steeds achter Iraakse dinar aangegeven worden of het om de oude (Zwitserse dinar) of de nieuwe (Saddam dinar) gaat.
Scriptie virtuele valuta 14 Afbe e lding 2 Ko e rs v e rlo o p S addam dinar/ Zw its e rs e dinar, bro n Unite d Natio ns , Ce ntral Bank o f Iraq Opgemerkt dient hierbij te worden dat er geen sprake was van een eindige economie. Na de verdrijving van Saddam Hoessein uit Irak wilde men de door Saddam geïntroduceerde dinar niet meer gebruiken. Men kon de oude Iraakse dinar (Zwitserse dinar) samen met de nieuwe Iraakse dinar (Saddam dinar) in 2003 omwisselen voor de nieuwe munteenheid (Iraakse dinar) die de Amerikanen introduceerden (Foote, Block, Crane, & Gray, 2004) (King, 2004). 2.3 Virtuele valuta: fiduciair geld of grondstofgeld? Dit onderzoek gaat over de rol die virtuele valuta in onze samenleving kan spelen. Eind vorige eeuw is er al betoogd dat door de technologische vooruitgang en ontwikkelingen in betaalsystemen de transactie- en informatiekosten zullen dalen. Dit zou de weg vrij maken voor alternatieve valuta (Krüger & Godschalk, 1998). In het begin van dit hoofdstuk is uitgelegd dat fiat geld in de literatuur wordt gezien als een betaalmiddel zonder intrinsieke waarde. Papieren biljetten hebben van zichzelf geen waarde. Doordat de gebruikers ervan er waarde aan hechten krijgt het waarde. Dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld gouden munten waarvan de waarde gebaseerd is op de grondstof waar ze van zijn gemaakt. In het geval van fiduciair geld is er sprake van een centraal uitgevende instelling die de beschikbare hoeveelheid geld kan vergroten of verlagen (Menger, 1892) (Papadopoulos, 2009). Virtuele valuta heeft geen intrinsieke waarde zoals grondstofgeld. Het feit dat virtuele valuta’s alleen digitaal bestaan is niet de oorzaak hiervan. Giraal geld wordt immers ook als fiduciair geld gezien. De reden dat virtuele valuta geen intrinsieke waarde heeft ligt in het feit dat er geen uitgevende instelling is. Virtuele valuta vertegenwoordigt slechts een waarde zolang de gebruikers ervan die waarde
Scriptie virtuele valuta 15 accepteren. Omdat virtuele valuta’s alleen door de gebruikers op waarde worden geschat zijn Bitcoins te kwalificeren als fiduciair geld (Olafsson, 2014). Er kan echter betoogd worden dat virtuele valuta’s zoals Bitcoins, een vorm van grondstofgeld zijn. De gedachte hierbij is dat er geen centrale uitgevende instelling is die de toevoer van virtuele valuta kan versterken of verminderen. Dat kan immers alleen als een meerderheid van de gebruikers hiermee zal instemmen. Het geld dupliceren is door het systeem van de versleuteling onmogelijk. De intrinsieke waarde zou dan in het cryptografische12 aspect liggen en dit zou een virtuele valuta kwalificeren als grondstofgeld. Virtuele valuta wijkt af van grondstofgeld aangezien de totale hoeveelheid beschikbare valuta niet plotseling verhoogd kan worden door technologische ontwikkelingen of schommelingen in de aanvoer (Seldin, 2013).13 Virtuele valuta is een tussenvorm van fiduciair geld en grondstofgeld. Virtuele valuta’s zijn als beide vormen te kwalificeren, maar verschillen toch ook weer duidelijk van het uitgangspunt van zowel fiduciair geld en grondstofgeld. De oorzaak hiervan ligt in het digitale aspect. Er is sprake van unieke (niet- dupliceerbare) digitale computercodes, de benaming cryptovaluta is hiervan afgeleid. Vanwege deze mengeling van fiduciair geld en grondstofgeld wordt ook wel de term kunstmatig grondstofgeld 14 (Engels: synthetic commodity money) gebruikt, welke een goede aanvulling is van het bestaande theoretische kader (Baukema, Bitcoin: een (ongereguleerd) betaalmiddel van de toekomst?, 2013) (Seldin, 2013). 2.4 Virtueel geld in de praktijk: de Bitcoin Een van de bekendste voorbeelden van virtueel geld is de Bitcoin. Aan de hand van de Bitcoin zullen een aantal belangrijke eigenschappen van virtuele valuta besproken worden. Ook zal beschreven worden op welke manier virtuele valuta’s verkregen kunnen worden. 12 Cryptografie is de technische term voor versleuteling en komt van het Griekse woord voor geheimschrift. 13 In de geschiedenis is dit verschillende malen voorgekomen. Denk hierbij aan de Spaanse import van zilver uit veroverde gebieden in Zuid- Amerika. 14 Gevoelsmatig is virtueel geld meer fiduciair geld dan grondstofgeld en daarom zou ook het woord digitaal fiduciair geld gebruikt kunnen worden. De auteur is echter van mening dat virtueel grondstofgeld beter klinkt.
Scriptie virtuele valuta 16 Bitcoins, vaak aangeduid met BT C, zijn in 2008 bedacht door een anoniem persoon of groep personen onder het pseudoniem Satoshi Nakamoto. Satoshi Nakamoto schreef een technisch paper over het gebruik van virtuele valuta met de naam Bitcoin (Nakamoto, 2008). Bitcoins zijn alleen digitaal beschikbaar, dit is inherent aan het feit dat het getypeerd is als virtueel geld. Er is immers volgens de definitie van de ECB geen fysieke vorm bij virtueel geld (European Central Bank, 2012).15 Dit maakt het lastig om het begrip van bezit van Bitcoins te bevatten. Het bezit van Bitcoins kan het beste vergeleken worden met het kunnen beschikken over een bankrekening op nummer zoals dit gebruikelijk is in Zwitserland. Het geld bestaat niet fysiek, maar iedere bankrekeninghouder ziet de valuta als zijn bezit. De bankrekeninghouder kan zich authenticeren door middel van een code en kan dan beschikken over het saldo van de bankrekening (Nakamoto, 2008). Het saldo en de transacties van iedere rekening zijn inzichtelijk voor de buitenwereld. Er is een openbaar centraal register waarin staat hoeveel Bitcoins er op een bepaalde rekening aanwezig zijn. Dit register, genaamd de Blockchain, wordt bijgehouden door duizenden computers die bij elkaar een groot netwerk vormen. Er is sprake van een peer- to- peer (p2p) netwerk. Dat wil zeggen dat de individuele computers in direct contact met elkaar staan. Er is geen centrale computer (server) nodig. Als beloning voor het bijhouden van dit register ontvangen zij Bitcoins. Alle transacties worden ook in dit register opgeslagen. Iedereen kan altijd het saldo en de historische mutaties van een Bitcoinrekening zien.16 Omdat het saldo van Bitcoin- rekeningen openbaar is dient de eigenaar van een Bitcoinrekening zijn persoonlijke code te tonen op het moment dat hij een transactie wil doen. (Nakamoto, 2008) 2.4.1 Verkrijgen van Bitcoins Bitcoins zijn op twee manieren te verkrijgen: door ze aan te schaffen of door ze te ontdekken (het zogenaamde delven). Vooral het delven van Bitcoins is een ingewikkeld technisch proces. In deze scriptie zal daarom alleen de essentie van het systeem besproken worden. Dit is allemaal besproken in het technische paper van Nakamoto en de technische details kunnen hier ingezien worden (Nakamoto, 2008). 15 Zie ook Tabel 1 in paragraaf 3.6.1 Europese Centrale Bank 16 Via https://blockchain.info/nl/ kan dit register onder andere worden ingezien.
Scriptie virtuele valuta 17 Het delven van Bitcoins gaat via de Blockchain. Zoals eerder aangegeven houden computers de Blockchain bij, deze ontvangen als beloning hiervoor op willekeurige momenten Bitcoins. Het enige wat die computers doen is de meest recente transacties bundelen in een pakket en dit toevoegen aan het netwerk. Diegene die als eerste een pakketje heeft uitgerekend ontvangt een aantal Bitcoins als beloning.17 Doordat computers vaak in groepen rekenen (mining pools) verdelen deze groepen de ontvangen Bitcoins over de aangesloten computers. Aangezien er ingewikkelde berekeningen gemaakt dienen te worden is de processorkracht van de computer de bepalende factor voor het aantal per uur te ontvangen Bitcoins (Grinberg, 2011). Het aanschaffen van Bitcoins is vrij eenvoudig, de verstrekker geeft aan de Blockchain door dat de ontvanger een aantal Bitcoins krijgt. De verstrekker authenticeert zich met zijn unieke code en geeft hiermee aan dat het een legitieme transactie is. De computers die rekenen aan de Blockchain verifiëren dit en registreren de transactie. Voor zowel de ve rstrekker als de ontvanger is de transactie in te zien via de Blockchain. Er zijn verschillende mogelijkheden waarbij de verstrekker en de ontvanger met elkaar in contact gebracht worden. Dit kan fysiek doordat men elkaar kent, men kan elkaar (fysiek en/of digitaal) ontmoeten na elkaar via internet gecontacteerd te hebben18 of men maakt gebruik van een intermediair welke vergelijkbaar is met een valutabeurs.19 In dit laatste geval hebben verstrekker en ontvanger geen direct contact met elkaar. Partijen kunnen voor zichzelf bepalen welke mate van anonimiteit zij wensen. 2.5 Tussenconclusie De eerste deelvraag die in dit hoofdstuk besproken is luidt: Wat is de rol van valuta in het internationale betalingsverkeer? Eerst zijn de verschillende functies van geld besproken: ruilmiddel, rekenmiddel en oppotmiddel. Aan de hand van verschillende economische theorieën is aangetoond wat de rol van geld is in het internationale betalingsverkeer. Vervolgens is de tweede deelvraag besproken: Wat zijn virtuele valuta’s? Het gaat in deze scriptie over virtuele valuta met een 17 Na iedere 210.000 gevonden pakketjes halveert deze beloning. Per eind oktober 2014 bedraagt deze beloning 25 Bitcoins. 18 Zie bijvoorbeeld https://localbitcoins.com/. 19 Zie bijvoorbeeld https://nl.bitstamp.net/, het failliete Mt.Gox was ook een intermediair.
Scriptie virtuele valuta 18 uittredingsmogelijkheid. Fiduciair geld (bijv. euro’s) kan in dat geval omgezet worden naar virtuele valuta (bijv. Bitcoins) en terug. Om dit te duiden is een tussenvorm van fiduciair geld (bankbiljetten) en grondstofgeld (goud) ontstaan in de literatuur: kunstmatig grondstofgeld. Dit is ook samengevat in onderstaande afbeelding. Afbe e lding 3 Ov e rzic ht s o o rte n g e ld Aan de hand van Bitcoins is aangetoond dat de volgende eigenschappen de basis vormen voor virtueel geld: (1) het saldo en de transacties van iedere rekening zijn inzichtelijk, (2) de gebruikers kunnen zelf hun mate van anonimiteit kiezen en (3) transacties kunnen alleen gedaan worden nadat de beschikker van een rekening zich geauthenticeerd heeft. KunstmaZg   grondstofgeld     (virtueel  fiduciair  geld)   -­‐Uniek  door  encryp[e   -­‐Inwisselbaar  voor  fiat   geld  (en  vice  versa)   -­‐de  Bitcoin  is  een   voorbeeld   Grondstofgeld     (commodity  money)   -­‐intrinsieke  waarde   -­‐Goud  is  een   voorbeeld   Fiduciair  geld     (fiat  geld)     -­‐gebaseerd  op   vertrouwen     -­‐Euro's  zijn  een   voorbeeld  
Scriptie virtuele valuta 19 3 Virtuele  valuta  in  het  recht   3.1 Inleiding Over het begrip virtuele valuta wordt veel gezegd en er zijn meerdere definities mogelijk. Bij virtueel geld denkt men vaak aan geld dat niet fysiek bestaat. Dit is echter een onjuiste voorstelling, het girale geld bestaat immers ook niet fysiek (Goedhart, 1993). In de volgende paragrafen zal er beschreven worden wat virtuele valuta zijn volgens het Nederlandse recht. Eerst zal er gekeken worden naar het civielrechtelijke kader van virtuele valuta. Ook zal er aan de hand van een casus over Bitcoins gekeken worden hoe virtuele valuta gecategoriseerd zijn door de rechter. Hierna komt het financieelrechtelijke kader aan bod waarbij de Wft bestudeerd zal worden, gevolgd door de visie van de financiële toezichthouders op virtuele valuta. T ot slot zal de positie van de Europese toezichthouders betreffende virtuele valuta bestudeerd worden. 3.2 Virtuele valuta in een civielrechtelijk kader Bij de analyse van het civielrechtelijke kader van virtuele valuta zal er eerst worden ingegaan op de goedsdiscussie. Daarna zal aan de hand van een casus gekeken worden wat recente jurisprudentie heeft bepaald over de kwalificering van Bitcoins. Bij civielrechtelijke kwesties is de Wft niet van toepassing maar het Burgerlijk Wetboek.20 In het Burgerlijk Wetboek is, net als in de overige Nederlandse wetten, geen definitie opgenomen van geld. 3.2.1 Goedsdiscussie De eerste vraag die beantwoord dient te worden om de civielrechtelijke aspecten van virtuele valuta te bestuderen is of deze gezien kunnen worden als een goed. Goederen zijn gedefinieerd als alle zaken en vermogensrechten.21 ,22 In de volgende paragrafen zal geanalyseerd worden of virtuele valuta gezien kunnen worden als een zaak of een vermogensrecht. Uit de literatuur zal blijken dat er verschillende opinies zijn, bij een gebrek aan jurisprudentie is deze discussie nog niet uitgekristalliseerd. 20 Artikel 1:23 Wft. 21 Artikel 3:1 BW. 22 Interessant is het om te realiseren dat dit in het oude Burgerlijk Wetboek andersom was, zaken waren toen gedefinieerd als alle goederen en rechten (Mijnssen, de Haan, van Dam, & Ploeger, 2006).
Scriptie virtuele valuta 20 3.2.2 Virtuele valuta als een zaak De eerste vraag is of virtuele valuta’s gezien kunnen worden als een zaak naar de betekenis van het Burgerlijk Wetboek: “Zaken zijn de voor de menselijke beheersing vatbare stoffelijke objecten”.23 In deze definitie zijn twee voorwaarden voordat iets een zaak genoemd kan worden: (1) voor de menselijke beheersing vatbaar en (2) stoffelijk. Voor de menselijke beheersing vatbaar is een lastig te definiëren omschrijving. Immers, lucht wordt niet beschouwd als voor de menselijke beheersing vatbaar. Zodra het echter om geperste lucht in een cilinder gaat is het voor de menselijke beheersing vatbaar. Uit de parlementaire geschiedenis is gebleken dat de kern in deze lijkt te zijn in hoeverre de mens invloed op iets kan uitoefenen (Mijnssen, de Haan, van Dam, & Ploeger, 2006) (Kuhlmann, 2010). Virtuele valuta’s zijn daarom te definiëren als voor de menselijke beheersing vatbaar. Immers, diegene die de beschikking heeft over de geheime code kan de virtuele valuta overschrijven naar een andere rekening. Het tweede kenmerk van een zaak is de stoffelijkheid. Uit de parlementaire geschiedenis blijkt dat dit vanuit zowel een juridische als natuurkundige invalshoek bezien kan worden (Mijnssen, de Haan, van Dam, & Ploeger, 2006). Anders gezegd, iets wat natuurkundig gezien stoffelijk is kan juridisch als niet- stoffelijk beschouwd worden. Kleve gebruikt het voorbeeld van een auto. Op het moment dat wordt besloten dat auto’s juridisch gezien niet- stoffelijk zijn, betekent dit niet dat je met je ogen dicht de snelweg over kan steken. Er is een verschil tussen de juridische en natuurkundige realiteit terwijl dit niet zo hoort te zijn (Kleve, 2004). Het is een interessante oefening van de geest om dit vanuit een natuurkundig perspectief te bekijken. De discussie gaat over het feit of data als een fy siek iets beschouw d kunnen w orden of niet. Bij het gebruik van een USB- stick kunnen databestanden opgeslagen w orden op de USB- stick, zodra de max imale capaciteit w ordt bereikt w ordt er gezegd dat deze “ vol” is. Indien data niet stoffelijk is, hoe kan het dan dat een USB- stick vol is? 24 23 Artikel 3:2 BW. 24 Dit voorbeeld is besproken in een hoorcollege van mr. P. Kleve in november 2013, vak internetrecht aan de juridische faculteit van de Erasmus Universiteit te Rotterdam.
Scriptie virtuele valuta 21 Kleve pleit er voor om de huidige rechtsopvatting kritisch te benaderen en zowel elektriciteit als data als stoffelijk te definiëren. Kleve is aanhanger van de natuurkundige benadering en is daarom van mening dat data als stoffelijk beschouwd dienen te worden en als een zaak (Kleve, 2004). Hij sluit hierbij aan bij het Elektriciteitsarrest waarin de Hoge Raad oordeelt dat elektriciteit strafrechtelijk gezien dient te worden als een goed in de zin van “enig goed”.25 De Hoge Raad is hierbij van mening dat er sprake is van een vermogensobject indien het (1) kan worden gemeten, (2) kan worden verzameld, (3) voor de menselijke beheersing vatbaar is en (4) een economische waarde vertegenwoordigt.26 Deze eigenschappen zorgen ervoor dat het begrip goed wordt opgerekt naar een niet- stoffelijk goed. Kleve concludeert daarom dat het legitiem is dat data ook als een zaak gedefinieerd dienen te worden in het Burgerlijk Wetboek (Kleve, 2004). Het Hof Arnhem heeft met betrekking tot data een vonnis gewezen dat bij de goedsdiscussie rondom data aansluit.27 De eigenschappen van een goed zoals die genoemd zijn in het Elektriciteitsarrest waren volgens het Hof Arnhem ook van toepassing op data. De Hoge Raad heeft echter deze redenatie verworpen. 28 Hierbij is geconcludeerd dat er in het geval van diefstal van data – anders dan bij elektriciteit – altijd een exemplaar ter beschikking van de eigenaar blijft. Data kan immers gekopieerd worden en wordt niet weggenomen. Er is volgens de Hoge Raad in het geval van data geen sprake van een goed in strafrechtelijke zin. Dit sluit aan bij het Giraal Geldarrest waarin de Hoge Raad via het strafrecht giraal geld als enig goed aanmerkt. 29 Dit vanuit de redenatie dat er slechts één persoon op een specifiek moment in tijd over het girale geld de beschikking kan hebben. Op het moment dat iemand zich het girale geld heeft toegeëigend is het voor de eigenaar niet meer mogelijk om over het girale geld te beschikken. De heersende rechtsopvatting is dat het stoffelijkheidsbegrip in enge zin bezien moet worden. De definitie van een goed kan niet worden opgerekt naar een definitie in 25 Artikel 310 Sr. 26 HR 23 mei 1921, NJ 1921, 564 (Elektriciteitsarrest). 27 Hof Arnhem 27 oktober 1983, NJ 1984, 80 (Computergegevens). 28 HR 3 december 1996, NJ 1997, 574 (Computergegevens). 29 HR 11 mei 1982, NJ 1982, 583 (Giraal geldarrest).
Scriptie virtuele valuta 22 ruime zin waarbij data te kwalificeren is als een goed. Er is nog geen rechterlijke uitspraak of data als stoffelijk beschouwd dient te worden in de zin van het Burgerlijk Wetboek, de huidige arresten zijn gebaseerd op het strafrecht. Het is echter aannemelijk dat er vanuit de strafrechtelijke kwalificatie van data beredeneerd kan worden in civielrechtelijke kwesties. Het verschil tussen data en virtuele valuta is dat er bij data de mogelijkheid bestaat om de gegevens te vermenigvuldigen. Virtuele valuta heeft die mogelijkheid niet doordat er geen sprake is van data die vermenigvuldigd kan worden. Er is immers slechts de mogelijkheid om aanspraak te maken op Bitcoins die op een rekening gestald zijn. Deze kunnen dan doorgestuurd worden naar een andere rekening. Er is geen fysiek bestand wat gekopieerd kan worden, wel de wachtwoorden om geld over te schrijven. Er is bij diefstal van virtuele valuta sprake van een feitelijke ontneming van het gezag.30 Dit zou ervoor pleiten om binnen het civiele recht data niet als stoffelijk te beschouwen maar virtuele valuta wel. Ook hierover is er alleen vanuit het strafrecht een rechterlijke uitspraak. In deze casus ging het over een gestolen virtueel amulet in het computerspel RuneScape.31 Het hof heeft daarin aansluiting gezocht bij het Elektriciteitsarrest32 en Giraal Geldarrest.33 Het virtuele amulet vertegenwoordigde een economische waarde 34 en het gezag werd ontnomen van de eigenaar. Hieruit werd geconcludeerd dat het gestolen virtueel amulet gekwalificeerd kan worden als enig goed in strafrechtelijke zin. Geconcludeerd kan worden dat elektronische data volgens de heersende rechtsopvatting geen zaak is.35 Omdat er nog geen jurisprudentie is vanuit het civiele recht baseert men zich op uitspraken vanuit het strafrecht. In het geval van virtuele valuta kan er geconcludeerd worden dat er aanleiding is om te beargumenteren dat dit wel als een zaak gezien kan worden. Virtuele valuta heeft namelijk een economische waarde en de beschikking hierover kan iemand afgenomen worden. 30 Zie paragraaf 2.4 Virtueel geld in de praktijk: de Bitcoin. 31 Hof Leeuwarden 10 november 2009, LJN BK2773 (RunEscape). 32 HR 23 mei 1921, NJ 1921, 564 (Elektriciteitsarrest). 33 HR 11 mei 1982, NJ 1982, 583 (Giraal geldarrest). 34 Soortgelijke virtuele objecten werden verhandeld via websites als Marktplaats.nl. 35 HR 3 december 1996, NJ 1997, 574 (Computergegevens).
Scriptie virtuele valuta 23 3.2.3 Virtuele valuta als een vermogensrecht Een vermogensrecht is volgens de definitie van het Burgerlijk Wetboek: Rechten die, hetzij afzonderlijk het zij tezamen met een ander recht, overdraagbaar zijn, of er toe strekken de rechthebbende stoffelijk voordeel te verschaffen, ofw el verkregen zijn in ruil voor verstrekt of in het vooruitzicht gesteld stoffelijk voordoordeel.36 Zoals eerder geconcludeerd hebben virtuele valuta’s geen fysieke verschijningsvorm. Wel is het mogelijk om hiermee stoffelijk voordeel te verschaffen, sommige virtuele valuta’s kunnen immers omgeruild worden voor andere zaken als goud, euro’s of zelfs goederen.37 Doordat het hier om alleen softwarematig bestaande valuta gaat kan er aangesloten worden bij de discussie rondom virtuele objecten. Het betreft hier een geheel nieuwe dimensie waar nog geen juridische traditie in gevormd is. De twee aan het begin van deze alinea genoemde vereisten van een vermogensrecht zijn: (1) ze zijn overdraagbaar en (2) ze hebben daarmee als doel om de bezitter ervan stoffelijk voordeel te verschaffen. Deze twee eigenschappen zijn aanwezig bij virtuele valuta. Er is ruimte om te concluderen dat het vermogensrecht uitgebreid kan worden naar de digitale wereld, er zou sprake zijn van een vermogensobject sui generis (Neppelenbroek, 2006). Dat betekent dat het een vermogensrecht is dat als enige in zijn soort bestaat. Een geheel nieuwe categorie waarbij het recht ingehaald is door de technologische ontwikkelingen. Virtuele valuta voldoet immers aan de voorwaarden van een vermogensrecht, de virtuele valuta an sich kan niet in het bezit van een persoon komen. Het beschikkingsrecht van virtuele valuta kan wel overgedragen worden door de virtuele valuta over te schrijven naar een ander rekeningnummer. Deze persoon bezit dan weer geen virtuele valuta maar heeft de beschikking over de virtuele valuta op zijn rekeningnummer en kan deze weer overdragen naar een ander rekeningnummer.38 Vanuit een traditionele benadering is het aannemelijker om te zeggen dat virtuele valuta eerder een vermogensrecht dan een zaak zijn. Welke benadering ook wordt gekozen, virtuele valuta zijn zeer verdedigbaar als een goed te definiëren. 36 Artikel 3:6 BW. 37 Virtuele valuta wordt uitgesplitst in categorieën in paragraaf 3.5.1 De Nederlandse Bank. 38 De lezer dient in gedachten te houden dat virtuele valuta niet in een databestand te vatten zijn. Men kan hoogstens beschikken over de virtuele valuta doordat men transacties kan verrichten vanaf de rekening waar deze op staan.
Scriptie virtuele valuta 24 3.3 Civielrechtelijke casus: Bitcoin een ruilmiddel 3.3.1 Inleiding In mei 2014 heeft de rechtbank Overijssel een uitspraak gedaan in een geding in eerste aanleg dat ging over Bitcoins.39 De eiser in deze zaak had een overeenkomst gesloten voor het kopen van 2.750 Bitcoins40 van de gedaagde. Op het moment van sluiten van deze overeenkomst bedroeg de totale waarde van de transactie € 22.137,50. Na betaling van dit bedrag heeft eiser slechts een gedeelte van de 2.750 gekochte Bitcoins ontvangen. De koers van Bitcoins is sindsdien flink gestegen en de waarde van de niet geleverde Bitcoins is op het moment van de rechtszaak gelijk aan € 132.792,00. De eiser vordert de aanschafprijs terug van de niet ontvangen Bitcoins. T evens wil eiser een schadevergoeding ter hoogte van de misgelopen koerswinst. 3.3.2 Rechtsvraag De rechtsvraag in deze casus was in hoeverre Bitcoins aangemerkt kunnen worden als geld in de zin van Afdeling 6.1.11 BW. Volgens de eiser zijn Bitcoins geld in de zin van artikel 6:112 BW doordat Bitcoins in Nederland een gangbaar betaalmiddel zijn, er kan immers mee betaald worden op sommige locaties.41 Er is sprake van een geldsom en er kan een schadevergoeding gevorderd worden wegens de ontstane koerswijziging.42 3.3.3 Bitcoins: giraal of chartaal geld De vraag rijst dan in hoeverre virtuele valuta gezien kan worden als giraal of chartaal geld. In het algemeen wordt er aangenomen dat chartaal geld bestaat uit bankbiljetten en munten, het overige zou dan giraal geld zijn.43 Een bekende definitie van chartaal geld is alle stoffelijke objecten w aarmee een schuldenaar naar maatschappelijke opvattingen een schuld kan voldoen (van Esch, 2011). Bij het voldoen van een geldsom in chartaal geld moet er sprake zijn van gangbaar geld.44 De rechtbank Overijssel45 haalt hierbij de Memorie van Antwoord bij 39 Rb. Overijssel 14 mei 2014, ECLI:NL:RBOVE:2014:2667 (Bitcoins). 40 Tegen een prijs van € 8,05 per Bitcoin. 41 Verderop in deze paragraaf zal dit nader worden toegelicht. 42 Artikel 6:125 BW. 43 Ook in de Muntwet is er geen definitie van geld opgenomen. Wel wordt er gesproken van wettelijke betaalmiddelen die alleen door de Nederlandse overheid mogen worden uitgegeven. Zie artikel 6 Muntwet. 44 Artikel 6:112 BW.
Scriptie virtuele valuta 25 de invoering van het nieuw Burgerlijk Wetboek aan. 46 Hier heeft de wetgever expliciet voor de term gangbaar geld gekozen in plaats van een wettig betaalmiddel. Een wettig betaalmiddel mag alleen door de Nederlandse overheid worden uitgegeven47 en die heeft deze taak gedelegeerd aan DNB.48 Bij het voldoen van een geldsom in chartaal geld moet er sprake zijn van gangbaar geld en niet strikt genomen van een wettig betaalmiddel.49 Het gebruikte betaalmiddel bij het voldoen van een verbintenis dient in het betreffende land gangbaar te zijn.50 Indien chartaal geld al het stoffelijke geld is dan kan Giraal geld omschreven worden als de bedragen die digitaal gestald zijn bij een bank.51 In het girale verkeer is er namelijk sprake van een vordering van een rekeninghouder op een giro- instelling.52 Daarvan is in het geval van Bitcoins geen sprake. Dat komt doordat Bitcoins geen vordering vormen op een uitgevende instelling.53 Naar de mening van de eiser is er in dit geval sprake van een chartale betaling. Bitcoins kunnen namelijk gezien worden als een vorm van gangbaar geld. Er kunnen immers producten mee aangeschaft worden.54 3.3.4 Rechterlijke uitspraak De conclusie van de Rechtbank Overijssel is dat er bij een betaling van Bitcoins geen geldsom voldaan is op girale of chartale wijze. Momenteel is het gebruik van virtuele valuta volgens de rechtbank nog niet breed geaccepteerd en is er geen sprake van een chartale betaling. Het is mogelijk dat het gebruik van virtuele valuta breed 45 Rb. Overijssel 14 mei 2014, ECLI:NL:RBOVE:2014:2667 (Bitcoins). 46 Bij de parlementaire behandeling van de invoering van het Burgerlijk Wetboek in 1992 stond het huidige artikel 6:112 BW in afdeling 6.1.9a BW. Momenteel is artikel 6:112 BW te vinden in afdeling 6.1.11 BW. Bij het teruglezen van de parlementaire geschiedenis dient gezocht te worden op afdeling 6.1.9a BW. 47 Artikel 6 Muntwet. 48 Artikel 6 Bankwet. 49 Artikel 6:112 BW. 50 Aanhangsel handelingen II (1975- 76, nr. 7729 ondernummer 6) pagina 111 en verder. 51 Het gaat hierbij om de bedragen die op bankrekeningen gestald zijn. 52 HR 26 januari 2007, NJ 2007, 76 (Giraal betalingsverkeer). 53 Zie ook paragraaf 2.4 Virtueel geld in de praktijk: de Bitcoin. 54 Bij verschillende bedrijven kunnen met Bitcoins goederen aangeschaft worden. Ter illustratie: Stadscafé de Waag in Delft maar ook een website voor kant- en- klaar maaltijden als Thuisbezorgd.nl.
Scriptie virtuele valuta 26 geaccepteerd wordt in de maatschappij en het zou dan onder de definitie van chartaal geld kunnen vallen.55 ,56 De hiervoor genoemde overwegingen van de rechtbank Overijssel hebben geleid tot de constatering dat Bitcoins vooralsnog niet als geld in de zin van Afdeling 6.1.11 BW gezien dienen te worden. Bitcoins zijn naar de mening van de rechtbank een ruilmiddel, vergelijkbaar met goud. 57 Het begrip ruilmiddel is niet in de wet gedefinieerd en hiermee is er onzekerheid over de status van virtuele valuta.58 3.4 Virtuele valuta in een financieelrechtelijk kader In deze paragraaf zal de juridische status van geld in de Wft besproken worden. Er zal gekeken worden of virtuele valuta onder in de Wft voorkomende begrippen als geldmiddelen, elektronisch geld, financieel instrument, beleggingsobject of financieel product geschaard kunnen worden. 3.4.1 Geldmiddelen: chartaal, giraal en elektronisch geld Nadere bestudering van de Wft leert dat de wetgever het begrip virtuele valuta niet in de wet heeft gedefinieerd. Wel het begrip elektronisch geld als onderdeel van de definitie geldmiddelen. 59 Geldmiddelen worden in artikel 1:1 Wft uitgesplitst in chartaal geld, giraal geld en elektronisch geld. Giraal en chartaal geld zijn niet nader gedefinieerd in de Wft, noch in het Burgerlijk Wetboek of de Muntwet en dienen geïnterpreteerd te worden. Recent heeft de Rechtbank Overijssel hier een uitspraak over gedaan in een zaak over Bitcoins.60 Hieruit is gebleken dat virtuele valuta als Bitcoins voorlopig nog niet gezien kunnen worden als giraal of chartaal geld. 61 Het derde onderdeel van geldmiddelen is het begrip elektronisch geld. In de Wft staat de volgende definitie van elektronisch geld: “Geldsw aarde die elektronisch of magnetisch is opgeslagen die een vordering op de uitgever vertegenw oordigt, die is uitgegeven in ruil voor ontvangen geld om 55 Artikel 6:112 BW. 56 Hiervoor is het van belang dat virtuele valuta’s worden geclassificeerd als een goed. Zie ook paragraaf 3.2.1 Goedsdiscussie. 57 Rb. Overijssel 14 mei 2014, ECLI:NL:RBOVE:2014:2667 (Bitcoins). 58 Inmiddels is het actieplatform Bitcoinisgeld.nl in het leven geroepen wat in hoger beroep gaat tegen deze uitspraak (Bitcoinisgeld.org, 2014). 59 Artikel 1:1 Wft (geldmiddelen). 60 Rb. Overijssel 14 mei 2014, ECLI:NL:RBOVE:2014:2667 (Bitcoins). 61 Zie ook paragraaf 3.3 Casus: Bitcoin een ruilmiddel.
Scriptie virtuele valuta 27 betalingstransacties te verrichten als bedoeld in artikel 4, punt 5, van de richtlijn betaaldiensten, en w aarmee betalingen kunnen w orden verricht aan een andere persoon dan de uitgever;” 62 Het begrip geldswaarde wordt verder niet gedefinieerd. Uit de gegeven definitie blijkt dat het hier om een vordering op een uitgever dient te gaan. Zoals eerder besproken vertegenwoordigen Bitcoins geen vordering op een uitgever doordat er geen centraal uitgevende instelling is. 63 Ook de Minister van Financiën is deze redenatie toegedaan blijkt uit antwoord op schriftelijke vragen vanuit de T weede Kamer. Hierin stelt hij dat virtuele valuta’s niet gezien kunnen worden als elektronisch geld in de zin van de Wft doordat deze (1) niet zijn uitgegeven voor een geldwaarde en (2) geen vordering op een uitgevende instelling vertegenwoordigen (Aanhangsel Handelingen II, 2013/14, nr. 830) (Aanhangsel Handelingen II, 2012/13, nr. 2508). 3.4.2 Financieel instrument Indien Bitcoins niet gezien kunnen worden als elektronisch geld dan rijst de vraag of virtuele valuta wellicht beschouwd kunnen worden als een financieel instrument. Het begrip financieel instrument staat uitgebreid gedefinieerd in de Wft. 64 De kernelementen zijn (1) effect, (2) geldmarktinstrument en (3) elk ander uitgegeven w aardebew ijs. Het begrip effect is in de kern een uitgegeven verhandelbaar waardebewijs, zoals een aandeel of een obligatie. 65 Virtuele valuta’s zijn niet uitgegeven door een centrale instelling en kwalificeren daarom niet als een effect. Er is namelijk geen instelling die virtuele valuta heeft uitgegeven. Geldmarktinstrument is niet gedefinieerd in de Wft maar is gedefinieerd in MiFiD als: “alle categorieën instrumenten die gew oonlijk op de geldmarkt w orden verhandeld, zoals schatkistpapier, depositocertificaten en commercial papers, betaalinstrumenten uitgezonderd.” 66 62 Artikel 1:1 Wft (elektronisch geld). 63 Zie ook paragraaf 2.4 Virtueel geld in de praktijk: de Bitcoin. 64 Artikel 1:1 Wft (financieel instrument). 65 Artikel 1:1 Wft (effect). 66 Richtlijn 2004/39/EG van het Europees Parlement en de Raad van 21 april 2004 betreffende markten voor financiële instrumenten, artikel 4 lid 1 sub 19.
Scriptie virtuele valuta 28 Een financieel instrument behoeft niet altijd een uitgevende instelling te hebben. Opties vallen ook onder de definitie van financieel instrument en hebben geen uitgevende instelling. Wel is er in het geval van opties een partij die een bepaalde verplichting op zich heeft genomen. In het geval van virtuele valuta is er hier geen sprake van. Niemand heeft een verplichting op zich genomen om virtuele valuta op een zeker moment in te wisselen voor enig goed.67 Geconcludeerd kan worden dat virtuele valuta’s niet onder de definitie van financieel instrument68 vallen. 3.4.3 Beleggingsobject Virtuele valuta’s vallen ook niet onder de definitie van het begrip beleggingsobject.69 Ook hier is weer de reden dat er geen uitgevende instelling is. Er kan geen sprake zijn van het recht op een zaak of het rendement van een zaak zoals dit aangegeven is in de definitiebepaling van beleggingsobject in artikel 1:1 Wft. Er is immers geen verstrekker van een recht op een zaak of het rendement van een zaak doordat er geen instelling is die virtuele valuta uitgeeft. 3.4.4 Financieel product De Wft geeft ook een definitie van het begrip financieel product.70 Er staat in deze definitie een opsomming van een aantal begrippen71 die onder het begrip financieel product geschaard dienen te worden. In de voorgaande subparagrafen is geconcludeerd dat virtuele valuta niet onder de definities van elektronisch geld, financieel instrument en beleggingsobject vallen. De overige begrippen die genoemd zijn in de Wft onder de definitie van financieel product zijn duidelijk niet van toepassing.72 ,73 Hiermee kan geconcludeerd worden dat virtuele valuta niet onder de definitie van financieel product uit de Wft valt. 67 Uiteraard kan er wel altijd een optiecontract afgesloten worden waarbij men verplicht is om op een bepaald moment virtuele valuta te leveren. Zo’n contract zou dan als financieel instrument aangemerkt worden maar niet de virtuele valuta an sich. 68 Artikel 1:1 Wft (financieel instrument). 69 Artikel 1:1 Wft (beleggingsobject). 70 Artikel 1:1 Wft (financieel product). 71 Dit zijn: a. een beleggingsobject; b. een betaalrekening met inbegrip van de daaraan verbonden betaalfaciliteiten; c. elektronisch geld; d. een financieel instrument; e. krediet; f. een spaarrekening met inbegrip van de daaraan verbonden spaarfaciliteiten; g. een verzekering die geen herverzekering is; h. een premiepensioenvordering; of i. een bij algemene maatregel van bestuur aan te wijzen ander product; 72 Dit zijn: b. een betaalrekening met inbegrip van de daaraan verbonden betaalfaciliteiten; e. krediet; f. een spaarrekening met inbegrip van de daaraan verbonden spaarfaciliteiten; g. een verzekering die geen herverzekering is; h. een premiepensioenvordering;
Scriptie virtuele valuta 29 3.4.5 Ondernemen in virtuele valuta Uit de voorgaande paragrafen is gebleken dat virtuele valuta niet geschaard kan worden onder een van de definities uit artikel 1:1 van de Wft. Dit betekent niet dat bedrijven die louter ondernemen op het gebied van virtuele valuta buiten het bereik van de Wft vallen. T er illustratie, een beleggingsfonds dat uitsluitend virtuele valuta in bezit heeft om in te beleggen valt onder de definitie van een beleggingsinstelling.74 Er kan namelijk beargumenteerd worden dat virtuele valuta een zaak of vermogensrecht is.75 ,76 Hiermee valt virtuele valuta onder de definitie van een goed en daarmee onder de definitie van goederen uit de definitie van een beleggingsinstelling.77 Hier is echter nog geen jurisprudentie over waardoor er in de literatuur verschillende meningen zijn toegedaan (Baukema, Virtuele valuta: (toezichtrechtelijke) stand van zaken, 2014). 3.5 Toezichthouders De Nederlandse financiële toezichthouders zijn zich in toenemende mate gaan uitlaten over virtuele valuta en in het bijzonder de Bitcoin (Baukema, Virtuele valuta: (toezichtrechtelijke) stand van zaken, 2014). In de volgende paragrafen zullen de standpunten van de toezichthouders DNB en AFM toegelicht worden. 3.5.1 De Nederlandsche Bank De taak van DNB is vastgelegd in de Wft en behelst het uitvoeren van prudentieel toezicht op de soliditeit van financiële ondernemingen en de stabiliteit van de financiële sector. 78 Doordat virtuele valuta’s momenteel niet onder de Wft vallen heeft DNB geen rol bij financiële ondernemingen die alleen maar producten aanbieden of diensten leveren op het gebied van virtuele valuta’s.79 T e denken valt hierbij aan het verkopen van Bitcoins of het opzetten van een betaaldienst waarbij er alleen met virtuele valuta betaald kan worden. Wel is het een taak van DNB om de 73 Het enige wat overblijft waar virtuele valuta onder zouden kunnen vallen is de categorie i: een bij algemene maatregel van bestuur aan te w ijzen product (Artikel 1:1 Wft, Beleggingsobject). Er is momenteel geen algemene maatregel van bestuur die virtuele valuta aanwijst als financieel product. 74 Artikel 1:1 Wft (beleggingsinstelling). 75 Artikel 3:6 BW. 76 Zie paragraaf 3.2.3 Virtuele valuta als een vermogensrecht. 77 Artikel 3:1 BW. 78 Artikel 1:24 Wft. 79 Zie ook paragraaf 3.4 Virtuele valuta in een financieelrechtelijk kader. Indien een onderneming ook andere activiteiten ontplooit zoals het aanbieden van financiële instrumenten waarbij Bitcoins het afgeleide product zijn vallen deze activiteiten wel onder de Wft.
Scriptie virtuele valuta 30 stabiliteit van het financiële stelsel te monitoren. Op het moment dat virtuele valuta’s een significant onderdeel van het financiële stelsel zullen vormen zal er reden zijn om actie te ondernemen. Dit is ook aangegeven door de Minister van Financiën naar aanleiding van schriftelijke vragen vanuit de T weede Kamer (Aanhangsel Handelingen II, 2013/14, nr. 581). Vooralsnog heeft DNB alleen het gebruik van virtuele valuta’s ontraden. De hierbij opgevoerde argumenten zijn dat het een hype betreft. Van de drie bekende functies van geld zijn virtuele valuta’s in geringe mate geschikt als ruilmiddel maar niet als rekenmiddel en oppotmiddel. De reden hiervan is de sterk fluctuerende waarde (De Nederlandsche Bank, 2014). Ook wijst DNB diverse malen op de integriteitsrisico’s van virtuele valuta’s. Zo is er geen vangnet vergelijkbaar met het gebruik van een bewaarder in het geval van de handel in aandelen. T er illustratie, in het geval van een faillissement van een handelsplatform worden consumenten hun daar gestalde Bitcoins niet vergoed.80 (Baukema, Virtuele valuta: (toezichtrechtelijke) stand van zaken, 2014). 3.5.2 Autoriteit Financiële Markten De AFM heeft op haar website duidelijk aangegeven dat er momenteel geen toezicht wordt uitgevoerd op virtuele valuta’s waarvan Bitcoins in het bijzonder (AFM.nl, 2014). Dit is logisch te verklaren vanuit het feit dat virtuele valuta’s niet onder de reikwijdte van de Wft vallen.81 Het is echter wel zo dat de AFM verantwoordelijk is voor het gedragstoezicht op financiële ondernemingen. 82 Onderlinge afstemming door deze ondernemingen kan het vertrouwen van consumenten in diensten rondom het gebruik van virtuele valuta vergroten. 83 Een eenduidig beleid betreffende het veilig verwerken van transacties en het gebruik van waarborgen voor consumenten in het geval van faillissementen zijn voorbeelden. Zelfregulering is op dit gebied niet voldoende aan de orde waardoor dit ervoor zou pleiten om de kennis en kunde van de 80 In het geval van het failliet van handelsplatform Mt.Gox waren gebruikers de daar gestalde Bitcoins kwijt. Het betrof hier virtuele valuta waarbij gebruikers het beheer hadden overgedragen aan het handelsplatform om ermee te kunnen handelen. 81 Zie ook paragraaf 3.4 Virtuele valuta in een financieelrechtelijk kader, virtuele valuta vallen om dezelfde reden ook niet onder het toezicht van DNB. 82 Artikel 1:25 Wft 83 Voorbeelden van afspraken die gemaakt kunnen worden zijn (1) een eenduidig beleid betreffende het veilig verwerken van transacties en (2) het gebruik van waarborgen voor consumenten in het geval van faillissementen van aanbieders van diensten.
Scriptie virtuele valuta 31 AFM in te zetten. De aantrekkelijkheid van de Bitcoin als zijnde een vrije en ongereguleerde valuta zal hierdoor wel aangetast kunnen worden.84 3.5.3 Virtuele valuta onder toezicht van de Wft Er kan geconcludeerd worden dat vanuit de taakstelling van DNB en AFM85 er slechts kleine aanpassingen van de Wft nodig zijn om virtuele valuta onder het toezicht te laten vallen. Dit kan op een eenvoudige manier worden gedaan door virtuele valuta’s middels een algemene maatregel van bestuur te classificeren als een financieel product. 86 Een meer solide oplossing is door virtuele valuta als stoffelijk te kwalificeren en vervolgens te bezien als een gangbaar betaalmiddel. 87 Hierdoor zouden virtuele valuta’s onder de definitie van chartaal geld vallen.88 Doordat de huidige toezichthouders geen belang hebben bij het reguleren, en daarmee salonfähig maken van virtuele valuta is de kans klein dat de toezichthouders hiervoor op korte termijn zullen pleiten bij de wetgevende macht. 3.6 Virtuele valuta in Europa Een tweetal Europese instellingen hebben rapporten uitgebracht over virtuele valuta’s. T en eerste heeft de ECB een rapport uitgebracht waarin virtuele valuta’s bestudeerd werden en gedetermineerd (European Central Bank, 2012). Vervolgens heeft de Europese Bankenautoriteit (hierna: EBA) een lijvige opsomming gemaakt van de voor- en nadelen van virtuele valuta (European Banking Authority, 2014). Opgemerkt dient hierbij te worden dat veel punten op deze lijst niet per definitie op virtuele valuta betrekking hebben (Baukema, Virtuele valuta: (toezichtrechtelijke) stand van zaken, 2014). De standpunten van beide instellingen zullen in de volgende paragrafen besproken worden. 3.6.1 Europese Centrale Bank De ECB omschrijft virtuele valuta als volgt: virtuele valuta is een ty pe ongereguleerde, digitale valuta, w elke is uitgegeven en meestal beheerd door de 84 Veel gebruikers van Bitcoins wars zijn van overheidsinvloeden, dit blijkt uit een korte rondblik van diverse fora op internet. 85 Artikel 1:24 en 1:25 Wft. 86 Conform artikel 1:1 Wft, Beleggingsobject, categorie i). 87 Zie ook paragraaf 3.3.4 Rechterlijke uitspraak. 88 Hiervoor is wel maatschappelijk draakvlak nodig. Indien het op korte termijn wenselijk is dat virtuele valuta’s onder het bereik van de Wft vallen is het aannemelijk dat er als (tijdelijke) oplossing voor de eerder aangegeven algemene maatregel van bestuur gekozen zal worden.
Scriptie virtuele valuta 32 ontw ikkelaars, en gebruikt en geaccepteerd door de leden van een specifieke virtuele gemeenschap. 89 De ECB heeft een schema ontwikkeld om de verschillen aan te duiden tussen de verschillende vormen van geld. Vertaald naar het Nederlands kan het schema als volgt worden weergegeven (European Central Bank, 2012):   Fysiek   Digitaal   Gereguleerd   Bankbiljetten,  munten  (bijv.   euro’s,  dollars,  ponden)   Elektronisch  geld  (ook   genoemd  digitaal  geld)   Ongereguleerd   Alternatieve  valuta  (bijv   LETS)   Virtueel  geld  (bijv.  Bitcoins,   Litecoins)   Tabel 1 Overzicht verschillende vormen van geld, bron European Central Bank, 2012 Bij het bestuderen van dit schema valt het begrip elektronisch geld (ook wel digitaal geld genoemd) op. Doordat het hier nieuwe materie betreft worden begrippen op verschillende plekken anders gedefinieerd. De ECB gebruikt het begrip elektronisch geld (ook digitaal geld) en stelt dat virtuele valuta hieronder valt. Virtuele valuta’s vallen echter niet onder de definitie van elektronisch geld zoals wij die kennen in de Wft.90 In een eerdere paragraaf is reeds geconcludeerd dat virtuele valuta’s onder geen enkel begrip uit de Wft geschaard kunnen worden.91 Het belangrijkste verschil tussen elektronisch geld92 en virtueel geld is volgens de ECB het feit of het geld gereguleerd is. Virtuele valuta wordt vaak door een community uitgegeven welke als de uitgevende instelling gezien kan worden. Regulering is in dit geval echter niet mogelijk omdat er geen regelgeving opgesteld kan worden zonder dat er consensus is in de betreffende community . Omdat er sprake is van een wereldwijde community is er geen officieel aanspreekpunt voor overheden. Hierdoor is het voor overheden niet mogelijk om technische wijzigingen in het concept van virtuele valuta door te laten voeren. 93 Wel is het uiteraard mogelijk om bedrijven die producten of diensten aanbieden die met virtuele valuta te maken hebben te reguleren (Olafsson, 2014). Verschillende overheden hebben het 89 De originele Engelstalige definitie luidt: “a virtual currency is a type of unregulated, digital money, which is issued and usually controlled by its developers, and used and accepted among the members of a specific virtual community.” (European Central Bank, 2012) 90 Artikel 1:1 Wft (elektronisch geld). 91 Zie ook paragraaf 3.4 Virtuele valuta in een financieelrechtelijk kader. 92 Naar de definitie van de ECB. 93 Virtuele valuta zijn zo vormgegeven dat wijzigingen pas doorgevoerd kunnen worden als een meerderheid van de aangesloten computers een bepaalde wijziging accepteert.
Scriptie virtuele valuta 33 gebruik van virtuele valuta geprobeerd te ontmoedigen door in het betreffende land het gebruik van virtuele valuta door individuen of rechtspersonen te verbieden (Weller, 2013) (Kraan, 2014). 94 Virtuele valuta’s hebben als belangrijkste kenmerk dat er geen centrale uitgevende instelling is die voor regulering zorgt. Er zijn drie verschillende categorieën virtueel geld te onderscheiden: (1) gesloten virtueel geld systemen, (2) virtueel geld zonder uitstapmogelijkheid en (3) virtueel geld met uitstapmogelijkheid (European Central Bank, 2012). De volgende alinea zal deze drie systemen toelichten. Bij de eerste categorie (gesloten virtueel geld systemen) is er geen koppeling met gereguleerde valuta. Een voorbeeld hiervan zijn muntjes die in een computerspelletje te verdienen zijn en waarmee digitale artikelen in dit spel gekocht kunnen worden. Op het moment dat een gebruiker gereguleerd geld (bijv. euro’s) kan gebruiken om muntjes aan te schaffen is er sprake van de tweede categorie (virtueel geld zonder uitstapmogelijkheid). Pas op het moment dat diezelfde gebruiker zijn muntjes kan omzetten naar euro’s is er sprake van de derde categorie (virtueel geld met uitstapmogelijkheid) (European Central Bank, 2012). 95 In de volgende tabel is een voorbeeld gegeven van iedere categorie. Categorie   Voorbeeld   Gesloten  virtueel  geld   systeem   Computerspelletje  waarbij  fictieve  muntjes  te  verdienen   zijn  en  hiermee  hulpmiddelen  in  het  spel  gekocht  kunnen   worden  (bijv.  Supermario  op  een  Gameboy).   Virtueel  geld  zonder   uitstapmogelijkheid   Computerspelletje  waarbij  echt  geld  gebruikt  kan  worden   om  hulpmiddelen  in  het  spel  te  kopen  (bijv.  in-­‐app   aankopen  op  een  iPad).   Virtueel  geld  met   uitstapmogelijkheid   Computerspelletje  waarbij  echt  geld  gebruikt  kan  worden   om  hulpmiddelen  in  het  spel  te  kopen  en  verdiend  geld   uitbetaald  kan  worden  (bijv.  pokerspelletje  op  een   goksite).   94 Dit is bijvoorbeeld het geval in Rusland en Thailand. Er zijn geen Engelstalige beleidsdocumenten online beschikbaar daarom wordt verwezen naar een tweetal Nederlandse nieuwsberichten met daarin een bronvermelding. 95 Om de leesbaarheid te vergroten zal er vanaf nu gesproken worden van virtuele valuta als er virtueel geld met uitstapmogelijkheid wordt bedoeld. T abe l 2 Uitle g c ate g o rie ë n v irtue e l g e ld
Scriptie virtuele valuta 34 3.6.2 Europese Bankenautoriteit De Europese Bankenautoriteit heeft een rapport opgesteld waarbij de opkomst van virtuele valuta’s uitgebreid is geanalyseerd (European Banking Authority, 2014). Het doel van het rapport is inzicht verschaffen voor de beleidsmakers en toezichthouders van zowel de EU als de individuele lidstaten. Dit dient ervoor zorg te dragen dat er een coherente aanpak is van virtuele valuta in Europa. De toonzetting van het rapport is helder, waar er slechts een handvol positieve ontwikkelingen worden genoemd zijn er meer dan zeventig risico’s aan de opkomst van virtuele valuta verbonden (European Banking Authority, 2014). Dit sluit aan op een eerder afgegeven waarschuwing van de EBA op het gebied van virtuele valuta (European Banking Authority, 2013). De benoemde risico’s concentreren zich vooral rondom de eerder genoemde risico’s: de volatiele koers, het ontbreken van bescherming door reguliere toezichtkaders en het gevaar van witwassen (European Banking Authority, 2014). De EBA roept op tot het vormen van een nieuwe instituut; het Scheme Governance Authority (hierna: SGA) om virtuele valuta te reguleren (European Banking Authority, 2014). Virtuele valuta’s hebben geen centraal uitgevende instelling die onder toezicht geplaatst kan worden. De gedachte bij het instellen van een SGA is dat Europese richtlijnen ervoor zullen zorgen dat ondernemingen die zich richten op virtuele valuta onder toezicht geplaatst kunnen worden (Baukema, Virtuele valuta: (toezichtrechtelijke) stand van zaken, 2014). 3.7 Tussenconclusie In dit derde hoofdstuk is de derde deelvraag besproken: Wat is de juridische status van virtuele valuta? De voorgaande paragrafen hebben aangegeven dat virtuele valuta – in tegenstelling tot data - vanuit de goedsdiscussie civielrechtelijk als een zaak gezien kan worden. Er is nog geen civielrechtelijke jurisprudentie waardoor er grotendeels vanuit strafrechtelijke jurisprudentie geredeneerd wordt. Ook is er de mogelijkheid om vanuit een conservatiever juridisch oogpunt te redeneren dat virtuele valuta’s een nieuwe vorm van een vermogensrecht zijn. In beide gevallen is virtuele valuta echter te beschouwen als een goed in de zin van het Burgerlijk Wetboek. Verder is er gebleken dat virtuele valuta’s niet beschouwd kunnen worden als geldmiddelen (specifieker: elektronisch geld) in de zin van artikel 1:1 Wft. Ook vallen
Scriptie virtuele valuta 35 virtuele valuta’s niet onder de andere begrippen uit de Wft en daarmee is er effectief geen toezicht en geen bescherming van consumenten door de financiële toezichthouders. Wel houden de toezichthouders virtuele valuta scherp in de gaten en geven zij met regelmaat waarschuwingen aan het publiek af. Ondernemingen die in virtuele valuta’s handelen kunnen wel onder de reikwijdte van de Wft vallen. Recente jurisprudentie heeft aangetoond dat Bitcoins gezien dienen te worden als een ruilmiddel en niet als geld in de zin van Afdeling 6.1.11 BW. De rechterlijke uitspraak laat echter ruimte voor het bezien van virtuele valuta’s als chartaal geld op het moment dat deze maatschappelijk geaccepteerd zijn.96 Indien virtuele valuta’s als chartaal geld beschouwd zouden worden dan vallen deze direct onder de definitie van geldmiddelen vanuit de Wft. Op Europees niveau heeft de ECB de term virtuele valuta met uitstapmogelijkheid geïntroduceerd. Virtuele valuta’s als de Bitcoin vallen onder deze categorie. Omdat het een geheel nieuw fenomeen is, heeft de EBA een rapport gepresenteerd wat als leidraad kan dienen voor de nationale/Europese beleidsmakers en toezichthouders. T evens pleit de ECB voor een speciale toezichthouder voor virtuele valuta.   96 Voorwaarde hierbij is dat virtuele valuta als stoffelijk beschouwd dienen te worden. Er zijn valide argumenten om virtuele valuta als stoffelijk te classificeren. Zie ook paragraaf 3.2.1 Goedsdiscussie.
Scriptie virtuele valuta 36 4 Potentieel  van  virtuele  valuta   4.1 Inleiding In dit hoofdstuk zal er geanalyseerd worden wat het potentieel is van virtuele valuta. De nadruk zal hierbij liggen op de potentiële toegevoegde waarde. Het betreft immers een theoretische exercitie aangezien virtuele valuta’s nog geen grootschalig onderdeel zijn van het internationale betalingsverkeer. De maatschappelijke (en ook politieke) component van virtuele valuta vormt een invalshoek die buiten het bereik van deze scriptie ligt. 97 De analyse zal zich toespitsen op de vraag in hoeverre virtuele valuta de functies van geld kan overnemen en de juridische eigenschappen van geld heeft. 4.2 SWOT- Analyse Een SWOT - analyse is een bedrijfskundige methode waarbij de interne sterktes en zwaktes en de kansen en bedreigingen uit de omgeving worden geanalyseerd. De bedenker van het SWOT - model is onbekend, wel is duidelijk dat de Amerikaan Albert Humprey in de jaren 60 van de vorige eeuw één van de grondleggers van deze methode is (Humprey, 2005). Door de SWOT - analyse te oriënteren op het internationale betalingsverkeer kan er inzichtelijk worden gemaakt wat de economisch toegevoegde waarde is van het gebruik van virtuele valuta. De letters SWOT staan voor sterkten (S trenghts), zwakten (Weaknesses), kansen (Opportunities) en bedreigingen (T hreats). De sterkten en zwakten zijn intern gericht, en de kansen en bedreigingen zijn omgevingsfactoren. Hoewel de SWOT - analyse in eerste instantie ontwikkeld is voor bedrijven om hun strategie te testen bleek later dat er meerdere toepassingen mogelijk waren. Zo is de SWOT - analyse ook geschikt voor het bestuderen van maatschappelijke ontwikkelingen of nieuwe producten (Humprey, 2005). In het geval van virtuele valuta, welke zowel als een maatschappelijke ontwikkeling als nieuw product gezien kunnen worden, is het een goede mogelijkheid om een SWOT - analyse toe te passen. 97 Een voorbeeld hiervan is de angst voor het gebruik van virtuele valuta voor criminele praktijken. In antwoord op schriftelijke vragen heeft de Minister van Financiën aangegeven dat criminele activiteiten niet voorbehouden zijn aan cryptografische versleutelingen (lees: virtuele valuta). Transacties in het criminele milieu vinden voornamelijk plaats met traditionele betalingsvormen. (Aanhangsel Handelingen II, 2013/14, nr. 1326)
Scriptie virtuele valuta 37 Een SWOT - analyse wordt vaak grafisch weergegeven om een duidelijk overzicht te bieden van de verschillende analysepunten. Schematisch weergegeven ziet dit er als volgt uit:   Positief   Negatief     Sterkte   Zwakte   Intern   Sterkte  1   Zwakte  1     Sterkte  2   Zwakte  2           Kansen   Bedreigingen   Extern   Kans  1   Bedreiging  2     Kans  2   Bedreiging  2   Tabel 3 Overzicht SWOT- analyse Eerst zullen de sterke en zwakke punten besproken worden. Gevolgd door de kansen en bedreigingen. Opgemerkt dient te worden dat de scheidslijn tussen kansen en bedreigingen soms zwak kan zijn. Een kans kan immers in sommige gevallen ook als een bedreiging worden gezien en andersom. Een SWOT - analyse blijft daardoor een subjectieve interpretatie van waarnemingen (Stevenson, 1976). Ondanks het feit dat een SWOT - analyse een subjectieve interpretatie is kan het een goed hulpmiddel zijn bij het bepalen van strategische keuzes. Een SWOT - analyse biedt een structuur om bepaalde waarnemingen te analyseren. Deze waarnemingen zijn bevindingen uit het literatuuronderzoek van de vorige hoofdstukken. De gebruikelijke strategieën zullen in dit geval geïnterpreteerd worden als mogelijkheden voor het gebruik van virtuele valuta in het internationale betalingsverkeer. 4.3 Analysepunten In hoofdstuk twee is een literatuuronderzoek gedaan naar de rol van geld in het internationale betalingsverkeer. Hieruit is gebleken dat een drietal functies van geld cruciaal zijn: ruilmiddel, rekenmiddel en oppotmiddel. Deze drie functies van geld leiden tot het hedendaagse fiduciaire geld dat gebaseerd is op vertrouwen. Het derde hoofdstuk heeft de juridische status van virtuele valuta geanalyseerd. Hieruit is er gebleken dat het aannemelijk kan worden gemaakt dat virtuele valuta zowel als een zaak als een vermogensrecht gedefinieerd kan worden en daarmee een goed is. Ook is gebleken dat virtuele valuta momenteel als een ruilmiddel en niet als
Scriptie virtuele valuta 38 een betaalmiddel beschouwd dient te worden. Dit alles heeft implicaties voor de perceptie van de mate van regulering en het daarbij behorende toezicht.98 4.4 Sterkten virtuele valuta 4.4.1 Ruilmiddel Een tweetal functies van virtuele valuta’s zijn gedefinieerd als een sterkte. T en eerste betreft dit de functie van ruilmiddel. Er is wereldwijde conversie mogelijk naar lokale valuta, de transactiekosten zijn minimaal en de verwerkingstijd is sneller dan reguliere overboekingen. De impact hiervan is gemiddeld op de gebruikers van virtuele valuta, er zijn namelijk alternatieve mogelijkheden van betalen met vergelijkbare voordelen.99 4.4.2 Rekenmiddel De tweede sterkte van virtuele valuta is de functie van rekenmiddel. Virtuele valuta’s kunnen eenvoudig omgerekend worden naar lokale valuta. De impact hiervan is echter laag, er zijn meerdere grote valuta die deze functie kunnen vervullen. Denk hierbij aan de dollar, pond en de euro. Aangezien betalingen met virtuele valuta alleen digitaal worden uitgevoerd is het zeer eenvoudig om deze op te delen in kleinere eenheden door extra decimalen toe te voegen.100 T evens is het eenvoudig om virtuele valuta bij een betaling direct om te zetten in de lokale valuta, hierdoor is er bij internationale betalingen geen extra valutarisico.101 4.5 Zwakten virtuele valuta 4.5.1 Oppotmiddel Een zwakte van virtuele valuta is dat de waarde in de beginfase sterk fluctueert.102 Eén van de functies van geld is die van oppotmiddel. Op het moment dat de waarde aan hevige fluctuaties onderhevig is zal dit ervoor zorgen dat het niet geschikt is als oppotmiddel. Het is voor de gebruikers dan niet rationeel om de virtuele valuta te gebruiken voor dit doel, gebruikers zijn immers gebaat bij een stabiele waarde. Dit heeft een hoge impact op de acceptatiegraad van virtuele valuta. 98 Opgemerkt dient te worden dat regulering het opstellen van voorschriften is en toezicht het nazien op het naleven van deze voorschriften. 99 Een voorbeeld hiervan is Paypal, hierbij wordt geld overgeschreven via e- mailadressen. 100 Zie ook paragraaf 2.4 Virtueel geld in de praktijk: de Bitcoin. 101 Veel webshops gebruiken deze mogelijkheid, een aanbieder van deze dienst is Bitpay. 102 Zie ook Afbeelding 1 Koersverloop Mt.Gox op pagina 5.
Scriptie virtuele valuta 39 4.6 Kansen virtuele valuta 4.6.1 Als een goed Er zijn valide juridische argumenten om virtuele valuta te definiëren als een goed.103 Dit kan zowel via de classificatie zaak als vermogensrecht. Het is echter aan de interpretatie van de rechterlijke macht of dit ook zal gebeuren. Vanuit een traditionele benadering zullen virtuele valuta eerder als een vermogensrecht worden gedefinieerd dan als een zaak.104 De erkenning van virtuele valuta als een goed zal de civielrechtelijke positie van virtuele valuta sterk vergroten. De impact hiervan is groot. 4.6.2 Betaalmiddel Indien virtuele valuta’s door de rechter als gangbare betaalmiddelen worden gedefinieerd zal dit verregaande consequenties hebben. Zowel vanuit civielrechtelijk als financieelrechtelijk oogpunt zal dit veel bescherming bieden aan gebruikers. Zo zal de civielrechtelijke status van virtuele valuta bepaald worden en brengt dit zekerheden mee bij het voldoen van transacties met virtuele valuta.105 Ook zullen de toezichthouders dan toezicht moeten gaan houden.106 De impact van deze kans is groot. De voorwaarde hiervoor is dat virtuele valuta’s geaccepteerd zijn in de maatschappij en door de gemiddelde consument gezien worden als gangbaar geld. Voorlopig is dit nog niet het geval.107 4.6.3 Regulering Regulering is een kans voor virtuele valuta. Met regulering wordt het proces van het opstellen van wet- en regelgeving bedoeld. Aangezien er momenteel geen regulering is op het gebied van virtuele valuta biedt dit kansen om mee te denken en actief te participeren in dit proces. Er zijn slechts kleine aanpassingen nodig om virtuele valuta onder de Wft te laten vallen.108 Op het moment dat er sprake is van regulering door een overheid is de kans groot dat deze virtuele valuta hiermee salonfähig wordt. Anders gezegd, regulering zal het vertrouwen bij het publiek vergroten doordat er een suggestie van goedkeuring vanuit de overheid gewekt wordt. Door het decentrale 103 Artikel 3:1 BW. 104 Zie ook paragraaf 3.2.1 Goedsdiscussie en verder. 105 Zie ook paragraaf 3.2.1 Goedsdiscussie en verder. 106 Zie ook paragraaf 3.5.3 Virtuele valuta onder toezicht van de Wft. 107 Zie ook paragraaf 3.3 Casus: Bitcoin een ruilmiddel. 108 Zie ook paragraaf 3.5.3 Virtuele valuta onder toezicht van de Wft.
Scriptie virtuele valuta 40 karakter van virtuele valuta is de kans klein dat er sprake zal zijn van zelfregulering.109 De impact hiervan is gemiddeld, innovatie kan namelijk afgeremd worden als virtuele valuta onder de Wft vallen. Opstartende bedrijven dienen dan namelijk aan veel voorschriften vanuit de Wft te voldoen. 4.7 Bedreigingen virtuele valuta 4.7.1 Fiduciariteit De acceptatiegraad van virtuele valuta wordt in sterke mate bepaald door het vertrouwen dat er is in de samenleving voor fiduciair geld. De fiduciariteit van virtuele valuta is daarom zeer belangrijk voor de acceptatiegraad. De impact is groot. Momenteel is het vertrouwen in virtuele valuta alleen bij een kleine groep gebruikers aanwezig. Zo zijn voor veel mensen virtuele valuta te technisch van aard waardoor er een informatie- asymmetrie is ontstaan welke bestempeld kan worden als een bedreiging. 110 Dit hoeft echter geen reden te zijn om virtuele valuta niet te beschouwen als fiduciair geld. Ook met een kleine groep gebruikers kan een munteenheid zijn intrinsieke waarde behouden.111 4.7.2 Toezicht T oezicht is momenteel een bedreiging voor virtuele valuta. Het verschil met regulering is dat er bij toezicht sprake is van controle op het naleven van de bij regulering opgestelde voorschriften. Bij regulering zijn er kansen om dit proces te beïnvloeden, bij toezicht gaat het om de interpretatie van de wet- en regelgeving. Dit is eerder een bedreiging omdat er alleen sprake is van het handhaven van eerder opgestelde regels en hierop geen invloed uitgeoefend kan worden.112 Omdat virtuele valuta niet onder de Wft valt ondernemen de toezichthouders nog geen actie, er worden alleen waarschuwingen afgegeven. Wel zijn toezichthouders actief op zoek naar de mogelijkheden om virtuele valuta te determineren. Zo pleit de EBA voor het opstellen van een nieuw instituut om toezicht te houden op virtuele valuta.113 Dit zou er toe kunnen leiden dat er maatregelen worden genomen waarbij 109 Zie ook paragraaf 3.5.3 Virtuele valuta onder toezicht van de Wft. 110 Zie ook paragraaf 2.4.1 Verkrijgen van Bitcoins. 111 Zie ook paragraaf 2.2.6 Casus: Iraakse Zwitserse dinar. 112 Het verschil tussen regulering en toezicht kan beschouwd worden als het verschil tussen de wetgevende en de rechtsprekende macht. 113 Zie ook paragraaf 3.6.2 Europese Bankenautoriteit.
Scriptie virtuele valuta 41 gerenommeerde bedrijven die in aanraking komen met virtuele valuta gewaarschuwd worden. Indien er dan druk wordt uitgeoefend om virtuele valuta niet in de bedrijfsvoering op te nemen kan hierdoor de acceptatiegraad van virtuele valuta geremd worden. Dit is een bedreiging van een gemiddelde impact omdat er juist ook veel nieuwe ondernemingen opgestart worden die zich puur op virtuele valuta richten. Dit alles kan samengevat worden in de hiernavolgende tabel, er zijn vier economische en vier juridische eigenschappen.   Positief   Negatief     Sterkte   Zwakte   Intern   Ruilmiddel  (gem.  impact)   Oppotmiddel  (hoge  impact)       Rekenmiddel  (lage  impact)               Kans   Bedreiging   Extern   Als  een  goed  (hoge  impact)   Fiduciariteit  (hoge  impact)       Betaalmiddel  (hoge  impact)   Toezicht  (gem.  impact)       Regulering  (gem.  impact)       T abe l 4 S WOT - analy s e v irtue le v aluta 4.7.3 Tussenconclusie In dit hoofdstuk zijn de belangrijkste analysepunten van virtuele valuta besproken. Door middel van een SWOT - analyse is bestudeerd welke punten een hoge en welke een lagere impact hebben op de acceptatiegraad van virtuele valuta. Dit zal gebruikt worden om in het volgende hoofdstuk aanbevelingen te doen die leiden tot beantwoording van de vierde deelvraag: Wat is er nodig om virtuele valuta’s duurzaam onderdeel uit te laten maken van onze samenleving? Bestudering van de sterkten en zwakten van virtuele valuta’s toont aan dat de sterkten de overhand hebben. De zwakte van virtuele valuta, de volatiliteit, zal naar verwachting bij een hogere acceptatiegraad minder zijn. 114 Dit resulteert in een positieve beoordeling van de eigenschappen van virtuele valuta. 114 Een bredere gebruikersbasis zal immers leiden tot een grotere economische omvang van virtuele valuta waardoor er grotere volumes nodig zijn om de prijs te laten fluctueren.
Scriptie virtuele valuta 42 De externe factoren zullen bepalend zijn bij de opkomst van virtuele valuta. Geconcludeerd kan worden dat er kansen liggen op het juridische vlak. Indien virtuele valuta’s gedetermineerd worden als een goed 115 en een gangbaar betaalmiddel116 zal de acceptatiegraad fors toenemen. Het is hierbij van belang dat er een goede balans wordt gevonden met betrekking tot de regulering om zo te voorkomen dat een overijverige toezichthouder de innovatie zal dwarsbomen.   115 Artikel 3:1 BW. 116 Artikel 6:112 BW.
Scriptie virtuele valuta 43 5 Samenvatting  en  conclusie   5.1 Onderzoeksvragen Dit onderzoek gaat over de rol die virtuele valuta’s kunnen spelen in het betalingsverkeer. In de voorgaande hoofdstukken is er een antwoord gegeven op de hoofdvraag zoals die in het eerste hoofdstuk is geformuleerd. De centrale vraag luidt: In hoeverre zijn virtuele valuta’s een aanvulling op het internationale betalingsverkeer? Om deze vraag te beantwoorden zijn er een aantal deelvragen beantwoord. De eerste onderzoeksvraag luidde: Wat is de rol van valuta in het internationale betalingsverkeer? Het huidige betalingsverkeer is gebaseerd op vertrouwen en men spreekt van fiduciair geld. Aan de hand van diverse economische theorieën zijn drie belangrijke functies van het huidige fiduciaire geld besproken. Dit zijn de volgende functies: (1) oppotmiddel (2) ruilmiddel en (3) spaarmiddel. De tweede deelvraag (Wat zijn virtuele valuta’s?) onderzocht wat virtuele valuta’s zijn. Uit de literatuur blijkt dat er een tussenvorm van fiduciair geld en grondstofgeld is ontstaan, het zogenaamde kunstmatige grondstofgeld (of: digitaal fiduciair geld). Aan de hand van de bekendste vorm van virtuele valuta, Bitcoins, is de technische werking toegelicht. Ook is besproken dat de volgende eigenschappen de basis vormen van virtueel geld: (1) het saldo en de transacties van iedere rekening zijn inzichtelijk, (2) de gebruikers kunnen zelf hun mate van anonimiteit kiezen en (3) transacties kunnen alleen gedaan worden nadat een gebruiker zich heeft geauthenticeerd. Verder is er aangetoond dat virtuele valuta in staat zijn om de eerder genoemde functies van geld te vervullen. In het derde hoofdstuk is de juridische status van virtuele valuta onderzocht om een antwoord te formuleren op de derde deelvraag: Wat is de juridische status van virtuele valuta? Hiervoor is er gekeken naar de het Burgerlijk Wetboek, de Muntwet, het Wetboek van Strafrecht en de Wet op het financieel toezicht. Vanuit een civielrechtelijk kader kan er geconcludeerd worden dat virtuele valuta’s een geheel nieuw begrip zijn waarover zelfs in de literatuur verschillend kan worden gedacht. Er zijn valide argumenten om virtuele valuta als een goed te bestempelen, dit kan zowel
Scriptie virtuele valuta 44 via de classificatie zaak als vermogensrecht. T oekomstige jurisprudentie dient hierover uitsluitsel te geven. De Rechtbank Overijssel heeft geconcludeerd dat Bitcoins (een specifiek type virtuele valuta) momenteel niet als een gangbaar betaalmiddel gezien dienen te worden. Hiermee vallen virtuele valuta’s niet onder de definitie van chartaal geld. Deze uitspraak biedt echter ruimte om in de toekomst virtuele valuta wel als een gangbaar betaalmiddel te classificeren. Hieruit is geconcludeerd dat er in de juridische literatuur verschillend gedacht wordt over de status van virtuele valuta. Vanuit een financieelrechtelijk kader is er geconcludeerd dat virtuele valuta’s momenteel niet onder de Wft vallen. De belangrijkste reden hiervan is dat er geen centraal uitgevende instelling is van virtuele valuta, noch is er een partij die een tegenprestatie op zich heeft genomen bij het verstrekken van virtuele valuta. Op Europees niveau heeft de ECB gepleit voor een speciale toezichthouder op het gebied van virtuele valuta’s. Dit onderzoek naar virtuele valuta’s heeft geleid tot een aantal analysepunten die in het vierde hoofdstuk zijn besproken door middel van een SWOT - analyse. Hiermee is een begin gemaakt van de beantwoording van de vierde deelvraag: Wat is er nodig om virtuele valuta’s duurzaam onderdeel uit te laten maken van onze samenleving? Er is gekeken in hoeverre virtuele valuta momenteel de functies van geld vervult en wat de potentie hierbij is. Van de drie functies van geld is de functie van oppotmiddel momenteel een zwakte, dit wordt veroorzaakt door de volatiliteit van virtuele valuta. Verder is er gekeken naar de juridische aspecten van virtuele valuta. Hieruit valt te concluderen dat zowel de kansen als bedreigingen van virtuele valuta terug te brengen zijn naar het feit hoe virtuele valuta juridisch gezien geclassificeerd zal worden. Ook de wijze waarin toezichthouders zich opstellen tegenover virtuele valuta’s is een externe factor die bepalend kan zijn voor de toekomst van virtuele valuta. Samenvattend is er geconcludeerd dat de interne sterktes en externe kansen genoeg potentieel hebben om de interne zwakten en externe bedreigingen van virtuele valuta te weerstaan. Hiervoor is het wel belangrijk dat er een aantal randvoorwaarden
Virtule valuta als aanvulling op het betalingsverkeer
Virtule valuta als aanvulling op het betalingsverkeer
Virtule valuta als aanvulling op het betalingsverkeer
Virtule valuta als aanvulling op het betalingsverkeer
Virtule valuta als aanvulling op het betalingsverkeer
Virtule valuta als aanvulling op het betalingsverkeer
Virtule valuta als aanvulling op het betalingsverkeer
Virtule valuta als aanvulling op het betalingsverkeer
Virtule valuta als aanvulling op het betalingsverkeer

Recommended

GBO Overheid Koppelvlak Digipoort
GBO Overheid Koppelvlak DigipoortGBO Overheid Koppelvlak Digipoort
GBO Overheid Koppelvlak Digipoort
Friso de Jong
 
Trudo jaarverslag 2011
Trudo jaarverslag 2011Trudo jaarverslag 2011
Trudo jaarverslag 2011
Sint Trudo
 
Onetouch 810 user manual - dutch
Onetouch 810 user manual - dutchOnetouch 810 user manual - dutch
Onetouch 810 user manual - dutch
Matinator10
 
Sociale media strategie_voor_politie
Sociale media strategie_voor_politieSociale media strategie_voor_politie
Sociale media strategie_voor_politie
Frank Smilda
 
Heterdaadkracht
HeterdaadkrachtHeterdaadkracht
Heterdaadkracht
Frank Smilda
 
eFactureren voor accountants en administratiekantoren
eFactureren voor accountants en administratiekantoreneFactureren voor accountants en administratiekantoren
eFactureren voor accountants en administratiekantoren
Friso de Jong
 
eGo Manual
eGo ManualeGo Manual
eGo Manual
Bart Gysens
 
Gastcollege Bitcoin en Blockchain
Gastcollege Bitcoin en BlockchainGastcollege Bitcoin en Blockchain
Gastcollege Bitcoin en Blockchain
Lykle de Vries
 

Recommended

GBO Overheid Koppelvlak Digipoort
GBO Overheid Koppelvlak DigipoortGBO Overheid Koppelvlak Digipoort
GBO Overheid Koppelvlak Digipoort
Friso de Jong
 
Trudo jaarverslag 2011
Trudo jaarverslag 2011Trudo jaarverslag 2011
Trudo jaarverslag 2011
Sint Trudo
 
Onetouch 810 user manual - dutch
Onetouch 810 user manual - dutchOnetouch 810 user manual - dutch
Onetouch 810 user manual - dutch
Matinator10
 
Sociale media strategie_voor_politie
Sociale media strategie_voor_politieSociale media strategie_voor_politie
Sociale media strategie_voor_politie
Frank Smilda
 
Heterdaadkracht
HeterdaadkrachtHeterdaadkracht
Heterdaadkracht
Frank Smilda
 
eFactureren voor accountants en administratiekantoren
eFactureren voor accountants en administratiekantoreneFactureren voor accountants en administratiekantoren
eFactureren voor accountants en administratiekantoren
Friso de Jong
 
eGo Manual
eGo ManualeGo Manual
eGo Manual
Bart Gysens
 
Gastcollege Bitcoin en Blockchain
Gastcollege Bitcoin en BlockchainGastcollege Bitcoin en Blockchain
Gastcollege Bitcoin en Blockchain
Lykle de Vries
 
Merk Shake Out in Financial Services
Merk Shake Out in Financial ServicesMerk Shake Out in Financial Services
Merk Shake Out in Financial Services
VanderSluis
 
Communicatie familiebedrijven
Communicatie familiebedrijvenCommunicatie familiebedrijven
Communicatie familiebedrijven
Tessa Smits
 
Manual Euthanasie N
Manual Euthanasie NManual Euthanasie N
Manual Euthanasie N
guest31c337
 
Studieresultaten naar de effecten van de Leefloonwet
Studieresultaten naar de effecten van de LeefloonwetStudieresultaten naar de effecten van de Leefloonwet
Studieresultaten naar de effecten van de Leefloonwet
POD Maatschappelijke Integratie - SPP Intégration Sociale
 
Cijfers en feiten familiebedrijf
Cijfers en feiten familiebedrijfCijfers en feiten familiebedrijf
Cijfers en feiten familiebedrijf
Tessa Smits
 
Eindrapport evaluatie-wetbeschermingpersoonsgegevens
Eindrapport evaluatie-wetbeschermingpersoonsgegevensEindrapport evaluatie-wetbeschermingpersoonsgegevens
Eindrapport evaluatie-wetbeschermingpersoonsgegevens
Frank Smilda
 
Beleidsnota Algemeen Regeringsbeleid 2009-2014, Kris Peeters
Beleidsnota Algemeen Regeringsbeleid 2009-2014, Kris PeetersBeleidsnota Algemeen Regeringsbeleid 2009-2014, Kris Peeters
Beleidsnota Algemeen Regeringsbeleid 2009-2014, Kris Peeters
Bart Gysens
 
Cybercrime 281210
Cybercrime 281210Cybercrime 281210
Cybercrime 281210
Frank Smilda
 
RAPPORT Betreffende de vergelijkende onderzoeksopdracht inzake toelage aan de...
RAPPORT Betreffende de vergelijkende onderzoeksopdracht inzake toelage aan de...RAPPORT Betreffende de vergelijkende onderzoeksopdracht inzake toelage aan de...
RAPPORT Betreffende de vergelijkende onderzoeksopdracht inzake toelage aan de...
POD Maatschappelijke Integratie - SPP Intégration Sociale
 
DA de Waard (oratie)
DA de Waard (oratie)DA de Waard (oratie)
DA de Waard (oratie)
Dick de Waard
 
Wat te spenderen.
Wat te spenderen.Wat te spenderen.
Wat te spenderen.
Patrick ten Bruggencate
 
Research Paper Merk Shake Out Financial Services
Research Paper Merk Shake Out Financial ServicesResearch Paper Merk Shake Out Financial Services
Research Paper Merk Shake Out Financial Services
tj_anbeek
 
Algemene regeling gbo handboek
Algemene regeling gbo handboekAlgemene regeling gbo handboek
Algemene regeling gbo handboek
Frank Smilda
 
Beleidsnota Binnenlands Bestuur 2009-2014, Geert Bourgeois
Beleidsnota Binnenlands Bestuur 2009-2014, Geert BourgeoisBeleidsnota Binnenlands Bestuur 2009-2014, Geert Bourgeois
Beleidsnota Binnenlands Bestuur 2009-2014, Geert Bourgeois
Bart Gysens
 
Big data in Brussel vandaag. En morgen ?
Big data in Brussel vandaag. En morgen ? Big data in Brussel vandaag. En morgen ?
Big data in Brussel vandaag. En morgen ?
Christina Galouzis
 
Thesis lotte
Thesis lotteThesis lotte
Thesis lotte
Lotte Messerschmidt
 
thesis
thesisthesis
thesis
C.J. van der Have
 
Digitaliseringsplan Erfgoed (Universiteitsbibliotheek Amsterdam) 2010-2011. B...
Digitaliseringsplan Erfgoed (Universiteitsbibliotheek Amsterdam) 2010-2011. B...Digitaliseringsplan Erfgoed (Universiteitsbibliotheek Amsterdam) 2010-2011. B...
Digitaliseringsplan Erfgoed (Universiteitsbibliotheek Amsterdam) 2010-2011. B...
HenrietteReerink
 
Jaarverslag 2008 Water voor Filippijnen
Jaarverslag 2008 Water voor FilippijnenJaarverslag 2008 Water voor Filippijnen
Jaarverslag 2008 Water voor Filippijnen
ssuurmond
 
Linked in netwerking_op_het_internet_okt_2009
Linked in netwerking_op_het_internet_okt_2009Linked in netwerking_op_het_internet_okt_2009
Linked in netwerking_op_het_internet_okt_2009
kittyleuverink
 

More Related Content

Similar to Virtule valuta als aanvulling op het betalingsverkeer

Merk Shake Out in Financial Services
Merk Shake Out in Financial ServicesMerk Shake Out in Financial Services
Merk Shake Out in Financial Services
VanderSluis
 
Studieresultaten naar de effecten van de Leefloonwet
Studieresultaten naar de effecten van de LeefloonwetStudieresultaten naar de effecten van de Leefloonwet
Studieresultaten naar de effecten van de Leefloonwet
POD Maatschappelijke Integratie - SPP Intégration Sociale
 
Cijfers en feiten familiebedrijf
Cijfers en feiten familiebedrijfCijfers en feiten familiebedrijf
Cijfers en feiten familiebedrijf
Tessa Smits
 
Eindrapport evaluatie-wetbeschermingpersoonsgegevens
Eindrapport evaluatie-wetbeschermingpersoonsgegevensEindrapport evaluatie-wetbeschermingpersoonsgegevens
Eindrapport evaluatie-wetbeschermingpersoonsgegevens
Frank Smilda
 
Beleidsnota Algemeen Regeringsbeleid 2009-2014, Kris Peeters
Beleidsnota Algemeen Regeringsbeleid 2009-2014, Kris PeetersBeleidsnota Algemeen Regeringsbeleid 2009-2014, Kris Peeters
Beleidsnota Algemeen Regeringsbeleid 2009-2014, Kris Peeters
Bart Gysens
 
RAPPORT Betreffende de vergelijkende onderzoeksopdracht inzake toelage aan de...
RAPPORT Betreffende de vergelijkende onderzoeksopdracht inzake toelage aan de...RAPPORT Betreffende de vergelijkende onderzoeksopdracht inzake toelage aan de...
RAPPORT Betreffende de vergelijkende onderzoeksopdracht inzake toelage aan de...
POD Maatschappelijke Integratie - SPP Intégration Sociale
 
DA de Waard (oratie)
DA de Waard (oratie)DA de Waard (oratie)
DA de Waard (oratie)
Dick de Waard
 
Research Paper Merk Shake Out Financial Services
Research Paper Merk Shake Out Financial ServicesResearch Paper Merk Shake Out Financial Services
Research Paper Merk Shake Out Financial Services
tj_anbeek
 
Algemene regeling gbo handboek
Algemene regeling gbo handboekAlgemene regeling gbo handboek
Algemene regeling gbo handboek
Frank Smilda
 
Beleidsnota Binnenlands Bestuur 2009-2014, Geert Bourgeois
Beleidsnota Binnenlands Bestuur 2009-2014, Geert BourgeoisBeleidsnota Binnenlands Bestuur 2009-2014, Geert Bourgeois
Beleidsnota Binnenlands Bestuur 2009-2014, Geert Bourgeois
Bart Gysens
 
Digitaliseringsplan Erfgoed (Universiteitsbibliotheek Amsterdam) 2010-2011. B...
Digitaliseringsplan Erfgoed (Universiteitsbibliotheek Amsterdam) 2010-2011. B...Digitaliseringsplan Erfgoed (Universiteitsbibliotheek Amsterdam) 2010-2011. B...
Digitaliseringsplan Erfgoed (Universiteitsbibliotheek Amsterdam) 2010-2011. B...
HenrietteReerink
 

Similar to Virtule valuta als aanvulling op het betalingsverkeer (20)

Merk Shake Out in Financial Services
Merk Shake Out in Financial ServicesMerk Shake Out in Financial Services
Merk Shake Out in Financial Services
 
Communicatie familiebedrijven
Communicatie familiebedrijvenCommunicatie familiebedrijven
Communicatie familiebedrijven
 
Manual Euthanasie N
Manual Euthanasie NManual Euthanasie N
Manual Euthanasie N
 
Studieresultaten naar de effecten van de Leefloonwet
Studieresultaten naar de effecten van de LeefloonwetStudieresultaten naar de effecten van de Leefloonwet
Studieresultaten naar de effecten van de Leefloonwet
 
Cijfers en feiten familiebedrijf
Cijfers en feiten familiebedrijfCijfers en feiten familiebedrijf
Cijfers en feiten familiebedrijf
 
Eindrapport evaluatie-wetbeschermingpersoonsgegevens
Eindrapport evaluatie-wetbeschermingpersoonsgegevensEindrapport evaluatie-wetbeschermingpersoonsgegevens
Eindrapport evaluatie-wetbeschermingpersoonsgegevens
 
Beleidsnota Algemeen Regeringsbeleid 2009-2014, Kris Peeters
Beleidsnota Algemeen Regeringsbeleid 2009-2014, Kris PeetersBeleidsnota Algemeen Regeringsbeleid 2009-2014, Kris Peeters
Beleidsnota Algemeen Regeringsbeleid 2009-2014, Kris Peeters
 
Cybercrime 281210
Cybercrime 281210Cybercrime 281210
Cybercrime 281210
 
RAPPORT Betreffende de vergelijkende onderzoeksopdracht inzake toelage aan de...
RAPPORT Betreffende de vergelijkende onderzoeksopdracht inzake toelage aan de...RAPPORT Betreffende de vergelijkende onderzoeksopdracht inzake toelage aan de...
RAPPORT Betreffende de vergelijkende onderzoeksopdracht inzake toelage aan de...
 
DA de Waard (oratie)
DA de Waard (oratie)DA de Waard (oratie)
DA de Waard (oratie)
 
Wat te spenderen.
Wat te spenderen.Wat te spenderen.
Wat te spenderen.
 
Research Paper Merk Shake Out Financial Services
Research Paper Merk Shake Out Financial ServicesResearch Paper Merk Shake Out Financial Services
Research Paper Merk Shake Out Financial Services
 
Algemene regeling gbo handboek
Algemene regeling gbo handboekAlgemene regeling gbo handboek
Algemene regeling gbo handboek
 
Beleidsnota Binnenlands Bestuur 2009-2014, Geert Bourgeois
Beleidsnota Binnenlands Bestuur 2009-2014, Geert BourgeoisBeleidsnota Binnenlands Bestuur 2009-2014, Geert Bourgeois
Beleidsnota Binnenlands Bestuur 2009-2014, Geert Bourgeois
 
Big data in Brussel vandaag. En morgen ?
Big data in Brussel vandaag. En morgen ? Big data in Brussel vandaag. En morgen ?
Big data in Brussel vandaag. En morgen ?
 
Thesis lotte
Thesis lotteThesis lotte
Thesis lotte
 
thesis
thesisthesis
thesis
 
Digitaliseringsplan Erfgoed (Universiteitsbibliotheek Amsterdam) 2010-2011. B...
Digitaliseringsplan Erfgoed (Universiteitsbibliotheek Amsterdam) 2010-2011. B...Digitaliseringsplan Erfgoed (Universiteitsbibliotheek Amsterdam) 2010-2011. B...
Digitaliseringsplan Erfgoed (Universiteitsbibliotheek Amsterdam) 2010-2011. B...
 
Jaarverslag 2008 Water voor Filippijnen
Jaarverslag 2008 Water voor FilippijnenJaarverslag 2008 Water voor Filippijnen
Jaarverslag 2008 Water voor Filippijnen
 
Linked in netwerking_op_het_internet_okt_2009
Linked in netwerking_op_het_internet_okt_2009Linked in netwerking_op_het_internet_okt_2009
Linked in netwerking_op_het_internet_okt_2009
 

Virtule valuta als aanvulling op het betalingsverkeer

  • 1. Virtuele valuta als aanvulling op het betalingsverkeer Scriptant: Arrie J.D. Vis, 303151av 7- 11- 2014 Begeleiders: dr. A.B.M. Soppe en mw. mr. K.A. Kralj Erasmus School of Law, sectie Financieel Recht Co py rig ht (c ) 2 0 1 0 Bitbo y Ve rs c hille nde lo g o 's v an v irtue le v aluta (v .l.n.r. Bitc o in, Lite c o in, Pe e rc o in, Name c o in, Prime c o in e n Fe athe rc o in
  • 2. Scriptie virtuele valuta 1 What is real? How do y ou define 'real'? If y ou're talking about w hat y ou can feel, w hat y ou can smell, w hat y ou can taste and see, then 'real' is simply electrical signals interpreted by y our brain. Morpheus (Matrix, 1999)
  • 3. Scriptie virtuele valuta 2 Inhoudsopgave   1   Onderzoeksopzet  ........................................................................................................  5   1.1   Aanleiding  ........................................................................................................................  5   1.2   Relevantie  ........................................................................................................................  6   1.3   Afbakening  en  probleemstelling  .......................................................................................  6   1.4   Onderzoeksmethodiek  .....................................................................................................  7   1.5   Leeswijzer  ........................................................................................................................  7   2   De  functies  van  geld  ....................................................................................................  9   2.1   Inleiding  ...........................................................................................................................  9   2.2   Geld  .................................................................................................................................  9   2.2.1   Definitie  ...........................................................................................................................  9   2.2.2   Geld  als  ruilmiddel  .........................................................................................................  10   2.2.3   Geld  als  rekenmiddel  .....................................................................................................  11   2.2.4   Geld  als  oppotmiddel  ....................................................................................................  11   2.2.5   Geld  in  een  eindige  economie  .......................................................................................  12   2.2.6   Casus:  Iraakse  dinar  .......................................................................................................  13   2.3   Virtuele  valuta:  fiduciair  geld  of  grondstofgeld?  .............................................................  14   2.4   Virtueel  geld  in  de  praktijk:  de  Bitcoin  ............................................................................  15   2.4.1   Verkrijgen  van  Bitcoins  ..................................................................................................  16   2.5   Tussenconclusie  .............................................................................................................  17   3   Virtuele  valuta  in  het  recht  ........................................................................................  19   3.1   Inleiding  .........................................................................................................................  19   3.2   Virtuele  valuta  in  een  civielrechtelijk  kader  ....................................................................  19   3.2.1   Goedsdiscussie  ..............................................................................................................  19   3.2.2   Virtuele  valuta  als  een  zaak  ...........................................................................................  20   3.2.3   Virtuele  valuta  als  een  vermogensrecht  ........................................................................  23   3.3   Civielrechtelijke  casus:  Bitcoin  een  ruilmiddel  ................................................................  24   3.3.1   Inleiding  .........................................................................................................................  24   3.3.2   Rechtsvraag  ...................................................................................................................  24   3.3.3   Bitcoins:  giraal  of  chartaal  geld  .....................................................................................  24   3.3.4   Rechterlijke  uitspraak  ....................................................................................................  25   3.4   Virtuele  valuta  in  een  financieelrechtelijk  kader  .............................................................  26   3.4.1   Geldmiddelen:  chartaal,  giraal  en  elektronisch  geld  .....................................................  26  
  • 4. Scriptie virtuele valuta 3 3.4.2   Financieel  instrument  ....................................................................................................  27   3.4.3   Beleggingsobject  ...........................................................................................................  28   3.4.4   Financieel  product  .........................................................................................................  28   3.4.5   Ondernemen  in  virtuele  valuta  .....................................................................................  29   3.5   Toezichthouders  .............................................................................................................  29   3.5.1   De  Nederlandsche  Bank  ................................................................................................  29   3.5.2   Autoriteit  Financiële  Markten  .......................................................................................  30   3.5.3   Virtuele  valuta  onder  toezicht  van  de  Wft  ....................................................................  31   3.6   Virtuele  valuta  in  Europa  ................................................................................................  31   3.6.1   Europese  Centrale  Bank  ................................................................................................  31   3.6.2   Europese  Bankenautoriteit  ............................................................................................  34   3.7   Tussenconclusie  .............................................................................................................  34   4   Potentieel  van  virtuele  valuta  ....................................................................................  36   4.1   Inleiding  .........................................................................................................................  36   4.2   SWOT-­‐Analyse  ................................................................................................................  36   4.3   Analysepunten  ...............................................................................................................  37   4.4   Sterkten  virtuele  valuta  ..................................................................................................  38   4.4.1   Ruilmiddel  ......................................................................................................................  38   4.4.2   Rekenmiddel  ..................................................................................................................  38   4.5   Zwakten  virtuele  valuta  ..................................................................................................  38   4.5.1   Oppotmiddel  .................................................................................................................  38   4.6   Kansen  virtuele  valuta  ....................................................................................................  39   4.6.1   Als  een  goed  ..................................................................................................................  39   4.6.2   Betaalmiddel  .................................................................................................................  39   4.6.3   Regulering  ......................................................................................................................  39   4.7   Bedreigingen  virtuele  valuta  ...........................................................................................  40   4.7.1   Fiduciariteit  ....................................................................................................................  40   4.7.2   Toezicht  .........................................................................................................................  40   4.7.3   Tussenconclusie  .............................................................................................................  41   5   Samenvatting  en  conclusie  .........................................................................................  43   5.1   Onderzoeksvragen  .........................................................................................................  43   5.2   Aanbevelingen  ...............................................................................................................  45   5.3   Tot  slot  ...........................................................................................................................  46  
  • 5. Scriptie virtuele valuta 4 6   Bibliografie  ................................................................................................................  48   6.1   Literatuur  .......................................................................................................................  48   6.2   Jurisprudentie  ................................................................................................................  53   6.3   Afbeeldingenlijst  ............................................................................................................  53      
  • 6. Scriptie virtuele valuta 5 1 Onderzoeksopzet   1.1 Aanleiding Veel mensen kwamen in 2013 voor het eerst in aanraking met Bitcoins. Regelmatig was de virtuele munt in de media, vaak waren het succesverhalen over de forse rendementen die beleggers behaald hadden (DeOndernemer.nl, 2013). Ook waren er verschillende bedrijven die aankondigden Bitcoins als betaalmiddel te accepteren (van Miltenburg, 2013). Later kwamen er ook verhalen over overheden die kritisch tegenover deze virtuele munt stonden en het handelen ervan zelfs verboden (Kraan, 2013). Ook zijn er verschillende keren schriftelijke vragen gesteld aan de Minister van Financiën over Bitcoins en de status van virtueel geld in Nederland (Aanhangsel Handelingen II, 2012/13, nr. 2508) (Aanhangsel Handelingen II, 2013/14, nr. 581). Afbe e lding 1 Ko e rs v e rlo o p Mt.Go x , be nade rbaar v ia http:/ / w w w .bitc o inc harts .c o m/ c harts / mtg o x US D# tg Wzm1 g 1 0 zm2 g 2 5 Bovenstaande grafiek toont het koersverloop van Bitcoins op de inmiddels gesloten Japanse handelsbeurs Mt.Gox. Opvallend in deze grafiek is de volatiliteit van de in 2013 verhandelde Bitcoins. Het beleggen in Bitcoins was in dat jaar zeer speculatief. Het toonaangevende handelsplatform Mt.Gox is inmiddels failliet, maar dit betekent echter niet het einde van de Bitcoin omdat er meerdere handelsplatformen zijn waarop de Bitcoin verhandeld kan worden (Wismans, 2014).1 1 Voorbeelden van andere websites die als handelsplatform fungeren zijn Bitstamp.net, Kraken.com en BTC- e.com. 2 Andere vormen van virtuele valuta zijn bijvoorbeeld Litecoin, Peercoin, Namecoin, Darkcoin of Dogecoin. Op het voorblad staan een aantal logo’s van verschillende virtuele valuta’s. 3 Altcoins is een samenvoeging van de woorden alternatieve coins.
  • 7. Scriptie virtuele valuta 6 1.2 Relevantie Over het concept van digitale valuta, waarbij de authenticiteit geverifieerd kan worden door een wiskundige berekening is in de jaren tachtig van de vorige eeuw al geschreven (Chaum, 1983). Er zijn nadien verschillende experimenten geweest, maar de grote doorbraak was die van de Bitcoin. Deze scriptie gaat niet over Bitcoins an sich, maar over de categorie waartoe Bitcoins behoren: virtuele valuta. Er zijn verschillende vormen van virtuele valuta waarvan de Bitcoin de bekendste is.2 Het grootste verschil tussen deze soorten virtuele valuta is vaak een technisch aspect als de totale hoeveelheid munten in omloop, de snelheid waarmee er nieuwe munten ontstaan of de manier van beveiliging. Deze minder bekende virtuele valuta’s worden altcoins genoemd (Washingtonpost, 2014).3 Voor het doel van dit onderzoek zijn deze verschillen niet relevant en zal steeds de Bitcoin als voorbeeld worden aangehaald. Bitcoins zijn ontstaan doordat iemand (of een groep personen) onder een pseudoniem een paper schreef over virtuele valuta en hiermee anderen kon enthousiasmeren. Bitcoins worden vaak gezien als virtueel goud, Bitcoins moeten namelijk gedolven worden door computers (Nakamoto, 2008). Doordat Bitcoins nu regelmatig in het nieuws zijn is er in de maatschappij een duidelijke behoefte aan een helder juridisch kader. Dat er ook een politieke component aanwezig is blijkt wel dat er vragen over zijn gesteld in de T weede Kamer (Aanhangsel Handelingen II, 2012/13, nr. 2508) (Aanhangsel Handelingen II, 2013/14, nr. 581). 1.3 Afbakening en probleemstelling Deze scriptie gaat over virtuele valuta, gespecificeerd als valuta waarbij er geen centrale uitgevende instelling is die voor regulering zorgt maar er wel een uitstapmogelijkheid is. Een uitstapmogelijkheid is het kunnen wisselen van virtuele valuta naar geld en weer terug. 4 Dit in tegenstelling tot ruilsystemen als Local Exchange T rading Systems (LET S) waarbij er een centraal uitgevende instelling is (Williams, 1996). De authenticiteit van valuta wordt in het geval van cryptovaluta zoals Bitcoins door een versleuteling geverifieerd (Chaum, 1983). Het doel is het inzichtelijk 2 Andere vormen van virtuele valuta zijn bijvoorbeeld Litecoin, Peercoin, Namecoin, Darkcoin of Dogecoin. Op het voorblad staan een aantal logo’s van verschillende virtuele valuta’s. 3 Altcoins is een samenvoeging van de woorden alternatieve coins. 4 Het concept van virtuele valuta met uitstapmogelijkheid zal besproken worden in paragraaf 3.6.1 Europese Centrale Bank.
  • 8. Scriptie virtuele valuta 7 maken in hoeverre virtuele valuta’s een aanvulling kunnen zijn op het internationale betalingsverkeer. Hiervoor zal er onderzoek worden gedaan naar de functies van traditionele valuta. De hoofdvraag die in de scriptie beantwoord zal worden draait om het potentieel van virtuele valuta. De hoofdvraag luidt: In hoeverre zijn virtuele valuta’s een aanvulling op het internationale betalingsverkeer? Om deze hoofdvraag te beantwoorden zijn de volgende deelvragen geformuleerd: -­‐ Wat is de rol van valuta in het internationale betalingsverkeer? -­‐ Wat zijn virtuele valuta’s? -­‐ Wat is de juridische status van virtuele valuta? -­‐ Wat is er nodig om virtuele valuta’s duurzaam onderdeel uit te laten maken van onze samenleving? 1.4 Onderzoeksmethodiek Om dit onderzoek uit te voeren zal er een literatuurstudie worden gedaan naar de rol van (virtuele) valuta binnen het huidige internationale betalingsverkeer. Aan de hand van economische theorieën over de functies van geld zal de rol en het nut van virtuele valuta geanalyseerd worden. Hierbij zal er steeds geanalyseerd worden hoe virtuele valuta en geld zich tot elkaar verhouden. Ook zal de juridische status van virtuele valuta bestudeerd worden. 1.5 Leeswijzer Het tweede hoofdstuk van deze scriptie gaat over de functies van geld. De historische ontwikkeling van geld zal besproken worden, gevolgd door enkele belangrijke theorieën over de functies van geld. T ot slot zal aan de hand van de casus van de Iraakse dinar aangetoond worden dat geld ook zijn waarde kan behouden als er geen centrale uitgevende instelling aanwezig is. Het derde hoofdstuk zal de juridische kant van virtuele valuta belichten. Eerst zal de rol van geld binnen het Burgerlijk Wetboek besproken worden, dit is namelijk met name van belang bij het civielrechtelijke gebruik van virtuele valuta. Aan de hand van een casus zal besproken worden in hoeverre virtuele valuta’s (in dit specifieke geval Bitcoins) als geld in de zin van het Burgerlijk Wetboek beschouwd dienen te worden.
  • 9. Scriptie virtuele valuta 8 Vervolgens zal aan de hand van de Wet op het financieel toezicht (hierna: Wft) geanalyseerd worden in hoeverre er toezicht wordt uitgeoefend op het gebruik van virtuele valuta. Ook het standpunt van de Europese toezichthouders zal besproken worden. De tussenconclusies uit deze hoofdstukken zullen in het vierde hoofdstuk leiden tot een SWOT - analyse. In deze analyse zal geconcludeerd worden wat de potenties zijn van virtuele valuta om een duurzaam onderdeel van de samenleving kunnen uitmaken. Dit alles zal resulteren in de beantwoording van de hoofdvraag en enkele aanbevelingen in het vijfde hoofdstuk.  
  • 10. Scriptie virtuele valuta 9 2 De  functies  van  geld   2.1 Inleiding In dit hoofdstuk staat de rol van geld en in het bijzonder het begrip virtuele valuta centraal. In het internationale betalingsverkeer is het gebruik van geld niet meer weg te denken. Vaak worden in het dagelijks spraakgebruik virtuele valuta en digitaal geld aan elkaar gelijkgesteld. Door middel van een literatuuronderzoek zal het verschil verduidelijkt worden. Om tot een uitleg te komen van virtuele valuta is het belangrijk dat eerst wordt ingegaan op het principe van geld en de functie hiervan. Het tweede gedeelte van dit hoofdstuk gaat over virtuele valuta. 2.2 Geld 2.2.1 Definitie De Wft geeft toelichting op veel in deze wet voorkomende begrippen.5 Een nadere bestudering van dit artikel toont aan dat het begrip geld hierin niet wordt genoemd. Wel is het begrip geldmiddelen genoemd. Geldmiddelen is hierbij gedefinieerd als chartaal geld, giraal geld of elektronisch geld.6,7 Opvallend is dat het begrip geld volgens de wetgever geen interpretatie behoeft. De vraag is of dit komt doordat er geen algehele definitie is of doordat geld een algemeen geaccepteerd begrip is. Om deze vraag te beantwoorden is het belangrijk om de literatuur te bestuderen rondom het begrip geld. Het woordenboek van Dale omschrijft geld als een algemeen ruilmiddel van metaal of papier, danw el giraal. Een tweede omschrijving is vermogen, kapitaal (Van Dale Uitgevers, 2014). Het woord ‘fiat’ komt uit het Latijn en betekent goedkeuren of instemming (Latijn - Nederlands woordenboek, 2014). In de context van fiat geld duidt dit op goedgekeurd geld of algemeen geaccepteerd geld. Fiduciair geld is een alternatieve benaming voor fiat geld. De Europese Centrale Bank (hierna: ECB) geeft een uitleg van fiat geld door drie functies van geld te beschrijven (European Central Bank, 2012). Deze functies zijn: 5 Artikel 1:1 Wft. 6 Artikel 1:1 Wft (geldmiddelen). 7 Het begrip geldmiddelen wordt in paragraaf 3.2 Virtuele valuta in een civielrechtelijk kader besproken. In de definitielijst van artikel 1:1 Wft wordt geld niet nader toegelicht.
  • 11. Scriptie virtuele valuta 10 ruilmiddel, rekenmiddel en oppotmiddel. In de volgende paragrafen zullen deze begrippen vanuit de literatuur toegelicht worden. De ECB ziet geld als een sociaal element, het is aan verandering onderhevig door veranderingen in de samenleving (European Central Bank, 2012). Fiat geld (of fiduciair geld) is in de literatuur gedefinieerd als een ruilmiddel zonder intrinsieke waarde. De Britse econoom en filosoof Jevons onderscheidde vier functies van geld. Geld is een ruilmiddel, een rekenmiddel, een spaarmiddel en een middel om tijd te overbruggen in transacties8 (Jevons, 1875). De laatste twee functies van geld zijn door de ECB samengevoegd in het begrip oppotmiddel (European Central Bank, 2012). Er zijn verschillende theorieën ontwikkeld waarom mensen geld accepteren in plaats van goederen. In de volgende paragrafen zullen verschillende economische theorieën besproken worden aan de hand van deze drie functies van geld: ruilmiddel, rekenmiddel en oppotmiddel. 2.2.2 Geld als ruilmiddel Voordat men geld gebruikte werden producten geruild voor een ander product. Deze ruilhandel was niet altijd efficiënt. Handelaren hadden niet altijd de mogelijkheid om direct hun producten te ruilen voor datgene wat zij nodig hadden. Hiervoor was een ruilmiddel nodig wat vaak een edelmetaal was. Dit grondstofgeld (Engels: commodity money) had als voordeel dat de waarde direct werd ingezien. Goud is een bekend voorbeeld hiervan. Er zijn echter ook voorbeelden bekend van ruilmiddelen als cacaobonen, maïs of sigaretten (Weatherford, 1997). Dit toont aan dat er bij grondstofgeld wel een duidelijke culturele component aanwezig is. Op een gegeven moment werden waardepapieren gebruikt in plaats van het grondstofgeld, deze waardepapieren waren de voorlopers van geld. Vroeger kon men deze waardepapieren bij de uitgevende instelling inwisselen voor goud. Voor al he t uitgegeven geld was de tegenwaarde in goud beschikbaar. Geld werd geaccepteerd omdat het meer liquide is dan goederen (Menger, 1892). 8 Het gaat hierbij om het element tijd, geld is in feite een tijdelijke vorm van vermogen. Niet het bezit ervan is een doel op zich maar de mogelijkheid die het biedt om op een later tijdstip een ander product retour te krijgen (Papadopoulos, 2009).
  • 12. Scriptie virtuele valuta 11 2.2.3 Geld als rekenmiddel T egenwoordig vertegenwoordigt geld geen directe waarde in goud meer (European Central Bank, 2012). In 1944 werd de waarde van de Amerikaanse dollar gekoppeld aan de waarde van goud. Andere valuta werden verbonden aan de Amerikaanse dollar en de transacties van de internationale handel in grondstoffen werd in dollars verrekend. Dit werd het Bretton Woods systeem genoemd (Eichengreen, 2011). In de jaren zeventig van de vorige eeuw begonnen veel landen hun munteenheid los te koppelen van de Amerikaanse dollar en hun dollarvoorraden om te wisselen in goud. Het Bretton Woods systeem raakte hiermee in verval (Eichengreen, 2011). De Amerikaanse president Nixon maakte uiteindelijk gebruik maakte van de bevoegdheid uit de in 1970 aangenomen economische stabilisatiewet (Economic Stabilization Act, 1970) om de Amerikaanse dollar los te koppelen van de goudprijs. Vanaf dat moment waren veel valuta’s niet meer gekoppeld aan goud en was er sprake van geld dat gebaseerd is op vertrouwen (Eichengreen, 2011). Geld kan gebruikt worden om goud te kopen en vertegenwoordigt hiermee momenteel een indirecte waarde in goud. Het bijzondere van fiat geld is dat er sprake is van vertrouwen. Iemand accepteert het geld vanuit de verwachting dat bij een volgende transactie een andere partij de waarde van het geld zal accepteren (Carnell, Macey, & Miller, 2009). Geld kan gebruikt worden als rekenmiddel om de waarde van verschillende goederen tegen elkaar af te zetten. Dit vertrouwen wordt versterkt doordat de uitgevende instelling (de overheid) het geld accepteert bij incasseren van belastingen. Doordat de belastingen betaald dienen te worden in de officiële munteenheid en de overheid gebruikmaakt van deze munteenheid straalt er vertrouwen uit en wordt er vraag gecreëerd (Gladstone, 1997). 2.2.4 Geld als oppotmiddel De Amerikaanse econoom Kocherlakota heeft gesteld dat geld een geheugenfunctie vervult in onze samenleving. Door middel van geld kan ruilhandel plaatsvinden met een levering van de goederen op verschillende momenten (Kiyotaki & Wright, 1989). Geld is een middel om tijd te overbruggen (Jevons, 1875). T er illustratie, personen A, B en C produceren een goed dat zij regelmatig met elkaar verhandelen. Als de producten op hetzelfde moment gereed zijn kan de overdracht direct plaatsvinden. In dit geval is dit niet zo, persoon A levert in het voorjaar aan persoon B. Persoon B levert in de zomer aan persoon C en persoon C levert in het
  • 13. Scriptie virtuele valuta 12 najaar aan persoon A. Persoon A zal als eerste leveren, maar pas aan het einde van het jaar zijn bestelde product ontvangen. Persoon A wil zekerheid hebben dat hij zijn goederen zal krijgen van persoon C. En persoon C wil voordat hij de producten uitlevert zekerheid hebben dat persoon A aan zijn verplichtingen richting B heeft voldaan. Er is behoefte aan een register van uitgevoerde transacties om te controleren of iedereen zich aan de afspraken heeft gehouden (Kocherlakota, 1998). Geld is hierbij de goedkoopste manier om bij te houden wie zich aan de afspraken heeft gehouden. Er hoeft geen centraal register te zijn, het bij een transactie kunnen overhandigen van geld is al voldoende om aan te tonen dat men een recht heeft opgebouwd (Lucas, 1980) (Ostroy, 1973). 2.2.5 Geld in een eindige economie De laatste theorie over het gebruik van geld is meer abstract. In een oneindige economie is er geen twijfel of geld een toekomstige waarde heeft. De hoogte van die waarde kan variëren, ook het type geld. Wat niet zal veranderen is dat er een middel nodig is om waarde uit te drukken. Er is geen eindpunt van de economie en er is ook geen moment dat de goederen hun waarde verliezen. De gebruikers van het geld zullen bereid blijven om het geld te accepteren (Kiyotaki & Wright, 1989). Geld kan ook gebruikt worden in een economie waarvan duidelijk is dat die zal aflopen. Op het moment dat gebruikers van geld zich ervan bewust zijn dat de economie eindig is zal er hyperinflatie ontstaan. Niemand wil de laatste zijn die geld in bezit heeft en wil bij het drijven van handel een premie ontvangen voor het risico dat hij loopt (Deck, McCabe, & Porter, 2006). In het geval van het handelsplatform Mt.Gox waar Bitcoins verhandeld werden is dit effect ook waargenomen. De Bitcoins op het platform Mt.Gox konden niet meer opgenomen worden, toch bleef de prijs op de externe markt stijgen doordat men de verwachting had dat het ingelegde geld nog wel uitgekeerd kon worden.9 T er illustratie gebruiken we weer het voorbeeld met de personen A, B en C.10 In dit geval zal de cyclus slechts eenmaal worden doorlopen. Persoon A kan geld toevoegen aan het systeem en persoon C zal eindigen met het geld. Persoon C heeft 9 Zie hiervoor Afbeelding 1 Koersverloop Mt.Gox op pagina 5. 10 Zie paragraaf 2.2.4 Geld als oppotmiddel.
  • 14. Scriptie virtuele valuta 13 dan niets meer aan het geld en zal niet willen ruilen voor geld maar voor fysieke goederen. Persoon B zal op zijn beurt ook geen geld accepteren van A omdat hij weet dat persoon C nooit geld van persoon B zal accepteren. Op die manier kan beredeneerd worden dat er in dit eindige systeem geen geld gebruikt zal worden doordat niemand met het geld wil overblijven. Door Kovenock en de Vries (2002) is een model geschetst hoe geld gebruikt kan worden in een eindige economie. Hiervoor hebben zij de term helikoptergeld ontwikkeld. In een economie zijn er veel meer handelaren en weet niemand wie het geld heeft ingebracht en wie als laatste zal handelen. Iedereen verkeert in de verwachting dat het geld gebruikt kan worden omdat de kans groot is dat er nog een transactie zal volgen. Specifieker, men accepteert geld bij een transactie op het moment dat de winst als gevolg van de transactie groter is dan de kans dat men als laatste overblijft met het geld (Kovenock & de Vries, 2002). 2.2.6 Casus: Iraakse dinar Het vertrouwen in een munteenheid kan zo ver gaan dat bij het ontbreken van een centrale uitgevende instelling mensen de waarde van het geld toch nog accepteren (Foote, Block, Crane, & Gray, 2004) (King, 2004). Een historisch voorbeeld is de Iraakse dinar, de munteenheid van Irak. Voor de Golfoorlog van 1990 werden de bankbiljetten door het Britse bedrijf De La Rue op Zwitserse drukpersen gedrukt, hier kwam de bijnaam Zwitserse dinar voor de Iraakse dinar vandaan. Na de internationale sancties die Irak waren opgelegd konden er geen bankbiljetten meer worden geïmporteerd en besloot de Iraakse overheid over te stappen op een nieuwe munt, de nieuwe Iraakse dinar (Saddam dinar 11 genoemd). De oude Iraakse dinar (Zwitserse dinar) werd na 1989 niet meer geproduceerd maar werd in het noorden van Irak nog steeds gebruikt door de Koerdische bevolking. Dit is bijzonder omdat er geen centraal uitgevende instelling meer was. Dit gebeurde op grote schaal en had zelfs als resultaat dat de nieuwe Iraakse dinar (Saddam dinar) devalueerde ten opzichte van de oude Iraakse dinar (Zwitserse dinar). 11 Vanwege de leesbaarheid zal er steeds achter Iraakse dinar aangegeven worden of het om de oude (Zwitserse dinar) of de nieuwe (Saddam dinar) gaat.
  • 15. Scriptie virtuele valuta 14 Afbe e lding 2 Ko e rs v e rlo o p S addam dinar/ Zw its e rs e dinar, bro n Unite d Natio ns , Ce ntral Bank o f Iraq Opgemerkt dient hierbij te worden dat er geen sprake was van een eindige economie. Na de verdrijving van Saddam Hoessein uit Irak wilde men de door Saddam geïntroduceerde dinar niet meer gebruiken. Men kon de oude Iraakse dinar (Zwitserse dinar) samen met de nieuwe Iraakse dinar (Saddam dinar) in 2003 omwisselen voor de nieuwe munteenheid (Iraakse dinar) die de Amerikanen introduceerden (Foote, Block, Crane, & Gray, 2004) (King, 2004). 2.3 Virtuele valuta: fiduciair geld of grondstofgeld? Dit onderzoek gaat over de rol die virtuele valuta in onze samenleving kan spelen. Eind vorige eeuw is er al betoogd dat door de technologische vooruitgang en ontwikkelingen in betaalsystemen de transactie- en informatiekosten zullen dalen. Dit zou de weg vrij maken voor alternatieve valuta (Krüger & Godschalk, 1998). In het begin van dit hoofdstuk is uitgelegd dat fiat geld in de literatuur wordt gezien als een betaalmiddel zonder intrinsieke waarde. Papieren biljetten hebben van zichzelf geen waarde. Doordat de gebruikers ervan er waarde aan hechten krijgt het waarde. Dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld gouden munten waarvan de waarde gebaseerd is op de grondstof waar ze van zijn gemaakt. In het geval van fiduciair geld is er sprake van een centraal uitgevende instelling die de beschikbare hoeveelheid geld kan vergroten of verlagen (Menger, 1892) (Papadopoulos, 2009). Virtuele valuta heeft geen intrinsieke waarde zoals grondstofgeld. Het feit dat virtuele valuta’s alleen digitaal bestaan is niet de oorzaak hiervan. Giraal geld wordt immers ook als fiduciair geld gezien. De reden dat virtuele valuta geen intrinsieke waarde heeft ligt in het feit dat er geen uitgevende instelling is. Virtuele valuta vertegenwoordigt slechts een waarde zolang de gebruikers ervan die waarde
  • 16. Scriptie virtuele valuta 15 accepteren. Omdat virtuele valuta’s alleen door de gebruikers op waarde worden geschat zijn Bitcoins te kwalificeren als fiduciair geld (Olafsson, 2014). Er kan echter betoogd worden dat virtuele valuta’s zoals Bitcoins, een vorm van grondstofgeld zijn. De gedachte hierbij is dat er geen centrale uitgevende instelling is die de toevoer van virtuele valuta kan versterken of verminderen. Dat kan immers alleen als een meerderheid van de gebruikers hiermee zal instemmen. Het geld dupliceren is door het systeem van de versleuteling onmogelijk. De intrinsieke waarde zou dan in het cryptografische12 aspect liggen en dit zou een virtuele valuta kwalificeren als grondstofgeld. Virtuele valuta wijkt af van grondstofgeld aangezien de totale hoeveelheid beschikbare valuta niet plotseling verhoogd kan worden door technologische ontwikkelingen of schommelingen in de aanvoer (Seldin, 2013).13 Virtuele valuta is een tussenvorm van fiduciair geld en grondstofgeld. Virtuele valuta’s zijn als beide vormen te kwalificeren, maar verschillen toch ook weer duidelijk van het uitgangspunt van zowel fiduciair geld en grondstofgeld. De oorzaak hiervan ligt in het digitale aspect. Er is sprake van unieke (niet- dupliceerbare) digitale computercodes, de benaming cryptovaluta is hiervan afgeleid. Vanwege deze mengeling van fiduciair geld en grondstofgeld wordt ook wel de term kunstmatig grondstofgeld 14 (Engels: synthetic commodity money) gebruikt, welke een goede aanvulling is van het bestaande theoretische kader (Baukema, Bitcoin: een (ongereguleerd) betaalmiddel van de toekomst?, 2013) (Seldin, 2013). 2.4 Virtueel geld in de praktijk: de Bitcoin Een van de bekendste voorbeelden van virtueel geld is de Bitcoin. Aan de hand van de Bitcoin zullen een aantal belangrijke eigenschappen van virtuele valuta besproken worden. Ook zal beschreven worden op welke manier virtuele valuta’s verkregen kunnen worden. 12 Cryptografie is de technische term voor versleuteling en komt van het Griekse woord voor geheimschrift. 13 In de geschiedenis is dit verschillende malen voorgekomen. Denk hierbij aan de Spaanse import van zilver uit veroverde gebieden in Zuid- Amerika. 14 Gevoelsmatig is virtueel geld meer fiduciair geld dan grondstofgeld en daarom zou ook het woord digitaal fiduciair geld gebruikt kunnen worden. De auteur is echter van mening dat virtueel grondstofgeld beter klinkt.
  • 17. Scriptie virtuele valuta 16 Bitcoins, vaak aangeduid met BT C, zijn in 2008 bedacht door een anoniem persoon of groep personen onder het pseudoniem Satoshi Nakamoto. Satoshi Nakamoto schreef een technisch paper over het gebruik van virtuele valuta met de naam Bitcoin (Nakamoto, 2008). Bitcoins zijn alleen digitaal beschikbaar, dit is inherent aan het feit dat het getypeerd is als virtueel geld. Er is immers volgens de definitie van de ECB geen fysieke vorm bij virtueel geld (European Central Bank, 2012).15 Dit maakt het lastig om het begrip van bezit van Bitcoins te bevatten. Het bezit van Bitcoins kan het beste vergeleken worden met het kunnen beschikken over een bankrekening op nummer zoals dit gebruikelijk is in Zwitserland. Het geld bestaat niet fysiek, maar iedere bankrekeninghouder ziet de valuta als zijn bezit. De bankrekeninghouder kan zich authenticeren door middel van een code en kan dan beschikken over het saldo van de bankrekening (Nakamoto, 2008). Het saldo en de transacties van iedere rekening zijn inzichtelijk voor de buitenwereld. Er is een openbaar centraal register waarin staat hoeveel Bitcoins er op een bepaalde rekening aanwezig zijn. Dit register, genaamd de Blockchain, wordt bijgehouden door duizenden computers die bij elkaar een groot netwerk vormen. Er is sprake van een peer- to- peer (p2p) netwerk. Dat wil zeggen dat de individuele computers in direct contact met elkaar staan. Er is geen centrale computer (server) nodig. Als beloning voor het bijhouden van dit register ontvangen zij Bitcoins. Alle transacties worden ook in dit register opgeslagen. Iedereen kan altijd het saldo en de historische mutaties van een Bitcoinrekening zien.16 Omdat het saldo van Bitcoin- rekeningen openbaar is dient de eigenaar van een Bitcoinrekening zijn persoonlijke code te tonen op het moment dat hij een transactie wil doen. (Nakamoto, 2008) 2.4.1 Verkrijgen van Bitcoins Bitcoins zijn op twee manieren te verkrijgen: door ze aan te schaffen of door ze te ontdekken (het zogenaamde delven). Vooral het delven van Bitcoins is een ingewikkeld technisch proces. In deze scriptie zal daarom alleen de essentie van het systeem besproken worden. Dit is allemaal besproken in het technische paper van Nakamoto en de technische details kunnen hier ingezien worden (Nakamoto, 2008). 15 Zie ook Tabel 1 in paragraaf 3.6.1 Europese Centrale Bank 16 Via https://blockchain.info/nl/ kan dit register onder andere worden ingezien.
  • 18. Scriptie virtuele valuta 17 Het delven van Bitcoins gaat via de Blockchain. Zoals eerder aangegeven houden computers de Blockchain bij, deze ontvangen als beloning hiervoor op willekeurige momenten Bitcoins. Het enige wat die computers doen is de meest recente transacties bundelen in een pakket en dit toevoegen aan het netwerk. Diegene die als eerste een pakketje heeft uitgerekend ontvangt een aantal Bitcoins als beloning.17 Doordat computers vaak in groepen rekenen (mining pools) verdelen deze groepen de ontvangen Bitcoins over de aangesloten computers. Aangezien er ingewikkelde berekeningen gemaakt dienen te worden is de processorkracht van de computer de bepalende factor voor het aantal per uur te ontvangen Bitcoins (Grinberg, 2011). Het aanschaffen van Bitcoins is vrij eenvoudig, de verstrekker geeft aan de Blockchain door dat de ontvanger een aantal Bitcoins krijgt. De verstrekker authenticeert zich met zijn unieke code en geeft hiermee aan dat het een legitieme transactie is. De computers die rekenen aan de Blockchain verifiëren dit en registreren de transactie. Voor zowel de ve rstrekker als de ontvanger is de transactie in te zien via de Blockchain. Er zijn verschillende mogelijkheden waarbij de verstrekker en de ontvanger met elkaar in contact gebracht worden. Dit kan fysiek doordat men elkaar kent, men kan elkaar (fysiek en/of digitaal) ontmoeten na elkaar via internet gecontacteerd te hebben18 of men maakt gebruik van een intermediair welke vergelijkbaar is met een valutabeurs.19 In dit laatste geval hebben verstrekker en ontvanger geen direct contact met elkaar. Partijen kunnen voor zichzelf bepalen welke mate van anonimiteit zij wensen. 2.5 Tussenconclusie De eerste deelvraag die in dit hoofdstuk besproken is luidt: Wat is de rol van valuta in het internationale betalingsverkeer? Eerst zijn de verschillende functies van geld besproken: ruilmiddel, rekenmiddel en oppotmiddel. Aan de hand van verschillende economische theorieën is aangetoond wat de rol van geld is in het internationale betalingsverkeer. Vervolgens is de tweede deelvraag besproken: Wat zijn virtuele valuta’s? Het gaat in deze scriptie over virtuele valuta met een 17 Na iedere 210.000 gevonden pakketjes halveert deze beloning. Per eind oktober 2014 bedraagt deze beloning 25 Bitcoins. 18 Zie bijvoorbeeld https://localbitcoins.com/. 19 Zie bijvoorbeeld https://nl.bitstamp.net/, het failliete Mt.Gox was ook een intermediair.
  • 19. Scriptie virtuele valuta 18 uittredingsmogelijkheid. Fiduciair geld (bijv. euro’s) kan in dat geval omgezet worden naar virtuele valuta (bijv. Bitcoins) en terug. Om dit te duiden is een tussenvorm van fiduciair geld (bankbiljetten) en grondstofgeld (goud) ontstaan in de literatuur: kunstmatig grondstofgeld. Dit is ook samengevat in onderstaande afbeelding. Afbe e lding 3 Ov e rzic ht s o o rte n g e ld Aan de hand van Bitcoins is aangetoond dat de volgende eigenschappen de basis vormen voor virtueel geld: (1) het saldo en de transacties van iedere rekening zijn inzichtelijk, (2) de gebruikers kunnen zelf hun mate van anonimiteit kiezen en (3) transacties kunnen alleen gedaan worden nadat de beschikker van een rekening zich geauthenticeerd heeft. KunstmaZg   grondstofgeld     (virtueel  fiduciair  geld)   -­‐Uniek  door  encryp[e   -­‐Inwisselbaar  voor  fiat   geld  (en  vice  versa)   -­‐de  Bitcoin  is  een   voorbeeld   Grondstofgeld     (commodity  money)   -­‐intrinsieke  waarde   -­‐Goud  is  een   voorbeeld   Fiduciair  geld     (fiat  geld)     -­‐gebaseerd  op   vertrouwen     -­‐Euro's  zijn  een   voorbeeld  
  • 20. Scriptie virtuele valuta 19 3 Virtuele  valuta  in  het  recht   3.1 Inleiding Over het begrip virtuele valuta wordt veel gezegd en er zijn meerdere definities mogelijk. Bij virtueel geld denkt men vaak aan geld dat niet fysiek bestaat. Dit is echter een onjuiste voorstelling, het girale geld bestaat immers ook niet fysiek (Goedhart, 1993). In de volgende paragrafen zal er beschreven worden wat virtuele valuta zijn volgens het Nederlandse recht. Eerst zal er gekeken worden naar het civielrechtelijke kader van virtuele valuta. Ook zal er aan de hand van een casus over Bitcoins gekeken worden hoe virtuele valuta gecategoriseerd zijn door de rechter. Hierna komt het financieelrechtelijke kader aan bod waarbij de Wft bestudeerd zal worden, gevolgd door de visie van de financiële toezichthouders op virtuele valuta. T ot slot zal de positie van de Europese toezichthouders betreffende virtuele valuta bestudeerd worden. 3.2 Virtuele valuta in een civielrechtelijk kader Bij de analyse van het civielrechtelijke kader van virtuele valuta zal er eerst worden ingegaan op de goedsdiscussie. Daarna zal aan de hand van een casus gekeken worden wat recente jurisprudentie heeft bepaald over de kwalificering van Bitcoins. Bij civielrechtelijke kwesties is de Wft niet van toepassing maar het Burgerlijk Wetboek.20 In het Burgerlijk Wetboek is, net als in de overige Nederlandse wetten, geen definitie opgenomen van geld. 3.2.1 Goedsdiscussie De eerste vraag die beantwoord dient te worden om de civielrechtelijke aspecten van virtuele valuta te bestuderen is of deze gezien kunnen worden als een goed. Goederen zijn gedefinieerd als alle zaken en vermogensrechten.21 ,22 In de volgende paragrafen zal geanalyseerd worden of virtuele valuta gezien kunnen worden als een zaak of een vermogensrecht. Uit de literatuur zal blijken dat er verschillende opinies zijn, bij een gebrek aan jurisprudentie is deze discussie nog niet uitgekristalliseerd. 20 Artikel 1:23 Wft. 21 Artikel 3:1 BW. 22 Interessant is het om te realiseren dat dit in het oude Burgerlijk Wetboek andersom was, zaken waren toen gedefinieerd als alle goederen en rechten (Mijnssen, de Haan, van Dam, & Ploeger, 2006).
  • 21. Scriptie virtuele valuta 20 3.2.2 Virtuele valuta als een zaak De eerste vraag is of virtuele valuta’s gezien kunnen worden als een zaak naar de betekenis van het Burgerlijk Wetboek: “Zaken zijn de voor de menselijke beheersing vatbare stoffelijke objecten”.23 In deze definitie zijn twee voorwaarden voordat iets een zaak genoemd kan worden: (1) voor de menselijke beheersing vatbaar en (2) stoffelijk. Voor de menselijke beheersing vatbaar is een lastig te definiëren omschrijving. Immers, lucht wordt niet beschouwd als voor de menselijke beheersing vatbaar. Zodra het echter om geperste lucht in een cilinder gaat is het voor de menselijke beheersing vatbaar. Uit de parlementaire geschiedenis is gebleken dat de kern in deze lijkt te zijn in hoeverre de mens invloed op iets kan uitoefenen (Mijnssen, de Haan, van Dam, & Ploeger, 2006) (Kuhlmann, 2010). Virtuele valuta’s zijn daarom te definiëren als voor de menselijke beheersing vatbaar. Immers, diegene die de beschikking heeft over de geheime code kan de virtuele valuta overschrijven naar een andere rekening. Het tweede kenmerk van een zaak is de stoffelijkheid. Uit de parlementaire geschiedenis blijkt dat dit vanuit zowel een juridische als natuurkundige invalshoek bezien kan worden (Mijnssen, de Haan, van Dam, & Ploeger, 2006). Anders gezegd, iets wat natuurkundig gezien stoffelijk is kan juridisch als niet- stoffelijk beschouwd worden. Kleve gebruikt het voorbeeld van een auto. Op het moment dat wordt besloten dat auto’s juridisch gezien niet- stoffelijk zijn, betekent dit niet dat je met je ogen dicht de snelweg over kan steken. Er is een verschil tussen de juridische en natuurkundige realiteit terwijl dit niet zo hoort te zijn (Kleve, 2004). Het is een interessante oefening van de geest om dit vanuit een natuurkundig perspectief te bekijken. De discussie gaat over het feit of data als een fy siek iets beschouw d kunnen w orden of niet. Bij het gebruik van een USB- stick kunnen databestanden opgeslagen w orden op de USB- stick, zodra de max imale capaciteit w ordt bereikt w ordt er gezegd dat deze “ vol” is. Indien data niet stoffelijk is, hoe kan het dan dat een USB- stick vol is? 24 23 Artikel 3:2 BW. 24 Dit voorbeeld is besproken in een hoorcollege van mr. P. Kleve in november 2013, vak internetrecht aan de juridische faculteit van de Erasmus Universiteit te Rotterdam.
  • 22. Scriptie virtuele valuta 21 Kleve pleit er voor om de huidige rechtsopvatting kritisch te benaderen en zowel elektriciteit als data als stoffelijk te definiëren. Kleve is aanhanger van de natuurkundige benadering en is daarom van mening dat data als stoffelijk beschouwd dienen te worden en als een zaak (Kleve, 2004). Hij sluit hierbij aan bij het Elektriciteitsarrest waarin de Hoge Raad oordeelt dat elektriciteit strafrechtelijk gezien dient te worden als een goed in de zin van “enig goed”.25 De Hoge Raad is hierbij van mening dat er sprake is van een vermogensobject indien het (1) kan worden gemeten, (2) kan worden verzameld, (3) voor de menselijke beheersing vatbaar is en (4) een economische waarde vertegenwoordigt.26 Deze eigenschappen zorgen ervoor dat het begrip goed wordt opgerekt naar een niet- stoffelijk goed. Kleve concludeert daarom dat het legitiem is dat data ook als een zaak gedefinieerd dienen te worden in het Burgerlijk Wetboek (Kleve, 2004). Het Hof Arnhem heeft met betrekking tot data een vonnis gewezen dat bij de goedsdiscussie rondom data aansluit.27 De eigenschappen van een goed zoals die genoemd zijn in het Elektriciteitsarrest waren volgens het Hof Arnhem ook van toepassing op data. De Hoge Raad heeft echter deze redenatie verworpen. 28 Hierbij is geconcludeerd dat er in het geval van diefstal van data – anders dan bij elektriciteit – altijd een exemplaar ter beschikking van de eigenaar blijft. Data kan immers gekopieerd worden en wordt niet weggenomen. Er is volgens de Hoge Raad in het geval van data geen sprake van een goed in strafrechtelijke zin. Dit sluit aan bij het Giraal Geldarrest waarin de Hoge Raad via het strafrecht giraal geld als enig goed aanmerkt. 29 Dit vanuit de redenatie dat er slechts één persoon op een specifiek moment in tijd over het girale geld de beschikking kan hebben. Op het moment dat iemand zich het girale geld heeft toegeëigend is het voor de eigenaar niet meer mogelijk om over het girale geld te beschikken. De heersende rechtsopvatting is dat het stoffelijkheidsbegrip in enge zin bezien moet worden. De definitie van een goed kan niet worden opgerekt naar een definitie in 25 Artikel 310 Sr. 26 HR 23 mei 1921, NJ 1921, 564 (Elektriciteitsarrest). 27 Hof Arnhem 27 oktober 1983, NJ 1984, 80 (Computergegevens). 28 HR 3 december 1996, NJ 1997, 574 (Computergegevens). 29 HR 11 mei 1982, NJ 1982, 583 (Giraal geldarrest).
  • 23. Scriptie virtuele valuta 22 ruime zin waarbij data te kwalificeren is als een goed. Er is nog geen rechterlijke uitspraak of data als stoffelijk beschouwd dient te worden in de zin van het Burgerlijk Wetboek, de huidige arresten zijn gebaseerd op het strafrecht. Het is echter aannemelijk dat er vanuit de strafrechtelijke kwalificatie van data beredeneerd kan worden in civielrechtelijke kwesties. Het verschil tussen data en virtuele valuta is dat er bij data de mogelijkheid bestaat om de gegevens te vermenigvuldigen. Virtuele valuta heeft die mogelijkheid niet doordat er geen sprake is van data die vermenigvuldigd kan worden. Er is immers slechts de mogelijkheid om aanspraak te maken op Bitcoins die op een rekening gestald zijn. Deze kunnen dan doorgestuurd worden naar een andere rekening. Er is geen fysiek bestand wat gekopieerd kan worden, wel de wachtwoorden om geld over te schrijven. Er is bij diefstal van virtuele valuta sprake van een feitelijke ontneming van het gezag.30 Dit zou ervoor pleiten om binnen het civiele recht data niet als stoffelijk te beschouwen maar virtuele valuta wel. Ook hierover is er alleen vanuit het strafrecht een rechterlijke uitspraak. In deze casus ging het over een gestolen virtueel amulet in het computerspel RuneScape.31 Het hof heeft daarin aansluiting gezocht bij het Elektriciteitsarrest32 en Giraal Geldarrest.33 Het virtuele amulet vertegenwoordigde een economische waarde 34 en het gezag werd ontnomen van de eigenaar. Hieruit werd geconcludeerd dat het gestolen virtueel amulet gekwalificeerd kan worden als enig goed in strafrechtelijke zin. Geconcludeerd kan worden dat elektronische data volgens de heersende rechtsopvatting geen zaak is.35 Omdat er nog geen jurisprudentie is vanuit het civiele recht baseert men zich op uitspraken vanuit het strafrecht. In het geval van virtuele valuta kan er geconcludeerd worden dat er aanleiding is om te beargumenteren dat dit wel als een zaak gezien kan worden. Virtuele valuta heeft namelijk een economische waarde en de beschikking hierover kan iemand afgenomen worden. 30 Zie paragraaf 2.4 Virtueel geld in de praktijk: de Bitcoin. 31 Hof Leeuwarden 10 november 2009, LJN BK2773 (RunEscape). 32 HR 23 mei 1921, NJ 1921, 564 (Elektriciteitsarrest). 33 HR 11 mei 1982, NJ 1982, 583 (Giraal geldarrest). 34 Soortgelijke virtuele objecten werden verhandeld via websites als Marktplaats.nl. 35 HR 3 december 1996, NJ 1997, 574 (Computergegevens).
  • 24. Scriptie virtuele valuta 23 3.2.3 Virtuele valuta als een vermogensrecht Een vermogensrecht is volgens de definitie van het Burgerlijk Wetboek: Rechten die, hetzij afzonderlijk het zij tezamen met een ander recht, overdraagbaar zijn, of er toe strekken de rechthebbende stoffelijk voordeel te verschaffen, ofw el verkregen zijn in ruil voor verstrekt of in het vooruitzicht gesteld stoffelijk voordoordeel.36 Zoals eerder geconcludeerd hebben virtuele valuta’s geen fysieke verschijningsvorm. Wel is het mogelijk om hiermee stoffelijk voordeel te verschaffen, sommige virtuele valuta’s kunnen immers omgeruild worden voor andere zaken als goud, euro’s of zelfs goederen.37 Doordat het hier om alleen softwarematig bestaande valuta gaat kan er aangesloten worden bij de discussie rondom virtuele objecten. Het betreft hier een geheel nieuwe dimensie waar nog geen juridische traditie in gevormd is. De twee aan het begin van deze alinea genoemde vereisten van een vermogensrecht zijn: (1) ze zijn overdraagbaar en (2) ze hebben daarmee als doel om de bezitter ervan stoffelijk voordeel te verschaffen. Deze twee eigenschappen zijn aanwezig bij virtuele valuta. Er is ruimte om te concluderen dat het vermogensrecht uitgebreid kan worden naar de digitale wereld, er zou sprake zijn van een vermogensobject sui generis (Neppelenbroek, 2006). Dat betekent dat het een vermogensrecht is dat als enige in zijn soort bestaat. Een geheel nieuwe categorie waarbij het recht ingehaald is door de technologische ontwikkelingen. Virtuele valuta voldoet immers aan de voorwaarden van een vermogensrecht, de virtuele valuta an sich kan niet in het bezit van een persoon komen. Het beschikkingsrecht van virtuele valuta kan wel overgedragen worden door de virtuele valuta over te schrijven naar een ander rekeningnummer. Deze persoon bezit dan weer geen virtuele valuta maar heeft de beschikking over de virtuele valuta op zijn rekeningnummer en kan deze weer overdragen naar een ander rekeningnummer.38 Vanuit een traditionele benadering is het aannemelijker om te zeggen dat virtuele valuta eerder een vermogensrecht dan een zaak zijn. Welke benadering ook wordt gekozen, virtuele valuta zijn zeer verdedigbaar als een goed te definiëren. 36 Artikel 3:6 BW. 37 Virtuele valuta wordt uitgesplitst in categorieën in paragraaf 3.5.1 De Nederlandse Bank. 38 De lezer dient in gedachten te houden dat virtuele valuta niet in een databestand te vatten zijn. Men kan hoogstens beschikken over de virtuele valuta doordat men transacties kan verrichten vanaf de rekening waar deze op staan.
  • 25. Scriptie virtuele valuta 24 3.3 Civielrechtelijke casus: Bitcoin een ruilmiddel 3.3.1 Inleiding In mei 2014 heeft de rechtbank Overijssel een uitspraak gedaan in een geding in eerste aanleg dat ging over Bitcoins.39 De eiser in deze zaak had een overeenkomst gesloten voor het kopen van 2.750 Bitcoins40 van de gedaagde. Op het moment van sluiten van deze overeenkomst bedroeg de totale waarde van de transactie € 22.137,50. Na betaling van dit bedrag heeft eiser slechts een gedeelte van de 2.750 gekochte Bitcoins ontvangen. De koers van Bitcoins is sindsdien flink gestegen en de waarde van de niet geleverde Bitcoins is op het moment van de rechtszaak gelijk aan € 132.792,00. De eiser vordert de aanschafprijs terug van de niet ontvangen Bitcoins. T evens wil eiser een schadevergoeding ter hoogte van de misgelopen koerswinst. 3.3.2 Rechtsvraag De rechtsvraag in deze casus was in hoeverre Bitcoins aangemerkt kunnen worden als geld in de zin van Afdeling 6.1.11 BW. Volgens de eiser zijn Bitcoins geld in de zin van artikel 6:112 BW doordat Bitcoins in Nederland een gangbaar betaalmiddel zijn, er kan immers mee betaald worden op sommige locaties.41 Er is sprake van een geldsom en er kan een schadevergoeding gevorderd worden wegens de ontstane koerswijziging.42 3.3.3 Bitcoins: giraal of chartaal geld De vraag rijst dan in hoeverre virtuele valuta gezien kan worden als giraal of chartaal geld. In het algemeen wordt er aangenomen dat chartaal geld bestaat uit bankbiljetten en munten, het overige zou dan giraal geld zijn.43 Een bekende definitie van chartaal geld is alle stoffelijke objecten w aarmee een schuldenaar naar maatschappelijke opvattingen een schuld kan voldoen (van Esch, 2011). Bij het voldoen van een geldsom in chartaal geld moet er sprake zijn van gangbaar geld.44 De rechtbank Overijssel45 haalt hierbij de Memorie van Antwoord bij 39 Rb. Overijssel 14 mei 2014, ECLI:NL:RBOVE:2014:2667 (Bitcoins). 40 Tegen een prijs van € 8,05 per Bitcoin. 41 Verderop in deze paragraaf zal dit nader worden toegelicht. 42 Artikel 6:125 BW. 43 Ook in de Muntwet is er geen definitie van geld opgenomen. Wel wordt er gesproken van wettelijke betaalmiddelen die alleen door de Nederlandse overheid mogen worden uitgegeven. Zie artikel 6 Muntwet. 44 Artikel 6:112 BW.
  • 26. Scriptie virtuele valuta 25 de invoering van het nieuw Burgerlijk Wetboek aan. 46 Hier heeft de wetgever expliciet voor de term gangbaar geld gekozen in plaats van een wettig betaalmiddel. Een wettig betaalmiddel mag alleen door de Nederlandse overheid worden uitgegeven47 en die heeft deze taak gedelegeerd aan DNB.48 Bij het voldoen van een geldsom in chartaal geld moet er sprake zijn van gangbaar geld en niet strikt genomen van een wettig betaalmiddel.49 Het gebruikte betaalmiddel bij het voldoen van een verbintenis dient in het betreffende land gangbaar te zijn.50 Indien chartaal geld al het stoffelijke geld is dan kan Giraal geld omschreven worden als de bedragen die digitaal gestald zijn bij een bank.51 In het girale verkeer is er namelijk sprake van een vordering van een rekeninghouder op een giro- instelling.52 Daarvan is in het geval van Bitcoins geen sprake. Dat komt doordat Bitcoins geen vordering vormen op een uitgevende instelling.53 Naar de mening van de eiser is er in dit geval sprake van een chartale betaling. Bitcoins kunnen namelijk gezien worden als een vorm van gangbaar geld. Er kunnen immers producten mee aangeschaft worden.54 3.3.4 Rechterlijke uitspraak De conclusie van de Rechtbank Overijssel is dat er bij een betaling van Bitcoins geen geldsom voldaan is op girale of chartale wijze. Momenteel is het gebruik van virtuele valuta volgens de rechtbank nog niet breed geaccepteerd en is er geen sprake van een chartale betaling. Het is mogelijk dat het gebruik van virtuele valuta breed 45 Rb. Overijssel 14 mei 2014, ECLI:NL:RBOVE:2014:2667 (Bitcoins). 46 Bij de parlementaire behandeling van de invoering van het Burgerlijk Wetboek in 1992 stond het huidige artikel 6:112 BW in afdeling 6.1.9a BW. Momenteel is artikel 6:112 BW te vinden in afdeling 6.1.11 BW. Bij het teruglezen van de parlementaire geschiedenis dient gezocht te worden op afdeling 6.1.9a BW. 47 Artikel 6 Muntwet. 48 Artikel 6 Bankwet. 49 Artikel 6:112 BW. 50 Aanhangsel handelingen II (1975- 76, nr. 7729 ondernummer 6) pagina 111 en verder. 51 Het gaat hierbij om de bedragen die op bankrekeningen gestald zijn. 52 HR 26 januari 2007, NJ 2007, 76 (Giraal betalingsverkeer). 53 Zie ook paragraaf 2.4 Virtueel geld in de praktijk: de Bitcoin. 54 Bij verschillende bedrijven kunnen met Bitcoins goederen aangeschaft worden. Ter illustratie: Stadscafé de Waag in Delft maar ook een website voor kant- en- klaar maaltijden als Thuisbezorgd.nl.
  • 27. Scriptie virtuele valuta 26 geaccepteerd wordt in de maatschappij en het zou dan onder de definitie van chartaal geld kunnen vallen.55 ,56 De hiervoor genoemde overwegingen van de rechtbank Overijssel hebben geleid tot de constatering dat Bitcoins vooralsnog niet als geld in de zin van Afdeling 6.1.11 BW gezien dienen te worden. Bitcoins zijn naar de mening van de rechtbank een ruilmiddel, vergelijkbaar met goud. 57 Het begrip ruilmiddel is niet in de wet gedefinieerd en hiermee is er onzekerheid over de status van virtuele valuta.58 3.4 Virtuele valuta in een financieelrechtelijk kader In deze paragraaf zal de juridische status van geld in de Wft besproken worden. Er zal gekeken worden of virtuele valuta onder in de Wft voorkomende begrippen als geldmiddelen, elektronisch geld, financieel instrument, beleggingsobject of financieel product geschaard kunnen worden. 3.4.1 Geldmiddelen: chartaal, giraal en elektronisch geld Nadere bestudering van de Wft leert dat de wetgever het begrip virtuele valuta niet in de wet heeft gedefinieerd. Wel het begrip elektronisch geld als onderdeel van de definitie geldmiddelen. 59 Geldmiddelen worden in artikel 1:1 Wft uitgesplitst in chartaal geld, giraal geld en elektronisch geld. Giraal en chartaal geld zijn niet nader gedefinieerd in de Wft, noch in het Burgerlijk Wetboek of de Muntwet en dienen geïnterpreteerd te worden. Recent heeft de Rechtbank Overijssel hier een uitspraak over gedaan in een zaak over Bitcoins.60 Hieruit is gebleken dat virtuele valuta als Bitcoins voorlopig nog niet gezien kunnen worden als giraal of chartaal geld. 61 Het derde onderdeel van geldmiddelen is het begrip elektronisch geld. In de Wft staat de volgende definitie van elektronisch geld: “Geldsw aarde die elektronisch of magnetisch is opgeslagen die een vordering op de uitgever vertegenw oordigt, die is uitgegeven in ruil voor ontvangen geld om 55 Artikel 6:112 BW. 56 Hiervoor is het van belang dat virtuele valuta’s worden geclassificeerd als een goed. Zie ook paragraaf 3.2.1 Goedsdiscussie. 57 Rb. Overijssel 14 mei 2014, ECLI:NL:RBOVE:2014:2667 (Bitcoins). 58 Inmiddels is het actieplatform Bitcoinisgeld.nl in het leven geroepen wat in hoger beroep gaat tegen deze uitspraak (Bitcoinisgeld.org, 2014). 59 Artikel 1:1 Wft (geldmiddelen). 60 Rb. Overijssel 14 mei 2014, ECLI:NL:RBOVE:2014:2667 (Bitcoins). 61 Zie ook paragraaf 3.3 Casus: Bitcoin een ruilmiddel.
  • 28. Scriptie virtuele valuta 27 betalingstransacties te verrichten als bedoeld in artikel 4, punt 5, van de richtlijn betaaldiensten, en w aarmee betalingen kunnen w orden verricht aan een andere persoon dan de uitgever;” 62 Het begrip geldswaarde wordt verder niet gedefinieerd. Uit de gegeven definitie blijkt dat het hier om een vordering op een uitgever dient te gaan. Zoals eerder besproken vertegenwoordigen Bitcoins geen vordering op een uitgever doordat er geen centraal uitgevende instelling is. 63 Ook de Minister van Financiën is deze redenatie toegedaan blijkt uit antwoord op schriftelijke vragen vanuit de T weede Kamer. Hierin stelt hij dat virtuele valuta’s niet gezien kunnen worden als elektronisch geld in de zin van de Wft doordat deze (1) niet zijn uitgegeven voor een geldwaarde en (2) geen vordering op een uitgevende instelling vertegenwoordigen (Aanhangsel Handelingen II, 2013/14, nr. 830) (Aanhangsel Handelingen II, 2012/13, nr. 2508). 3.4.2 Financieel instrument Indien Bitcoins niet gezien kunnen worden als elektronisch geld dan rijst de vraag of virtuele valuta wellicht beschouwd kunnen worden als een financieel instrument. Het begrip financieel instrument staat uitgebreid gedefinieerd in de Wft. 64 De kernelementen zijn (1) effect, (2) geldmarktinstrument en (3) elk ander uitgegeven w aardebew ijs. Het begrip effect is in de kern een uitgegeven verhandelbaar waardebewijs, zoals een aandeel of een obligatie. 65 Virtuele valuta’s zijn niet uitgegeven door een centrale instelling en kwalificeren daarom niet als een effect. Er is namelijk geen instelling die virtuele valuta heeft uitgegeven. Geldmarktinstrument is niet gedefinieerd in de Wft maar is gedefinieerd in MiFiD als: “alle categorieën instrumenten die gew oonlijk op de geldmarkt w orden verhandeld, zoals schatkistpapier, depositocertificaten en commercial papers, betaalinstrumenten uitgezonderd.” 66 62 Artikel 1:1 Wft (elektronisch geld). 63 Zie ook paragraaf 2.4 Virtueel geld in de praktijk: de Bitcoin. 64 Artikel 1:1 Wft (financieel instrument). 65 Artikel 1:1 Wft (effect). 66 Richtlijn 2004/39/EG van het Europees Parlement en de Raad van 21 april 2004 betreffende markten voor financiële instrumenten, artikel 4 lid 1 sub 19.
  • 29. Scriptie virtuele valuta 28 Een financieel instrument behoeft niet altijd een uitgevende instelling te hebben. Opties vallen ook onder de definitie van financieel instrument en hebben geen uitgevende instelling. Wel is er in het geval van opties een partij die een bepaalde verplichting op zich heeft genomen. In het geval van virtuele valuta is er hier geen sprake van. Niemand heeft een verplichting op zich genomen om virtuele valuta op een zeker moment in te wisselen voor enig goed.67 Geconcludeerd kan worden dat virtuele valuta’s niet onder de definitie van financieel instrument68 vallen. 3.4.3 Beleggingsobject Virtuele valuta’s vallen ook niet onder de definitie van het begrip beleggingsobject.69 Ook hier is weer de reden dat er geen uitgevende instelling is. Er kan geen sprake zijn van het recht op een zaak of het rendement van een zaak zoals dit aangegeven is in de definitiebepaling van beleggingsobject in artikel 1:1 Wft. Er is immers geen verstrekker van een recht op een zaak of het rendement van een zaak doordat er geen instelling is die virtuele valuta uitgeeft. 3.4.4 Financieel product De Wft geeft ook een definitie van het begrip financieel product.70 Er staat in deze definitie een opsomming van een aantal begrippen71 die onder het begrip financieel product geschaard dienen te worden. In de voorgaande subparagrafen is geconcludeerd dat virtuele valuta niet onder de definities van elektronisch geld, financieel instrument en beleggingsobject vallen. De overige begrippen die genoemd zijn in de Wft onder de definitie van financieel product zijn duidelijk niet van toepassing.72 ,73 Hiermee kan geconcludeerd worden dat virtuele valuta niet onder de definitie van financieel product uit de Wft valt. 67 Uiteraard kan er wel altijd een optiecontract afgesloten worden waarbij men verplicht is om op een bepaald moment virtuele valuta te leveren. Zo’n contract zou dan als financieel instrument aangemerkt worden maar niet de virtuele valuta an sich. 68 Artikel 1:1 Wft (financieel instrument). 69 Artikel 1:1 Wft (beleggingsobject). 70 Artikel 1:1 Wft (financieel product). 71 Dit zijn: a. een beleggingsobject; b. een betaalrekening met inbegrip van de daaraan verbonden betaalfaciliteiten; c. elektronisch geld; d. een financieel instrument; e. krediet; f. een spaarrekening met inbegrip van de daaraan verbonden spaarfaciliteiten; g. een verzekering die geen herverzekering is; h. een premiepensioenvordering; of i. een bij algemene maatregel van bestuur aan te wijzen ander product; 72 Dit zijn: b. een betaalrekening met inbegrip van de daaraan verbonden betaalfaciliteiten; e. krediet; f. een spaarrekening met inbegrip van de daaraan verbonden spaarfaciliteiten; g. een verzekering die geen herverzekering is; h. een premiepensioenvordering;
  • 30. Scriptie virtuele valuta 29 3.4.5 Ondernemen in virtuele valuta Uit de voorgaande paragrafen is gebleken dat virtuele valuta niet geschaard kan worden onder een van de definities uit artikel 1:1 van de Wft. Dit betekent niet dat bedrijven die louter ondernemen op het gebied van virtuele valuta buiten het bereik van de Wft vallen. T er illustratie, een beleggingsfonds dat uitsluitend virtuele valuta in bezit heeft om in te beleggen valt onder de definitie van een beleggingsinstelling.74 Er kan namelijk beargumenteerd worden dat virtuele valuta een zaak of vermogensrecht is.75 ,76 Hiermee valt virtuele valuta onder de definitie van een goed en daarmee onder de definitie van goederen uit de definitie van een beleggingsinstelling.77 Hier is echter nog geen jurisprudentie over waardoor er in de literatuur verschillende meningen zijn toegedaan (Baukema, Virtuele valuta: (toezichtrechtelijke) stand van zaken, 2014). 3.5 Toezichthouders De Nederlandse financiële toezichthouders zijn zich in toenemende mate gaan uitlaten over virtuele valuta en in het bijzonder de Bitcoin (Baukema, Virtuele valuta: (toezichtrechtelijke) stand van zaken, 2014). In de volgende paragrafen zullen de standpunten van de toezichthouders DNB en AFM toegelicht worden. 3.5.1 De Nederlandsche Bank De taak van DNB is vastgelegd in de Wft en behelst het uitvoeren van prudentieel toezicht op de soliditeit van financiële ondernemingen en de stabiliteit van de financiële sector. 78 Doordat virtuele valuta’s momenteel niet onder de Wft vallen heeft DNB geen rol bij financiële ondernemingen die alleen maar producten aanbieden of diensten leveren op het gebied van virtuele valuta’s.79 T e denken valt hierbij aan het verkopen van Bitcoins of het opzetten van een betaaldienst waarbij er alleen met virtuele valuta betaald kan worden. Wel is het een taak van DNB om de 73 Het enige wat overblijft waar virtuele valuta onder zouden kunnen vallen is de categorie i: een bij algemene maatregel van bestuur aan te w ijzen product (Artikel 1:1 Wft, Beleggingsobject). Er is momenteel geen algemene maatregel van bestuur die virtuele valuta aanwijst als financieel product. 74 Artikel 1:1 Wft (beleggingsinstelling). 75 Artikel 3:6 BW. 76 Zie paragraaf 3.2.3 Virtuele valuta als een vermogensrecht. 77 Artikel 3:1 BW. 78 Artikel 1:24 Wft. 79 Zie ook paragraaf 3.4 Virtuele valuta in een financieelrechtelijk kader. Indien een onderneming ook andere activiteiten ontplooit zoals het aanbieden van financiële instrumenten waarbij Bitcoins het afgeleide product zijn vallen deze activiteiten wel onder de Wft.
  • 31. Scriptie virtuele valuta 30 stabiliteit van het financiële stelsel te monitoren. Op het moment dat virtuele valuta’s een significant onderdeel van het financiële stelsel zullen vormen zal er reden zijn om actie te ondernemen. Dit is ook aangegeven door de Minister van Financiën naar aanleiding van schriftelijke vragen vanuit de T weede Kamer (Aanhangsel Handelingen II, 2013/14, nr. 581). Vooralsnog heeft DNB alleen het gebruik van virtuele valuta’s ontraden. De hierbij opgevoerde argumenten zijn dat het een hype betreft. Van de drie bekende functies van geld zijn virtuele valuta’s in geringe mate geschikt als ruilmiddel maar niet als rekenmiddel en oppotmiddel. De reden hiervan is de sterk fluctuerende waarde (De Nederlandsche Bank, 2014). Ook wijst DNB diverse malen op de integriteitsrisico’s van virtuele valuta’s. Zo is er geen vangnet vergelijkbaar met het gebruik van een bewaarder in het geval van de handel in aandelen. T er illustratie, in het geval van een faillissement van een handelsplatform worden consumenten hun daar gestalde Bitcoins niet vergoed.80 (Baukema, Virtuele valuta: (toezichtrechtelijke) stand van zaken, 2014). 3.5.2 Autoriteit Financiële Markten De AFM heeft op haar website duidelijk aangegeven dat er momenteel geen toezicht wordt uitgevoerd op virtuele valuta’s waarvan Bitcoins in het bijzonder (AFM.nl, 2014). Dit is logisch te verklaren vanuit het feit dat virtuele valuta’s niet onder de reikwijdte van de Wft vallen.81 Het is echter wel zo dat de AFM verantwoordelijk is voor het gedragstoezicht op financiële ondernemingen. 82 Onderlinge afstemming door deze ondernemingen kan het vertrouwen van consumenten in diensten rondom het gebruik van virtuele valuta vergroten. 83 Een eenduidig beleid betreffende het veilig verwerken van transacties en het gebruik van waarborgen voor consumenten in het geval van faillissementen zijn voorbeelden. Zelfregulering is op dit gebied niet voldoende aan de orde waardoor dit ervoor zou pleiten om de kennis en kunde van de 80 In het geval van het failliet van handelsplatform Mt.Gox waren gebruikers de daar gestalde Bitcoins kwijt. Het betrof hier virtuele valuta waarbij gebruikers het beheer hadden overgedragen aan het handelsplatform om ermee te kunnen handelen. 81 Zie ook paragraaf 3.4 Virtuele valuta in een financieelrechtelijk kader, virtuele valuta vallen om dezelfde reden ook niet onder het toezicht van DNB. 82 Artikel 1:25 Wft 83 Voorbeelden van afspraken die gemaakt kunnen worden zijn (1) een eenduidig beleid betreffende het veilig verwerken van transacties en (2) het gebruik van waarborgen voor consumenten in het geval van faillissementen van aanbieders van diensten.
  • 32. Scriptie virtuele valuta 31 AFM in te zetten. De aantrekkelijkheid van de Bitcoin als zijnde een vrije en ongereguleerde valuta zal hierdoor wel aangetast kunnen worden.84 3.5.3 Virtuele valuta onder toezicht van de Wft Er kan geconcludeerd worden dat vanuit de taakstelling van DNB en AFM85 er slechts kleine aanpassingen van de Wft nodig zijn om virtuele valuta onder het toezicht te laten vallen. Dit kan op een eenvoudige manier worden gedaan door virtuele valuta’s middels een algemene maatregel van bestuur te classificeren als een financieel product. 86 Een meer solide oplossing is door virtuele valuta als stoffelijk te kwalificeren en vervolgens te bezien als een gangbaar betaalmiddel. 87 Hierdoor zouden virtuele valuta’s onder de definitie van chartaal geld vallen.88 Doordat de huidige toezichthouders geen belang hebben bij het reguleren, en daarmee salonfähig maken van virtuele valuta is de kans klein dat de toezichthouders hiervoor op korte termijn zullen pleiten bij de wetgevende macht. 3.6 Virtuele valuta in Europa Een tweetal Europese instellingen hebben rapporten uitgebracht over virtuele valuta’s. T en eerste heeft de ECB een rapport uitgebracht waarin virtuele valuta’s bestudeerd werden en gedetermineerd (European Central Bank, 2012). Vervolgens heeft de Europese Bankenautoriteit (hierna: EBA) een lijvige opsomming gemaakt van de voor- en nadelen van virtuele valuta (European Banking Authority, 2014). Opgemerkt dient hierbij te worden dat veel punten op deze lijst niet per definitie op virtuele valuta betrekking hebben (Baukema, Virtuele valuta: (toezichtrechtelijke) stand van zaken, 2014). De standpunten van beide instellingen zullen in de volgende paragrafen besproken worden. 3.6.1 Europese Centrale Bank De ECB omschrijft virtuele valuta als volgt: virtuele valuta is een ty pe ongereguleerde, digitale valuta, w elke is uitgegeven en meestal beheerd door de 84 Veel gebruikers van Bitcoins wars zijn van overheidsinvloeden, dit blijkt uit een korte rondblik van diverse fora op internet. 85 Artikel 1:24 en 1:25 Wft. 86 Conform artikel 1:1 Wft, Beleggingsobject, categorie i). 87 Zie ook paragraaf 3.3.4 Rechterlijke uitspraak. 88 Hiervoor is wel maatschappelijk draakvlak nodig. Indien het op korte termijn wenselijk is dat virtuele valuta’s onder het bereik van de Wft vallen is het aannemelijk dat er als (tijdelijke) oplossing voor de eerder aangegeven algemene maatregel van bestuur gekozen zal worden.
  • 33. Scriptie virtuele valuta 32 ontw ikkelaars, en gebruikt en geaccepteerd door de leden van een specifieke virtuele gemeenschap. 89 De ECB heeft een schema ontwikkeld om de verschillen aan te duiden tussen de verschillende vormen van geld. Vertaald naar het Nederlands kan het schema als volgt worden weergegeven (European Central Bank, 2012):   Fysiek   Digitaal   Gereguleerd   Bankbiljetten,  munten  (bijv.   euro’s,  dollars,  ponden)   Elektronisch  geld  (ook   genoemd  digitaal  geld)   Ongereguleerd   Alternatieve  valuta  (bijv   LETS)   Virtueel  geld  (bijv.  Bitcoins,   Litecoins)   Tabel 1 Overzicht verschillende vormen van geld, bron European Central Bank, 2012 Bij het bestuderen van dit schema valt het begrip elektronisch geld (ook wel digitaal geld genoemd) op. Doordat het hier nieuwe materie betreft worden begrippen op verschillende plekken anders gedefinieerd. De ECB gebruikt het begrip elektronisch geld (ook digitaal geld) en stelt dat virtuele valuta hieronder valt. Virtuele valuta’s vallen echter niet onder de definitie van elektronisch geld zoals wij die kennen in de Wft.90 In een eerdere paragraaf is reeds geconcludeerd dat virtuele valuta’s onder geen enkel begrip uit de Wft geschaard kunnen worden.91 Het belangrijkste verschil tussen elektronisch geld92 en virtueel geld is volgens de ECB het feit of het geld gereguleerd is. Virtuele valuta wordt vaak door een community uitgegeven welke als de uitgevende instelling gezien kan worden. Regulering is in dit geval echter niet mogelijk omdat er geen regelgeving opgesteld kan worden zonder dat er consensus is in de betreffende community . Omdat er sprake is van een wereldwijde community is er geen officieel aanspreekpunt voor overheden. Hierdoor is het voor overheden niet mogelijk om technische wijzigingen in het concept van virtuele valuta door te laten voeren. 93 Wel is het uiteraard mogelijk om bedrijven die producten of diensten aanbieden die met virtuele valuta te maken hebben te reguleren (Olafsson, 2014). Verschillende overheden hebben het 89 De originele Engelstalige definitie luidt: “a virtual currency is a type of unregulated, digital money, which is issued and usually controlled by its developers, and used and accepted among the members of a specific virtual community.” (European Central Bank, 2012) 90 Artikel 1:1 Wft (elektronisch geld). 91 Zie ook paragraaf 3.4 Virtuele valuta in een financieelrechtelijk kader. 92 Naar de definitie van de ECB. 93 Virtuele valuta zijn zo vormgegeven dat wijzigingen pas doorgevoerd kunnen worden als een meerderheid van de aangesloten computers een bepaalde wijziging accepteert.
  • 34. Scriptie virtuele valuta 33 gebruik van virtuele valuta geprobeerd te ontmoedigen door in het betreffende land het gebruik van virtuele valuta door individuen of rechtspersonen te verbieden (Weller, 2013) (Kraan, 2014). 94 Virtuele valuta’s hebben als belangrijkste kenmerk dat er geen centrale uitgevende instelling is die voor regulering zorgt. Er zijn drie verschillende categorieën virtueel geld te onderscheiden: (1) gesloten virtueel geld systemen, (2) virtueel geld zonder uitstapmogelijkheid en (3) virtueel geld met uitstapmogelijkheid (European Central Bank, 2012). De volgende alinea zal deze drie systemen toelichten. Bij de eerste categorie (gesloten virtueel geld systemen) is er geen koppeling met gereguleerde valuta. Een voorbeeld hiervan zijn muntjes die in een computerspelletje te verdienen zijn en waarmee digitale artikelen in dit spel gekocht kunnen worden. Op het moment dat een gebruiker gereguleerd geld (bijv. euro’s) kan gebruiken om muntjes aan te schaffen is er sprake van de tweede categorie (virtueel geld zonder uitstapmogelijkheid). Pas op het moment dat diezelfde gebruiker zijn muntjes kan omzetten naar euro’s is er sprake van de derde categorie (virtueel geld met uitstapmogelijkheid) (European Central Bank, 2012). 95 In de volgende tabel is een voorbeeld gegeven van iedere categorie. Categorie   Voorbeeld   Gesloten  virtueel  geld   systeem   Computerspelletje  waarbij  fictieve  muntjes  te  verdienen   zijn  en  hiermee  hulpmiddelen  in  het  spel  gekocht  kunnen   worden  (bijv.  Supermario  op  een  Gameboy).   Virtueel  geld  zonder   uitstapmogelijkheid   Computerspelletje  waarbij  echt  geld  gebruikt  kan  worden   om  hulpmiddelen  in  het  spel  te  kopen  (bijv.  in-­‐app   aankopen  op  een  iPad).   Virtueel  geld  met   uitstapmogelijkheid   Computerspelletje  waarbij  echt  geld  gebruikt  kan  worden   om  hulpmiddelen  in  het  spel  te  kopen  en  verdiend  geld   uitbetaald  kan  worden  (bijv.  pokerspelletje  op  een   goksite).   94 Dit is bijvoorbeeld het geval in Rusland en Thailand. Er zijn geen Engelstalige beleidsdocumenten online beschikbaar daarom wordt verwezen naar een tweetal Nederlandse nieuwsberichten met daarin een bronvermelding. 95 Om de leesbaarheid te vergroten zal er vanaf nu gesproken worden van virtuele valuta als er virtueel geld met uitstapmogelijkheid wordt bedoeld. T abe l 2 Uitle g c ate g o rie ë n v irtue e l g e ld
  • 35. Scriptie virtuele valuta 34 3.6.2 Europese Bankenautoriteit De Europese Bankenautoriteit heeft een rapport opgesteld waarbij de opkomst van virtuele valuta’s uitgebreid is geanalyseerd (European Banking Authority, 2014). Het doel van het rapport is inzicht verschaffen voor de beleidsmakers en toezichthouders van zowel de EU als de individuele lidstaten. Dit dient ervoor zorg te dragen dat er een coherente aanpak is van virtuele valuta in Europa. De toonzetting van het rapport is helder, waar er slechts een handvol positieve ontwikkelingen worden genoemd zijn er meer dan zeventig risico’s aan de opkomst van virtuele valuta verbonden (European Banking Authority, 2014). Dit sluit aan op een eerder afgegeven waarschuwing van de EBA op het gebied van virtuele valuta (European Banking Authority, 2013). De benoemde risico’s concentreren zich vooral rondom de eerder genoemde risico’s: de volatiele koers, het ontbreken van bescherming door reguliere toezichtkaders en het gevaar van witwassen (European Banking Authority, 2014). De EBA roept op tot het vormen van een nieuwe instituut; het Scheme Governance Authority (hierna: SGA) om virtuele valuta te reguleren (European Banking Authority, 2014). Virtuele valuta’s hebben geen centraal uitgevende instelling die onder toezicht geplaatst kan worden. De gedachte bij het instellen van een SGA is dat Europese richtlijnen ervoor zullen zorgen dat ondernemingen die zich richten op virtuele valuta onder toezicht geplaatst kunnen worden (Baukema, Virtuele valuta: (toezichtrechtelijke) stand van zaken, 2014). 3.7 Tussenconclusie In dit derde hoofdstuk is de derde deelvraag besproken: Wat is de juridische status van virtuele valuta? De voorgaande paragrafen hebben aangegeven dat virtuele valuta – in tegenstelling tot data - vanuit de goedsdiscussie civielrechtelijk als een zaak gezien kan worden. Er is nog geen civielrechtelijke jurisprudentie waardoor er grotendeels vanuit strafrechtelijke jurisprudentie geredeneerd wordt. Ook is er de mogelijkheid om vanuit een conservatiever juridisch oogpunt te redeneren dat virtuele valuta’s een nieuwe vorm van een vermogensrecht zijn. In beide gevallen is virtuele valuta echter te beschouwen als een goed in de zin van het Burgerlijk Wetboek. Verder is er gebleken dat virtuele valuta’s niet beschouwd kunnen worden als geldmiddelen (specifieker: elektronisch geld) in de zin van artikel 1:1 Wft. Ook vallen
  • 36. Scriptie virtuele valuta 35 virtuele valuta’s niet onder de andere begrippen uit de Wft en daarmee is er effectief geen toezicht en geen bescherming van consumenten door de financiële toezichthouders. Wel houden de toezichthouders virtuele valuta scherp in de gaten en geven zij met regelmaat waarschuwingen aan het publiek af. Ondernemingen die in virtuele valuta’s handelen kunnen wel onder de reikwijdte van de Wft vallen. Recente jurisprudentie heeft aangetoond dat Bitcoins gezien dienen te worden als een ruilmiddel en niet als geld in de zin van Afdeling 6.1.11 BW. De rechterlijke uitspraak laat echter ruimte voor het bezien van virtuele valuta’s als chartaal geld op het moment dat deze maatschappelijk geaccepteerd zijn.96 Indien virtuele valuta’s als chartaal geld beschouwd zouden worden dan vallen deze direct onder de definitie van geldmiddelen vanuit de Wft. Op Europees niveau heeft de ECB de term virtuele valuta met uitstapmogelijkheid geïntroduceerd. Virtuele valuta’s als de Bitcoin vallen onder deze categorie. Omdat het een geheel nieuw fenomeen is, heeft de EBA een rapport gepresenteerd wat als leidraad kan dienen voor de nationale/Europese beleidsmakers en toezichthouders. T evens pleit de ECB voor een speciale toezichthouder voor virtuele valuta.   96 Voorwaarde hierbij is dat virtuele valuta als stoffelijk beschouwd dienen te worden. Er zijn valide argumenten om virtuele valuta als stoffelijk te classificeren. Zie ook paragraaf 3.2.1 Goedsdiscussie.
  • 37. Scriptie virtuele valuta 36 4 Potentieel  van  virtuele  valuta   4.1 Inleiding In dit hoofdstuk zal er geanalyseerd worden wat het potentieel is van virtuele valuta. De nadruk zal hierbij liggen op de potentiële toegevoegde waarde. Het betreft immers een theoretische exercitie aangezien virtuele valuta’s nog geen grootschalig onderdeel zijn van het internationale betalingsverkeer. De maatschappelijke (en ook politieke) component van virtuele valuta vormt een invalshoek die buiten het bereik van deze scriptie ligt. 97 De analyse zal zich toespitsen op de vraag in hoeverre virtuele valuta de functies van geld kan overnemen en de juridische eigenschappen van geld heeft. 4.2 SWOT- Analyse Een SWOT - analyse is een bedrijfskundige methode waarbij de interne sterktes en zwaktes en de kansen en bedreigingen uit de omgeving worden geanalyseerd. De bedenker van het SWOT - model is onbekend, wel is duidelijk dat de Amerikaan Albert Humprey in de jaren 60 van de vorige eeuw één van de grondleggers van deze methode is (Humprey, 2005). Door de SWOT - analyse te oriënteren op het internationale betalingsverkeer kan er inzichtelijk worden gemaakt wat de economisch toegevoegde waarde is van het gebruik van virtuele valuta. De letters SWOT staan voor sterkten (S trenghts), zwakten (Weaknesses), kansen (Opportunities) en bedreigingen (T hreats). De sterkten en zwakten zijn intern gericht, en de kansen en bedreigingen zijn omgevingsfactoren. Hoewel de SWOT - analyse in eerste instantie ontwikkeld is voor bedrijven om hun strategie te testen bleek later dat er meerdere toepassingen mogelijk waren. Zo is de SWOT - analyse ook geschikt voor het bestuderen van maatschappelijke ontwikkelingen of nieuwe producten (Humprey, 2005). In het geval van virtuele valuta, welke zowel als een maatschappelijke ontwikkeling als nieuw product gezien kunnen worden, is het een goede mogelijkheid om een SWOT - analyse toe te passen. 97 Een voorbeeld hiervan is de angst voor het gebruik van virtuele valuta voor criminele praktijken. In antwoord op schriftelijke vragen heeft de Minister van Financiën aangegeven dat criminele activiteiten niet voorbehouden zijn aan cryptografische versleutelingen (lees: virtuele valuta). Transacties in het criminele milieu vinden voornamelijk plaats met traditionele betalingsvormen. (Aanhangsel Handelingen II, 2013/14, nr. 1326)
  • 38. Scriptie virtuele valuta 37 Een SWOT - analyse wordt vaak grafisch weergegeven om een duidelijk overzicht te bieden van de verschillende analysepunten. Schematisch weergegeven ziet dit er als volgt uit:   Positief   Negatief     Sterkte   Zwakte   Intern   Sterkte  1   Zwakte  1     Sterkte  2   Zwakte  2           Kansen   Bedreigingen   Extern   Kans  1   Bedreiging  2     Kans  2   Bedreiging  2   Tabel 3 Overzicht SWOT- analyse Eerst zullen de sterke en zwakke punten besproken worden. Gevolgd door de kansen en bedreigingen. Opgemerkt dient te worden dat de scheidslijn tussen kansen en bedreigingen soms zwak kan zijn. Een kans kan immers in sommige gevallen ook als een bedreiging worden gezien en andersom. Een SWOT - analyse blijft daardoor een subjectieve interpretatie van waarnemingen (Stevenson, 1976). Ondanks het feit dat een SWOT - analyse een subjectieve interpretatie is kan het een goed hulpmiddel zijn bij het bepalen van strategische keuzes. Een SWOT - analyse biedt een structuur om bepaalde waarnemingen te analyseren. Deze waarnemingen zijn bevindingen uit het literatuuronderzoek van de vorige hoofdstukken. De gebruikelijke strategieën zullen in dit geval geïnterpreteerd worden als mogelijkheden voor het gebruik van virtuele valuta in het internationale betalingsverkeer. 4.3 Analysepunten In hoofdstuk twee is een literatuuronderzoek gedaan naar de rol van geld in het internationale betalingsverkeer. Hieruit is gebleken dat een drietal functies van geld cruciaal zijn: ruilmiddel, rekenmiddel en oppotmiddel. Deze drie functies van geld leiden tot het hedendaagse fiduciaire geld dat gebaseerd is op vertrouwen. Het derde hoofdstuk heeft de juridische status van virtuele valuta geanalyseerd. Hieruit is er gebleken dat het aannemelijk kan worden gemaakt dat virtuele valuta zowel als een zaak als een vermogensrecht gedefinieerd kan worden en daarmee een goed is. Ook is gebleken dat virtuele valuta momenteel als een ruilmiddel en niet als
  • 39. Scriptie virtuele valuta 38 een betaalmiddel beschouwd dient te worden. Dit alles heeft implicaties voor de perceptie van de mate van regulering en het daarbij behorende toezicht.98 4.4 Sterkten virtuele valuta 4.4.1 Ruilmiddel Een tweetal functies van virtuele valuta’s zijn gedefinieerd als een sterkte. T en eerste betreft dit de functie van ruilmiddel. Er is wereldwijde conversie mogelijk naar lokale valuta, de transactiekosten zijn minimaal en de verwerkingstijd is sneller dan reguliere overboekingen. De impact hiervan is gemiddeld op de gebruikers van virtuele valuta, er zijn namelijk alternatieve mogelijkheden van betalen met vergelijkbare voordelen.99 4.4.2 Rekenmiddel De tweede sterkte van virtuele valuta is de functie van rekenmiddel. Virtuele valuta’s kunnen eenvoudig omgerekend worden naar lokale valuta. De impact hiervan is echter laag, er zijn meerdere grote valuta die deze functie kunnen vervullen. Denk hierbij aan de dollar, pond en de euro. Aangezien betalingen met virtuele valuta alleen digitaal worden uitgevoerd is het zeer eenvoudig om deze op te delen in kleinere eenheden door extra decimalen toe te voegen.100 T evens is het eenvoudig om virtuele valuta bij een betaling direct om te zetten in de lokale valuta, hierdoor is er bij internationale betalingen geen extra valutarisico.101 4.5 Zwakten virtuele valuta 4.5.1 Oppotmiddel Een zwakte van virtuele valuta is dat de waarde in de beginfase sterk fluctueert.102 Eén van de functies van geld is die van oppotmiddel. Op het moment dat de waarde aan hevige fluctuaties onderhevig is zal dit ervoor zorgen dat het niet geschikt is als oppotmiddel. Het is voor de gebruikers dan niet rationeel om de virtuele valuta te gebruiken voor dit doel, gebruikers zijn immers gebaat bij een stabiele waarde. Dit heeft een hoge impact op de acceptatiegraad van virtuele valuta. 98 Opgemerkt dient te worden dat regulering het opstellen van voorschriften is en toezicht het nazien op het naleven van deze voorschriften. 99 Een voorbeeld hiervan is Paypal, hierbij wordt geld overgeschreven via e- mailadressen. 100 Zie ook paragraaf 2.4 Virtueel geld in de praktijk: de Bitcoin. 101 Veel webshops gebruiken deze mogelijkheid, een aanbieder van deze dienst is Bitpay. 102 Zie ook Afbeelding 1 Koersverloop Mt.Gox op pagina 5.
  • 40. Scriptie virtuele valuta 39 4.6 Kansen virtuele valuta 4.6.1 Als een goed Er zijn valide juridische argumenten om virtuele valuta te definiëren als een goed.103 Dit kan zowel via de classificatie zaak als vermogensrecht. Het is echter aan de interpretatie van de rechterlijke macht of dit ook zal gebeuren. Vanuit een traditionele benadering zullen virtuele valuta eerder als een vermogensrecht worden gedefinieerd dan als een zaak.104 De erkenning van virtuele valuta als een goed zal de civielrechtelijke positie van virtuele valuta sterk vergroten. De impact hiervan is groot. 4.6.2 Betaalmiddel Indien virtuele valuta’s door de rechter als gangbare betaalmiddelen worden gedefinieerd zal dit verregaande consequenties hebben. Zowel vanuit civielrechtelijk als financieelrechtelijk oogpunt zal dit veel bescherming bieden aan gebruikers. Zo zal de civielrechtelijke status van virtuele valuta bepaald worden en brengt dit zekerheden mee bij het voldoen van transacties met virtuele valuta.105 Ook zullen de toezichthouders dan toezicht moeten gaan houden.106 De impact van deze kans is groot. De voorwaarde hiervoor is dat virtuele valuta’s geaccepteerd zijn in de maatschappij en door de gemiddelde consument gezien worden als gangbaar geld. Voorlopig is dit nog niet het geval.107 4.6.3 Regulering Regulering is een kans voor virtuele valuta. Met regulering wordt het proces van het opstellen van wet- en regelgeving bedoeld. Aangezien er momenteel geen regulering is op het gebied van virtuele valuta biedt dit kansen om mee te denken en actief te participeren in dit proces. Er zijn slechts kleine aanpassingen nodig om virtuele valuta onder de Wft te laten vallen.108 Op het moment dat er sprake is van regulering door een overheid is de kans groot dat deze virtuele valuta hiermee salonfähig wordt. Anders gezegd, regulering zal het vertrouwen bij het publiek vergroten doordat er een suggestie van goedkeuring vanuit de overheid gewekt wordt. Door het decentrale 103 Artikel 3:1 BW. 104 Zie ook paragraaf 3.2.1 Goedsdiscussie en verder. 105 Zie ook paragraaf 3.2.1 Goedsdiscussie en verder. 106 Zie ook paragraaf 3.5.3 Virtuele valuta onder toezicht van de Wft. 107 Zie ook paragraaf 3.3 Casus: Bitcoin een ruilmiddel. 108 Zie ook paragraaf 3.5.3 Virtuele valuta onder toezicht van de Wft.
  • 41. Scriptie virtuele valuta 40 karakter van virtuele valuta is de kans klein dat er sprake zal zijn van zelfregulering.109 De impact hiervan is gemiddeld, innovatie kan namelijk afgeremd worden als virtuele valuta onder de Wft vallen. Opstartende bedrijven dienen dan namelijk aan veel voorschriften vanuit de Wft te voldoen. 4.7 Bedreigingen virtuele valuta 4.7.1 Fiduciariteit De acceptatiegraad van virtuele valuta wordt in sterke mate bepaald door het vertrouwen dat er is in de samenleving voor fiduciair geld. De fiduciariteit van virtuele valuta is daarom zeer belangrijk voor de acceptatiegraad. De impact is groot. Momenteel is het vertrouwen in virtuele valuta alleen bij een kleine groep gebruikers aanwezig. Zo zijn voor veel mensen virtuele valuta te technisch van aard waardoor er een informatie- asymmetrie is ontstaan welke bestempeld kan worden als een bedreiging. 110 Dit hoeft echter geen reden te zijn om virtuele valuta niet te beschouwen als fiduciair geld. Ook met een kleine groep gebruikers kan een munteenheid zijn intrinsieke waarde behouden.111 4.7.2 Toezicht T oezicht is momenteel een bedreiging voor virtuele valuta. Het verschil met regulering is dat er bij toezicht sprake is van controle op het naleven van de bij regulering opgestelde voorschriften. Bij regulering zijn er kansen om dit proces te beïnvloeden, bij toezicht gaat het om de interpretatie van de wet- en regelgeving. Dit is eerder een bedreiging omdat er alleen sprake is van het handhaven van eerder opgestelde regels en hierop geen invloed uitgeoefend kan worden.112 Omdat virtuele valuta niet onder de Wft valt ondernemen de toezichthouders nog geen actie, er worden alleen waarschuwingen afgegeven. Wel zijn toezichthouders actief op zoek naar de mogelijkheden om virtuele valuta te determineren. Zo pleit de EBA voor het opstellen van een nieuw instituut om toezicht te houden op virtuele valuta.113 Dit zou er toe kunnen leiden dat er maatregelen worden genomen waarbij 109 Zie ook paragraaf 3.5.3 Virtuele valuta onder toezicht van de Wft. 110 Zie ook paragraaf 2.4.1 Verkrijgen van Bitcoins. 111 Zie ook paragraaf 2.2.6 Casus: Iraakse Zwitserse dinar. 112 Het verschil tussen regulering en toezicht kan beschouwd worden als het verschil tussen de wetgevende en de rechtsprekende macht. 113 Zie ook paragraaf 3.6.2 Europese Bankenautoriteit.
  • 42. Scriptie virtuele valuta 41 gerenommeerde bedrijven die in aanraking komen met virtuele valuta gewaarschuwd worden. Indien er dan druk wordt uitgeoefend om virtuele valuta niet in de bedrijfsvoering op te nemen kan hierdoor de acceptatiegraad van virtuele valuta geremd worden. Dit is een bedreiging van een gemiddelde impact omdat er juist ook veel nieuwe ondernemingen opgestart worden die zich puur op virtuele valuta richten. Dit alles kan samengevat worden in de hiernavolgende tabel, er zijn vier economische en vier juridische eigenschappen.   Positief   Negatief     Sterkte   Zwakte   Intern   Ruilmiddel  (gem.  impact)   Oppotmiddel  (hoge  impact)       Rekenmiddel  (lage  impact)               Kans   Bedreiging   Extern   Als  een  goed  (hoge  impact)   Fiduciariteit  (hoge  impact)       Betaalmiddel  (hoge  impact)   Toezicht  (gem.  impact)       Regulering  (gem.  impact)       T abe l 4 S WOT - analy s e v irtue le v aluta 4.7.3 Tussenconclusie In dit hoofdstuk zijn de belangrijkste analysepunten van virtuele valuta besproken. Door middel van een SWOT - analyse is bestudeerd welke punten een hoge en welke een lagere impact hebben op de acceptatiegraad van virtuele valuta. Dit zal gebruikt worden om in het volgende hoofdstuk aanbevelingen te doen die leiden tot beantwoording van de vierde deelvraag: Wat is er nodig om virtuele valuta’s duurzaam onderdeel uit te laten maken van onze samenleving? Bestudering van de sterkten en zwakten van virtuele valuta’s toont aan dat de sterkten de overhand hebben. De zwakte van virtuele valuta, de volatiliteit, zal naar verwachting bij een hogere acceptatiegraad minder zijn. 114 Dit resulteert in een positieve beoordeling van de eigenschappen van virtuele valuta. 114 Een bredere gebruikersbasis zal immers leiden tot een grotere economische omvang van virtuele valuta waardoor er grotere volumes nodig zijn om de prijs te laten fluctueren.
  • 43. Scriptie virtuele valuta 42 De externe factoren zullen bepalend zijn bij de opkomst van virtuele valuta. Geconcludeerd kan worden dat er kansen liggen op het juridische vlak. Indien virtuele valuta’s gedetermineerd worden als een goed 115 en een gangbaar betaalmiddel116 zal de acceptatiegraad fors toenemen. Het is hierbij van belang dat er een goede balans wordt gevonden met betrekking tot de regulering om zo te voorkomen dat een overijverige toezichthouder de innovatie zal dwarsbomen.   115 Artikel 3:1 BW. 116 Artikel 6:112 BW.
  • 44. Scriptie virtuele valuta 43 5 Samenvatting  en  conclusie   5.1 Onderzoeksvragen Dit onderzoek gaat over de rol die virtuele valuta’s kunnen spelen in het betalingsverkeer. In de voorgaande hoofdstukken is er een antwoord gegeven op de hoofdvraag zoals die in het eerste hoofdstuk is geformuleerd. De centrale vraag luidt: In hoeverre zijn virtuele valuta’s een aanvulling op het internationale betalingsverkeer? Om deze vraag te beantwoorden zijn er een aantal deelvragen beantwoord. De eerste onderzoeksvraag luidde: Wat is de rol van valuta in het internationale betalingsverkeer? Het huidige betalingsverkeer is gebaseerd op vertrouwen en men spreekt van fiduciair geld. Aan de hand van diverse economische theorieën zijn drie belangrijke functies van het huidige fiduciaire geld besproken. Dit zijn de volgende functies: (1) oppotmiddel (2) ruilmiddel en (3) spaarmiddel. De tweede deelvraag (Wat zijn virtuele valuta’s?) onderzocht wat virtuele valuta’s zijn. Uit de literatuur blijkt dat er een tussenvorm van fiduciair geld en grondstofgeld is ontstaan, het zogenaamde kunstmatige grondstofgeld (of: digitaal fiduciair geld). Aan de hand van de bekendste vorm van virtuele valuta, Bitcoins, is de technische werking toegelicht. Ook is besproken dat de volgende eigenschappen de basis vormen van virtueel geld: (1) het saldo en de transacties van iedere rekening zijn inzichtelijk, (2) de gebruikers kunnen zelf hun mate van anonimiteit kiezen en (3) transacties kunnen alleen gedaan worden nadat een gebruiker zich heeft geauthenticeerd. Verder is er aangetoond dat virtuele valuta in staat zijn om de eerder genoemde functies van geld te vervullen. In het derde hoofdstuk is de juridische status van virtuele valuta onderzocht om een antwoord te formuleren op de derde deelvraag: Wat is de juridische status van virtuele valuta? Hiervoor is er gekeken naar de het Burgerlijk Wetboek, de Muntwet, het Wetboek van Strafrecht en de Wet op het financieel toezicht. Vanuit een civielrechtelijk kader kan er geconcludeerd worden dat virtuele valuta’s een geheel nieuw begrip zijn waarover zelfs in de literatuur verschillend kan worden gedacht. Er zijn valide argumenten om virtuele valuta als een goed te bestempelen, dit kan zowel
  • 45. Scriptie virtuele valuta 44 via de classificatie zaak als vermogensrecht. T oekomstige jurisprudentie dient hierover uitsluitsel te geven. De Rechtbank Overijssel heeft geconcludeerd dat Bitcoins (een specifiek type virtuele valuta) momenteel niet als een gangbaar betaalmiddel gezien dienen te worden. Hiermee vallen virtuele valuta’s niet onder de definitie van chartaal geld. Deze uitspraak biedt echter ruimte om in de toekomst virtuele valuta wel als een gangbaar betaalmiddel te classificeren. Hieruit is geconcludeerd dat er in de juridische literatuur verschillend gedacht wordt over de status van virtuele valuta. Vanuit een financieelrechtelijk kader is er geconcludeerd dat virtuele valuta’s momenteel niet onder de Wft vallen. De belangrijkste reden hiervan is dat er geen centraal uitgevende instelling is van virtuele valuta, noch is er een partij die een tegenprestatie op zich heeft genomen bij het verstrekken van virtuele valuta. Op Europees niveau heeft de ECB gepleit voor een speciale toezichthouder op het gebied van virtuele valuta’s. Dit onderzoek naar virtuele valuta’s heeft geleid tot een aantal analysepunten die in het vierde hoofdstuk zijn besproken door middel van een SWOT - analyse. Hiermee is een begin gemaakt van de beantwoording van de vierde deelvraag: Wat is er nodig om virtuele valuta’s duurzaam onderdeel uit te laten maken van onze samenleving? Er is gekeken in hoeverre virtuele valuta momenteel de functies van geld vervult en wat de potentie hierbij is. Van de drie functies van geld is de functie van oppotmiddel momenteel een zwakte, dit wordt veroorzaakt door de volatiliteit van virtuele valuta. Verder is er gekeken naar de juridische aspecten van virtuele valuta. Hieruit valt te concluderen dat zowel de kansen als bedreigingen van virtuele valuta terug te brengen zijn naar het feit hoe virtuele valuta juridisch gezien geclassificeerd zal worden. Ook de wijze waarin toezichthouders zich opstellen tegenover virtuele valuta’s is een externe factor die bepalend kan zijn voor de toekomst van virtuele valuta. Samenvattend is er geconcludeerd dat de interne sterktes en externe kansen genoeg potentieel hebben om de interne zwakten en externe bedreigingen van virtuele valuta te weerstaan. Hiervoor is het wel belangrijk dat er een aantal randvoorwaarden