Unidad didáctica para familias desarrollada para la campaña "Os Soutos de Puertas de Galicia" que coincide con la temporada de castaña, recurso natural base de las Comarcas de Verín y Viana.

1. OSSOUTOS
Puertas
de
DeGalicia
amilias

2. OSSOUTOS
Puertas
de
DeGalicia
Unidade didáctica dirixida a familias

3. moitos soutos son cultivos de castineiros
Parece ser que foron os romanos que chegaron a estas terras os que nos acostu-
maron a cultivar os castiñeiros. Desde aquela, os labores de poda, enxerto e roza
do sotobosque fixeron que os castiñeiros colleran forza e gañasen terreo a outras
árbores que estaban antes ca eles. Sabedes a que árbores nos referimos?
Fagus sylvatica
Quercus suber
Quercus robur
Alnus glutinosa Quercus pyrenaica Fraxinus angustifolia
Cerquiño Sobreira Ameneiro Carballo Faia Freixo
Enriba tedes as follas dalgunhas destas árbores cos seus nomes científicos e
máis abaixo os nomes comúns. Retámosvos a que as emparelledes e busquedes
arredor vosa a ver se sodes quen de identificar cada árbore. Non ha de ser
difícil! Seguro que algunha xa a coñeciades... Pero lembrade que no outono
algunhas mudan de cor e caen...

4. as follas do castineiro caen no outono
Ao ser unha árbore de folla caduca, o castiñeiro perde as follas entre o
comezo do outono e a primavera. Faino para prepararse para o inverno, cando
as cousas se lle poñen máis difíciles: hai menos horas de luz, fai máis frío...
Entón decide tirar coas follas, quitándolle antes os nutrintes que conteñen,
porque lle resulta máis custoso mantelas na árbore que non telas. Así agarda en
repouso invernal ata que chegue a primavera e a situación mude.
Polo tanto, o final do verán é a mellor época para nos aproveitar das múltiples
posibilidades que nos ofrecen as follas do castiñeiro. Unha delas é esta que vos
propoñemos: un pucho de follas de castiñeiro para tornar as últimas raiolas do
sol! Xa o facían os nosos avós, así que debe ser efectivo... Seguro que entre todos
dades argallado un para cada un!
Collede unha presada de follas das 1)
que inda teñen cor verde (1).
Xuntade tamén unha manchadiña 2)
de faísca de piñeiro, tamén verde
(2). Hannos servir de agullas e fío
para “coser” o gorro.
Agora xuntade as follas poñéndoas 3)
sobre unha superficie plana coas
puntas unidas coma se fose unha
estrela (3). Dependendo do
tamaño das cabezas, deberemos
xuntar máis ou menos follas.
Unimos as follas polo dereito aca- 4)
balgando unhas enriba das outras
ata formar un casquete esférico.
Nese momento cosémolas coas
faíscas (4).
Para rematar, cosemos ao cas- 5)
quete outras follas en horizontal a
modo de remate (5). E xa tendes
o gorro preparado para andar ao
sol o tempo que gustedes...

5. hai mais animais que nos nos soutos
Nos buratos que se forman no tronco dos castiñeiros vellos moitos animais crían,
abríganse ou gardan o alimento. Polo chan dos soutos camiñan, saltan, arras-
téxanse ou nadan nalgunha poza outros moitos animais. Por se non os coñecedes
todos, propoñémosvos que resolvas esta encrucillada.
É unha especie ameazada!
Garda a comida
nos buratos dos
troncos vellos Fai o niño nos
P buratos dos
troncos vellos
E
A Xunta de Galicia Pode poñer
vén de declarala os ovos nas
Vulnerable F pozas de rego
R R R B L
M
En Galicia só
a atopamos
nesta zona
G N Refúxianse
nos buratos
dos troncos
P
R M
Podemos atopalas
nas pozas de rego

6. os soutos forman parte da aldea
Nunha economía agraria tradicional, os soutos teñen un papel fundamental,
xunto coa horta e a cabana gandeira. A poucos metros das casas, a xente do rural
abastécese de castañas, madeira, leña, produtos hortícolas frescos, fariña para
facer pan e carne. É un modelo de sociedade certamente autoxestionada, non cres?
Malia os tempos mudar o noso modo de vida, moitas aldeas, coma estas do sureste
de Ourense, conservan inda a estrutura que lles permitiu sobrevivir. Se vos fixades,
arredor vosa seguramente poidades identificar as unidades que se amosan nesta
imaxe. Veña, inténtadeo!
SOUTO
CASAS
HORTA
GANDO
É por iso que as castañas e os soutos foron introducíndose na nosa cultura case
dende que existimos como pobo. Unha mostra disto é a cantidade de ditos, refráns,
cantigas, adiviñas... que existen na nosa tradición oral arredor da castaña. Ti
coñeces algún? A ver se es quen de resolver estas adiviñas que che amosamos!
Alta estou, Alto estou,
ladrón vexo vir, barbas de ouro teño
e do meu cacholiño e se me río
non hei de saír. perdo canto teño.
Altos pais, Ben cocida,
capeludas nais, ben asada,
fillos tirafoles, ben no pote,
adiviña se é que podes. fermentada
(Aconsellámosvos que, de non dar coa solución, consultedes a algunha persoa do
lugar, sobre todo os de máis idade)

7. as castanas sabenche ben
Antigamente a castaña era un dos puntais básicos da alimentación en toda
Europa. Coa chegada da pataca e do millo ficou nun segundo plano, mais seguen
a ser innegables as súas propiedades nutritivas e o seu sabor esquisito. De
feito, a castaña é un dos froitos secos que menos calorías ten e, pola contra,
aporta un alto contido en nutrintes coma o potasio e é unha fonte importante de
proteínas e hidratos de carbono.
Estas propiedades apenas varían segundo o tipo de castaña de que se trate, mais hai
xente que se decanta por unha ou outra polo seu sabor. Nesta zona hai moitas varie-
dades de castañas, algunhas con nomes ben peculiares. Para que vos vaiades fami-
liarizando con eles, propoñémosvos que localicedes as variedades da columna da
esquerda nesta sopa de letras.
RAPADO
AMARELANTE A F A LN AF AV ABL F AA ASD A E
INXERTO T P T AP PTTTRAPADO TKR T A
FAMOSA Q Q G GQ N Q A Q MH Q MG Q QQD K Q
LONGAL B L L NL FL LE TNAL ER AMA A A
PIÑEIRA A A A LA BA AT AA DF AA BA E A A
T L T AT S E E T HA PMF O TTM T T
P O Q GQ N Q K Q Q I Q O MQ NQQ M O
B N L NL LL LOTNAOAR L MB A A
V A V OT NEVNI VVSVV PV V I V
C N N LN NTI TEI HANN BN N E N
A A A LK AL F AGA L F AA AUA A C
T S T KT T F I TPB MA D O TTI S T
Q WQ HQ NCWSQB QMGQ LQQ Q P
L L L ML L L L OTN AOAF AMA D A
V V V OT RE X NI V VS V V VDV V C
N D N LD NP I ÑE I RA NN CDC N N

8. E para rematar, o aconsellable é facerse cunhas castañas dalgún produtor ou pro-
dutora local e entre todos preparar unha receita saborosa. Nós propoñémosvos
esta que está considerada unha delicatessen, o marron glacé, mais hai outras
moitas igual de sabedeiras.
Ides precisar:
1/2 Kg de castañas
1/2 Kg de azúcar
Unha vaina de vainilla
Facede un pequeno corte nas castañas e poñédeas nunha pota con auga quente ao
lume durante 10 minutos. Quitádelles a pel máis fina e deixádeas cocer ata que
estean brandiñas.
Mentres tanto, preparade un almibre con 3/4 litros de auga, o azúcar e a vainilla
nunha pota a lume medio durante 15 minutos. Despois engadide as castañas e cocé-
deas nesa auga 15 minutos máis a lume baixo. Sacádeas da pota e deixádesas
repousar un día enteiro.
Ao outro día, colocádeas nunha bandexa e metédeas no forno 20 minutos a 125ºC.
Sacádeas, deixádeas enfriar e xa podedes comelas.
Bo proveito!

9. se queredes ver algún dos soutos mellor
conservados de Galicia, podedes atopalos
en Puertas de Galicia
www.puertasdegalicia.com
Teléfono visitas guiadas:
698 16 63 64

10. Deseño, maquetación e elaboración de contidos:
Habitaq, S.L.