Երևանի մասին

1. Երևան

2. Պատմություն
Երևանն աշխարհի հնագույն քաղաքներից
է։ Հնագիտական պեղումներով պարզվել է,
որ մարդն այստեղ բնակվել է տասնյակ
հազարավոր տարիներ առաջ։ Քաղաքի
տարածքում տարբեր
ժամանակաշրջաններում առաջացել և
զանազան պատճառներով կործանվել են
բազմաթիվ բնակավայրեր։
Ժամանակագրական առումով՝ քաղաքի
տարածքի հնագույն բնակավայրը
Երևանյան կամ Հրազդան քարայրն է
(Երևանյան լճի մոտ՝Հրազդան գետի ձախ
ափին): Որպես հին բնակավայր հայտնի է
նաև Շենգավիթը. այստեղ մարդիկ
բնակություն են հաստատել 5-6 հազար
տարի առաջ:
Շենգավիթ

3. Հայ մատենագիրները Երևանի անվան ծագումը երկար ժամանակ կապել են Նոյյան
տապանի աստվածաշնչյան ավանդության հետ. իբրև երբ Նոյի տապանը կանգ է
առել Արարատի գագաթին, Նոյը, ջրհեղեղից հետո տեսնելով առաջին ցամաքը, որն
ապագա Երևանի կառուցման վայրն էր, գոչել է՝ երևա՜ց (այստեղ ավելի տարածված
է այն տեսակետը, որ «Երևան» անունը կապված է Էրեբունի բերդաքաղաքի անվան
հետ։ Սակայն կան նաև այլ տեսակետներ. դրանցից մեկի համաձայն՝ հիմնադրված
նոր բնակավայրի անվանակոչման համար Արգիշտի Ա-ն կամ օգտագործել է
տարածքում եղած ու նրան հայտնի հնագույն այլ բնակավայրի անուն, կամ կոչել է
«երի» կամ «արի» ցեղի (երկրի) անունով։ Եղից էլ՝ «Երևան» անվանումը)։ Երևանը
կոչվել է նաև Այրիվան, Էրիվան, Րևան և այլ անուններով: Երևանը հիշատակվում է
3-րդ դարի սոդդիական-մանիքեական տեքստում, որտեղ նշվում է, որ
քրիստոնեական համայնքի կողքին Մանիի (պարսիկ նկարիչ, մանիքեության
հիմնադիրի) աշակերտներից մեկը Երևանում հիմնել է մանիքեական համայնքը:
Վանի թագավորության անկումից հետո Երևանի շուրջ 1000-ամյա պատմության
մասին հայ մատենագրական աղբյուրները լռում են։ Երևանը կրկին հիշատակվում
է 7-րդ դարում՝ «Գիրք թղթոցի» մեջ։ Պատմիչ Սեբեոսը վկայում է, որ արաբական
արշավանքների ժամանակ Երևանը վաճառաշահ ու այգեշատ քաղաք էր։

4. Էրեբունի ամրոց
Նոյյան տապան
Արգիշտի Ա

5. Հիմնադրում
Վանի թագավորության քաղաք Էրեբունին հիմնադրվել է
մ.թ.ա.782 թվականին։ Ըստ Վանում գտնված սեպագիր տարեգրության՝ Վանի
թագավորության արքա Արգիշտի Ա-ն իր ղեկավարման 5-րդ տարում
կառուցեց Էրեբունի քաղաքը։ 1950 թվականին Արին-Բերդի բլրի վրա գտած մի
սալաքարի վրա արված գրությունը թույլ է տալիս նույնականացնել Էրեբունի և
Երևան քաղաքները։ Սալաքարի վրա գրված է.
Խալդի աստծո զորությամբ Արգիշտին՝ Մենուայի որդին, այս անառիկ ամրոցը
կառուցեց և անվանեց Էրեբունի՝ ի հզորություն Բիայնիլի երկրի և ի սարսափ
թշնամի երկրների: Հողը ամայի էր, ձեռնարկեցի այստեղ հզոր գործեր:
Արգիշտն այստեղ է բնակեցնում 6600 հայ զինվորների՝ իրենց
ընտանիքներով։ Մեկ դար անց Ռուսա Բ արքան Հրազդան գետի ափին՝
Երևանի հարավային մասում, հիմնադրում է մի նոր բերդաքաղաք, որը Վանի
թագավորության Թեյշեբա աստծու անունով կոչվեց Թեյշեբաինի: Այն
նշանավոր ռազմական կենտրոն էր, տերության հյուսիսային հատվածում,
ուներ միջնաբերդ, քաղաքային թաղամասեր։ Բերդից հարավ տնկվել էին
խաղողի այգիներ։ Թեյշեբաինին ավերվել է սկյութների կողմից Վանի
թագավորության կործանման տարիներին՝ մ.թ.ա. 585 թվականին։

6. Էրեբունի ամրոցի հիմնադրման մասին
արձանագրության սեպագրի պատճեն

7. Աշխարհագրական դիրք
Երևանը աշխարհագրական հիանալի դիրք ունի։ Քաղաքը տեղադրված է
Արարատյան դաշտի մի պայտաձև գոգավորությունում, շրջակա հրաբխային
լեռների արգասիք հանդիսացող Կոնդի և Նորքի բարձունքների միջև։
Անկրկնելի հրապույր է ներկայացնում քաղաքի համայնապատկերը։
Գեղեցիկ է քաղաքի համայնապատկերի ֆոնի վրա երևացող Արարատյան
դաշտը, իսկ հեռվում, հորիզոնի վրա երևում են վեհապանծ Մեծ ու Փոքր
Մասիսները։ Մեծ Մասիսի փեշերը երկարում ու ձուլվում են Հայկական Պարի
մաս կազմող Բարդողյան լեռների հետ։ Ընդհանրապես դժվար է Երևանը
պատկերացնել առանց Արարատի վեհաշուք տեսարանի։
Բայց քաղաքի արագ կառուցապատումը աստիճանաբար փակում է գեղեցիկ
տեսարանները և միայն «բացվածքներն» են հնարավորություն տալիս
հիանալու բնական հրաշալիքներով։ Այսպես, ժամանակին մի անզուգական
տեսարան էր ներկայացնում Լենինի հրապարակից ոչ միայն վեհապանծ
Արարատի, այլև Արագածի հեռանկարը։ Սակայն հենց վերջերս այն փակվեց,
քանի որ Արհմիությունների շենքի շարունակությունը նրա և Պետբանկի միջև
եղած բացվածքը վերացրեց։

8. Երևանի աշխարհագրական դիրքը

9. Ճարտարապետությունը
Հայկական ճարտարապետությանը բնորոշ են զարգացման բարձր մակարդակը,
գեղարվեստական հարուստ ավանդույթները և հատկապես ազգային
ինքնատիպությունը, որը, բացի բնական պայմաններից, կացութաձևից և
ժողովրդական ակունքներից, պայմանավորված է նաև տեղական շինանյութերի,
հատկապես տուֆի բազմազանությամբ ու գեղարվեստաֆիզիկական
հատկանիշներով։
Հայկական ճարտարապետությունը խարսխված է ազգային մշակույթի հարուստ
ավանդույթների վրա։ Կարևոր են նաև այլ ժողովուրդների հետ մշակութային
շփումներն ու փոխազդեցությունները։ Հայրենի (Թորոս Թորամանյան և ուրիշներ) և
օտար (Դյուբուա, Շառլ Դիհլ, Յոզեֆ Ստրժիգովսկի, Նիկողոսյան Մառ և ուրիշներ)
հեղինակներից շատերը նշել են հայկական միջնադարյան ճարտարապետության
ազդեցությունը Արևմտյան Եվրոպայի ճարտարապետության վրա։ Հայկականն էլ իր
հերթին ազդեցություն է կրել այլ երկրների ճարտարապետությունից, ինչպես մ. թ.
ա. III դարում՝ հայկական հելլենիզմի շրջանում՝ Հին Հունաստանի
ճարտարապետությունից. լավագույն օրինակը հունա-հռոմեական պերիպտեր
տիպի Գառնիի տաճարն է (I դար)։
Հայկական ճարտարապետության
հուշարձաններից Զվարթնոցը,Գեղարդավանքը, Հաղպատը, Սանահինը, Նորավանք
ն ընդգրկվել են ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային մշակութային «Արժեքների
ցանկում»։