2. Türkiye’deki mevcut iş sağlığı ve güvenliği sisteminin ana çatısı, Çalışma ve
Sosyal Güvenlik Bakanlığı bünyesinde oluşturulmuştur. Çalışma ve Sosyal Güvenlik
Bakanlığı bünyesinde iş sağlığı ve güvenliği faaliyetlerinde bulunan dört birim vardır.
Bunlar;
İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü (İSGGM)
İş Sağlığı ve Güvenliği Enstitüsü Müdürlüğü (İSGÜM)
İş Teftiş Kurulu Başkanlığı
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Eğitim ve Araştırma Merkezi (ÇASGEM)
Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı (SGK)
Olarak sıralanabilir.
ÇALIŞMA ve SOSYAL GÜVENLİK
BAKANLIĞI (ÇSGB)
3. İş Sağlığı ve Güvenliği Genel
Müdürlüğü (İSGGM)
Ülkemizde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması görevi, 1945 yılında kurulan
Çalışma Bakanlığı bünyesinde İşçi Sağlığı Genel Müdürlüğüne verilmiştir.
Denetim hizmetlerinin bir başka birimde örgütlenmesi nedeniyle Genel
Müdürlük, 1983 tarihinde Daire Başkanlığına dönüştürülmüştür. Böylesine önemli bir
alanda verilen hizmetin niteliğinin yükseltilmesi ve etkinliğinin artırılması amacıyla İşçi
Sağlığı Daire Başkanlığı, 2000 yılında İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ GENEL
MÜDÜRLÜĞÜ olarak yeniden teşkilatlandırılmıştır.
4. İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü’nün
Görevleri
İş sağlığı ve güvenliği konularında, mevzuatın uygulanmasını sağlamak ve mevzuat
çalışması yapmak,
Ulusal politikaları belirlemek ve bu politikalar çerçevesinde programlar hazırlamak,
Ulusal ve uluslararası kurum ve kuruluşlarla işbirliği ve koordinasyonu sağlamak,
Etkin denetim sağlamak amacıyla gerekli önerilerde bulunmak ve sonuçlarını
izlemek,
Standart çalışmaları yapmak, normlar hazırlamak ve geliştirmek, ölçüm
değerlendirme, teknik kontrol, eğitim, danışmanlık, uzmanlık ve bunları yapan kişi ve
kuruluşları inceleyerek değerlendirmek ve yetki vermek,
5. Kişisel koruyucuların ve makine koruyucularının imalatını yapacak kişi ve kuruluşlara
yetki vermek, ithal edilecek kişisel koruyucuların ve makine koruyucularının standartlara
uygunluğunu ve bu hususlarda usul ve esasları belirlemek,
İş sağlığı ve güvenliği ile iş kazaları ve meslek hastalıklarının önlenmesi konularında
inceleme ve araştırma çalışmalarını planlayıp programlamak ve uygulanmasını
sağlamak,
Faaliyet konuları ile ilgili yayım ve dokümantasyon çalışmaları yapmak ve istatistikleri
düzenlemek,
Mesleki eğitim görenler, rehabilite edilenler, özel risk grupları ve kamu hizmetlerinde
çalışanlar da dahil olmak üzere tüm çalışanların iş kazaları ve meslek hastalıklarına
karşı korunmaları amacıyla gerekli çalışmaları yaparak tedbirlerin alınmasını sağlamak,
İş Sağlığı ve Güvenliği Merkezi ve Bölge Laboratuarlarının çalışmalarını düzenlemek,
yönetmek ve denetlemek
Bakanlıkça verilecek benzer görevleri icra etmek.
6. İş Sağlığı ve Güvenliği
Enstitüsü Müdürlüğü
(İSGÜM)
İSGÜM, Türk Hükümeti ve Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) arasında yapılan
anlaşmayla Uluslararası Çalışma Koşullarını ve Çevresini İyileştirme Programı (PIACT)
çerçevesinde, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel
Müdürlüğünün alt birimi olarak 1968 yılında kurulmuştur.
İSGÜM, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı'nın bilimsel, tıbbi-teknik nitelik
taşıyacak bir organı olarak kurulmuştur.
İşyerlerindeki gaz, toz, gürültü, titreşim ve termal konfor ölçümlerini
gerçekleştirmekte ve bu ölçümlerle ilgili olarak kendisine bağlı olarak faaliyet gösteren
laboratuarlarda analiz çalışmalarını yürütmektedir.
7. Avrupa Birliği tarafından desteklenen ve Türkiye’de İş
Sağlığı ve Güvenliğinin Geliştirilmesi (İSAG) Projesi (2004-
2006) ile İSGÜM’ün binası tamamen yenilenmiş, laboratuarlar
modern cihaz ve ekipmanla donatılmış ve teknik personele
yurt içi ve yurt dışında teknik eğitimler verilmiştir. Proje
kapsamında, sanayi yoğunluğu dikkate alınarak Kocaeli
Üniversitesinin de katkılarıyla İSGÜM Kocaeli Bölge
Laboratuarı kurulmuştur. İSGÜM’ün, Ankara’da bulunan
merkezinden başka, İstanbul, İzmir, Adana, Zonguldak,
Kocaeli, Kayseri ve Bursa’da Bölge Laboratuar şeflikleri
bulunmaktadır.
8. İSGÜM'ün yürüttüğü başlıca çalışmalar;
Değişik işkollarına mensup işyerlerinde gürültü ölçümleri,
Kurşun zehirlenmesi olgularının saptanmasına yönelik tarama muayeneleri,
Kansorejen bir mineral olan asbest tozuna maruziyet taramaları,
Zonguldak kömür ocaklarında pnömokonyoz (akciğer toz hastalığı) taramaları,
Kaçak olarak piyasaya sürülen yapıştırıcıların içerdiği benzen,
Bir tür yağ çözücü olan “heksan” kullanımı sonucu ortaya çıkan meslek
hastalıkları (kan kanseri, kol bacak felçleri) olgularının saptanması,
Maden ve Taş Ocakları İşletmelerinde ve Tünel Yapımında Tozla Mücadeleyle ilgili
Yönetmelik hükümlerine göre pnömokonyoz değerlendirmeleri,
Şeklinde sıralanabilir.
9. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Eğitim
ve Araştırma Merkezi (ÇASGEM)
ÇASGEM'in amacı; çalışma hayatı ve sosyal güvenlik konularında ulusal ve
uluslararası düzeyde eğitim, araştırma, inceleme, yayın, dokümantasyon ve danışmanlık
faaliyetlerinde bulunmaktır.
ÇASGEM Bakanlık, bağlı kuruluşlar ile ilgili kuruluşların personeli ve özel veya
kamu sektöründe faaliyet gösteren işyerlerindeki işçi, işveren veya yönetici personelin
eğitimlerini sağlamak amacıyla; çalışma hayatı, sosyal güvenlik, işçi işveren ilişkileri, iş
sağlığı ve güvenliği, toplam kalite yönetimi, iş teftişi, istihdam, verimlilik, iş piyasası
etütleri, ergonomi, çevre, ilk yardım, iş istatistikleri ile İşyeri Hekimliği, İşyeri Hemşiresi
ve Sağlık Memurluğu, İş Güvenliği ile Görevli Mühendis veya Teknik Elemanlara sertifika
programları düzenleyen yetkili tek kamu kurumudur.
11. Ulusal seviyedeki bu yapının üzerinde, dünya çapında faaliyet gösteren uluslararası
kuruluşlar vardır. Bu kuruluşlar İş Sağlığı ve Güvenliği çalışmalarının, tüm ülkelerde belli
standartlara uygun şekilde, benzer kurallar ve kalıplar içinde yürütülmesini sağlamak için
kurulmuşlardır.
Bu kuruluşlar, evrensel anlamda, devletler ve hükümetler üstü olarak, yaptıkları
çalışmalarla, araştırmalarla, hazırladıkları sözleşme ve direktiflerle, üye ülkelere yol
gösterirler, denetlerler, yardımcı olurlar.
12. Bu uluslararası kurululardan en önemlileri;
İş Sağlığı ve Güvenliği Ajansı (USA-OSHA ve EU-OSHA)
(Occupational Safety and Health Administration)
Dünya Sağlık Örgütü (WHO)
(World Health Organization)
Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO)
(International Labour Organization)
Olarak sıralanabilir.
13. İş Sağlığı ve Güvenliği Ajansları
USA-OSHA ve EU-OSHA
Amerika Birleşik Devletleri’nde OSHA-USA’nın kuruluş amacı, işyeri güvenliği
ve işçi sağlığı hakkındaki yasal düzenlemeleri belirlemek ve “İş Sağlığı ve Güvenliği”
alanında araştırma, eğitim gibi faaliyetlerde bulunarak çalışma şartlarının iyileştirilmesini
sağlamaktır.
Avrupa’da OSHA-EU’nın kuruluş amacı, Avrupa Birliğinde işyerlerinin daha
sağlıklı, güvenli ve üretken olmalarına katkıda bulunmaktır. Bu Ajans, iş sağlığı ve
güvenliği konusunda ülkelerin gelişimi ve konuyla ilgili bilgi paylaşımını sağlamaktadır.
Türkiye, Ajansa aday ülke olarak gözlemci statüsünde katılmaktadır.
14. Dünya Sağlık Örgütü (WHO)
19-22 Temmuz 1946 tarihleri arasında New York’ta toplanan Uluslararası Sağlık
Konferansı’nda, Türkiye’nin de içinde bulunduğu 61 ülkenin temsilcileri tarafından WHO
Anayasası imzalanarak en az 26 üye ülkenin resmi kabulu ile yürürlüğe girmesi için
işlem başlatılmıştır.
Türkiye 2 Ocak 1948 tarihinde Dünya Sağlık Örgütü’ne üye olmuştur.
26 üye ülkenin resmi kabul işlemi 7 Nisan 1948 tarihinde netleşmiş ve 7 Nisan
günü tüm Dünya’da ‘’Dünya Sağlık Günü’’ olarak kabul edilmiştir.
Türkiye Cumhuriyeti, 9 Haziran 1949 tarih ve 5062 sayılı Kanun’la Dünya
Sağlık Örgütü Anayasası’nı onaylayarak WHO’ya resmen üye olmuştur.
15. Dünya Sağlık Örgütü’nün amaçlarına ulaşmak için yerine getirdiği görevler
şunlardır:
Sağlık alanında uluslararası nitelik taşıyan çalışmalarda yönetici ve koordinatör
makam sıfatıyla hareket etmek.
BM, İhtisas Kuruluşları, sağlık idareleri, meslek grupları ve keza uygun görülecek diğer
örgütlerle fiili bir işbirliği kurmak ve sürdürmek.
Hükümetlere, istek üzerine, sağlık hizmetlerinin güçlendirilmesi için yardım yapmak.
Uygun teknik yardım yapmak ve acil durumlarda, hükümetlerin istekleri ya da kabulleri
ile gereken yardımı yapmak.
BM’in isteği üzerine, manda altındaki ülkeler halkı gibi özelliği olan topluluklara sağlık
hizmetleri götürmek ve acil yardımlar yapmak ya da bunların sağlanmasına yardım
etmek.
Epidemiyoloji ve istatistik hizmetleri de dahil olmak üzere gerekli görülecek idari ve
teknik hizmetleri kurmak ve sürdürmek.
16. Epidemik, andemik vb. hastalıkların ortadan kaldırılması yolundaki çalışmaları teşvik
etmek ve geliştirmek.
Gerektiğinde diğer İhtisas Kuruluşları ile işbirliği yaparak kazalardan doğan zararları
önleyebilecek önlemlerin alınmasını teşvik etmek.
Gerektiğinde diğer İhtisas Kuruluşları ile işbirliği yaparak, beslenme, mesken, eğlence,
ekonomik ve çalışma koşullarının ve çevre sağlığı ile ilgili diğer bütün unsurların
iyileştirilmesini kolaylaştırmak.
Sağlığın geliştirilmesine katkıda bulunan bilim ve meslek grupları arasında işbirliğini
kolaylaştırmak.
Uluslararası sağlık sorunlarına ilişkin sözleşmeler, anlaşmalar ve tüzükler teklif etmek,
tavsiyelerde bulunmak ve bunlardan dolayı Örgüt’e düşebilecek ve amacına uygun
görevleri yerine getirmek.
17. Ana ve çocuk sağlığı ve refahı lehindeki hareketleri geliştirmek, ana ve çocuğun tam
bir değişme halinde bulunan bir çevre ile uyumlu halde yaşamaya olan kaabiliyetlerini
arttırmak.
Ruh sağlığı alanında özellikle insanlar arasında uyumlu ilişkilerin kurulmasına ilişkin
her türlü faaliyetleri kolaylaştırmak.
Sağlık alanında araştırmaları teşvik ve rehberlik etmek.
Sağlık, tıp ve yardımcı personelin öğretim ve yetiştirilme normlarının iyileştirilmesini
kolaylaştırmak.
Gerekirse diğer ihtisas kuruluşları ile işbirliği yaparak kamu sağlığı, hastane
hizmetleriyle sosyal güvenlik de dahil koruyucu ve tedavi edici tıbbi bakıma ilişkin idari
ve sosyal teknikleri incelemek ve tanıtmak.
Sağlık alanında her türlü bilgi sağlamak, tavsiyelerde bulunmak ve yardımlar yapmak.
Sağlık bakımından aydınlatılmış bir kamuoyu oluşumuna yardım etmek.
18. Hastalıkların, ölüm nedenlerinin kamu sağlığı uygulama metodlarının uluslararası
nomanklatürlerini tayin etmek ve ihtiyaca göre yeniden gözden geçirmek.
Teşhis yöntemlerini gerektiği kadar standart hale getirmek.
Yiyeceklere, biyolojik, farmasötik ve benzeri ürünlere ilişkin uluslararası normlar
geliştirmek, kurmak ve bunların kabülünü teşvik etmek.
Genel olarak Örgüt’ün amacına ulaşmak için gereken her önlemi almak.
19. Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO)
Uluslararası Çalışma Örgütü, 1919’da imzalanan Versay Anlaşmasında
öngörülen Milletler Cemiyeti ile ortaya çıkmıştır. Birleşmiş Milletler üyeleri içinde ILO üçlü
bir yapıya sahip bulunmaktadır, bunlar; işveren temsilcileri, işçi temsilcileri ile hükümet
temsilcileridir.
ILO, sosyal ve ekonomik konularda ve başka alanlarda geçerli ulusal
politikaların geliştirilmesinde ve duruma göre uygulanmasında sendikalar ile işverenler
arasındaki “sosyal diyalogu” geliştirerek aynı üçlü yapılanmayı üye ülkelerde de teşvik
etmektedir.
Uluslararası Çalışma Örgütü, uluslararası insan ve çalışma haklarının
iyileştirilmesi için çalışan bir Birleşmiş Milletler uzmanlık kuruluşudur. Merkezi
Cenevre’dedir.
20. Birleşmiş Milletler üyeleri içinde yalnızca ILO, üçlü bir yapıya sahiptir.
İşveren ve işçi temsilcileri; ekonominin, "sosyal tarafları" olarak, üçüncü tarafı
oluşturan hükümet temsilcileri ile (politika ve programların şekillendirilmesinde) eşit söz
hakkına sahiptirler.
Sözleşmeler, üye ülkelerin yasama organlarındaki onaylarıyla birlikte,
öngördükleri koşullarının uygulanması konusunda bağlayıcı hükümler içermektedirler.
Tavsiye kararları ise, politika geliştirme, yasama ve uygulama konularında
rehberlik görevi görmektedir.
21. Çalışma hayatına ilişkin temel haklar, örgütlenme özgürlüğü, toplu pazarlık, zorla
çalıştırmanın engellenmesi, fırsat ve muamele eşitliği gibi çalışmaya ilişkin tüm
konuları düzenleyici, uluslararası çalışma standartları oluşturur.
Mesleki eğitim ve rehabilitasyon, istihdam politikası, iş hukuku, endüstriyel ilişkiler,
çalışma şartları, yönetimin geliştirilmesi, kooperatifler, sosyal güvenlik, çalışma
istatistikleri, iş sağlığı ve güvenliği konularında teknik yardım sağlar.
Bağımsız iş ve işveren örgütlerinin kurulmasını destekler ve bunlara eğitim ve
danışmanlık hizmeti verir.
Uluslararası Çalışma Örgütü’nün Faaliyetleri
22. Uluslararası asgari çalışma şartları ve ILO'nun genişletilmiş politikaları, her yıl
toplanan Uluslararası Çalışma Konferansı'nda belirlenir.
ILO üyesi ülkeler tarafından finanse edilen çalışma programı ve bütçesi ise her
iki yılda bir aynı Konferans tarafından benimsenir.
Konferanslarla birlikte uluslararası forumlar gerçekleştirilerek, dünyada
çalışanların durumu ve sosyal konulardaki sorunlar ile ilgili tartışmaları yapılmaktadır.
Her üye ülke, iki hükümet temsilcisi, bir işveren temsilcisi ile konferansa katılma hakkı
vardır.
ILO kararları tavsiye niteliğindedir.
Ülkeler, kabul ederlerse kendi meclislerinden aynı kararları geçirir (onaylar) ve
böylece yasa niteliği kazanmış olur.
