5. HITZAURREA
Tom a s Akinoko a 127 4ko martx o a r e n 7an Foss a n o v a hiriko Zist er ab at e t x e bat e a n zend u et a
gutxira, mez u bat iritsi zen Parisko Unibert sit a t e k o teologi a fakult at e tik teologo saind u a r e n gorp u a
hiriburu hon e t a r a ekar zezat e n eska t u z, bert a n hilobirat u et a gurtz ar a em a t e k o. Eskari horrek
baiezko a jaso ez zuen arre n, gorpu a azke n e a n Frantzi ar a era m a n g o zute n.
Tom a s e n gorpu a , lehe n e n g o , bera hil zen Zister Abat e t x e k o aldar e nagu si ar e n aurre a n
hilobirat u zut e n, berar e n seni d e a k , domi n go t a r kide ak et a Zist er orde n a k o a k ez ziren best e batz uk
ere lagu n d u t a k o hilet a m ez a r e n ondor e n . Fossa n o v a k o priore- orde a ri itsut a s u n a sen d a t u
zitzaion e z Tom a s e n gorpu a ukitu zue n e a n et a last er best e mirari batz uk ere gert a t u ziren e z, ea
gorp u a zego e n lekutik ostu et a domi n go t a r r e n etx e hart a tik best e lekure n bat er a era m a n g o zut e n
beldur izat e n hasi ziren Zistert a rr a k. Beldur horrek era gi n d a , gorp u a sep ult ur a tik at er a et a
Fossa n o v a k o best e leku bat e a n berrilobirat u zut e n hiru- lau biderr e z lehe n e n g o bi urt e e t a n . Euren
altxorra galduk o zut e n beldurr ez , monj e e k neurri m ak a b r o a k hart u zituzt e n. «Tom a s Anaiar e n
gorp u a hilobitik at er a et a buru a mozt u ziote n kap er a k o bazt er ezkut u bat e a n gord e t z e k o ». Argi
zego e n as m o a : nahiz et a bat e n bat e k gorp u a lapurt u, buru a behintz a t haie n e a n ger a zedila. Hare n
arre b a ri esku bat em a n zioten, et a esku horret a tik mozt ut a k o hatz bat ek ibilbide hitsa hasi zue n
ber e aldetik. Begirun e z k o gorpu- mozk et o n historiak luze jo zue n. Kanoniz azio proz e s u a hasi
zen e a n 131 9 a n , gorpu a hez ur zurira murrizt ut a zego e n , m a mi ak egoz t e bidez ber eizi baitzizkiot e n.
Hezur horiek, gero, domi n go t a r r e n ab at e t x e tik Akitani ako Tolosar a mugit u zituzt e n et a hant x e
ego n ziren Frantzi ar Iraultz ar a art e. Ordu a n , hiri ber eko St. Sernin elizara aldat u zituzt e n. Azken e z
197 4 a n , Tom a s e n heriotz ar e n zazpig arr e n me n d e u r r e n e a n , gorp uz kin a k lehe n ego n ziren lekur a,
Tolosako domi n go t a rr e n elizara, era m a n zituzt e n, et a hant x e daut z a gaur egu n.
Tom a s e n idazla n e n gorpu t z a r e n historia ere, gorpu a k bez ai n b e s t e k o pat u bitxia izan ez
arre n, ia neurri bere a n inter e s g a r ri a bai izan dela, inpre n t a r e n gar ai ar e n aurr etik bizi ziren
autor e e ki n sarrit a n gert a t u bez al a. Eskuizkribu ak behin et a berriro kopiat u et a birkopi at u zituzt e n,
et a eskutik eskur a pas a t u . Tom a s e k bere idazker a ulerg aitz ez idatzit ako eskuizkribu e t a riko batz uk,
hala nola har e n idazkari lagun t z ail etz a t jarrit ako e k idatzit ako asko ere, bere horret a n heldu
zaizkigu. Inpre nt a as m a t u et a urte e t a r a , idazle ar e n opera om ni a ren zenb ait edizio agert u zen,
bain a arraro a den a, guk ikasle e n t z a t garra n t zit s u a ziteke el a deritzog u n arre n, Leon XIII.ak duel a
ehu n urt e pas a t x o argit ar a t u zue n edizio kritikoa ez zen oraindik bere osot a s u n e a n argit ar a em a n .
Ezin izan Tom a s e n gorp u a k Tolosar ai n o egin zuen bide luze ar e n antz ek o proz e s u a –
pent s a m e n d u a zatikatz e a zailago a bait a–, bain a batz u e t a n em a t e n du eze n Erdi Aroko irakurl e
mordo bat e n edizio kritikoak ap al et a n ipinita zeud el a Tom a s e k bere azke n aurrek o ats e d e n a
literarioki St. Sernin e n baliokid e a den e a n hart u baino askoz lehe n a g o . Horre g a tik guzti ar e n g a t ik,
6. ez dago araz orik Tom a s e k zer et a zerga tik irakat si zuen jakiteko. Non et a noiz egin zuen ere
zeh a t z dait ek e gehi e n e t a n .
TOMAS ETA BERE GARAIA
Tom a s e n bizitza aski erraz kont a t z e k o a da, nahiz et a ia pas ar t e guzti ak, har e n jaiot e g u n a barn e,
des a d o s t a s u n gutxie n e z arinar e n itzala dauk a t e n . Jaio, segu r u e ni k, 1225 e a n jaio zen Rocca s e c c a n ,
etx ek o e n gazt el u a n , bere bizitzako lehe n bost urt e a k igaro zitue n leku a n, han dik hogei kilom e t ror a
dago e n Mont e Cassinoko ben e di t a rr e n mon a s t e gi han dira bidali zut e n art e oblat u gisar a. Hantx e
hasi zitue n Tom a s e k ber e ikaske t a k, bizitza osoko jardu e r a izango zue n a . Hezkunt z a form al a art e
liber al e t a n oinarri sen d o a r e ki n hasi zue n –lehe n bizi gra m a ti k a, erret orika et a dialektikar e n trivium
delako a, et a ondor e n arit m e tik a, geo gr afi a, musika et a astro n o m i a z osat uriko quat riviu m a .
Geroa g o Tom a si lan han di a em a n g o zion art e liber al e n tradizioar e n et a Aristot el er e n g a n d i k jaso a
zue n zientzi a filosofikoak ikast ek o sist e m a r e n art eko bat e r a g a r ri t a s u n a de m o s t r a t z e a k .
Tom a s mutiko a, 123 9 a n , Fed eriko II.ak Napolin sortut a k o unib ert sit a t e r a sart u zen. Hantx e egin
zue n topo lehe n aldiz Domingo Deun a r e n jarraitz ail e ziren esk ek o fraide Predikari e n Orde n a k o
kide ekin. Domingo t a rr e k biziki erak arri zute n gur e gazt e a et a, horrel a, orde n a horret a k o abitu a
jantzi zue n 1244 a n . Erab a ki hori ez zen izan orde a bere etx ek o e n gust uk o a et a, hal a, urt e b e t e z
etx e barru a n zarrat u t a eduki zute n hura konb e n t zit u nahi a n, bain a alferrik; azke n e a n
iparr ald e r a n t z , Pariser a, joat e n utzi beh a r izan zioten ber e lagu n berriekin. Han ber e ikask et e ki n
jarrait u zuen et a Alberto Magno domin g o t a r bikain ar e ki n egin zuen bat. Hiru urt e bera n d u a g o ,
Alberto Koloniar a bidali zut e n e a n Ikast et x e Domingo t a r bat sortz er a , hark Tom a s era m a n zuen
ber ar e ki n.
Best e gauz a askor e n art e a n , Aristot el ez zue n eza g u t z a han di a g a t i k zen ez a g u n a Alberto. Izan ere,
Aristot el er e n test u e n iruzkin zab al a idatzi zuen, bait a Niko m a k or e n t z a k o Etika ri buruzko iruzkinak,
Tom a s berar e ki n Kolonian ikast e n zego e n e a n . Tom a si egokitu zitzaion, hain zuzen, iruzkinar e n
test u a argit ar a t z e k o prest a t z e a , ber e lehe n idatz saio a, nahiz et a egi atz a t hartz e n dugu n ber ak
dioen a: etx e a n atxilo izan zut e n e a n idatzi zuel a logikari buruzko zenb ai t lan. Aipat u beh a rr e k o a
bait a Tom a s e k jada Napolin ekin ziola neo- aristot elis m o a ikast e a ri Pedro Irland a k o a r e n
gidaritz a p e a n . Migel Scot itzultz aile porrok a t u a , Federikor e n bab e s a r e ki n, greko et a ara bi er a tik
itzultze n ari zen lotu gab e. Beraz, Tom a s e k Aristot el er e n eskutik idatzi ak irakurtz e n zitue n jada nik
ha m a b o s t urte ingurur e ki n. (Arte liberal e n ohizko ikask et a plan a k ere, jakina, Aristot el er e n
logikazko lan batz uk hartz e n zitue n barn e.) Gure mutilak Avicen a r e n par afr a si a k baino askoz
nahi a g o zitue n Averroe s e n itzulp e n literal a g o a k. Pents a m e n d u greko et a arabi arr a ri at e a k
zab altz e hori Albertok are a g o t u k o zion gero Koloniako urt e e t a n , et a han dik Pariser a itzuli zen e a n
125 2 a n , hogeit a zazpi urt er e ki n, ber e teologi a ikask et a k jarraitz eko, Aristot el er e n obrar e n
ulerkun t z a bikain a zeuk a n. Horrez gain, neopl a t o ni s m o a ri buruzko oinarri sen d o a ere em a n zion
Albertok fraile gazt e a ri.
Ikertz aile batz u e k diot e Tom a s e k cursor biblicus gisar a jardu n zuela Kolonian et a gar ai hon e t a k o a k
direl a Isaiasi buruzko hare n iruzkinak. Parise n, 125 2tik 1256r a , «Se nt e n t zi e n Batxillerra » izan zen
Tom a s, zeh az ki Pedro Lonbar di ak o a r e n Sent e n t zi a k liburu ar e n ikasl e a. Lonb ar di arr a krista u
jakituri ar e n ond a r e a lau liburut a n laburbiltz e n saiat u zen XII. m e n d e k o Parisko ap ez piku a dugu.
Tom a s e k, ber e teologi a jardu n e a n Itun Zah a rr a nahiz Berria az altz ek o gait a s u n a eraku t si ondor e n,
Pedro Lonb ar di ako a r e n Sent e n t zi e n Sum m a ikertz e a ri ekin zion. Horre g a tik aurkitz e n dugu
Sent e n t zi a horiei buruzko iruzkina Erdi Aroko teologo han di e n et a ez hain han di e n art eko
idazlan e t a n .
Azken e a n , 1256k o uda b e r ri a n, teologi ak o maisu titulua em a n ziote n. Hurren g o hiru urt e e t a n ,
teologi ako bi kat e dr a domi n go t a rr e tik bat okup a t u zuen Tom a s e k titular gisa. Haler e, 1257r a art e
7. itxaron beh a r izan zut e n, hala Tom a s e k nola bere lehiakid e Bonav e n t u r a frantziskot a rr a k, best e
m ais u e n egiazko onar p e n a jasotz eko. Eta hori Aita Sant u a r e n esku h a r t z e a m e di o gert a t u zen. Izan
ere, esk al e fraileok ez zitue n begiko Parisko Unibert sit a t e a k arraz oi askor e n g a t ik, bain a ezt a ere
best e m ais u e ki n biltze a ri domin g o t a r r e n ez ezko a jasoa zute n e k, hau e k gre b a egit e a g a t ik
Angers e r a et a Tolosar a urrun d u et a bi urt ez kanpo a n ego n beh a r izan zut e n e a n . Tom a s e k ere,
ber e lehe n kat e d r a aldia n, esk al e e n aurk a erabili zituzt e n teologi izaer a k o salak e t a et a akus a zio ak
jasa n g o zitue n.
Gero, 1259 et a 126 8 bitart e a n , Tom a s maisu a Italian ego n zen, ber e orde n a r e n zenb ai t
ikast e t x e t a n iraka sl e. Daitek e e n a da den b o r al di bat ber e Napoliko aba t e t x e a n egot e a , bain a
gauz a ziurra da Orviet on et a Viterbo n ego n zela aita sant u a r e n kuriar ekin. Ham a rk a d a r e n
hon d a rr e a n , 126 5 e tik 1268r a , Sant a Sabin a Ikast e t x e domi n go t a r r e a n irakasl e titularr a izan zen,
Errom a n . Italiako gar ai hau Tom a s e n bizitzako em a n k orr e n e t a riko a izan zen.
Paris utzi zue n e r a k o jada asko idatzit a zego e n , Pedro Lonbar di ak o a ri buruzko iruzkinak orrazt u
zitue n et a Egiari buruzk o Gai Eztabaida t u a k et a zenb ait Quodlib et al Questio n s sort u zitue n.
Halab e r, ber e bi obra filosofiko eza g u n e t a riko a k, Izat ea z eta Esent zi az et a Naturare n Printzipio e z ,
Parisko ber e lehe n kat e d r a baino lehe n a g o k o a k dira. Boeziore n Hirutasu n Deunari buruzko
azalp e n bukat u gab e a , berriz, lehe n kat e d r a aldi horret a k o a da. Eta badir a aldi horret a k o best e lan
batz uk ere, best e a k best e, Jainkoare n Erlijioa eta Kultuare n kontrak o e n Aurka , esk al e orde n ei
zuzen d u t a k o kritikei eran t z u n a . Aurreko ekoizp e n hau hal ako a izanik, Italiako ha m a r k a d a ere ez da
gutxia g o harriga rriro em a n k o rr a. Tom a s e k Su m m a contra Gentiles bukat u zue n, Joben gain eko
iruzkinak, Urrezko Katea idatzi zuen, lau Ebanj elio ei buruzko iruzkin patristiko konpo s a t u a , hal a
nola Jainkoare n Botere ari buruzk o Gai Eztabaida t u a k . Eta Errom a n , Pariser a itzuli aurre tik,
Aristot el eri buruzko lehe n iruzkina, De Ani m a , idatzi zuen.
Pariser a itzuli zen e a n , 1268 a n , m ais u titular gisa bigarr e n ekitaldi a egit er a, art e fakult at e a n Latin
Averro e s zale deitut a k o e n jokabid e a r e n et a horien gehi e gik e ri ei zenb ai t teologok, batik bat
frantziskot a rr e k, em a n d a k o era nt z u n e n art eko zurrun bilo a n sart u zen. Jarraian, 1268 et a 127 2
bitart e a n , teologi a lan ugari idatzi zuen Tom a s e k: Su m m a Theologia e obrari jarrai er a em a t e a z
gain, Gaizkiari buruzk o Gai Eztabai dat u a k idatzi zuen et a Quoslibe t al Questio n s en bildu zitue n
hainb a t ezt a b ai d a ri eut si zion. Aldi hau, gain er a , gure filosofoar e n t z a t inter e s bereziko a da, zere n,
teologi ako maisu titular izat e a k em a n g o zion lanar e n presio a gora b e h e r a , Aristot el er e n best e
ha m ai k a obrar e n iruzkinak egin zitue n Tom a s e k , den- den a k ordu a n bukat u ez bazitu e n ere.
Teologi ako maisu titularr ar e n ezohizko sorku nt z a erral doi hon e n sakon e k o arraz oi a jakin nahi
due n a k , aldi horret a k o a k diren Mundu ar e n Eternitat e a z edot a Entel e g u Bakar bat e n Esist e n t zi a z
et a hal ako idazlan pole miko e t a n aurki dez ak e gako a . Latin Averroe s zale ek ust ez Aristot el er e n
zenb ait iritzi ber e g a n a t u zute n, krist a u fede a r e ki n kontra e s a n e a n zeud e n a k , et a gehi a g o oraindik,
ikuspu n t u logiko horrek zekarzkie n ondorio ek ez ziet el a bat e r e axol a em a t e n zue n. Egia baldin
bad a , Aristot el ek dioe n e z , mun d u a betid a nik izan del a, mun d u a k et a den b o r a k hasi er a bat izan
zut el ako krist a u sine st e a ezin da egi a izan, et a vice vers a. Aurkariei, euro n art e a n era gi nkorr e n a
Tom a s, Latin Averro e s zale ek zera era nt z u t e n ziet e n dirudi e n e z : iritzi kontr a e s a n k o rr ok aldi
ber e a n egi azko ak zitezk e el a . Logikar e n kontr ako eras o hau aski mak urr a zen ber ez, bain a oraindik
as ald a g a r ri a g o a ondorio a, zere n hon a k o hau iradokitz e n baitzut e n: egia ez del a dakigu n gauz a bat
egi atz a t sine st e a propo s a t z e n zigula Jainkoak.
Teologo batz u e k Aristot el eri ikast e a r e n balioa erab a t auzit a n jarriz erre a kzio n a t u zut e n, hura
teologi a ikaske t a r a k o soilik era biltz e n utzi beh a rko litzat ek e el a ondoriozt a t u z . Teologo ei hainb a t
lan em a n zien «Aristotelere n errakuntz ak» aztertzeak. Erreakzio hau Aristotele-
ren doktrina puntu txit garrantzitsu et a n –eta «errakuntz a » handien ak gizaban ako ar e n hilezkortasun a,
mundu ar e n betierekot a s u n a eta probidentzia zirateke e n– Kristaut as u n a r ekin batera ezina zelakoa
onartzera heldu zen. Latin Averroes zaleek eurek ere onartu egin zuten hori, baina ez zeritzoten aski
arrazoi Aristotele arbuiatz eko. Tomasek bien bitarteko ikuspuntu a zeukan: Latin Averroes zaleak oker
8. zeudela Aristoteleri buruz, eta filosofo hau, behar bezala ulertuz gero, giza adim end u ar e n t z at laguntz a
bikaina eta fedear e n osagarri indartsu a zela. Tomas e n iruzkineta n aurkitzen dugun Aristoteleren
testuar e n hitzez hitzeko irakurket a n, Estagyarrak benet a n zer irakatsi zuen azaltzeko eta irakaskuntz a
hori egia bezala kontsideratz eko argum e n t u a k plazarat u nahian ahalegin itzela dakusa g u. Tomase n
iruzkinak ez datoz guztiz bat puntu askotan Aristoteleren interpret atz aile arabiarren (hots, Averroes eta
Avicenaren) eraginar ekin. Aipatuko dugu laster iruzkin hauek duten garrantzia Tomas filosofo gisa
itxuratzeko.
Hortaz, 127 0 e a n , hain zuzen Tom a s Pariser a itzuli et a den b or a gutxira, Latin Averro e s zaleek
iraka st e n zute n aristot elis m o mot ar e n gaitz e s p e n a gert a t u zen. Ordu a n garbi agert u zen baz el a
hainb a t teologo Tom a s Akinoko ar e n iraka sk u n t z a k Latin Averro e s zalee n a k bez ai n het e r o d o x o t z a t
jotzen zut e n a k, bain a ez zen gert a t u 1277r a art e, Tom a s e n heriotz a tik hiru urter a, Parisetik
jaulkit ako 219 propo sizioe n gaitz e s p e n e ki n, Tom a s e n iraka sk u n t z a k ere propo sizio gaitz et si e n
art e a n sartz e a . Horrela, Tom a s Akinoko ar e n Aristot el er e n interpr e t a zi o a ez zen balekotz a t hart u,
ez art e fakult at e a n ezt a teologi a fakult at e a n .
Tom a s, bad a , Italiara itzuli zen 1272 a n , m ais u titular gisa iraka st e r a Napolin. Su m m a Theologia e -
ren 3. at al a lantz e n jarraitu zue n, zenb ait iruzkin bibliko idatzi et a ber e am a- hizkunt z a n pre dika t u
zue n behin, Ave Maria azaltz e n . Azken ez , 1274 a n , Lyongo Kontzilioa izango zen er a zihoal a, gaixo
sentit u zen et a m art x o a r e n 7an hil zen, Foss a n o v a n .
TOMASEK IRAKATSI ZUENA
Gutxien e z 124 8tik aurr er a, Tom a s teologi a ikast er a dedika t u zen. Maisutz a lortuz geroztik,
teologi a post u e t a n jardu n zuen bere bizitza osoa n. Erdi Aroko pent s al a ri garr a n t zit s u gehi e n a k
teologo a k izat e a k garai hart a n filosofo garra n t zit s urik ez zela izan pent s a r a zi dio bati baino
gehi a g o ri. Halax e salat u izan dut e Bertra n d Russ ell, Will Duran t et a Emile Brehi er pent s al a ri ek,
best e a k best e, et a hori tam al g a rritz a t jo due n e z askok, iritzi horret a tik ondorio garra n t zit s u a k
at er a dituzt e, hau e t a riko batz u e k egu n g o pent s a e r a r e ki n lotuak et a best e batz u e k Erdi Aroko
m ais u e k eurek bere n buru a z zute n ulerkun t z a r e ki n zerikusi dut e n a k .
Hogeig a rr e n me n d e k o filosofo profe sion al bat ek bere iraka s g a i a hal a teologi a tik des b e r di n a nola
azke n iraka s g a i ilun hon e n aurr eiritzi guztiet a tik aske a del a pent s a dez ak e. Teologo a ber e erlijio
sines t e e n esklab o a den bitart e a n , filosofo a eran ski n gab e k o adim e n a r e ki n hasiko litzat ek e, taul a
garbitik, argu m e n t u a ri nora n a hi jarraikiz, arraz oi ak soilik –hau da, arraz oi huts ak– agintz e n
due n e r a . Mito ern a g a r ri hon e k filosofo askor e n irudi m e n a lilurat u du, nahiz et a ezinezko a den
zeh az t e a zer dela et a plant e a t z e n dituzt e n, plant e a t u , hai en gald er a k, zerga tik hal ako orde n a
jakin bat e a n plant e a t z e a , et a zer dela et a halako grina profesio n al ezin nab a r m e n a g o a r e ki n.
Pent s al a ri e n aldetiko krist a u filosofoe n salak e t a hori zuzen a da, noski, edo zuze nt z a t jo dez ak e e n
birpla nt e a m e n d u a egin dait ek e . Zere n krist a u erre b el a zio a egi atz a t onartz e n due n a k horre n
era gi n a izango baitu, zalantz arik gab e , bere ikerket a filosofikoa n zeh ar. Horrek harridur a sortz e n
diet el a aitortz e n dut e n e k, ber e lan profe sion al e a n dihar d u e n e a n aldez aurr eko ust e sen d orik ez
kultur test ui n g u r u a r e n era gi nik ez due n filosofo bat irudikatz e n dut el a dirudi. Beh ar b a d a balit ek e
halakorik arraz oi huts a r e n hut s e z Eki Prusia n edo gorp ut z gab e k o izpiritu bat e a n , bain a nab a riki
ezinezko a da har a gi et a odolezko giza pent s al a ri bat e n g a n . Segur u e nik horrex e g a t i k ari dira
filosofo mod e r n o a k jo et a su aurre ti azko sines t e guzti et a tik ber e n buru ak deslotz e k o met o d o
bat e n bila. Johnson e n ostikad a best e rik ez dela em a n dez ak e e n arre n, Kierke g a a r d- en Johann e s
Climacu s: or De om ni b u s dubitan d u m litzat ek e gaixot a s u n horre n t z a t aiut a one n a .
Gizakiar e n edoz ei n jardu n a r e n , pent s a m e n d u a barn e , test ui n g u r u exist e n t zi al ekidinezin a
aitortz e a k iritzi filosofiko oro erlatibiz atz e n duel a em a n dez ak e, bakoitz a bere aurr ek a ri
exist e n t zi al e t a r a mu g a t u ah al bailitza n. Aurrek ariok, orde a , oso ezb er di n a k dira sines t e d u n a r e n
9. et a ez sine st e d u n a r e n art e a n . Zer es a n gura du horrek? Haiet ariko bakoitz ak plant e a t z e n due n a
ber e gald er a r e n aldez aurre tiko iritziekin bat dat orr el a ust e duel ak o soilik hartz e n duel a egi atz a t ?
Zerb ait egia izat e a edo ez, ber az, «krist a u sine st e barn e k o onarp e n e n arab e r a egia » edo «kas u,
m at e ri alis m o murrizt aile a r e n onar p e n e n arab e r a egi a » es a n gura duel a soil- soilik? Hain arras
egu n e r o k o a bez ai n azt ert u gab e a den erlatibis m o hon ex e k esplikatz e n du, hein han di bat e a n ,
jend e askok, Alasd air e MacIntyr e- k berak oraint s u, filosofo e n art e a n haut e m a n due n kom u nik azio
porrot a. Erlatibis m o hau era b a t e k o a edo absol ut u a balitz, nolab ai t es at e k o , akordio edo
des ak o r di o filosofikoak norb er a k es at e n due n a z kanpok o ez au g a r ri e n ara b e r a azald u beh a rko
lirat ek e. Erlatibis m o abs olut u a r e n irten bi d e a zera esa t e a litzat ek e: den a delako a k izan bakoitz ar e n
aldez aurrek o iritziak, posizio filosofiko jakin bat e k, norb e r a r e n filosofat z e k o zioet a tik berez
lokab e a k et a publiko ak diren irizpide e t a n oinarritu beh a r duel a. Lord Russ ell jaun a bera m ait a s u n
ask e a mor alki onar g a rri a dela de m o s t r a t z e n saiat u zen; m ait a s u n jarrer a horre n aldeko
argu m e n t u a k bilat u zitue n. Halere, argu m e n t u horiek har e n aurre ti azko ideiekin bat datoz e n a k
soilik konb e n t zitz e n badit u, arraz o n a m e n d u a k dei dait ezk e, bain a ez filosofia. Era bere a n saiat uko
da krista u a ere Jainkoar e n exist e n t zi a gur e inguruk o mun d u a r e n bidez eza g u t u dait ek e el a
de m o s t r a t z e n , Errom a t a r r ei I, 19 pas a r t e a k dioen mod u a n , es at e r a k o. Baina argu m e n t u hau e k
filosofi foro publiko a n az al dait ezk e, fede d u n e n t z a t nahiz fede gab e k o e n t z a t konb e n t zi g a rri izan
dait ezk e el a rik.
Egoki dirudi gai hon e t a t ik abiatz e a , Krista u Filosofiar e n probl e m a t ik alegi a, zere n sarrit a n
nah a s t e n bait a Tom a s e k teologi a kontz e p t u a z es a n nahi zuen a r e ki n. Jainkoari buruz bi egia mot a
dago, diosku Tom a s e k . Lehen e n g o et a behi n, ingur a t z e n gait uzt e n gauz ei buruz norb er a r e n
pent s a m e n nat ur al az baliat u t a edoz ei n e k eza g u t ditzak e e n egiak; et a, bigarr e nik, Jainkoak bere
aldetik erre b el a t u et a, fede a deritz a n adim e n jarrer a boron d a t e z k o a n oinarrit ut a , guk geuk
egi atz a t onartz e n ditugu n a k. Filosofiar e n helbur u orokorr a, greziarr ek hasi zute n erar a ulert ut a,
jakituri a erdie st e a da; jakituria hori lehe n printzipio ak et a kaus a k ez a g u t z e a best e rik ez da; bain a
lehe n printzipio et a kaus ok jainkoti arr a k dira. Beraz, filosofiak, definizioz, jainkozko a r e n eza g u t z a z
dihard u et a, ber e helbur u a bet e t z e n bad u, teologi a izat er a irist en da. Jainkoari buruzko egi ak ez
dira hast e n filosofia bukat z e n den une a n ; aitzitik, jardu n filosofiko orore n helburu et a xed e dira.
Horret a tik abiat uz, Tom a s e k bi teologi a mot a bereizi zuen: bat a filosofiazko a et a best e a krist a u
teologi a. Zert a n oinarrit ut a ? Jainkoaz bi egi a mot a direlako a n oinarritut a.
Hona he m e n Su m m a contra Gentiles I, 3 an Tom a s e k idatzi a: «Zer e n badira Jainkoari buruzko egi
batz uk giza arraz oi ar e n ah al m e n a gaindit u egit e n dut e n a k , adibid ez, Jainkoa hiru et a bak arr a del a,
bain a badira, bait a, arraz oi nat ur al ak ber ak haut e m a n ditzak e e n a k , adibid ez, Jainkoa existitz e n
dela et a bak arr a del a, et a horrel ako best e batz uk; hau e k, izan ere, filosofo ek de m o s t r a zi o bidez
frogat u dituzt e, arraz oi nat ur al a r e n argi ak gidat u t a . »
Bereizket a hon e k, filosofo e n teologi ar e n et a sines t e d u n e n teologi ar e n art eko ber eizk et a k, alegi a,
filosofiar e n et a teologi ar e n art eko ber eizke t a orokorr a egit eko oinarria em a t e n du.
Filosofiak jend e a k due n jakitat e a hartz e n du abi ap u n t u t z a t , zeina edoz ei n giza adim e n e k ez a g u t
bait ez a k e . Edoz ei n bai ez p e n filosofikok, sofistikat u a edo ez, halako zor- agiri gisako bat dar a m a
barn e , zeina guk et a best e edoz ei n e k jada nik dakigu n e t ik ondoriozt a t z e n dela froga dait ek e e n . Eta
frogat u eze a n , filosofoar e n a izango da erru a. Metodologi a aristot eliko a n jakintz at em a t e n da
beh a rr e z ko izaer a d u n zenb ai t printzipio dago el a pent s a m e n d u arrun t e a n . Horiet ariko batz uk
arn a s a - hartz e a bez ai n logikoak dira; adibid ez, «Ezinezko a da gauz a bat, aldi ber e a n et a alde
ber ari dagokio n e a n , izat e a et a ez izat e a », edot a «Bi gauz a, hirug arr e n bet ekiko berdi n a k, eure n
art e a n ere berdin ak dira ».
Baiez p e n o k halako mold eko a k dira, non zer esa n digut e n entz u n et a bat e r a gur e atxikipe n a
esk at z e n dut el a. Beren e z egi ak direla dakigu n baiez p e n a k dira, best e egia batz u e n arab e r a
egi atz a t hartz e n ditugu n a k ez bez al a.
10. Beren e z k o et a jasot ak o eza g u t z a ber eizt e n dugu. Jasot ako eza g u t z a halako mold ek o a da, non
baiez p e n jakin bat dago e n e k o egi atz a t hart ut a k o best e baiez p e n batz u e ki n lotut a dago el a k o
hartz e n baitu g u egiatz a t . Haux e da grezi arr e k syllogis m o s deitz e n diot e n arraz oi bid e a r e n izaer a.
Horrel a, zient zia –ezag u t z a , zentz u hert si a n– konklusio ak aurr eko pre mi s e n derrigorr e zk ot a s u n e t i k
at er a t z e n ditu e n arraz oibid e a da. Hots, ez da soilik konklusio ak aurr eko pre mi s e t a t ik derrigorr ez
at er a t z e n direl a –hori edoz ei n arraz oibid e z ko arraz oike t a edo silogis m o arrak a s t a t s u r e n eza u g a r ri a
litzat ek e–, baizik et a ondoriozt a t z e n den hori derrigorr ez ko a del a, hau da, ezin dela best e mod u
bat ek o a izan. Zientzia, ber az, arraz oik et a de m o s t r a ti b o a edo arraz oi bid e apo diktikoa
(derrigorr ez ko izaer az ko arraz oi bid e a ) da.
Ezagut z a mot a hau era ezb er di n e z lor dait ek e. Mate m a t ik a k aipat u ohi dira horre n ere d u
nab a ri e n t z a t , et a halako zientzi ar e n ideal a froga p e n e n hurre n k e r a bat best e rik ez litzat ek e .
Aztergai gehi e n a k ez dira halako arraz oi bid e e t a r a m akurt z e n , ez dago es a n beh a rrik, nahiz et a
Tom a s e k, Aristot el ek bez al a, gure ez a g u m e n e a n ber ezko egitur az ko froga p e n a k zeud el a ust e
zut e n, zientzi a nat ur al mod uk o bat, zientzia arloko arraz oik et a gehi e n a k de m o s t r a ti b o a k (hau da,
derrigorr ez ko a k) izat e a ri dagokio n e z herre n gera t z e n diren arre n. Mate m a tik ez et a zientzia
nat ur al a z gain, bad a Aristot el ek teologi a edo lehe n filosofia deitz e n dion zientzia teoriko bat,
m et afisika deitu a. Zientzi a nat ur al ar e n azt er g ai a izakia subj ekt u aldakor gisa bad a , et a
m at e m a t i k e n a izaki zenb a ki g a r ri a, met afisikari izakia izaki gisa esleit u zaio azt er g ai tz a t . Ahale gin
intel ekt u al gore n hon e x e t a n erdie st e n du filosofo ak Jainkoar e n ez a g u t z a mod uk o bat, et a
horrex e t a n datz a, Aristot el er e n abur uz, jakituria, jardu n filosofikoak xed e due n a . 1
Horrel a, Tom a s Jainkoari buruzko bi egia mot az mintz a t z e n zaigun e a n , ber ak Aristot el er e n aurkitu
due n filosofiar e n burutz a p e n a erre b el a zi o a ri buruzko krist a u gogo e t a r e n abiap u n t u a r e ki n
alder a t z e n dago. Aristot el e filosofo pag a n o a k Jainkoa existitz e n dela, izat ez bat et a berb e r a dela
et a hal ako egi ak erdiet si zituel a ust e zuen sine st e d u n a k , Tom a s e k ust e izan zue n bez al a, baz eki e n
egiok inplizitu edo esplizituki erre b el a zi o a n jasot a dau d el a. Hau da, printzipioz behi ntz a t
eza g u t g a r ri ak diren Jainkoari buruzko egia batz uk, Aristot el ek eza g u t u baitzitu e n, ez dira izan inola
ere gure fede a ri propo s a t u a k edo erre b el a t u a k . Jakina, Eskritura n Jainkoari buruzko best el a k o egia
batz uk ere badir a: Hirut a s u n a , Gizaku n d e a et a abar. Erreb el a zio a n ageri diren lehe n mot ak o egi ei
«fed e at ariko ak », et a bigarr e n mot ak o ei «fed e mist erio a k » deitu zien Tom a s e k. Honek ondorio oso
garra n t zit s u bat at er a t z e n du eza g u t g a r ri a k diren Jainkoari buruzko egi a batz uk erre b el a zio a n
sart ut a egot e tik: erre b el a t u zaizkigun Jainkoari buruzko egia batz uk (at ariko ak) eza g u t z e r a hel
bag ait e z k e , aski arraz oizko a da onartz e a bizitza hon e t a n ezin haut e m a n edo uler ditzak e g u n
Jainkoari buruzko best e egi a batz uk ere (mist erio a k) onartz e a . Hori ez litzat ek e izango fede
mist erio e n egi at a s u n a r e n froga, bain a bai mist eriook egi atz a t onartz e a r e n aldeko argu m e n t u bat.
Filosofiare n et a «Eskritur a Sant uk o zientzi ar e n » art eko konp ar a zio hau ez da soilik bide bat e zk o a .
Tom a s e n idazki teologiko e t a k o arraz oi bid e a nekez ulert uko dugu Aristot el er e n era gi n a kont u a n
hart u gab e . Hona he m e n Su m m a Theologia e -n plant e a t z e n den lehe n gald er a: «zer da
beh a rr e z ko a zientzi a filosofikoez land ak o edoz ei n zientzi ar a k o? » Galder a hon ek jada filosofian
aditu diren e n t z a t baino ez dauk a zentz urik. Gainer a , zientzia sakr at u e n at ari a n plant e a t z e n diren
gald er a hau e k Aristot el er e n m et o d ol o gi a atz e a n dut el a baino ez dira ulerg a rri. Zientziak
azt er g ai tz a t zer due n, zeintzuk printzipio ditu e n, azt er g ai horre n eza g u t z a tik egi ak zelan
ondoriozt a dait ezk e e n et a hal ako gald er a k XIII. me n d e k o teologo a k best e rik ezin has zitezke e n
egit e n. Garai hon e t a k o teologo guzti ek kom e n t a t z e n dut e n obra teologiko a ri, Pedro
Lonbar di ak o a r e n Sent e n t zi a k liburu ari erre p a r a t z e n badiog u, han ez dugu aurkituko halako
ezt a b ai d a rik. Lonbar di ak o a k, bere lau liburu e t a n azt ert uriko gai ak oro, edo jainkozko a k edo
jainkozko e n zeinu ak –res et signu m – direl a esa t e a n , San Agustin e n De Doctrina Christiana -ri
jarraitz e n dio best e rik gab e. Aldea m ak al a Aristot el er e n m et o d ol o gi a tik.
11. Kristau teologi ak filosofi zientzi e n eza g u t z a supo s a t z e n zuela iradokitz e a ez da bazt e rr e k o iruzkin
ped a g o gik o soila, baizik et a Tom a s e n pent s a m e n d u a r e n muin- muin er a gar a m a t z a . Bere lehe n
idazki teologiko e t a tik hasit a, krist a u fed e a r e n mist erio ei buruzko gogo e t a n , ber ak argi et a garbi
filosofia aristot eliko ar e n lorpe n t z a t ditu e n ideiak dara biltz a. Aristot el ez zue n eza g u t z a k, es a n
bez al a, Monte Cassino n bert a n izan zue n hasi er a, Napolin sako n d u et a, Alberto Handi ar e n
bab e s p e a n , Filosofoar e n era b a t e k o ulerku nt z a r a iritsi zen. Haren Aristot el eri buruzko jakintz ak
txundit ut a utzi bagint u e n jada Koloniatik Pariser a itzuli et a Izat ea z eta Esent zi az et a Naturare n
Printzipioe z , gehi Pedro Lonb ar di ako a ri buruzko iruzkinak idatzi zitue n e a n , eza g u t z a hori gehit uz
joan zen ber e karrer a osoa n zeh ar. Eta bizitza aka d e m i k o a r e n azke n fase a n , 126 8ko Errom a k o
egot al di a n , Parisko bigarr e n iraka st al di a n et a han dik Napolira itzuli ondor e n , Tom a s e k corpu s
aristot eliko ar e n azt erk e t a liburuz liburu, kapituluz kapitulu, lerroz lerro et a hitzez hitz egin ez ber e
liburu txundi g a rri a idatzi zue n e a n , Filosofo a letra larriz bilakat u zen maz e d o ni a r bikain ar e n berb ei
buruzko bizitza osoko gogo e t a r e n em ai tz a k jasotz e n ari gar a. Mazed o ni a k o a ri Filosofoa deitz e a
best e batz u e n t z a t goitizen konb e n t zion al a best e rik ez baz e n izan ere, Tom a s e n t z a t bet e- bet e k o
egi a zen.
Ondo legok e, hort az, Tom a s e n pent s a e r a bider a t u zut e n doktrina aristot eliko ar e n gako e z hitz
labur batz uk es at e a .
«Gure ent el e g u k o eza g u t z a zentz u m e n e t a t i k sortz e n da ». Aris-
tot el er e n oinarrizko pent s a m e n d u hon e k Tom a s e n lan intel ekt u al guztia, bai filosofikoa et a bai
teologiko a, blaitz e n du. Errealit at e sentig a rri a da, izat ez, giza pent s a m e n a r e n ere m u neurt u a . Hau
da, gizakiok eza g u t u ahal dugu n a , eza g u t u , geur e inguru a n ikusi, ukitu, usai nd u et a entz ut e n
ditugu n gauz a k dira. Gure ideiak, lehe nik et a behi n, gauz o n ideiak dira. Haiek eza g u t u ahal a
izend a t z e n ditugu n e z , gure hizkuntz a k berak jartz e n du ageri a n gauz a senti g arri, ukigarri et a
ikusg arri ar e n lehe n t a s u n a . Giza eza g u t z a r e n ibilbide a , beraz, nab a ri a zaigun e tik –nahiz et a nek ez
erre al a g o a – erre al a g o a bain a ez hain nab a ri a zaigu n a r e n ez a g u t z a r a doa n ibilbide a da. Horrel a,
gur etz a t nab a ri e n a k diren gauz ak ez dira, nab a riki, existitz e n diren gauz arik garra n t zit s u e n a k .
Gure ikast e- orde n a ez da gauz e n orde n a r e n berdin a, Aristot el ek Platoni es at e n entz u n zion bez al a.
Ez ditugu berez ko Ideiak (subsi st e n s ) edo Form a ideal ak, zeinekin adim e n a etx e barn e a n
mold at z e n den, baizik et a geuk ikusi, ukitu et a entz ut e n ditugu n gauz e t a tik era uz ditzak e g u n a k .
Gauz a sentig a rri hau e n eza g u t z a da mun d u sentig a rri a n et a bait a mun d u sentig a rri az har a g o ere
hain ageriko a k edo nab a ri ak ez zaizkigu n gauz e t a r a era m a n gaitz ak e e n a , bain a gure ikast e
orde n a , hala nola gur e eza g u t z a adier az t e n due n gure hizkuntz a r e n lehe n t a s u n a k , sentig a rri ar e n
nag u sit a s u n a erak u s t e n du.
«Aldak e t a bat e n ondorioz at er a t z e n den gauz a oro m at e ri az et a form az konpo s a t u a da». Ez da
kasu alit a t e a Tom a s e n lum atik at er a t a k o lehe n idazlan filosofikoa –eta, izan ere, hark idatzi zitue n
obra filosofiko soil gutxie n e t a riko bat– gauz a nat ur al e n, hots, diren a k izat er a aldak e t a bidez iritsi
diren izakien, konpo sizio a zein den azaltz eko helbur u a r e ki n idatzit a dago. Ikasle zen gar ai a n
idatzit a, Naturare n Printzipio e z ezin da irakurri Aristot el ek irakat si zuen a r e n azalp e n soil gisar a.
Liburuxk a hark argi et a garbi adi er az t e n du egile ar e n jarrer a m at e ri ar e n egiari buruz. Aldaket a
bat e n azke n ondorio az es a n dez ak e g u n gutxi e n a zera da: eza u g a r ri jakin batz uk ez zitue n gauz a
bat eza u g a r ri horiek edukitz er a iritsi dela. Aged a and e r e a k , Miamira joan zen e a n , ez zeuka n
beltz ar a n kolore a , bain a orain bai, orde a. Lehen P ez zen gauz a bat, beraz, P da orain. Nire
am a gi n a rr e b a r e n az al ak lehe n a g o ez zuen itxura edo figura buztink ar a dauk a orain, m a ni p ul azio
ñimiño bat m e di o. Figurak et a form ak, izan ere, gauz a k bereizt e k o bitart e k o a k dira, haiek
sailkatz e k o baliabi d e a k. Horrel a, «for m a » hitza ten p e r a t u r a z , leund ur a z et a lekuaz ere berb a
egit ek o era bili ah al da, bait a Aged ar e n Miamiko izat e a z .
Terminolo gi ar e n zab altz e et a hed a p e n hon ek nab a ri a den e tik hain nab a ri a ez den e r a n z k o
mugi m e n d u a ageri du jada. Itxura, hozb e r o a , ehu n d u r a , leku a et a halako form e n ordez
subst a n t zi a baldin bad a azt er g ai –azal beltz ar a n a , nire am a gi n a rr e b a , Aged a–, gald er a hau sortz e n
12. da: zelan hitz egin dez ak e g u sust a n t zi e n eur e n izat e a z ? Ez hain justu gauz ok halako a k edo
holako ak izat e a z (zuria edo argia, et a b.), baizik et a haie n izat e hut s a z ? Zein litzat ek e subj ekt u a r e n
izat e a r e n azt er g ai a ? Hori analo gi az ez a g u t dez ak e g u , esa n zue n Aristot el ek.
Subst a n t zi ak existitz e n badir a et a, beraz, izat er a iriste n baldin badir a, et a izat er a irist e horrek bai
subj ekt u edo mat e ri a bat et a bai form a bat edukitz e a es a n nahi bad u, ordu a n bai azt er
dez ak e g u l a , bilaka e r a akzid e n t al edo intzide n t al a r e n subj ekt u et a form a r e n analo gi ar e n bidez,
bilaka e r a subst a n t zi al ar e n subj ekt u a et a form a. Aldaket a subst a n t zi al ar e n kasu a n , bilaka e r a r e n
subj ekt u a ezin da izan subst a n t zi a ber a, zere n ordu a n aldak e t a hori intzid e n t al a best e rik ez
bailitzat e k e izango, hau da, subjekt u a k ber e subst a n t zi izaer ari beltz ar a n , nek at u edo diru gab e
izat e a k bez ai n b e s t e baino era gi n go ez lioke e n form a hartz e n due n aldak e t a xum e a . Ben et a n
subst a n t zi aldak e t a gert a dadi n, lehe n g o subst a n t zi a best e subst a n t zi a bat bilakar a z t e n due n a ,
subst a n t zi a tik subs t a n t zi ar a k o jauzia era git ek o mod uk o form a mot a beh a r da, ez hain justu
jada nik existitz e n den subst a n t zi a bat halako edo holako bihurtz e xum e a : Florida n egot e a ,
larru az al beltz ar a n a , diru esk a si a...
Haux e bakarrik ere –bilaka er a subst a n t zi al e n printzipio ak azt ertz ek o gauz ak kolorez, lekuz,
ta m ai n a z et a ten p e r a t u r a z aldat z e n direlako gogo e t a erabiltz e a– ekar p e n aber a s g a r ri bat da
Tom a s e k Aristot el er e n g a n d i k ikasit ako termi n ologi a filosofikoar e n gar a p e n e a n . Eta bere m ais u a k
bez al a, Tom a s e k hitz berb e r a k era biliko ditu sentitz e, iruditz e et a pent s a t z e a ri buruz gogo e t a
egit e a n ere, bait a izaki bizidun e n bizitzar e n printzipio ez jardut e a n . Arima, horrel a, form a
subst a n t zi al bat da. Azken bat e a n , irudi m e n a et a uler m e n a teink at uz , form a ber eiziez berb a
egit ek o gai izango dugu Tom a s. Hots, Platon e k arraiki aipat u zitue n form a mot a haiek
Aristot eliko ei bere n azt erk e t a filosofiko luzeak burutz ek o tres n a ezin hob e a k bihurt uko dira. Bide
horret a tik, pent s a t z e a ri buruz pent s a t z e a ere bilaka e r a fisikoar e n ere d u a n oinarrit uriko azt erk e t a
izango da. Horrela, ez a g u t z a lortze a form a bat eskur a t z e a dela esa n dait ek e , et a form a hori, hala
senti p e n a r e n nola irudip e n et a ulerm e n a r e n kasu a n , par eko ere d u fisikoen alde a n best el ak o a
izango bad a ere, zubi ped a g o gi ko bat eratz ek o nahiko a izango da.
13. EZAGUTZAN AURRERATZEARI ETA AURRERAPEN HAU HIZKUNTZAN ISLATZEARI BURUZKO PRINTZIPIO
NAGUSI HORIEK SAKONKI ERROTU ZIREN SAN TOMAS AKINOKOAREN GOGAMENEAN. HAREN
ARISTOTELISMOA EZ ZEN, BERAZ, OINARRIZKOAGO ZERBAITEN GAINEKO GOROLDIOA EDOTA
BESTELAKO ZIMENDUREN BATEN GAINEAN EZAGUT ZEZAKEENA ADIERAZTEKO TERMINOLOGI
MAILEGUA. ARISTOTELERI IKASTEAN, TOMASEK EZ DU BERE BURUA BESTE BATEN
PENTSAMENDURA MOLDATZEKO JARRERAREKIN IKASTEN, JAKINA, BAIZIK ETA GAUZAK BEREZ
DIREN MOLDEETARA EGOKITZEKO, EGITEKO HORRETAN BERE AURRENDARI DEN FILOSOFOA
LAGUN DUELA.
Ikusp e gi filosofiko hon e t a tik begir at u t a , krist a u fed e a r e n mist erio ek best el ak o itzala hartz e n dut e,
giza arraz oi ar e n m aila imajina ezinezko neurri a n gaindit uz. Hein bere a n , erre b el a t u riko egi et a n
at ariko ak et a mist erio a k bereizt e a k argi eraku s t e n due n e z , filosofia fede a ri buruzko gogo e t a r a k o
beh a rr e z ko tresn a t z a t hartz e n du Tom a s e k , san Antsel m o r e n hitzari jarraituz: fides qua er e n s
intellect u m . Bizitza hon e t a n gure adi m e n a k ulert u ezin ditu e n egiak onartz e a da fede a; teologi a,
aldiz, ber ezit a s u n hori gutxitz ek o ah al e gi n ekidin ezi n a , sines t e n den a eza g u t z e n den a r e n albo a n
jartz e a bide dela. Teologi ak filosofiazko zientzi e n m et o d ol o gi a imitat uk o du, bain a horrek ez du
em a n g o inola ere ez a g u t z a t z a t ulert u ohi den a , hots, ez a g u t z a filosofikoa. Teologi ar e n
abia p u n t u a k ez dira begi e n bist ako egi ak, baizik Jainkoak erre b el a t u riko egi ak, ber e horret a n
onartz e a eska tz e n dut e n a k . Teologo a k egi a horiek defe n d a t u k o ditu, bai, era s o e n aurk a, et a
saiat uko da de m o s t r a t z e n guk ez a g u t z e n dugu n ez er ere ez dago el a egia horiekin kontr a e s a n e a n ,
bait a esplizituki erre b el a t u zaigu n a r e n ondorio ak at er a k o ditu, era horret a r a , Newm a n kardin al ak
et a gero Vatikan o II.ak esa n bez al a, doktrinar e n gar a p e n e r a k o ekarp e n a k egin ez. Teologi a, zentz u
hon e t a n , ez dago edoz ei ni zuzen d u t a ; hare n abia p u n t u a k onartz e n ditu e n a r e n t z a t bak arrik izan
dait ek e egi ar e n aurkibid e, et a onarp e n horri fede a deitz e n zaio.
Tom a s e n aristot elis m o a nab a ri a da Jainkoa irudie n et a antz eko t a s u n e n bidez erre b el a t z e n zaigul a
azpi m a rr a t z e n due n e a n behin et a berriz. Eskriturak figurez et a m et afor e z baliatz e n dira, giza
adi m e n d u a k erraz e n uler dez ak e e n e r a egokitz e a rr e n . Kreatz ail e a bere kreazio ar e n bidez em a t e n
zaigu eza g u t z e r a lehe n bizi, et a gero Liburu ar e n bidez, Herri Haut a t u a r e n g a n d i k dat ozkigu n idazki
inspirat u o n bidez. Kristore n g a n bera g a n dauk a g u gure eza g u t z a mod ur a mak urtz e a r e n azke n
adibid e a : Jainkoa gizaki bihurtz e n da, gur e art e a n bizi da et a hitz egit e n digu, salba m e n a lortz eko
bide a eraku s t e n digu. Eta hura para b ol a et a istorioe n bidez mintzo zaigu, begi e n bist ako tik
mist erior a gida gaitz a n. Elizare n sakra m e n t u a k ere gisa berek o a k dira, espiritu al a ukigarri
bihurt uz: barn e k o grazi ar e n kanpo ez au g a r ri ak, ber ak dioe n e z .
Tom a s e k Aristot el eri buruzko iruzkinak idazt e a ri ekin zione a n , bere aholkul ari Albertor e n praktikari
jarraitz e n zego e n hein bat e a n . Tom a s e k Arimari buruz k o Aristot el er e n iruzkinak 1268 a n hasit a
idatzi bazitu e n , Errom a k o Sant a Sabin a n irakasl e zela, ez zue n bultz at u horret a r a Parise n
14. piztut a k o ezt a b ai d a k. Baina Tom a s Pariser a itzuli zen e a n , ber e iruzkin aristot eliko ak biderk a t u
egin ziren, teologi a maisu tz a k o zuze n d a ritz a egit eko e ki n lanp e t u t a zebilen arre n. Hone n arraz oi a,
dud arik gab e, Latin Averroe s zale ak deitut a k o a k Aristot el er e ki n egit e n zebiltz a n a izan zen.
Tom a s e k sarrit a n adier a zi zuen bere eza d o s t a s u n a Iruzkingile ar e n iruzkinez, et a orain
Aristot el er e n azaltz ail e baino desitx ur a t z ail e deituko dio Averro e si. Iruzkin hau e k ezin dira hart u
inolaz ere Aristot el er e n test u a zenb ai tz u e n eskari ar e n ara b e r a mold a t z e k o ah al e gi n ziniko nahiz
as m o on gisar a, test u a Kristau Doktrinar e ki n bat etortz ek o mold ak e t a legez, Aristot el er e n
bat ai a t z e bidez. Gaitz es at e a best e rik ez da Tom a s e k Aristot el e ezt a b ai d a r a k o desitx ur a t u zuela,
dela jakinar e n gain e a n edo kontur a t u gab e . Garai hon e t a k o ezt a b ai d a lana den Entel e g u bat
best erik ez dago e n e n t z irakurtz e n due n inork ezingo du zalant z a n jarri Aristot el ek iruzkingile gisa
egit e n due n a . Lana bi lerrot a n gar at u t a dago, bi azt er g ai funts e z kor e n arab e r a . Lehenik, zer da
Aristot el ek dioe n a ? Bigarre nik, dioe n hori egi a ala faltsu a ote da? Lehe n gald er a ez da helm u g a
Tom a s e n t z a t , bain a lehe n gald er a da , izan. Ahalegi n han di et a ikusg arri hon e t a n , Tom a s gehi a g o
ageri da Aristot el e irakurke t a okerr et a tik defe n d a t z e n , krist a u fed e a argu di a t z e n baino.
TOMISMOAREN HISTORIA LABURKI
Tomis m o a r e n histori a jada aipat u riko 1277k o gaitz e s p e n a r e ki n hast e n dela es a n dait ek e, hod ei
beltz bat e n azpi a n. Aristot el er e n pent s a m e n d u a , logikazko idazki gutxi batz u e n bidez baino
eza g u t z e n ez zen a m e n d e askot a n zeh ar krist a u hezku n t z a n , ordur ar t e ezez a g u n a k ziren trat a t u a k
latiner a itzuli ziren e a n hasi zen ber e dim e n t si o oso a n ez a g u n a g o a izat e n, ha m a bi g a r r e n me n d e a n .
Itzulpe n horiet a riko batz uk grekotik zuze n e a n egin ziren, bain a zenb ai t e t a n , bitart ek o hizkuntz a
batz u e n iragaz kitik pas a t u t a . Adibidez, hortx e dugu Toledoko krist a u, mus ul m a n et a judu e n talde
bat e n elkarla n a r e n az alp e n a , non Aristot el e ara bi arr e tik esp ai n ol herri- hizkuntz ar a itzuli zut e n, et a
gero ingel e s e r a . Best e t a n sarri gert a t z e n ez den a, azke n itzulp e n hau e k Averro e s iruzkingile
epo ni m o a r e n iruzkinekin bat er a em a n ziren. Avicen a k, bere aldetik, Aristot el er e n irakurke t a libre a
egin zue n, et a hau ere itzuli zut e n. Badirudi m e dizin a, mat e m a t i k a et a astro n o m i a ri buruzko lanak
art e liberal ei buruzko hezku n t z a n aut orit a t e a zut e n aut or e a k blaitu zituel a. Unibert sit a t e sist e m a
izan zen, bera u ha m a hi r u g a r r e n m e n d e a r e ki n bat er a sort u zelarik –Parisko ar e n dat a 1200 e a n koka
dait ek e–, latinezko itzulp e n e n bidez zetorr e n literat ur a berri ugari ar e n egokitz a p e n a egit eko joko-
zelaia. Horrel a, Aristot el er e n et a Kristau t a s u n a r e n art eko erlazio ar e n arazo a izan zen Tom a s e n
gar aiko gai intel ekt u al nagu si a.
Izatez, Kristianis m o a r e n hasi er a tik bert a tik plant e a t u zen gai ar e n alda e r a bat best e rik ez da,
Paulok Aten a s e n egind a k o ser m oi a k adier a z t e n due n e z : zer harr e m a n dauk a Kristok et a
Kristore n g a n erre b el a t u riko egiak jada nik lehe n a g o k o sines g a b e e n nahiz sine st e d u n e n ah al e gi n
nat ur al a r e n bidez eza g u t z e n diren egiekin? Monast e gi et a kat e d r al e t a k o eskole n gar a p e n
nat ur al e tik sortu berria zen Unibert sit a t e a n , ikasku nt z a berriar e kiko jarrer a anbib al e n t e a izan zen.
Gai hori ikast e r a em a t e k o batzor d e a k izend a t u ziren. Debek a t u t a zego e n Aristot el e irakurtz e a , hau
da, hare n test u a k ikasg el a n irakurtz e a , bain a halako deb e k u e k ez zut e n era gi n han dirik izan,
antz a.
Azken e a n , Latin Averro e s zale deitut a k o e n agerk e r a harro sa m a r r a r e ki n, Brab a n t e k o Siger buru
zela, ha m a hi r u g a r r e n m e n d e k o azke n laurd e n a r e n hond a rr e t a n , teologo e n art e a n
Aristot el er e n g a n a k o ets ai go a nag u sit u zen. Tom a s Akinoko a gogor ah al e gi n d u zen zenb ait art e-
iraka sl er e n buru ari nt a s u n a r e n et a bere teologo jarraitz aile zuhurr e n art eko erdibid e bat aurkitz e n.
Hala et a guzti, propo sizio arriskut s u e n zerre n d a bat kond e n a t u zioten 127 0 e a n .
Lekuko izan zen Roger s Marsto n e k zera dio form a r e n bakart a s u n a r e n 1270 e k o gaitz e s p e n a z :
«Iritzi hau irmoki esku mik a t u zen sant u e n , batik bat Agustin e n et a Antsel m or e n baiez p e n et a
iraka sk u n t z e n kontr ako a zelako a n . » Hortaz, Agustinis m o a r e n aldeko et a kontrak o e n borrok a
azaltz e n zaigu he m e n . Aipatu ditugu jada Tom a s Pariser a 1269 a n itzuli zen e a n nab a ri ziren
15. pent s a m e n d u ildoak. Praktikan bat zetoz e n art e- iraka sl e gazt e a k, bat e tik, et a teologo a k, best e tik,
bat ez ere frantziskot arr a k, Aristot el er e n irakask u n t z e n ondorio a krist a u fede a r e ki n kontra e s a n e a n
sartz e n zela es at e a n . Arte arloko ek, itxuraz, nahi a g o zute n araz o horret a n am or e em a n et a
Aristot el eri jarraitz e a filosofia ikast er a k o a n et a kredo a errezit at z e a gain er a k o krist a u e ki n bat e r a
m ez a t a n . Tom a s e n iritzirako, orde a, jarrer a hori kontr a e s a n a k aldi bere a n egiak izan zitezke el a
onartz e a zen. Zuze nki arbui a t u zuen hal ako zentz u g a b e t a s u n et a fede g a b e t a s u n a em a t e n zue n
Latin Averrois m o hura. Argudi at z e k o auker a argi bak arr a, izan, Aristot el e ongi ulertz e n zen ala ez
plant e a t z e a n zego e n .
Tom a s e n heriotz az hiru urt et a r a , 127 7 a n , em a n d a k o gaitz e s p e n e a n sart u ziren 219 propo sizioek,
Pariseko apez piku Step h e n Tem pi er jaun a k zuzen d u t a k o batz ord e a r e n ebaz p e n e z , Tom a s e n
zenb ait lagu ni et a ets airi em a n ziote n bide. Giles Errom a k o a k, Godfrey Font ai n e s-
koak et a Henry Gant ek o a k, azke n hau batzor d e hart a k o kide izand a k o a , eur e n harridur a agert u
zut e n het e r o d o x o t z a t hart u t a k o zenb ai t propo sizioz. Alberto Magno adind u a ere Pariser a itzuli zen
ber e ikasle- ohia doktrin a zentz u g a b e e n aurk a defe n d a t z e r a . Gaitz et sit ak o 219 propo sizio e n
art e a n , 34 et a 77 ª, mun d u a r e n bat a s u n a ri buruzko a k, 27, 82, 96 et a 191 ª , subst a n t zi a mat e ri al
et a inm at e ri al e n indibidu a zio az , gehi 69, 218 et a 219 ª , subst a n t zi a ban a n d u e n kokap e n a ri
buruzko ak, Tom a s e k irakat sit ak o t z a t jo ziren. Baina last er jaso zut e n apus t u a .
William de la Mare frantziskot a r ingel e s a k Correctioru m fratri Tho m a e argit ar a t u zuen 127 7 et a
127 9 art e a n , zeinet a n erak u s t e r a em a n nahi ditu e n Tom a s Akinoko ar e n Sent e n t zi ei buruzko
hast a p e n e k o iruzkina soilik irakurtz er a k o a n haut e m a n dait ezk e e n iritzi ezt a b ai d a g a r ri a k. Eraso
honi era nt z u t e a n , domi n go t a r r e n lau era nt z u n argit ar a t u ziren, Correctoria Corrupt orii egokiro
deitu ak, hots, Tom a s e n iraka sk u n t z e n distort sio e n zuze nk e t a k. Test uo n lehe n e n g o hitzek edo
incipits dira bakoitz a bereizt e k o izenb ur u t z a t erabiliak. Horrel a, Quare deitut a k o eran t z u n a k –
behinol a Giles Errom a k o a k egin a ust e zen a, bain a gaur egu n Richar d Kam pw ell ( edo zenb ait e t a n
Thom a s Sutto n) domi n go t a r r a ri esleitu a–, De la Marek jasot ak o 118 punt u ei buruzko ezt a b ai d a
plant e a t z e n du. Erantz u n oso e n a izat e a z gain, De la Marere n test u a ere bad a k a r. Best e era nt z u n
bat ek –Scien d u m deitu ak– punt u guztiak barn e hartz e n ditu, bain a errefut a t z e n due n test urik
barik. Circa izenb ur uk o a k, Jean Quidort Pariseko a ri esleitz e n zaion a k, lehe n hirurog ei gaitz e s p e n e i
baino ez die era nt z u t e n ; et a best e era nt z u n bat e k, Questio n e s hitzetik hast e n den a k, lehe n
hogeit a ha m aik ari soilik.
Eskeko fraide- orde n e n ban a n t z e a are a g o t u zuen ezt a b ai d a hon e n lehe n biziko era gi n a, et a
iraunkorr e n a , domin g o t a r r a k Tom a s e n iraka sk u n t z e kiko zeuka t e n identifikazio a sen d o t z e a izan
zen, et a frantziskot arr a k gero a g o et a ez- tomist a edot a anti- tomist a suts u a g o bilakatz e a . Hasier a k o
era s o a frantziskot a r ingel e s bat e n g a n d i k etortz e a k –agian John Peckh a m fraide a k inspirat u t a ,
Bonav e n t u r a r e n alda m e n e a n Parise n ego n ondor e n Cant er b u r yk o artz a p e z pik u izat er a itzuli zen a
Ingal at e rr a r a– et a domin g o t a r r e n era nt z u n a k ere batik bat ingel e s e n g a n d i k sortz e a k bad u bere
inter e s a tomis m o a r e n histori an. Best e tik, frantziskot a rr e n art eko anti- tomis m o a r e n tradizioari John
Duns Scotu s- ek et a William Ocka m - ek em a n ziote jarrai er a.
Bolongn a k o domin g o t a r bat e k, Ram b e r t Prima dizzikoak, Apolog e tic u m veritatis contra
Corruptioru m em a n zuen argit ar a ; William de la Mare jasotz e a z gain, best e frantziskot a r ets ai
batz u e n test u a k ere aipat z e n ditu, best e a k best e , Acqua s p a r t a k o Matth e w, Middleto n g o Richard,
Gant ek o Henry et a Errom a k o Giles. Azken hau, ess e et a ess e n ti a ber eizt e n zituel ako tomist a t z a t jo
izan da, bain a argi dago ez zela horrel a izan; 193 4 a n argit ar a t u riko har e n test u bat e k, Egidius
contra Tho m a m , hiruro g eit a ha m a hi r u erraku n t z a esleitz e n dizkio Tom a si, et a hori Sent e n t zi e n I.
liburu ar e n az alp e n e a n oinarrit ut a bakarrik. Giles ez a g u n a da, bait a, Errores Philosop h or u m
liburu a g a t i k, zeinet a n berak Aristot el eri esleitz e n dizkion ha m al a u posizio argu di a t z e n ditu e n.
Godfre y Font ai n e s k o a k , bere aldetik, aipat u riko bi kontz e p t u o n ber eizke t a ezezt e n due n arre n,
doktrin a tomist a askor e n alde agertz e n da.
16. Ez ust e, hal er e, domi n go t a r kide ek Tom a s ber e h al a x e et a orokorr e a n hart u zutel a intelekt u al
txap el d u n t z a t . Baziren anti- tomist a k domin g o t a r r e n art e a n ere, Duran d o de S. Porciano esa t e r a k o,
zeinek ber a bez al a anti- tomist a zen Jam es Metz- eko ar e n urrat s a k jarrait u zitue n; es a n dait ek e e n a
da hal ako des bi d e r a k e t a k izan zirela hain zuzen ere, et a autor e e n gogoz kontra, Tom a s e n posizioa
Orden a barru a n finkatz e a ekarri zute n a k. Duran d u s e n aurkari a Orde n a barru a n Herve Nedellac
izan zen. Hau e n art eko ezt a b ai d a k 131 7r a art e jarrait u zue n, Dura n d u s fraid e a Limoux ek o
ap ez piku et a Herve ere hurre n g o urt e a n domin g o t a r r e n nag u si izend a t u zituzt e n art e.
Tom a s e n ets ai ek hon e n iraka sk u n t z e n et a krist a u ortodoxi ar e n art eko kontr a e s a n a k bilatz e n
zituzt e n e a n , domin g o t a r r e k ber e n gain hartz e n zut e n Tom a s e n propo sizio ak bigun tz e k o egit ek o a .
Horrel a, ha m a hi r u g a r r e n m e n d e a bukat u aurre tik, halako bildu m a batz uk argit ar a t u zituzt e n zera
erak u s t e k o: Tom a s e k gai ber a bigun a g o edo bikain a g o eraku t si zuela, gar ai ar e n ara b e r a , et a
Su m m a -ko pas a rt e bat hon e n paral elo a den Sent e n t zi ei buruzko Scriptu m -aren alde a n hob e s t e k o a
zela beti er e . 2 Halako kom u n z t a d u r a k ugarit uz joan ziren, harik et a Peter Berga m o k o a r e n Tabula
Aurea ed err e a n iritsi ziren art e gailurrer a; gaur egu n oraindik Akinoko ar e n ikask et a r a k o lagu nt z a
era bilga rri e n a den bildu m a .
Jean- Pierre Torrell, O.P.- koak dioe n e z , Tom a s e n g a n a k o domi n go t a r indifer e n t e a k ere bazire n,
adibid ez Ulrich Estras b u r g o k o a , Albertor e n ikasle izan zen a Tom a s e ki n bat e r a .
Aipag arri a da Dant ek zeruko zirkulu bere a n kokatz e n dituel a Thom a s Aquina s, Bonav e n t u r e et a
Siger Brab a n t e k o a . Jainkotiar Kom e di a 1300k o Aste Sant u a n aurkez t u zen et a, Bonav e n t u r a r e n et a
Tom a s e n kanoniz azio a aurreiku st e a z gain, Siger teologo a intel ekt u al et a espiritu alki best e bien
par eko t z a t jo zue n bak arr a dugu Dant e. Nola iritsi zen hiru horiek lotuko zituzt e n gert a e r e n kat e a
eza g u t z e r a ? (Bonav e n t u r a k Kom e di a n due n funtzio nagu si a Domingo laud a t z e a da, et a Tom a s e k
ber e aldetik Frantzisko laud a t z e n du, bain a era bere a n kokap e n printzip al a du eguzki ar e n
zirkulua n.) Dant ek ber e La Vita Nuova ren azke n e a n ikaske t a progr a m a z hitz egit e n digun e a n ,
Florentzi ako frantziskot a rr e n nahiz domi n go t a r r e n ikast e t x e e t a r a sarri joat e n zela ust e da; ber e
iraka sl e domin g o t a r r a Remigio dei Girola mi delako bat izan zen, Tom a s Akinoko ar e n
zuzen d a ri tz a p e a n ikasi zue n a azke n hau Parise n bigarr e n aldiz zuzen d a ri izan zen e a n . Eta
Tom a s e k Paradisua n hart u zuen lehe n t a s u n a k , segur u, best e ez erk baino gehi a g o ziurt at u zue n
ber e lidergo a ha m a hi r u g a r r e n me n d e k o pent s al a ri gisar a.
Capr e ol u s jaun a k, Tomist e n Printz e a deitu a k, Defe n c e s of the Theolog y of Saint Tho m a s Aquinas
izenb ur u zue n ber e liburu nagu si a argit ar a t u zue n, zeinek, Cornelio Fabrok dioe n e z ,
ha m a b o s g a r r e n m e n d e k o eskol a tomist a r e n ulerpid e ona em a t e n digun. Capre ol u s 1444 zend u
zen. Peter Nigri, doktrin a tomist a r e n labur p e n bat –Clype u s tho mi s ticu s – idatzi zuen hun g a ri arr a,
149 2 a n hil zen; et a Peter Berga m o k o a k Tabula Aurea idatzi zuen ha m a s e i g a r r e n m e n d e a n ,
Tom a s e n idazkie n lehe n aurkibid e a et a, gaur art e, ezinb e s t e k o tresn a Tom a s e n ikasl e e n t z a t .
Ham a s e i g a r r e n m e n d e a n , domi n go t a r r e n ikast e t x e e t a n , Su m m a Theologia e ikast e n zen
Lomb a r d ok o a r e n Sent e n t zi e n ordez, ordu a n t x e em a n zitzaiolarik hasi er a Tom a s e n su m a e
teologiko a ri buruzko iruzkine n tradizio luze ari. Bad a Su m m a contra Gentiles i buruzko iruzkingile
han di bat, Sylvest e r Ferrar a k o a , et a honi Thom a s de Vio Cajet a n kardin al ak em a n zion segi d a.
Kaiet a n o hau, Domingo t a rr e n buru izango zen a, aita sant u a r e n bidali gisa joan zitzaion Lutherri.
Bad a, Sum m a Theologi a e- ri buruzko ber e iruzkinak liburu hon e n edizio Leond a rr e a n dau d e ,
Etien n e Gilson e n harridur ar a k o. Ban ez et a John St. Thom a s e n a k dira Kaiet a n ok Tom a s e n
iruzkingile bez al a lortu zuen aut orit at e ap art a r e n lekuko.
Pet er Crocka e rt belgiarr ari eskert u beh a r zaio, gero Sala m a n c a k o buru a r gi izango zen Frantzisko
Vitoriako a r e n iraka sl e a ri, ha m a s e i g a r r e n me n d e a n domi n go t a r r e n ikast e t x e e t a n teologi a ikasle ek
iruzkintz eko test ut z a t Su m m a theolo gia e jartz e a Lomb a r d ok o a r e n Sent e n t zi e n ordez. Banez et a
Frantzisko Vitoriako ar e ki n, tomis m o a r e n gra bit a t e gun e a iberiar penint s ul a r a aldat u zen. Vitoria
(1483- 1546) zuze n bi d e teori a mod e r n o e n sortz aile izat e a z laud a t z e n dut e, bait a zenb ai t e t a n
lard eri at u ere. Bera da Un espa ñ ol en la ONU liburu inter e s g a r riko heroi a. 3
17. TOMISMOAREN PIZKUNDEA
Dioten e z , 1878 a n Gioacchi n o Pecci Errom a k o aita sant u haut a t u zute n e a n hiruro g eit a zortzi
urt er e ki n, ber e aurr eko a zen Pio IXa bez ai n b e s t e k o agint al di luzea gert a ez zedin egin zute n,
azke n hon e k hog eit a ha m a b i urte luzez okup a t u baitzu e n San Pedror e n Egoitz a. Jainkoak umor e
punt u bat duel a frogat z e k o edo, Leon XIII.ak hogeit a ha m a s e i urtez errei n a t u zuen. Pio IX, izat ez
liber al a, kont s e r b a d o r e bihurt u zen gert a e r a politikoe n as al d ur a r e n ondorioz, aita sant u a r e n
est a t u a k galtz e a ez izanik gert a e r a sa m u rr e n a . Baina ez litzat ek e zuzen a har e n ekinbid e a
politikar a mu g a t z e a ; bere gar ai ei buruzko errez el o a k urrun a g o heldu ziren. Horrela, 1864 a n Gure
gar aiko errak u n t z a nagu si e n Syllabu s fam a t u a argit ar a t u zue n. 4 Guztira lauro g ei ziren erraku n t z ok
et a horiet arik lehe n ha m a z o r t zi ek pant ei s m o a ri, nat ur alis m o a ri et a arrazion alis m o a ri buruzko a k.
Hurre n g o e k , 19.etik 55.er a art e, Elizaz et a hon e n gob er n u zibilekiko harre m a n e z dihard u t e , punt u
asko dotrin az ko a k soilik badir a ere. Egia esa n, Newm a n kardin al a r e n Liberalis m o a r e n kontr ako
gut u n a , bere Apologia pro vita sua liburu a r e n era n s kin gisa idatzi a, ez da Syllab u s e t ik best el ak o a ,
ez edukiz ez tonuz. Dena del a, aita sant u a r e n doku m e n t u a k garbi uzte n du hark ez zuel a ust e
gauz ak lar ondo joan go zirenik mun d u mod e r n o a n . Gaur egu n, «Ilustr azio a r e n proiekt u a r e n
porrot a » del a- et a, zent s u r a jarrer a hark ez du sort uko harridur arik. Pio IXak gaitz et sit a k o
erraku n t z e n art e a n nab a r m e n a , bat, erlijioar e n et a zientzi ar e n art e a n gat az k a ekidinezin a ikust e n
zut e n e n a da, azke n hon e n kalt er ak o. Aspaldiko gaia ber a u, fede a r e n et a arraz oi ar e n art eko a, Leon
XIII.ak 187 9ko abuzt u a r e n 4ko Aeterni Patris entziklikan ukitz en due n a . Doku m e n t u hon e x e k
m a h air a t u zuen ofizialki tomis m o a r e n pizkun d e mod e r n o a .
Etien n e Gilson ek az altz e n digu laburki entziklikar e n helburu a : «Aet er ni Patrisek dio krist a u filosofia
Tom a s Akinokoar e n hitzet a n em a n zaigu n mod u a n erak ut si beh a r del a eskol et a n , Elizare n
iraka sk u n t z e n arab e r a ». 5 Pio IXak kontr a e s a n itzela ikusi zuen ordu a n nagu si ziren joera
intel ekt u al e n et a Elizare n iraka sk u n t z a r e n art e a n . Leonek aldarrikatz e n du eze n egiazko filosofia,
bai erre alit a t e a r e ki n bai erre b el a zio a r e ki n ados datorr e n a , Tom a s Akinoko ar e n g a n aurkitz e n dela.
Leon elizar e n irakask u n t z a eginkizu n a z hast e n da, bereziki aita sant u e n a z , et a gero bere
aurr eko a k bez ai n salak e t a dra m a tiko a egit e n jarraitz e n du punt u bakoitz ari buruz. «Elizar e n
artz ain gore n e k ber e n eginkizu n e a n beti bultz at u dut e, bere n esku e t a n dut e n indar guzti ar eki n,
egi azko zientzia deitut a k o a r e n gar a p e n a , et a aldi ber e a n ardur a ber ezi a izan dut e ikask et a
guzti ak, et a batik bat filosofia, krist a u fede a r e ki n uztart u a k izan zitez e n... » (1. zkia).
Zein da mun d u mod e r n o hau hond a t z e n dut e n arrisku e n sorbur u a ? (...) jainkotiar et a gizatiar
gauz ekiko konklusio faltsu ak, filosofia eskol et a n sortu ak, est a t u a r e n maila guztiet a r a iritsi dira et a
jend e a k oro onart u ditu aho bat ez . » (2. zkia.)
Filosofia faltsu a k sortz e n bad u kezka, egiazko filosofia da aurka t u beh a r zaion a. Newm a n e n
The Idea of Universit y liburu a r e n irakurl e a k gogor a dez ak e e n ezt a b ai d a sail bat e a n , Leok,
lehe n bizi, fed e a k filosofiatik irab az t e k o due n a z hitz egit e n du, et a, jarrai a n, filosofiak fede a r e ki n
lotut a irab az dez ak e e n a z . Entziklikare n erdigu n e r a iriste a n baino ez du aipat z e n Leon XIII.ak
Tom a s Akinokoa, sine st e d u n e n jardu e r a intelekt u al a ri erre p a s o a em a n ondor e n, Aita
Apostoliko et a tik aurrer a , et a Agustin e n g a n ere pau s a t u ondor e n , noski. «Doktor e eskola s tiko e n
art e a n , Tom a s Akinoko a dugu den e n buru et a maisu den dorre a, zeina, Kaiet a n o k ohart a r a z t e n
due n e z , «Elizar e n antzin ak o doktor e e t a t i k ben e r a t u e n a izanik, nolab ai t berez ko zuela em a t e n du
gauz a guztiei buruzko adi m e n d u a ». (17. zkia.) Hone n arab e r a , Tom a s e n iraka sk u n t z a filosofia
krist a u a r e n epito m e edo sint e sitz a t hart u zen; ber e maila n one n e n t z a t hart u zen, ez bakart z a t .
Tom a s e n nagu sit a s u n a k ez du es a n nahi bere aurrek o a k, gar aikid e a k edo ondor e n g o a k gutxi es t e n
direnik.
Kristau eskol et a k o ego e r a r e ki n bez ai n kultur a zab al ek o erraku n t z e ki n kezkat u t a zego e n ,
es a n bez al a. Leon. Lehe n a g o ere baz e n Tom a s e n g a n a jotze ar e n aurr ek a ririk gar aiko errak u n t z a
18. filosofikoei aurr e egit eko, bain a he m e r e t zi g a r r e n me n d e a r e n hasi er a n Tom a s Errom a k o
eskol et a tik ia des a g e r t u t a zego e n a r e n zalantz a gutxi dago. 6
Beraz, 187 9ko abia p u n t u berri hon e t a tik, tomis m o a r e n pizkun d e a –Erdi Aroko inter e s
katolikoe n seh a s k a n sortu zen a mun d u zab al eko akad e m i e t a n barrei a t z e k o destin a t u t a
baitz e g o e n – Europ a n et a Ameriket a n zeh ar zab al d u zen. Ikask et a tomist e n kat e d r a k fund a t u ziren,
Lovainak o a kasu, zeinek Mercier Kardinal a izango zen a hart u zuen lehe n e n g o t a riko ikasle;
elkart e a k erat u ziren, aldizkari ak sort u, edizio kritikoei hasi er a em a n ... Tom a s e n lane n edizio
kritikoa, Leon XIII.aren bab e s a g a t i k Leond a rr a deitu a, abi an jarri zen: egu n oraindik am ait u gab e ,
nahiz et a lane a n jarraitu. Eta, histori ar e n ironia, Tom a s e z best e autor e erdi aroko ak dira editor e
kritikoe n esku e t a n preziat u e n a k . Tom a s e n pent s a m e n d u a z egind a k o sarrer a k, labur bildu m a k ,
test u erraz a k, az alp e n luze ak nahiz gar a p e n a k non a hi et a ugari. Lehen inpakt u a batik bat
ap aizt e gi e t a n et a elizar e n ikast e t x e e t a n sentit u zen arre n, pizkun d e tomist ak laikoak ere izan ditu
aitzind ari nagu si, hala nola Jacqu e s Maritain, Etienn e Gilson et a Charles DeKoninck. Ipar Amerika n,
esk err a k bat ez ere kontin e n t e a n zeh ar zab al d u t a k o jesuit e n ikast e t x e et a unib ert sit a t e e i, bait a
Chest er t o n e k hain m ait e zuen Andra Mariren Unibert sit a t e a ri, nesk a- mutil gazt e e k Tomis m o a n
oinarritu zut e n eure n fede a r e n ond a r e intel ekt u al a r e n zati bat.
Pizkund e tomist ar e n arrak a s t a –inongo trab a rik gab e jarrait u zue n a Vatikan o II.a 196 2
zab al d u zen art e– ez zen izan inondik ere pent s a m e n d u unifor m e a r e n gar ai p e n a . Hasier a tik
bert a tik, Johnso n doktor e a k irland a rr ei buruz esa n zuen gauz a ber a es a n dait ek e tomist ei buruz:
Jende ondr a t u a da; inoiz ere ez dut e elkarr ez ondo hitz egit e n. Aspaldi bat ek o odiu m theologic u m
hari odiu m philosop hi c u m a gehit u zitzaion, filosofo katolikoek zenb ai t e t a n bat a k best e a arerio
arriskut s u bailitzan ikusiz, filosofiar e n pizkun d e bat e k beh a r zuke e n baino gehi a g o t a n . Tomis m o
mot a ezb er di n a k zeud e n , laburki es at e k o .
Tom a s e n irakurke t a ezb er di n a k sailkatz er a k o a n ikasle belau n al di ak sort u dituzt e n
ikast e t x e e n ara b e r a egin bad ait ek e ere –Errom a n , Angelicu m et a Gregori a n u m ; Belgika n, Lovaina
et a Saulchoir; Frantzia n Tolosa, Espai ni a n Sala m a n c a , et a mun d u berria n Toront o, Laval et a
Catholic University of America–, kom e ni g a r ri a g o deritzot gai a abstr ak t u ki (et a nolab ai t
kronolo gikoki ere) trat a t z e a ri. Tom a s Akinokoar e n filosofian Aristot el ek izan due n era gi n a r e n
irakurke t a des b e r di n a k dira, izan ere, Tomis m o a r e n alda e r a inter e s g a r ri e n a k sortu dituzt e n a k .
ARISTOTELE ETA TOMAS
Mundu guzti ak onartz e n du et a ez dago erre pik at u beh a rrik San Tom a s Akinoko ak
Aristot el er e n era gi n a izan zuela et a hare n filosofia et a teologi ak Aristot el e ber e g a n a t u izan ar e n
eza u g a r ri a duel a. Errefor mist e k ta m al g a r ri a zeritz e n Aristot el er e n era gi n gehi e gizko horri,
Tom a s e n ber ar e n gar aikid e e k bez al a, bain a inork ez zion era nt z u n ubi Thom a s, ibi Aristot el e est
erra n a ri. Beraz, gaur egu n ez da inoren buru a n sartz e n ondor e n g o t z a intel ekt u al et a dizipulutz a
kasu nab a r m e n hau ukatz e a . Lotura horre n jatorria et a izaer a da, ez er baino gehi a g o, tomist e n
eskol a- iritzi ezb er di n e n sorbur u a .
Oraindik den b o r a asko ez dela, oso ohizkoa zen filosofia aristot eliko- tomist a m arr a t x oz
em a t e a . Esa er a hori mailaz maila zelan des a g e r t u z joan den haut e m a t e a k em a n g o digu, hein
han di bat e a n , Aristot el er e kiko Tom a s e n lotura intel ekt u al a ri buruzko iritzi aldak e t a r e n arra s t o a .
Horrel a, Gredt jaun ak adibid ez , filosofia aristot eliko- tomist a ri buruzko era gi n han diko eskuliburu
bat idatzi zue n a k, beti asu mi t u zuel a em a t e n du «arist ot eliko» et a «to mi st a » sinoni m o a k direl a
filosofiari dagokion e a n . Deigarri a da, izan ere, gar ai horret a n Aristot el e asko irakurtz e n zela
Tom a s e n iruzkinet a tik apart e , et a pag a ni s m o aldiko ideia han di ak erabiltz e n zirela; gert a t z e n zen
gain er a , sarrit a n, Tom a s e n ideia partikul arr a k Aristot el eri itsu- itsua n esleitz e a . Aristot eliko- tomist a
ah a p al di a bazt er t u z joat e a r e n arraz oi e n art e a n , bi arraz oi han di dau d e .
19. Garra n t zits u e n a , tomis m o a r e n alor hon e n barru a n , sint e si tomist a n ele m e n t u ez-
aristot eliko ak gero et a gehi a g o nab a r m e n t z e a n datz a. Little, Geiger nahiz Fabror e n lanak
plat oni s m o a k et a neopl a t o ni s m o a k Tom a s e n g a n izand a k o era gi n a azpi m a rr a t u dut e,
partizipazio a r e n ideia delarik azt er g ai nagu si a. Nahiz et a Aristot el ek, Platon kritikatz e a n ,
partizipazio a met afor a hut s bat er a mu g a t u zue n, et a Tom a s e k, mu g a p e n hori kom e n t a t z e a n ,
objekziorik jarri ez zuen arre n, partizip azio a r e n nozioa Tom a s e n lan oso a n zeh ar ageri da.
Platon e k entit at e ideialak jarri zitue n izen ar e n balioa ez a g u t z e k o objekt u egoki bakart z a t .
Zerb ait eza g u t z e a , ber az, aldak e t a k et a den b o r a k era git e n ez dion egi a edukitz e a n datz a. Baina
non dik datoz egia et er n al hau e k? Eman dez a g u n , kasu, ipurts ar d e edo m ari- art azi ei buruz
es p ezi aliz at u et a aditu bihurt u zarel a urte e t a n zah arr ek o ikerket a ri esk er. (Jakina, ipurts ar d e
es p ezi e askori buruz berb a egin gurako duzu, mintz akid e a asp e r t z e r ai n o). Atera berri duzu
ipurts ar d e e i buruzko behi n betiko lana, zure lagu n ei, erro m a t a r r ei et a erkid e ei dedikat u t a . Eta
ordu a n zure ilobatx o jostal ari a hurbiltz e n zaizu et a gald e t z e n ea non diren zuk hain jakituria
han diz deskrib a t u dituz u n ipurts a r d e o k. Gord et a al dituzu? Irribarr e egit e n diozu, bihoz b e r a , et a
tristur a t x o bat azaltz e n zaizu barn e tik. Iritsi da jend e heldu a k um e a ri egi ak argi et a garbi az altz ek o
ordu a. Eta ilobatx o a ri diotsoz u zuk zeur e bizitzako urt e one n e t a n ikert u dituzu n ipurt s a r d e guzti-
guzti ak joan ak direla, duel a asko, ipurts ar d e a k inoiz itzultz e n ez diren lekura. Den- den a k hil dira?
Denak. Ordu a n zert az da zure liburu a? Ipurts a r d e hileei buruzko a? Azaltze n dizu, ordu a n , zuk ez
duzul a azt ertz e n halako edo holako ipurts ar d e bat, baizik et a ipurts a r d e a . Eta non da hori?
Platon e k ez zuen esa n nahi existitz e n diren ipurt s a r d e guztiak ez a g u t u beh a r dituz u nik, ezt a jada
hil diren edot a oraindik bizi ez diren a k, noski. Zure liburu a k den b or a tik ap art e k o balioa du ikergai.
Baina zer du ordu a n azt er g ai, hain bizitza behi n behi n e k o et a laburr a dut e n ipurt s a r d e ban a k o
guzti ak eze a n ?
Iputs a r d e a r e n izaer a. Ipurts ar d e ideal a. Ipurts ar d e a izat ez den hori. Ordu a n , hal ako edo
holako ipurt s a r d e e z , hortx e dira, et a eure n izat e horrek, egi at a n , bere t a riko bat ere ez den
ipurts ar d e ideial den b or a z gaindiko a du errefer e n t zi a. Elkarlotur a horrix e deitu zion Platon e k
partizipa zioa . Aristot el ek ust e zue n hori erraku n t z a bat e a n oinarritut a k o ideia zela, et a gure Platon
hortx e agert z e n da, Parm e ni d e s antz ezl a n e a n , bere buru a eng ai n a t z e n . Esan bez al a, Tom a s e k
onart u egin zuen partizip azio ari buruzko Aristot el er e n ezezko a; et a hala ere, partizipazio a k
Tom a s e n obra oso a blaitz e n du.
Su m m a Theologia e ren ia hasi er a tik bert a tik ageri da partizip azio a, et a ez bazt err e k o gai
bez al a, baizik et a obrar e n plan a r e n barru a n erdigu n e k o t z a t , izakien izaer a definitz e n due n
eza u g a r ri a den e z . Zelako aristot eliko a dugu ber a u, gald e dez ak e g u , ber e m ais u a k ap ai n g a r ri
filosofikotz at baino ez zeuk a n a ideia ard a t z gisar a hain suts uki ber e egit e n due n a ? Eta begir a
zelako begikot a s u n e z egit e n ditu e n Pseu d o- Dionisio et a Proklori buruzko iruzkinak bere Kausei
buruzk o Liburua n . Tom a s e n ikasl e a k hon el a k o gauz eki n aurkitz e n diren e a n zera sentitz e n dut e:
aristot eliko- tomist a izen ak agi an Tom a s e n pent s a m e n d u a r e n funts e z ko ez au g a r ri a lausot u egin
duel a. Ez zeud e n antz a hain oker, ber az, izen horre n ordez platoniko- tomist a deitz e a bultz atz e n
zebiltz a n a k.
Bada hor gauz a bat. Aristot el e Tom a s e n maisu tz a t gero et a indar han di a g o z saltz e a r e n
proz e s u a n , gure teologo a r e n funts ez k o ele m e n t u batz uk ahaz t e a ekarri zuel a.
Bigarr e n faktore aztor a g a r ri bat ikask et a aristot eliko e t a n gert a t u t a k o iraultz a izan zen,
Aristot el er e n obrar e n et a idazkien ikusp e gi gen e tiko edo ebolutibo a sort u et a han dik last err er a
zeh ar o orokort u zen e a n . Aristot el e Platon e n kritiko bihurt u zen ez, gald er a da ea noiz gert a t u zen
Aristot el e ber e maisu a r e n plant e a m e n d u t i k urruntz e a et a ber e izen ar e ki n bat ut a dago e n hurbilp e n
enpiriko nat ur alist a r a jotze a. Aristot el er e n obra galdu e n zati batz uk argit ar a em a n ziren e a n
he m e r e t zi g a rr e n m e n d e erdi ald e a n , argit ald a ri a ber a ere ez zego e n lar konb e n t zit ut a idazki- zation
egi azkot a s u n a z . Zer dela et a? Ikuspu n t u nab a riki platoniko a ageri zutel ak o. Baina best e batz u e k
ez zute n horret a n era go z p e ni k ikusi idazkiok aut e n tikotz a t hartz eko. Kontu a n hart u beh a rr e k o
20. gauz a bakarr a , haiek Aristot el e platoniko a zen gar ai a n kokatz e a zen. Zere n m az e d o ni a rr a ia bi
ha m a r k a d a t a n bizi izan zen Akad e m i a n , Platon e n heriotz ar a art e. Eta Platon e n ikasle aurr er a t u e n a
izango zen. Oraindik Akad e m i a k o kide zen e a n hasi zen idazt e n , oraindik Platon e ki n bat
zetorr e n e a n , Ideiei buruz, gizakiar e n nat ur a ri buruz, et a ab ar. Adinar eki n sorm e n et a auto n o m i a
intel ekt u al a r e n gar ai a irist e a n , Akade m i a utzi et a Lizeoa sort u zue n, non bere lezioak gure g a n a i n o
iritsi diren trat at u bilakat u ziren, Aristot el er e n muin et a m a mi tz a t hart u izan diren trat a t u a k lehe n
m e n d e a z geroz tik. Horiex et a n aurkitz e n dugu Aristot el ek gar ai bat e a n izan zuen anti- platoni s m o a .
Wern er Jaegerr ek zera egin zuen, plat oni s m o tik ez- platoni s m o edo anti- plato nis m o r a n z k o
bilaka e r a kokat u trat a t u e t a n eure t a n , lehe n bizi Metafisika n et a gero best e e t a n . Jarraian
altern a ti b a pila sort u zen Aristot el er e n bilaka e r a ri buruz, elkarr ekiko lehian et a bat e r a e z i n a k ere,
bain a haiet a riko bakoitz ak nahiz guztiek oro har, Metafisika liburu a k irakurtz e a n obra literario
elkarlot u oso bat e n aurre a n aurkitz e n zirelako konfida n t z a hau st u zut e n, hein han di bat e a n ,
irakurl e e n g a n . Baina zer gert a t z e n da ordu a n Aristot el eri buruzko Tom a s e n iruzkinekin, hon ek
trat a t u o n barn e orde n a azpi m a r r a t z e n due n e a n , ez hain zuzen orokorki, baizik det aile xum e e n e a n ,
et a batik bat Metafisikar e n a best e a k best e?
Antzeko ego er a r e n aurr e a n aurkitu ziren tomist e k elkarr ekin ezt a b ai d a n jardut e a n Boeziori
buruz eur e n maisu a k egind a k o interpr e t a zi o a z . Pierre Duhe m eskola s tiko gailen a k zera aldarrikat u
zue n: Hebdo m a d e i buruz liburu a n datorr e n axiom a , diversu m est ess e et id quod est ,
Themistiu s e n g a n d i k et a Aristot el er e n g a n d i k hart ut a k o ber eizke t a arrun t bat best e rik ez del a –
aurr e a n artikulu mug a t u bat et a atz e a n datibozko subst a n ti b o a dar a m a n infinitibo a n
adier a zit ak o a : to einai anthro po –, zeine n bidez nat ur a bera et a ban a k o a r e n nat ur a den a ber eizt e n
direl a. Baina Tom a s e k argiro irakurtz e n du Boezio «existitz e n den a r e n et a hon e n exist e n t zi ar e n
art eko ber eizk et a » egit e n. Zer egin? Ikusi bat e a n norm al e n a izango den tomist e k Duhe m - en
argu m e n t u a hurbiletik azt ert u et a ber a u erab a ki g a r ri a zen e n t z ebaz t e a . Baina ez. Sofistikazio
gab e k o ia tomist a guzti ek ontz at jo zute n Boeziok es a n gur a zuen a Tom a s e k esleitu zion
es a n g u r a z oso best el a k o a zela. 7 Zerga tik ez egin sorm e n e z k o irakurk e t a ber a Aristot el eri buruzko
Tom a s e n iruzkinaz? Bada, ez. Iruzkinot a tik alde n d u edo Tom a s errak u n t z a g a t ik des e n k u s a t u baino
lehe n, tomist ek iruzkin bat del ako a r e n teori a exotikoak as m a t z e a ri ekin zioten, test u a k gaizki
interpr e t a t z e a r r e n Tom a s des e n k u s a t u baino hura gorald uz bukat u zut e n art e.
Arrazoi hon e g a t ik et a best e batz u e n g a t i k, zab al bihurt u zen Tom a s e n et a Aristot el er e n
art eko loturak «arist ot eliko- tomist a » asp al diko ah a p a l di ak iradokitz e n zuen a z zerikusi han dirik ez
zeuk al ak o iritzia. Aristot el er e n errefer e n t zi a asko aurkitz e n dugu Tom a s e n g a n , segur u, har e n
doktrin e n et a esal di e n aipa m e n ugari, bain a, aipa m e n o n aurr e a n , gero ez dugu Aristot el e ber a
konts ult a t u k o Tom a s e k hark es a n d a k o t z a t dioen a berr e s t e k o. Askoz hob e t o da Tom a s e k zer es a n
nahi due n ikust e a , zelan era biltz e n ditu e n Aristot el er e n doktrin ak et a hizker a ber e helburu e t a r a k o .
Emat e n du kasik Tom a s e k ber e ikusp u n t u partikul arr a k adi er a z t e k o dara bil e n hizkuntz a dela
Aristot el e. Horrel a, guk bitxitzat jotze n dugu n Erdi Aroko praktika haiet a riko bat –autor e ei esa n ez
dituzt e n gauz a k esleitz e a , alegi a– ote zen sus m o a zab al d u zen.
Ezin da ahaz t u tomist a batz u e k Aristot el er e n aurkak o jarrer a erak ut si et a hon e n g a n d i k
Tom a s zeh aro ban a n t z e n ah al e gi n d u zirela nonb ait. Arrazoi hon e n g a t i k antz a den e z: Aristot el ek,
sarri askot a n , Tom a s e k berari esleit uriko gauz e n kontrak o a k es at e n zituel a hain zuzen, et a
horre g a tik, iruzkinar e n izaer az goian aipat u t a k o plant e a m e n d u a n oinarritut a, Aristot el e aipatz e a
lagun g a r ri ez, baizik arriskut s u bihurtz e n zela. 8 Gilson e k zera ohart a r a zi zien ber e irakurle ei:
Aristot el er e n abur uz, existitz e n den a hala b e h a r r e z existitz e n dela, et a, ber az, ezin dela sortu a
izan. Nola uztar dait ek e kreat u gab e k o mun d u bat mun d u a erro- errotik konting e n t e t z a t –hots, bere
osot a s u n e a n kaus a t u a , ez soilik hal ako a edo horrel ak o a izat e a n , baizik lehe nik et a behi n ber e
izat e a n bert a n kaus a t u t z a t– dauk a n ikusp e gi a r e ki n? Hortaz, Aristot el e osa g ai abs ur d u bilakat u zen
Tomis m o a r e n barru a n .
21. Garai horret a n , bitxia bad a ere, Aristot el eri buruzko Tom a s e n iruzkinak konts ult a t z e n jarraitu
zut e n, iruzkinok test u a n isurtz e n zut e n argit a s u n a dela et a. Ikask et a aristot eliko ak eur ak
hurbilket a eboluzionist a r e n arab e r a gar a t u ziren arlo ezb er di n e t a n . Filosofo batz u e k, D.J. Allan 9 et a
Marjorie Gren e, 10 best e a k best e , filologo e n art e a n zego e n an a b a s a ikusirik, hob e zela esa n zute n
Aristot el er e n Metafisika k et a gain er a k o trat a t u a k zuzen e a n irakurri et a ea zer gert a t z e n zen
ikust e a . Hauek ez zituzt e n hainb e s t e errefut a t u filologo a k, ez baitzituzt e n aintz at hartz e n ere.
Baina bazire n Wern er Jaeger et a halako e n tesi ei aurre egin ziet e n batz uk, Jaegerr e k ondoriozt a t u
gur a zuen a ez zela hare n pre mi s e t a t ik at er a t z e n et a. Azken e z, Giovan ni Real e jaun a k Metafisikari
buruzko maisu lan bat egin zue n, hura obra unit ariotz a t hart uz; tesi hau finkat u egin zuen
Metafisika italierar a aldat u et a iruzkintz er a k o a n . 11
Aristot el e irakurtz e a ri ekin zitzaion berriro, me n d e e t a n zeh ar egin bez al a, zenb ait trat a t u r e n
autor e gisar a, trat a t u bakoitz ak ber e gutxi gora b e h e r a k o bat a s u n literario a zeuk al a haut e m a n e z –
gogo a n hartz ek o a da, izan ere, lezio gisar a sortu zirela–, et a bat a best e a r e ki n barn e orde n a bat
zeuk a t el a. Jakina, horrek ez du esa n nahi Aristot el er e n irakurk et a uniform e a sort u zela.
Eztab ai d e k, han di edo txikiak, ber e horret a n jarrait u zute n, bain a horien gar a pi d e a irakurk e t a
aristot eliko ar e n tradizio han di ari lotu zitzaion berriz ere, hasi iruzkingile greko e n g a n d i k, Boezio et a
Erdi Aroko iruzkingile e n bidez, et a Erren azi m e n t u t ik oraint s u art e (191 2r a art e), Aristot el er e n
ikasl e e ki n. Diskurts o mot a hau ez zihoa n irakurke t a - oztopo a k konpo n t z e r a ah a p al di jakin batz uk
best e non b ai t e tik hart u et a sart u a k zirela imajina t u z et a lanak elkarri itsast e a r e n bidetik. Gehi a go
zirudie n trinkot a s u n ez ar e n ondoriozko diskurt s o a , gar a p e n zeh a t z a r e n a baino. Zelan bat e r a t u
subst a n t zi a ri buruzko baiez p e n a k Kateg oriet a n et a Metafisika n , kasu? Behar b a d a bat e r a e zi n a k
dira, bain a ez dago posizio bat a best e a r e n aurr ek a ri gisar a, edo he m e n g o a best e non b ai t e k o a r e n
erre pik a gisar a ikusi beh a rrik.
Oso oraint s u, Bertra n Dumo ulin jaun a k hurbilket a eboluzionist a berr art u du, bazt err e r a utzi
beh a rk o ez litzat ek e e n liburu bat e a n . 12 Gainer a , hal ako jardu n bi d e bat e r a k o garra n t zit s u a k diren
irakurke t a irizpide a k em a t e n dizkigu. Haler e, inork Jaeger e n aldi gore n e a n esa n g o zuke e n baino
Metafisikare n irudi bat e r a t u a g o a eskai ntz e n digu; are gehi a g o , Tom a s Akinokoar e n iruzkinak
aholkatz e n ditu, apolo gi arik egin gab e , Aristot el er e n test u a ri argit a s u n a em a t e k o.
Best e oztopo iturri bat era n s t e n zaio aurrek o a ri: Tom a s zein neurrit a n iritsi ahal zen
Aristot el er e n g a n a . Ebiden t zi a ahul e n a baizik ez dago Tom a s e k greko a zekiel a iradokitz ek o; ber az,
m az e d o ni a rr a r e n trat at u e n latinezko itzulpe n e n guztiz me n d e zego el a pent s a t u beh a r da.
Aristot el e s Latinus are n aurrer a k u n t z a ri esker alder a ditzak e g u edizio kritikoet a n Tom a s e k
esku e r a n zitue n latinezko itzulpe n a k et a ber ak erabili zitue n e kiko iruzkine n barn e ebid e n t zi a.
Tom a s Akinokoar e n filosofia funt s e a n aristot eliko a delako hipot e si a n oinarritz e n da hurre n g o
test u bildu m a hau. Hori gure filosofoa txan d a k o kritikak dago e n e k o deskr e dit a t u due n erre alis m o
naif bat er a era m a t e a delako senti p e n a dut e n tomist ek ust e dut e tomis m o transz e n d e n t a l bat ek
filosofo gar aikid e e n Tom a s e n g a n a k o sine s g a r rit a s u n a gehit uko luke el a. Baina hon el a k o
interpr e t a zi or ak o test u- oinarri ak ahul a g o a k baino ez dira, et a edoz ei n mod u t a n ere haien xed e
nag u si a gehi a g o da filosofia ust ez defe n d a g a r ri a g o bat itxuratz e a , Tom a s e n g a n adiskid e e k nahiz
ets ai e k aurkitz e n dut e n a baino; arraz oi hau e n g a t i k, jarrer a horrek ez du em a t e n test u a k
haut a t z e k o oinarri onik.
Behar b a d a azke n urte ot a n egin den Tom a s Akinoko ar e n irakurk et a hob er e n a tomis m o
exist e n t zi al ar e n a da. Gora go aipat u dugu aditu batz u e k diot e n a , hots, Tom a s Akinoko ar e n ess e
et a actus ess e n di ah a p al di e k ez dut el a par ekorik Aristot el er e n g a n . Haler e, ess e horre n eginkizu n a
funt s- funts ez k ot z a t dago Tom a s e n e a n et a horrex e k mark a t z e n du berar e n et a Aristot el er e n art eko
sako n e k o des b e r di n t a s u n a . Tom a s e n m et afisika Aristot el er e n a r e kiko arras difere n t e a dela esa t e a
ia topiko bihurt u da. Gert at u ohi den e z , inortxo ere ez da izan gai inoiz funts ez k o des b e r di nt a s u n
hori zert a n datz a n de m o s t r a t z e k o , Tom a s Akinoko ak onart uriko ara u bi d e m et o d ol o giko e n arab e r a .
Askoz defe n d a g a r ri a g o a da, aldiz, Aristot el ek form ul a t u riko met afisikar e n zientzia, izat e a izat e
22. gisa gaitz at due n a , Tom a s e k gar a t z e n due n met afisika ber a del a form a aldetik. Garat z e mod u
horrek, gain er a , jatorriz neopl a t o niko a k diren doktrin e n t z a t leku aristot eliko bat aurkitz eko era
dauk a, et a ez da gutxi. Tom a s e k Kause n Liburuaz et a Jainkotiar Izen ei buruz k o a z egit e n ditue n
iruzkinet a n ikust e n da argi et a garbi Aristot el eri em a t e n zaion eginkizun erre g ul a t z ail e a.
Aristot eliko- Tomis m o r a zentz u txarre a n buelt at z e a ote da hau? Inola ere ez. Gehia g o da
oinarri aristot eliko ar e n et a hon e k Tom a s e n filosofian due n gar a p e n logikoar e n art e a n dago e n
jarrait a s u n met o d ol o giko a nab a r m e n t z e a .
Liburu hau prest a t z e k o eska t u zidat e n e a n izan nue n lehe n erre a kzio a, horre n pre mi a rik ez
zego el a izan zen. Tom a s e n idazkiei buruzko bildu m a bat baino gehi a g o dira, oso onak,
eskur a g a r ri. Liburuo n azt erk e t a egit e a n neur e ikusp u n t u a alder a t z e a r r e n , Tom a s e n pent s a m e n d u a
aurk ez t e k o best e bide bat ziteke el a hasi nintz e n pent s a t z e n , et a, zenb a t et a gehi a g o pent s a t u ,
hob e a neritzon a . Eta horret a r a k o asko lagun zezak e el a Tom a s e n karrer a r e n kronologi ar e ki n
osat ut a aurk ez t uriko test u haut a t u e n bildu m a bat ek. Bildum a hau, ber az, bi ideia hau e k gidat u t a
dago. Agian irakurle a harritu egin go da Tom a s e n pent s a m e n d u a n Aristot el er e n era gi n a
azpi m a rr a t u t a ikust e n due n e a n . Den a den, Aristot el eri buruzko iruzkinak ber a n d u t x o kokat u t a
dau d e Tom a s e n karrer a n , 1268 a n hasi et a 1273 a n bukat z e n direlarik, hark idazt e a ri uzte a n . Aldi
bat ek o pent s a m e n d u a izat e a k ez du sortz e n ez el ako probl e m a rik. Aristot el eri buruzko Tom a s e n
ikask et a berezi a ez zen hasi iruzkinekin, baizik et a aze n hau e k azt erk e t a horre n burutz a p e n a
adier a z t e n dut e. Izan ere, Tom a s bere hast a p e n e t a k o idazkiet a tik dakus a g u Aristot el er e n
pent s a m e n d u a ziurt a s u n e z era biltz e n. Ia hasi er a tik bert a tik ageri ditu Averro e s et a Avicen ari
buruzko errez elo a k. Eta ber e lehe n idazkien art e a n aurkitz e n dugu doktrin a filosofiko gako e n
aurk ez p e n a , Aristot el eri et a egiari buruzko a k hurre n e z hurre n.
Bada antzin ak o esa e r a bat, Pico della Mirand ol ak es a n om e n zuen a: Sine Tho m a, Aristot el e s
mut u s ess e t : Tom a sik gab e, Aristot el e mut u zat ek e e n . Ahap al di hori Tom a s e n iruzkinak
goraltx a t z e k o erra n a da. Baina justu alder a n t zizko a ere egi a da, et a Tom a s e n karrer a oso a n zeh ar
da egia: Sine Aristot el e, Tho m a s non ess e t .
Ralph McInern y
23. Kron ol o g i a
1200 Parisko Unibert si t a t e a r e n fundazio Karta
Federiko II enp e r a d o r e a r e n koroatz e a
1210 Aristot el e eskol a n irakurt z e a r e n deb ek u a Parise n
1215 Predikari e n Orde n a sortu zen
Latera n g o Kontzilioa
Parisko Unibert si t a t e a r e n lehe n est a t u t u a k
Magn a Cart a
1216 Domingo t a r r e n S.Juan etxe a r e n fundazio a Parisen
1224 Napoliko Unibert sit a t e a r e n sorrer a
1225 Toma s e n jaiotz a Rocc a s e c c a n
1230- 39 Toma s Akinokoa Mont e Cassino n
1231 Aristot el e ri buruzko deb e k u a kentz e n dute Parisen
1239- 44 Toma s, Napoliko Unibert sit a t e a n ikasle
1240 Averroe s e n lanak eza g u t z e r a ema n a k
1240- 48 Alberto Handi ar e n Aristot el e ri buruzko iruzkinak
Parise n
Roger Bacon e n Aristot el e ri buruzko iruzkinak
1244 Toma s Domingo t a r Predikari Orde n a n sartz e n da
Bere familiak etxe a n sart ut a dauka derrigorr e z,
domin go t a r izat e a galar a z t e k o as moz, urte bet ez
1245 Familiak aske uzte n du
1245- 8 Toma s Parise n ikasle Albert o Handiar e kin
1248 Alberto Handi a k teologi a fakultat e a sortz e n du Kolonian
1248- 52 Toma s Kolonian ikasle et a Albertor e n laguntz aile
1248- 54.1 S. Luise n Gurutz a d a
1244- 55 Bonave n t u r a Parise n iraka sl e
1250 Federiko II-are n heriotz a
1250- 51 Toma s apaiz orde n a t u zen
1252- 6 Toma s e k Sent e n t zi e n batxiler go a lortze n du Parise n
1256 Toma s teologi a ko mais u izend a t u a
1256- 9 Maisu titular gisar a Parise n
1257 Toma s eta Bonave n t u r a Parisko best e mais u batzu e k
aintz a t e t si
1259- 68 Toma s, Italian 13
1263 Willia m Moerb e k e domin go t a r r a k Aristot ele itzultze n du
grekotik zuze n e a n
1264 Toma s e k Gorpuz ti egun e r a ko liturgia para t u zuen
1266- 70 Averroe s t a r ezt a b a i d a Parisen
1268- 72 Toma s Maisu titularr a Parise n, bigarr e n aldiz
1270 Latin averrois m o a r e n gaitz e s p e n a
1272 Toma s mais u titula izend a t u Napolin
1273 Abend u a r e n 6an, Toma s e k idazte a ri utzi zion
1274 Lyoneko Kontziliora bide a n gaixotu egin zen, otsaile a n,
eta Foss a n o v a r a era m a n zute n. Hurren go hilean,
mart xo a r e n 7an hil zen.
Arte Fakult a t e t ik gut u n a Domingo t a r r e n buru a ri
1276 Roma n de la Rose
24. 1277 Parise n 219 proposizio gaitz e t si zute n; Toma s hil
ondor e n deskr e di t a t u a
Oxford e n, berriz, Robert Kilwardb y jaun ak,
Cant e r b u r yko Artzap e z piku a eta domin go t a r r a , bera,
tomi st a kut suko propo sizioa k gaitze t si zitue n
1284 John Peckh a m , , Cant e r b u r yko Artzap ez piku eta
frantzisko t a r r a k, Toma s e n Parisko bigarr e n irakas t al dia n
hiri horre n bizi zen a k, ber e aurr eko a r e n gaitze s p e n a k
berre t si zitue n.
1321 Toma s Jon XXII aita sa nt u a k kano niz a t u zuen
Avignon e n.
1325 Parisko gaitz e s p e n a r e n balioga b e t z e a
1327 Toma s Elizare n Doktore izend a t u zuten.
25. Oharrak
1 Book of Cause s , Sarre r a .
2 Ikus R.A. Gaut hi e r, O.P., ´Les «Articuli in quibus frater Thoma s melius in Sum m a qua m in Scriptis»´ ,
Rech e rc h e s de théologi e ancie n n e et mé di é v al e (1952), 271- 326 orr.
3 Ramon Hern a n d e z , Un españ ol en la ONU , Bibliotec a de Autore s Cristian o s, Madril, 1977.
4Ikus I Docu m e n t i Sociali della Chiesa, da Pio IX a Giovan ni Paolo II (1864- 1982) , Raimu n d o Spiazzi, O.P. ed.,
Massi mo, Milan, 1983. Syllabu s a 11- 22 orriald e e t a n dator. Ikus halab e r Catholic Dossier , 2. Alea, 1. Zkia,
mod e r ni s m o a ri buruz.
5 Ikus entziklikari buruzko hare n sarre r a ko oharr a k Jacque s Maritai-
nen Le doct e ur angéliqu e St Tho m a s Aquinas en ingele s itzulpe n e a n , Me-
ridian, New York, 1958, 179- 81 orr.
6 Horrel a, Newm a n e k, 1856 a n Erro-
ma n zela, zera esa n zue n: Aristot el e k ez zuela bab e s berezirik (Elizare n aldetik) eta gauz a bera gert a tz e n
zela Toma s Akinokoa r e ki n. Solaskid e a k galde tz e a n ea bera zein filosofiat a n oinarritz e n zen, ezein e t a n ere ez ,
era n t z u n zue n. «One n a k dirudit e n a k ere, txat al osag ai a k... Egitat e a k ( Faktua k )
26. dira gauz a rik ha ndi e n a , ez be st e ezer. » Ikus Marvin R. O´Conn ell, Critics on Trial: An Introduc tion to the
Catholic Modernist Crisis , The Catholic University of America Press, Washingt o n, D.C., 1994, 27- 8 orr.. Ikus,
hala b e r, aut or e bera r e n The Oxford Conspirators , Macmi-
llan, New York,196 9.
7 Ikus Ralph McInerny, Boet hiu s and Aquinas , The Catholic Univer-
sity of Americ a Press, Washingt o n, D.C., 1990, 163- 98 orr.
8 Adibidez, Mark D. Jordan, «To-
ma s Akinokoa r e n ukazio a k Aristot e -
leri buruz ko iruzkine t a n », Philoso-
phy and the God of Abraha m: Essay s in Me mor y of James A. Weish eipl, O.P. barn e a n . James R. Long arg.,
Pontifical Instit ut e of Media e va l Studie s, Toronto, 1991, 99- 112 orr. Horri errefut a t z e ko , ikus Chistop h e r
Kaczor- en doktor e tesia ri Eranskin a , Proportionalis m , Notre Dame Uni-
bert sit a t e a , 1996, 295- 330 orr.
9 D.J. Allan, The Philosoph y of Aristotl e . London, OUP, 1957
10 Marjorie Gren e, A Portrait of Aris-
totle , Chica go, Universit y of Chica go Press, 1963
27. 11 Giovan ni Reale, The Conc e p t of First Philosop h y and the Unity of the Metap h y sic s of Aristotle , John R.
Cata n e k itzulita, Albany, Stat e Universit y of New York Press, 1980
12 Bertra n d Dumo ulin, Analys e gén é ti q u e de la m é t a p hi siq u e d´Aristot e . Paris, Les Belle Lettre s, 1986.
13 Toma s e k Italian egin zuen egon aldiaz ezta b aid a dago oraindik. Hu-
28. rren go dat a hau e k onartz e n dira oro har: Toma s Napolira itzuli (1259- 61); gero iraka sl e izend a t u zute n
Orvieto n et a hant xe egon zen antz a den e z 1261- 5 bitart e a n ; 1265- 9 urte e t a n maisu titularr a izan zen Erro-
mako Sant a Sabina n. Batzu e k diot e Toma s Viterbo n egon zela 1267- 8 urte e t a n . Ziur da, gutxie n e z,
den bor a l di bat egin zuela han, Italiako bere egon aldiar e n barru a n .
29. HAUXE DA LIBURUA
1. Parte a
ESKRITURA SANTUA
IRAKURTZEKO GOMENDIOA
Agustin ek De Doctrina Christiana IV. liburu a n dioen e z , «hizlari jakint su a k irakatsi, ats e gi n a
e m a n eta mu giarazt e k o mo d u a n hitz egin behar du», ezjakin ei irakat si, gogait urik dau d e n e i
ats e gi n a em a n et a nagi ak mu gi ar a z t e k o.
Eta Eskritura Sant u a r e n ele- edert a s u n a k ezin hob e t o bet e t z e n ditu hiru gauz a horiek. Alde
bat e tik, irmoki iraka st e n du bere betier e k o egiar eki n, Sal m o a k, 119, 89an esa t e n bait a «Zure
hitza, Jauna, betier e k o a da» . Atsegin a eztiki em a t e n du ber e baliag a r rit a s u n a r e ki n, Sal m o a k , 119,
103a n es at e n bait a «A zein gozoa zuk hitze m a n a , eztia ahorako baino gozoa g o a! » . Eta
era gi n g a r rit a s u n e z mu gi ar a z t e n du bere aut orit at e a r e ki n, Jeremia s, 23, 29an hon el a es at e n bait a
«Nire hitza sua bez ala da, harkaitza txikitz e n due n mailua bez ala. Hala diot nik, Jaunak» .
Eta ber az, hirurek gom e n d a t z e n dut e Eskritura Sant u a propo s a t u t a k o berb a r e ki n.
Lehen e n g o , mugi ar a z t e k o erabiltz e n due n aut orit a t e a k gom e n d a t z e n du, esa t e n baitu: «Hau,
Jainkoare n agind u e n liburua da». Bigarr e n , iraka st e n due n beti er e k o egiak, «eta betitik dago e n
legea da» dioel ako. Hirugarr e n , erak ar tz e n due n baliag a r rit a s u n a k , «berari eust e n diot e n guztiak
bizitzara heltz e n dira» es at e n duel ako.
Eskritur a hon e n aut orit a t e a hiru gauz a g a t i k da era gi n g a rri. Lehe n e n g o jatorria g a tik; bere
jatorria Jainkoa del ako. Horre g a t ik esa t e n du «Jainkoare n agindu e n a da»; Baruch, 3, 37an esa t e n
da «Berak aurkitu ditu jakint zara dara m a t e n bidea k »; et a Hebertarrei, 2, 3an «Izan ere, salba m e n
hau Jaunak berak hots egin zue n, eta hari ent z u n ziote n e k baiet si digut e gero». Eta autor e honi,
dud arik ez, hut s e zi nt a s u n e z sinet si beh a r zaio; bai bere nat ur a r e n izaer a g a t ik, egi a delako, Joan,
14, 6an es at e n den lez «Neu naiz bidea, egia eta bizia»; bai zientzi ar e n osot a s u n a g a t i k, ikus
Errom at arrei, 11, 33an «Bai han di eta sako n a k Jainkoare n esk u z a b al t a s u n a , jakinduria eta
eza g u e r a! »; et a bait a berb e n indarr a g a t i k ere, ikus Heb ert arrei, 4, 12an «Bizia da Jainkoare n hitza,
bizia eta eragin handiko a, aho biko ezp at a bera baino sarkorragoa ». Bigarre n, era gi n g a r ri agertz e n
da ezartz e n due n beh a rriz a n a g a t i k, ikus Markos,1 6, 16an «Sine s t e n eta bataiat z e n den oro,
salbat u a izango da; sines t e n ez due n a, berriz, kond e n a t u a » et a abar. Hort az, Eskritur a Sant uko
egi a agind u t z a t propo s a t z e n da; horre g a tik esa t e n du «Jainkoare n agindu e n a » . Eta agind u horiek,
alafe d e , adi m e n a fede a r e n bidez zuzen t z e n dut e, ikus Joan, 14, 1ean «Ez izan kezk arik: sinet si
Jainkoare n g a n eta sinet si nirega n ere»; et a boron d a t e a ri mait a s u n a r e n bidez jakinar az t e n diot e,
ikus Joan, 15, 12an «Hau da nire agind u a: maita dez a z u e l a elkar nik mait e izan zaituzt e d a n
bezala»; et a horixe egit er a et a burutz e r a bultz at z e n dut e «Bet e hori eta bizia izango duzu » (Lukas,
20, 28) . Hirugarr e n , era gi n g a r ri agertz e n da es a n e n uniform e t a s u n a g a t i k, Eskritur a Sant u a idatzi
zut e n guztiek gauz a berdin a irakat si zutel ak o, ikus 1 Korintoarrei, 15, 11n «Dena dela, bai haiek
eta bai nik, horixe da hots egin dug u n m e z u a , eta horixe zuek sinet si duz u e n a » . Eta horrek
horret a r a izan beh a r du guztiek izan zutel ak o maisu bera, ikus Mateo, 23, 8an «... bat bakarra
