On Coptology, Constantine Cavafy, and Iulian the Apostate О коптологии, Константине Кавафисе и Юлиане Отступнике

1. Περί Κοπτολογίας, Καβάφη και Ιουλιανού
Ο μεταστάς καλός μου φίλος Μιχάλης Πασιάκος (1959-2023), τον οποίο δεν
συνάντησα ποτέ από κοντά αλλά με τον οποίο με συνέδεε μία πολύ δυνατή φιλία και
μία εκατέρωθεν γόνιμη ιντερνετική συζήτηση και ανταλλαγή θέσεων, γνώσεων και
κοσμοαντιλήψεων, εβδομάδες μόνον πριν αποδημήσει εις Κύριον (αν και ήταν
άθεος συνειδητά) δημοσίευσε ένα πολύ ενδιαφέρον άρθρο αποτέλεσμα της μελέτης
του και επακόλουθο των αποριών που είχε για ορισμένα θέματα.
Το άρθρο τιτλοφορείται 'Κόντογλου, Καβάφης, Ιουλιανός,Βαβύλας' και
δημοσιεύθηκε την Πέμπτη 28η Σεπτεμβρίου 2023 εδώ:
http://labastia.blogspot.com/2023/09/blog-post_28.html
Στο άρθρο αυτό εμφαίνονται και τα όρια της νεοεελληνικής έρευνας, της οποίας τα
ασυνάρτητα ο Μιχάλης Πασιάκος πολλές φορές ξεπέρασε και απόδειξε (σε πολλά
σημεία και διαφορετικές θεματολογίες) ότι τα πράγματα δεν έχουν έτσι όπως
νομίζουν στην Ελλάδα.
Edith Louisa Butcher
Η Κοπτολογία, όπως και η Αιγυπτιολογία, η Αραμαιολογία, η Ασσυριολογία, η
Χιττιτολογία, η Ιρανολογία και γενικώτερα οι ανατολιστικές επιστήμες, είναι
ανύπαρκτη στην Ελλάδα.
Ο Καβάφης, μεταξύ κωμικοτραγικώς ιδεολογικοποιημένης ομοφυλοφιλίας και
διαστρεβλωτικώς αποδομένης σ' αυτόν αρχαιολατρείας, είναι σαφώς ένας μεγάλος
άγνωστος στην Ελλάδα.
Και ο Ιουλιανός, αντιμετπισμένος είτε με ηλίθιο μίσος είτε με παρανοϊκό θαυμασμό,
παραμένει ολότελα ακατάληπτος στην Ελλάδα και στην εκ γενετής σάπια, βρωμερή,
διεστραμμένη και άχρηστη Δύση.
Όμως το να θέσεις ένα σωστό ερώτημα και να δεις μία περίεργη αντίφαση, όπως
έκανε στο άρθρο του ο Μιχάλης Πασιάκος, είναι απόδειξη εξαιρετικής εμβάθυνσης
και πειστήριο καλών προθέσεων. Και τι είναι καλλίτερο από αυτά τα εφόδια, όταν
κάποιος αναζητάει την αλήθεια ανιδιοτελώς και χωρίς τον παραμικρό ωφελισμό;
Έτσι, ένας Ρωμιός φίλος μου από το Καζακστάν, στην προσοχή του οποίου είχα
συστήσει το θεσπρωτο-κεντρικό αλλά και διεθνιστικό-πανανθρώπινο μπλογκ του

2. φίλου Μιχάλη, μου έγραψε για να με ειδοποιήσει για την παραπάνω δημοσίευμα και
να προσθέσει τα δικά του ερωτήματα στις παρατηρήσεις-ερωτήσεις του πλέον
μεταστάντος φίλου μου.
Οπότε, θεώρησα καλό να γράψω ένα σύντομο σημείωμα για να διαλευκάνω μερικές
καταστάσεις, δηλαδή
- την αρχή της Κοπτολογίας και το έργο της, προφανώς προσωπικώς γνωστής στον
Καβάφη, Εντίθ Λουΐζα Μπούτσερ,
- τα ειλικρινή, πλην όμως όλως αρνητικά, συναισθήματα του Καβάφη απέναντι στον
Ιουλιανό Παραβάτη, και
- την φύση της αντιπαλότητας μεταξύ Αντιόχειας και Αλεξάνδρειας, την οποία ο
Καβάφης κατείχε πολύ καλά και εξ αιτίας της οποίας αντιπαθούσε τον Ιουλιανό,
πλην όμως αγνοούν όλοι στην Ελλάδα.
Ο καλός, ιντερνετικός (από το 2019), φίλος μου δημοσίευσε ολόκληρη την απάντησή
μου (ένα σχετικά σύντομο κείμενο 650 λέξεων) όχι ως σχόλιο αλλά ως αυτόνομο
δημοσίευμα, το οποίο αναρτήθηκε την Δευτέρα 2 Οκτωβρίου 2023 και μπορείτε να
βρείτε εδώ: http://labastia.blogspot.com/2023/10/butcher.html
Κατά τραγική ειρωνεία της μοίρας, αυτή η ανάρτηση ήταν και η τελευταία του
μακαρίτη καλού φίλου μου. Θα ήταν όμως προτιμώτερο να διαβάσετε πρώτα το
προαναφερμένο άρθρο-μελέτη το οποίο είχε αναρτηθεί 4 ημέρες νωρίτερα:
Κόντογλου, Καβάφης, Ιουλιανός,Βαβύλας
http://labastia.blogspot.com/2023/09/blog-post_28.html
Στο θέμα της σελευκιδικής Αντιόχειας, του καίριου ιστορικού ρόλου της, των
αντιμαχομένων παρατάξεών της, καθώς και των εσχατολογικών διαστάσεων της
σελευκιδικής κληρονομιάς θα αναφερθώ σε ιδιαίτερο άρθρο μου, το οποίο επίσης θα
αναφέρεται στα τεκταινόμενα στην Παλαιστίνη και στην έκβασή τους.
Στον άθεο, αλλά τόσο ένθεο, μακαρίτη φίλο μου Μιχάλη Πασιάκο, θα αναφερθώ σε
προσεχές κείμενό μου, το οποίο σε καμμία απολύτως περίπτωση δεν θα αποκαλούσα
'νεκρολογία', δεδομένου ότι ο Μιχάλης ενσάρκωνε καλλίτερα από πολλούς άλλους
ό,τι μπορεί να χαρακτηρσθεί ως αΐδιον για την Ανθρωπότητα: την απέραντη αγάπη
για το άλλο και την αστείρευτη αναζήτηση της Ζωής, την οποία περιφανώς και
κέρδισε προ αρκετών εβδομάδων, έστω και αν δεν το περίμενε ποτέ.
Ό,τι ακολουθεί είναι η αναδημοσίευση της επιστολής μου.
-------------------------------------------------
Ο Σαμσαντίν για τον Καβάφη και την Butcher
Φίλε μου, ελπίζω να είσαι καλά!
Σε παρακολουθούν φίλοι μου από πολλά μέρη!
Ο φίλος μου ο Νίκος από το Καζακστάν μόλις χθες μου έγραψε για την τελευταία
σου ανάρτηση!
Μόλις του απάντησα.

3. Η Edith Louisa Butcher (1854 – 1933) είναι τόσο γνωστή στους ειδικούς για την
Αίγυπτο, όσο ο Καβάφης στους ειδικούς για Ελλάδα. Είχε τότε κάνει μία
πρωτοποριακή δουλειά για την Ιστορία της Κοπτικής Εκκλησίας που ήταν όντως
κατόρθωμα.
Και αυτό πάνω από όλα επειδή ήταν ….. γυναίκα (και όλες οι γυναίκες που
ταξίδευαν μόνες στα τέλη του 19ου αιώνα ήταν αντικείμενο καχυποψίας) και επειδή
ήταν ….. δυτική (και όλοι οι δυτικοί στην Αίγυπτο ήταν αντικείμενο κάθετης
απόρριψης περισσότερο από τους Κόπτες παρά από τους μουσουλμάνους). Αυτή η
στάση των Κοπτών ήταν απολύτως δικαιολογημένη, επειδή οι αποικιοκρατικες
δυνάμεις ήταν σαφέστατα υπέρ των μουσουλμάνων, ανάμεσα στους οποίους
διέδιδαν το πολιτικό «ισλάμ» που είχαν παρασκευάσει και τα πρώτα θεωρήματα
παναραβισμού, ο οποίος είναι ένα ανιστόρητο τερατούργημα.
Οι Κόπτες ήταν και είναι πολύ πιο κλειστή κοινωνία απέναντι στους δυτικούς από
όσο οι Νεοέλληνες ή οι Αραμαίοι (της ΝΑ Τουρκίας, Συρίας, Λιβάνου, Ιορδανίας,
Παλαιστίνης, Ιράκ, Ιράν και Ινδίας — είτε μιλάμε για Μονοφυσίτες, είτε για
Νεστοριανούς, ειτε για τους προ-Χαλκηδόνιους του Μαλαμπάρ). .
Με πολύ μεγαλη δυσκολία Γάλλοι, Άγγλοι και Αμερικανοί κατάφεραν να
διεισδύσουν ανάμεσα στους Κόπτες — και αργά (δηλαδή πρόσφατα). Υπό τις
συνθήκες λοιπόν υπό τις οποίες γράφηκε η Ιστορία της Κοπτικής Εκκλησίας είναι ένα
επικό επίτευγμα.
Τώρα, επιστημονικά στέκει τόσο όσο και όλα τα μεγαλουργήματα των
πρωτοπόρων του 19ου αιώνα που αποτελούσαν όμως «παρελθόν» το 1930. Έχουν
γραφεί καλλίτερες παρουσιάσεις. Να:
https://www.amazon.com/Two-Thousand-Years-Coptic-
Christianity/dp/9774167457/ref=d_pd_sbs_sccl_1_1/133-5447824-
7727212?pd_rd_w=R7mPJ
Και αυτή η παρουσίαση καλή είναι:

4. https://www.amazon.com/History-Coptic-Orthodox-People-
Church/dp/146028027X
Σχετικά με την Edith Louisa Butcher θα βρεις αρκετά στοιχεία εδώ:
https://copticliterature.wordpress.com/2019/06/12/a-short-sketch-of-coptic-
history-by-mrs-edith-louisa-butcher/ (εξαιρετικό κοπτικό μπλογκ αν και μερικές
φορές κάπως προκατειλημμένο).
Επίσης: https://genderdesk.wordpress.com/2022/02/07/edith-butcher/
Τα βιβλία της όλα θα τα βρεις εδώ:
https://onlinebooks.library.upenn.edu/webbin/book//lookupname?key=Butcher
%2C%20E%2E%20L%2E%20%28Edith%20Louisa%29
Θα μπορούσα να γράψω πολλά γι’ αυτήν και τον Αγγλικανό ιερέα σύζυγό της, αλλά
τι να πρωτοπρολάβει κάποιος;
Φυσικά και εργάζονταν για τις αγγλικές μυστικές υπηρεσίες, όπως όλοι οι Άγγλοι
παντού και πάντοτε, συμπεριλαμβανομένης και της Αν Λόμπεργκ στα Κορίτσια
στον Ήλιο. Και αν αυτό σου φαίνεται υπερβολικό, περίμενε περισσότερες
καταστροφές να πέσουν πάνω σας!
Κωνσταντίνος Καβάφης
Είναι πιθανώτατο λοιπόν να είχαν συναντηθεί η Μπούτσερ και ο Καβάφης στα
ούτως ή άλλως λιγοστά σημεία όπου σύχναζαν τότε οι δυτικοί αποικιοκράτες στην
Αλεξάνδρεια. Αυτό το αναφέρω επειδή, αν γράφει κάτι ο Καβάφης γι’ αυτήν,
πιθανόν να οφείλεται σε μία αντιπάθεια που ανεφύη ανάμεσά τους. Θεωρώ λογικό
να είχε ενοχληθεί ο Καβάφης από το στυλ της μεγαλύτερης σε ηλικία από εκείνον και

5. εξαιρετικά πολυπράγμονος (λόγω μυστικών καθηκόντων) «κυρίας» Μπούτσερ, της
οποίας το όνομα δεν ξέρω αν ο Καβάφης πρόφερε σωστά στην δεύτερή του συλλαβή.
Τώρα το πιο ενδιαφέρον στο κείμενό σου είναι η απορία σου. Αυτήν θα σου την
λύσω πολύ σύντομα.
Δεν έχω ούτε το 1% των γνώσεών σου στον Καβάφη που φυσικά και τον θεωρώ
κατώτερο από τον Δροσίνη.
Αλλά και τον Ιουλιανό ξέρω καλά, και τις δύο πόλεις, Αλεξάνδρεια και Αντιόχεια,
ξέρω καλά, και έχω ζήσει και στις δύο.
Στην Αλεξάνδρεια έχω ζήσει πάνω από ένα χρόνο, αλλά για πολλά χρόνια (όταν
ζούσα στο Κάιρο) κάθε Σαββατοκύριακο ήμουν εκεί. Στην Αντιόχεια έχω ζήσει 2-3
μήνες και ξαναπάει πολλές φορές.
Είναι τόσο διαφορετικές γεωμορφολογικά οι δύο πόλεις, υπήρξαν όπως ξέρεις
πρωτεύουσες εχθρικών μεταξύ τους αυτοκρατοριών, και απετέλεσαν την βάση
χριστιανικών θεολογικών σχολών που η μία αποτελούσε τους αντίποδες της άλλης,
οπότε αυτή η ιστορική αντιπαλότητα φαντάζει απλή φυσιολογική συνέπεια.
Αλεξάνδρεια

6. Αντιόχεια
Συνεπώς και ο Καβάφης, ως απόλυτα Αλεξανδρινός, δεν θα μπορούσε παρά να
αντιπαθεί τον Ιουλιανό, ο οποίος ήταν στα μάτια του (όχι ένας αντι-χριστιανός
αλλά) ένας Αντιοχηνός. Ο Ιουλιανός είχε μία μεγάλη εμπλοκή και παραμονή στην
Αντιόχεια, όπου συμπαρατάχθηκε με μία από τις δύο πλευρές (παρατάξεις) του
εντόπιου κατεστημένου (αμφοτέρων ήδη διαμορφωμένων τον 3ο προχριστιανικό
αιώνα), οπότε στα μάτια του Καβάφη ο Ιουλιανός ήταν ένας ύστερος (όχι «φιλέλλην»
αλλά) Σελευκίδης. Οποιοσδηποτε άλλος θα ήταν …. «καλλίτερος»!!

7. Νάσαι πάντα καλά!
Σαμσαντίν
Ιουλιανός, Musée de Cluny -------- Solidus του έτους 361 κοπής Αντιοχείας
Ο Ιουλιανός θυσιάζει ταύρο. Από
αναπαραστάσεις σε σμικρογραφία χειρογράφου των Ομιλιών του Γρηγορίου Ναζιανζηνού, το
οποίο είχε ετοιμασθεί κατ' εντολήν του Φωτίου, Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως, και σήμερα
σώζεται στο Παρίσι: Paris Gregory (BnF Grec 510)
Κοπτική εικόνα με αναπαράσταση του
Αγίου Μερκουρίου τον οποίο είχε παρακαλέσει ο πρώην συμμαθητής του Ιουλιανού Μέγας
Βασίλειος από το κελλί της φυλακής του. Επακολούθως, σε ιδιαίτερο όραμα, ο Άγιος

8. Μερκούριος εμφανίστηκε στον τότε φυλακισμένο μετέπειτα επίσκοπο Καισαρείας και του
ανακοίνωσε ότι είχε σκοτώσει τον Ιουλιανό.
Ταγ-ε Μποστάν, Κερμανσάχ (δυτικό Ιράν): στο ανάγλυφο της στέψης του Αρντασίρ Β' (379-
383), ο οποίος αναπαρίσταται στο κέντρο (μεταξύ του Άχουρα Μαζντά στα δεξιά και του Μίθρα
στα αριστερά), απεικονίζεται και ο ηττημένος Ιουλιανός ποδοπατημένος από τον νικητή του το
363, όταν ο Αρντασίρ Β', αδελφός του προκατόχου του Σαπούρ Β' (309-379), ηγήθηκε των
ιρανικών στρατευμάτων στη Μάχη της Σαμάρρας και συνέτριψε τους Ρωμαίους.