quality of seedling

1. គោលការណ៏គ្រឹះនៃផលិតកម្មគ្ោប់ពូជ (PRINCIPLE OF SEED PRODUCTION)
គម្គរៀៃទី ០២
ការកកលំអគ្ោប់ពូជ(Seed Improvement)
Prepared by Lecturer Mao Sabina

2. ការកែលំអរាប់ពូជ គឺជាការអភិវឌ្ឍន៏នូវពូជថមីតាម
រយៈ ៖
- ការបង្កាត់ពូជរុែខជាតិ
- ការជមរមើសរុែខជាតិ
- ការមធវើមតសត៏ពូជ
- ការពិមោធន៏មរបៀបមធៀប និងការរំម ោះពូជ
- ការកថទំពូជ និងផលិតរាប់ពូជសុទធជមរមើសវិទូ
(Breeder seed)។ ផលិតែមមពូជដំណំ តរមូវឲ្យមាននការរតួតពិនិតយតាំងពី
ផលិត រហូតដល់មេញលែ់មៅមលើទីផារ។ ការផលិត និងការលែ់ដូរពូជដំណំរតូវអនុវតតន៏តាម
របព័នធកដលទទួលោាល់ម យអងាការអនតរជាតិ ដូេជា ៖

3. •សហភាពអនតរជាតិមដើមបីការពារពូជដំណំថមី (UPOV :
International Union for the Protection of New Varieties
Of Plants។
•ទីភានែ់ង្ករននសមានគមន៍ផតល់វិញ្ញាបនប័រតរាប់ពូជដំណំ
(AOSCA : Association of official Seed Certifying
Agencies)។ •អងាការសរមានប់សហរបតិបតតិការមសដឋែិេច និង អភិឌ្ឍន៍
របព័នធរាប់ពូជដំណំ(OECD:Organization for Economic
Co-operation And Development Seed Schemes)។ •សមានគមន៏មតសត៏រាប់ពូជដំណំអនតរជាតិ ( ISTA : International Seed Testing Association )។ •អងាការមសបៀងអាហារ និងែសិែមមននអងាការសហរបជា
ជាតិ (FAO : Food and Agriculture Organization of United Nation)។

4. ១. ការអភិវឌ្ឍន៏ពូជ
ផលិតែមមរាប់ពូជ គឺជាការមធវើឲ្យរបមសើរមឡើងនូវពូជថមី
កដលទែ់ទងមៅនឹង ៖
ការបង្កាត់រុែខជាតិ
ជមរមើសរុែខជាតិ ការមធវើមតសត៏តាម ន និងវាយតនមល
១.១.ការបង្កាត់រុក្ខជាតិ
មាលបំណង
ទិននផល
គុណភាព
ភាពធន់រទំជមងឺ និងសតវលអិត

5. មូល ឋនរគឹោះននការបង្កាត់រុែខជាតិ
ការរគប់រគងធនធានមសមណទិេ
របព័នធននការបនតពូជរបស់រុែខជាតិ
បមេចែមទសននការបង្កាត់រុែខជាតិ
ការរគប់រគងធនធានមសមណទិេ
•ការមធវើសមូហែមមពូជ
•ការែំណត់សំាល់លែខណៈ
•ការកថរែា(ឫអភិរែស)ទែ់ទងមៅនឹង ៖
- In-situ conservation
- Ex-situ conservation
ការបនតពូជរបស់ដំណំរុែខជាតិ ការបនតពូជម យមភទ(រាប់) ការបនតពូជម យអមភទ(សរីរាងាលូតលាស់)

6. ដំមណើរការមរាយលំអងននដំណំរុែខជាតិ
ស័វយដំមណើរលំអង(self-pollination)
ដំមណើរលំអងកាត់(cross-pollination)
ការបងាែំមណើតរបស់ដំណំរុែខជាតិ អូតូកាមី(autogamy) : របរពឹតតមៅម យការជួបាន
រវាងកាកម៉ែតញីនិងកាកម៉ែតមមមលមៅមលើមដើមកតមួយ។ អាឡូកាមី(allogamy) : របរពឹតតមៅម យការជួបាន
រវាងកាកម៉ែតញី និង កាកម៉ែតមមមលសថិតមៅមលើមដើម
មផសងាន។
បមេចែមទសននការបង្កាត់រុែខជាតិ

7. ១.២. ជម្មើសរុក្ខជាតិ
វិធីោស្រសតជមរមើសកដលនិយមអនុវតតមាននដូេជា ៖
ជមរមើសជារែុម
ជមរមើសពងា
ជមរមើសរុែខជាតិមួយមដើម
១.២.១.ជម្មើសជា្ក្ុម
វិធីោស្រសតមនោះសរមានប់អនុវតតទំងដំណំសវ័យដំមណើរ
លំអង និងដំណំដំមណើរលំអងកាត់ម យ៖
ជមរមើសនូវរុែខជាតិជាមរេើនមដើមមៅែនុងពូជកតមួយ
ែំចាត់មចាលនូវមដើមរុែខជាតិណកដលមាននលែខណៈមិនធមមតា ឫអន់។

8. ជមរមើសមធវើមឡើងមៅមពលកដលដំណំទុំរបមូលផលបាន
ជមរមើសជារែុមរែានូវលែខណៈននពូជដំណំមួយកដល
មគេង់បាន ឫ ម្លើយតបមៅនឹងមាលបំណង។ លែខណៈ
មផណូទីបជាមាលបំណងមាននដូេជាៈ
- ែំពស់មដើម
- ពណ៌មដើម សលឹែ ផ្កា កផល និងរាប់
- រទង់រទយមដើម សលឹែ ផ្កា កផល និងរាប់ ...
- ភាពធន់រទំការដួលមដើម ...
- ភាពធន់រទំជមងឺ និងសតវលអិត
ជមរមើសយែនូវមដើមរុែខជាតិកដលមាននលែខណៈលអរបមសើរ សរមានប់ ំដុោះបនត។ ជមរមើសជារែុម មាននលែខណៈោមញ្ាកដលែសិែរអាេអនុវតតន៏បាន។

9. ១.២.២.ជម្មើសរុក្ខជាតិមួយម ើម
វិធីោស្រសតមនោះនិយមមរបើរបាស់មៅែនុúងដំណំសវ័យ
ដំមណើរលំអង ម យោរស្សឡាយសុទធននដំណំសវ័យ
លំអងមាននលែខណៈអូម៉ែូកសន។ ដំមណើរការជមរមើស ៖
មរជើសមរើសកតមួយមដើមពីមួយជំនាន់មៅមួយជំនាន់
អាេបមងាើតបាននូវពូជ ឫស្សឡាយសុទធយ៉ែងឆាប់រហ័ស
បមរមើបរមានស់នូវវិធីោស្រសតមនោះអាេរែម ើញនូវពូជ ឫ
ស្សឡាយសុទធកដលមាននៈ
- សកាតនុពលទិននផល
- ភាពធន់រទំេំមពាោះជមងឺ និងសតវលអិត
- ភាពធន់រទំការដួលមដើម។ល។
ស្សឡាយសុទធកដលមាននលែខណៈដូេេង់បានរតូវរែា
ទុែ។
ស្សបតាមតរមូវការ

10. រូបទី១. ជម្មើសឯក្ម ើម(single plant selection)

11. ១.២.៣.ជម្មើសពង្សា(PEDIGREE SELECTION)
វិធីោស្រសតមនោះអនុវតតន៏កតេំមពាោះរុែខជាតិសវ័យដំមណើរ
លំអង ៖
ជមរមើសមៅែនុងជំនាន់ F2
ែំណត់រតានូវលែខណៈននស្សឡាយនិមួយៗកដលបាន
សកមតងមេញរគប់ជំនាន់។
ទទួលបាននូវឯែសណឋនភាពមសមណទិេខ្ពស់
មផណូទីបកដលជាមាលបំណងសរមានប់ជមរមើសមាននដូេជា ៖
- ទំហំនិងទរមង់កផល ឫរបកវងែួរ
- រទង់រទយមដើម និងែមពស់មដើម
- ភាពធន់រទំជមងឺ និងសតវលអិត
- ភាពធន់រទំការដួលមដើម ធន់រទំការរាំងសងួត ...

12. រូបទី ២. ជម្មើសពង្សា(pedigree selection)

13. ១.២.៤.ជម្មើសសមូហវិធី
វិធីោស្រសតមនោះ រតូវអនុវតតន៏េំមពាោះដំណំសវ័យដំមណើរ
លំអង ៖ រាប់កដលបានរបមូលផលមៅែនុងជំនាន់ F2 រតូវ ែ់
េូលានសរមានប់ ំបនត
ជមរមើសសរមានប់លែខណៈកដលជាតរមូវការរតូវពនា
មពលរហូតដល់ជំនាន់ទី F5 ឫ F6 ។ វិធីោស្រសតជមរមើសសមូហវិធី គឺមិនមាននែំណត់រតានូវ
ពត៌មាននននលែខណៈកដលសកមតងមេញតាំងពីជំនាន់
ដំបូងននការកបែមេញមឡើយ។

14. រូបទី ៣ . ជម្មើសសមូហវិធី

15. ១.៣. ការមធវើអុី្បរីតក្មម
អុីរបរីតែមមមាននវិធីោស្រសតខ្ុសៗានអាស្ស័យមៅតាម
របមភទដំណំសវ័យដំមណើរលំអង និងដំមណើរលំអងកាត់ មាលបំណងននការមធវើអុីរបរីតែមម គឺមដើមបីបមងាើននូវ
បករមបរមួលែនុúងលែខណៈតំណពូជ។
មៅែនុងែរណីអុីរបរីតែមមននរុែខជាតិសវ័យដំមណើរលំអង
តរមូវឲ្យ៖
- សវ័យដំមណើរលំអងមៅែនុúងជំនាន់បនតបនាទប់
- ជមរមើសរុែខជាតិមៅែនុúងF2 និងមៅែនុúងជំនាន់បនតបនាទប់
- ជមរមើសម យរបúងរបយ័តនេំមពាោះលែខណៈកដលេង់បានែនុងលែខខ្ណឌអូម៉ែូសុីែូត។

16. ការបង្កាត់រតឡប់ គឺជាការបង្កាត់មដើមបីបនសំនូវលែខណៈមួយ ឫមរេើនននមមបា “ A “ ជាមួយលែខណៈននមមបា “ B “ ៖
រូបទី៤ . គំនូសប្មួញននវិធីសាស្រសតបង្កាត់្តឡប់

17. របភពមដើមននការបង្កាត់ A  B B ( % )
RR rr
បង្កាត់រតឡប់មលើែទី ១ Rr  B ៥០
( rr )
បង្កាត់រតឡប់មលើែទី២ rr Rr  B ៧៥
( rr )
បង្កាត់រតឡប់មលើែទី៣ rr Rr  B ៨៧.៥
( rr )
បង្កាត់រតឡប់មលើែទី៤ rr Rr  B ៩៣.៧៥
( rr )
បង្កាត់រតឡប់មលើែទី៥ rr Rr  B ៩៦.៨៧៥
( rr )
rr Rr
សវ័យបងាែំមណើត
rr Rr rr

18. ការបង្កាត់មរេើន (multiple crossing) ជាវិធីោស្រសតមួយ
មទៀតកដលតរមូវឲ្យមានន ៖
ការបង្កាត់រវាងមមបាពីរ : A  B
ការបង្កាត់រុែខជាតិែូនមៅជំនាន់មរកាយជាមួយពូជទីបីៈ
(A  B)  C ឫ
ការបង្កាត់ែូនមៅជំនាន់មរកាយជាមួយែូនមៅននមមបា
ដ៏នទមទៀតៈ (A  B)  (C  D)
វិធីោស្រសតមនោះរតូវបានអនុវតតមដើមបីបនសំនូវលែខណៈ
គុណភាពលអៗមែពីមមបាមផសងៗ។

19. រូបទី៥. ការផលិត្ាប់ពូជអុី្បរីតនន ំណំមោត

20. ២. ការគ្វីគតស្ត៏ពូជ
២.១.មាលការណ៏ទូមៅននការតាមដាន ពូជថមីបានផលិត ឫពូជនាំេូល រតូវកត មធវើ មតសត៏តាម នៈ
មៅមរកាមលែខខ្ណឌបរិោថនខ្ុសៗាននិងរតូវមរបៀបមធៀបជាមួយពូជ គំរូ  ការមធវើមតសត៏តាម នរតូវអនុវតតយ៉ែងតិេេំនួន៣រដូវកាល
ការតាម នមៅមលើលែខណៈសកមតងមេញៈ
- ភាពធន់រទំជមងឺ និងសតវលអិត
- តរមូវការទឹែ និងជី ភាពធន់រទំការដួលមដើម។ល។ ពូជតាម ន រតូវមាននលែខណៈលអរបមសើរ ការឲ្យមរបើរបាស់នូវពូជកដលបានតាម ន រួេអាស្ស័យមៅមលើគណៈែមានមធិការពូជដំណំែសិែមម។ គណៈែមានមធិការពូជដំណំ មិនរតូវឲ្យរគឹោះោថន ឫែ៏
ោថប័ន ផលិតពូជថមីមនាោះេូលរួមជាសមានជិែមឡើយ។

21. ២.២. មាលការណ៏ននការវាយតនមៃ
មាលការណ៏វាយតនមល គឺពាែ់ព័នធមៅនឹង ៖ •តនមលននការ ំដុោះ ៖ ទិននផលកដល បង្កាញមេញតាមែរមឹតសតង់ រ។
•តនមលទីផារៈ លែខណៈគុណភាព
•តនមលជីវៈ សមានសធាតុ និងធាតុបនសំ •អនែផលិតរតូវមាននេំមណោះដឹងទំងកផនែរទឹសតី និង បទ ពិមោធន៏មដើមបីធានាឲ្យបាននូវសុរែឹតភាព។ ការ ំដុោះដំណំតាម ន រតូវ មាននែមមែររគប់រាន់មដើមបី
ធានានូវការអនុវតតការង្ករពិមោធន៍

22. ២.៣.នផៃ ីស្ាប់មធវើមតសត៏
បរិោថនននតំបន់ ំដុោះ
លែខខ្ណឌដីនិងអាកាសធាតុរតូវសមស្សប ែូនកស្សនិមួយៗរតូវមាននទំហំ ដូេាន និង រតូវកតកេែឲ្យ េ់រវាងពូជនិមួយៗ។  ការពិមោធន៍រតូវអនុវតតមលើដីសមស្សប(ដីមាននការភជួររាស់លអ និងមាននរបព័នធមស្ោេ ស្សព ...)។  ដីកដលាមនរបពនធ័ បងាូរទឹែ មិនរតូវយែមែមរបើរបាស់។ ដី សរមានប់កស្សពិមោធន៍រតូវមាននលែខណៈអូម៉ែូកសន ការ ំដំណំបនតបនាទប់ មៅ ែនុង កស្សដ៏កដលរតូវមធវើឲ្យដូេាន។

23. ទំហំែូនកស្សមធវើមតសត៏
នផទដីមាននទំហំពី១៦ម២មៅ២៥ម២(ដំណំធញ្ាជាតិ) នផទដីទំហំពី២៥ម២មៅ៥០ម២(ដំណំសរនស ដំណំយែ
មរបង និងដំណំបកនល)។ ការមរៀបេំ កស្សពិមោធន៍ ការោប ការ ំដុោះ ការមធវើ មមម ការមស្ោេស្សព និងការរតួតពិនិតយសតវលអឹត និងជមងឺគួរ
មធវើែនុងនថងកតមួយ។ ែូនកស្សរតូវកតកថ ទំែុំ ឲ្យមានន មមម និងរតូវបំកបែឲ្យម៉ែត់មេៀសវាងែុំឲ្យមាននដីដុំមៅែនុងថ្ននល។

24. មាលការណ៍មរបើរបាស់ោរធាតុេិញ្ចឹម
 ែ់ជីឲ្យរគប់រជុងមរជាយ ជីបំប៉ែនរតូវ ែ់ឲ្យមសមើ រគប់ រជុងមរជាយផងកដរ
ការមរៀបេំមុនមពលការ ំដុោះ ៖ ែូនកស្ស និមួយៗ រតូវមានន ែ់ោលែសំាល់  បមង្កាលននោលែសំាល់គួរ ជានិេចកាល ែ់មៅែនុងជូរទីមួយខាង ម្វង នដននែូនកស្សសរមានប់មធវើមតសត៏។
ពូជសរមានប់មធវើមតសត៏ រតូវពិមោធន៍ យ៉ែងតិេបំផុតេំនួន ៤ោរ ការ ពិមោធន៍មាននោរម យ ការ ចាប់ មឆានតអាស្សយ័មៅ តាមគំរូ េាស់លាស់ដូេមាននបង្កាញែនុងឧទហរណ៍ខាងមរកាមៈ

25. ឧទហរណ៍ៈ ការមរៀបេំោរតាមការចាប់មឆានតមៅែនុងការមធវើពិមោធន៍ពូជ
3
4
1
2
3
4
1
2
2
1
4
3
2
1
4
3
4
3
2
1
4
3
2
1
1
2
3
4
1
2
3
4
I
II
III
IV
I
II
III
IV
3
4
1
2
3
4
1
2
2
1
4
3
2
1
4
3
4
3
2
1
4
3
2
1
1
2
3
4
1
2
3
4
I
II
III
IV
I
II
III
IV

26. ២.៤. ចំណាត់ថ្នាក់
មាលការណ៏ទូមៅ សរមានប់មធវើេំណត់ ថ្ននែ់
១) ែំណត់រតាទិននន័យននការ ពិមោធន៍ ទំហំែូនកស្ស េំនួោរ របមភទដី ែរមឹតននការ ែ់ជី និងេំនួនមពលននការមរបើជី េំនួនពូជកដលមរបើ េមនាលោះគុមព េំនួន មដើមែនុងមួយែូនកស្ស បរិមានណទឹែ មស្ោេស្សព ែរមឹតននការមរបើរបាស់ថ្ននំពុល រតូវកតែត់រតាម យ កឡែនូវ ែិេចការមួយេំនួន ដូេជា ៖
នថងកខ្ោបឬ ំដុោះ ដំណុោះ ការទុំ និងការរបមូលផល កដល ខ្ុសានរវាងពីពូជមួយមៅពូជមួយ នឹងពីែូនកស្សមួយមៅែូន កស្សមួយមទៀត។

27. ២) េំណត់ថ្ននែ់ននការសកមតង មៅ ែនុង កស្ស
េំណត់ថ្ននែ់មលើការសកមតងមេញលែខណៈមរបើរបាស់ការឲ្យពិនទុពី ១ ដល់ ៩។
េំណត់ថ្ននែ់មលើការបំផ្កលញពីសតវលអិតនិងជមងឺ
- ពិនទុ៩ : ាមនេំណុេបំផ្កលញមៅមលើមដើមនិមួយៗ
- ពិនទុ៧ : ការមលេមេញជាមរាគសញ្ញាឫោនមបំផ្កលញមលើមដើមនិមួយៗ
- ពិនទុ៥ : មមើលម ើញមរាគសញ្ញាឫការបំផ្កលញេាស់មៅមលើមដើមនិមួយៗ
- ពិនទុ៣ : បរិមានណមដើមរុែខជាតិជាមរេើនបានបង្កាញនូវមរាគសញ្ញា ឫមាននការបំផ្កលញធងន់ធងរ
- ពិនទុ១: ការបំផ្កលញ ឫជមងឺបង្កាញឲ្យម ើញយ៉ែងធងន់ធងរមពញមដើម និងមពញែូនកស្ស។

28. ២.៥. របាយការណ៏ននការពិមសាធន៏
របាយការណ៏សមងខបននការពិមោធន៏
ការសកមតងមេញរបស់ពូជ
ការបង្កាញមេញនូវលែខណៈខ្ុសាន
មមមោះពូជ និងរបភព
េំណត់ថ្ននែ់ទិននផលែនុងមួយហិេតា
លែខណៈលអៗដ៏នទមទៀតកដលសកមតងមេញ
ការរំម ោះមេញនូវពូជណមួយ
របាយការណ៏ពិមោធន៏ពូជរតូវ ែ់ជូនោថប័នពាែ់ព័នធ
ែិេចការមនោះមធវើមឡើងកតេំមពាោះពូជកដលកែលំអថមីសរមានប់ ែ់េូលែនុងែមមវិធីពរងីែពូជ។

29. ២.៦. ការរំមដាោះពូជ និង្សការថថទំ
ភារៈែិេចរបស់អនែបង្កាត់រុែខជាតិ
ការរំម ោះពូជ និង ែ់មមមោះពូជ
ផសពវផាយពីគុណភាពនិងផលរបមយជន៏របស់ពូជ ផលិតនូវរាប់ពូជមម និងរាប់ពូជសុទធជមរមើសវិទូសរមានប់ផាត់ផាង់ដល់ការពរងីែរាប់ពូជ។
ការរំម ោះនិងការកថទំមាននោរៈសំខាន់ខាលំងណស់
េំមពាោះ ផលិតែមមរាប់ពូជសុទធរបស់អនែជមរមើសវិទូ។
វិធីោស្រសតែនុងការកថទំពូជ
ការដែមចាលនូវមដើមលាយ
ការរបមូលផតុំនូវរាប់ពូជមៅែនុងែូនកស្សពរងីែពូជ
រាប់ពូជសុទធននជមរមើសវិទូ