2.  Τα Θεοφάνεια ή Φώτα ή Επιφάνεια γιορτάζουμε την
βάπτιση του Ιησού Χριστού από τον Ιωάννη τον Πρόδρομο
ή Βαπτιστή. Στην Ελλάδα ο αγιασμός γίνεται για πρώτη
φορά την παραμονή των Θεοφανίων και λέγεται «Μικρός
Αγιασμός» ή «Πρωτάγιαση» ή «Φώτιση». Με την
Πρωτάγιαση, ο ιερέας γυρίζει όλα τα σπίτια και με το
Σταυρό και ένα κλωνί βασιλικό «αγιάζει» ή «φωτίζει»
(ραντίζει) τους χώρους των σπιτιών για να φύγει μακριά
κάθε κακό. Παλαιότερα, οι λαϊκές δοξασίες συνέδεαν τον
φωτισμό των σπιτιών με την εξαφάνιση των
καλικάντζαρων, τους οποίους φαντάζονταν να φεύγουν
περίτρομοι με την έλευση του ιερέα...

3.  Ο μεγάλος αγιασμός γίνεται ανήμερα τα Θεοφάνεια στις 6
Ιανουαρίου. Μια μεγάλη πομπή σχηματίζεται και παίρνει το δρόμο που
οδηγεί στη θάλασσα ή σε κάποιο ποτάμι, μπορεί και σε μια δεξαμενή.
Μπροστά τα εξαπτέρυγα, πίσω οι παπάδες με τα καλά τους άμφια,
ύστερα οι αρχές του τόπου και παραπίσω το πλήθος. Στις πόλεις η
πομπή γίνεται πιο πλούσια με τη μουσική και τη στρατιωτική
παράταξη.
 Όταν γίνει ο αγιασμός, ρίχνει ο παπάς το Σταυρό στο νερό,
πραγματοποιώντας έτσι τον Αγιασμό των Υδάτων.
 Το πιάσιμο του Σταυρού γίνεται από κολυμβητές, τους λεγόμενους
Βουτηχτάδες, κατά την τελετή της Κατάδυσης του Τιμίου Σταυρού.
Νεαρά κυρίως άτομα βουτούν στα παγωμένα νερά για να πιάσουν τον
Σταυρό και να λάβουν την ευλογία του ιερωμένου, αλλά και να
δεχθούν τις τιμές και τις ευχές των συντοπιτών τους. Οι καμπάνες
ηχούν χαρμόσυνα, το ίδιο και οι σειρήνες των πλοίων. Όλοι οι πιστοί
πίνουν με ευλάβεια από τον αγιασμό, συμβολικά με τρεις γουλιές, και
ραντίζουν μ’ αυτόν τα σπίτια, τα δέντρα, τα χωράφια και τα ζώα τους.

4.  Για τα Φώτα ο λαός πιστεύει πως είναι ο καιρός, η γιορτή
που φεύγουν οι καλικάντζαροι γιατί φοβούνται την
αγιαστούρα του παπά. Ο τρόμος τους αρχίζει από την
παραμονή των Φώτων που γίνεται ο μικρός αγιασμός. Γι
αυτό και το έθιμο του λαού λέει:
 Στις πέντε του Γενάρη
Φεύγουν οι καλικαντζάροι
 Αλλά ο μεγάλος τους τρόμος είναι τα Φώτα.
 Φεύγουν τότε λέγοντας:
 Φεύγετε να φεύγουμε
κι έφτασε ο τουρλόπαπας
με την αγιαστούρα του
και με τη βρεχτούρα του...

5. Η πλούσια σε ήθη και έθιμα Ελληνική μας παράδοση,
γιορτάζει με διαφορετικό τρόπο τα Φώτα σε κάθε γωνιά
της χώρας. Γνωρίστε μερικά από τα έθιμα αυτά της
πατρίδας μας, όπως περιγράφονται κατωτέρω.

6. Οι πιστοί συγκεντρώνονται πλάι στην θάλασσα και ο
ιερέας ρίχνει το σταυρό στο νερό, όπως συμβαίνει σε
πολλές περιοχές της χώρας. Όμως στη Λευκάδα, μαζί με
το σταυρό, ρίχνουν στη θάλασσα και ένα μάτσο
πορτοκάλια δεμένα μεταξύ τους με σκοινί. Στη συνέχεια,
τα ευλογημένα αυτά πορτοκάλια, κρεμιούνται πλάι στα
εικονίσματα των εκκλησιών.

7. Λίγο πριν ο σταυρός πέσει στη θάλασσα, οι βουτηχτάδες,
όπως χαρακτηριστικά ονομάζονται τα παλικάρια, που
πρόκειται να βουτήξουν για να πιάσουν το σταυρό,
φορούν παραδοσιακές στολές παλαιών ναυτικών και
γυρίζουν από σπίτι σε σπίτι τραγουδώντας. Οι
νοικοκύρηδες τους καλοδέχονται με ευχές και
παραδοσιακά κεράσματα και τους εύχονται καλή
επιτυχία στη βουτιά, που ακολουθεί.

8. Ανήμερα των Φώτων στην Καστοριά αναβιώνουν τα
Ραγκουτσάρια. Οι κάτοικοι φορούν τρομακτικές μάσκες
για να ξορκίσουν το κακό από την περιοχή και ζητούν
αμοιβή από τους περαστικούς για το καλό που κάνουν
στην πόλη. Παρόμοιο είναι και το έθιμο “ροκατζάρια”,
που αναβιώνει στη Δράμα, όπου κάτοικοι με τρομακτικές
μάσκες διώχνουν τα κακά πνεύματα.

9. Σε πολλά χωριά της Χαλκιδικής αναβιώνει ακόμη και
σήμερα το έθιμο των Φωταράδων. Ο Βασιλιάς που είναι
φορτωμένος με κουδούνια ανοίγει τον χορό και τον
ακολουθούν οι Φωταράδες, οι πιστοί του υπήκοοι με
ξύλινα σπαθιά, που προσπαθούν να αποτρέψουν
οποιονδήποτε προσπαθεί να κλέψει ένα λουκάνικο που
στήνεται στην πλατεία του χωριού.

10. Αποτελεί ένα από τα πιο ενδιαφέροντα έθιμα, που θα
συναντήσετε στη Δράμα αυτές τις ημέρες. Την παραμονή
των Φώτων, οι γυναίκες παίρνουν στάχτη από το τζάκι
και την σκορπίζουν με το δεξί χέρι μέσα στο σπίτι,
προφέροντας ξόρκια για να φύγουν οι καλικάντζαροι.
Ανήμερα των Φώτων και μετά τον αγιασμό των υδάτων,
κάποιοι κάτοικοι, τα μπαμπούγερα, φορούν προβιές
ζώων, στέκονται απέξω από την εκκλησία και κρατούν
ένα σακούλι (υποτίθεται γεμάτο με στάχτη) για να
χτυπούν με αυτό όποιους συναντούν και να φοβερίζουν
τους καλικάντζαρους.

11. Το έθιμο των αράπηδων μας ταξιδεύει πολλά χρόνια
πίσω, τότε που οι νέγροι πολεμιστές του Μεγάλου
Αλεξάνδρου, λέγεται, πως με τους αλαλαγμούς τους
κατάφεραν να φοβερίσουν και να διώξουν τους
ελέφαντες των Ινδών αντιπάλων. Σήμερα, οι κάτοικοι της
περιοχής, ντύνονται με προβιές ζώων, φορούν κουδούνια
και χορεύουν στο δρόμο για να διώξουν τα κακά
πνεύματα και τους καλικάντζαρους. Το έθιμο αυτό,
αναβιώνει και σε αρκετές περιοχές της Καβάλας.

12. Σε πολλά χωριά της Θεσσαλίας, όπου υπάρχουν
ποτάμια, οι κάτοικοι παίρνουν τα εικονίσματα από
την εκκλησία και τα μεταφέρουν στο ποτάμι. Εκεί,
μέσα στα παγωμένα νερά των ποταμών, ρίχνουν τον
σταυρό και με αυτόν ραντίζουν τα εικονίσματα, τα οποία
στη συνέχεια επιστρέφουν στην εκκλησία ενώ συνηθίζουν
να ραντίζουν με το ευλογημένο νερό και τα
χωράφια για να έχουν καλή σοδιά. Σε αρκετά χωριά
της Θεσσαλίας, βουτούν ολόκληρη την εικόνα μέσα στο
ποτάμι.

13. Σε πολλά Δωδεκάνησα αλλά κυρίως στη Σύμη και
την Κάλυμνο, οι βουτηχτάδες, όσοι δηλαδή
βουτούν να πιάσουν το σταυρό αψηφώντας τις
χαμηλές θερμοκρασίες του νερού της θάλασσας,
κρατούν την ανάσα τους για να μείνουν όσο το
δυνατόν περισσότερο κάτω από το κρύο νερό. Και
φυσικά, όσο διαρκεί η παγωμένη βουτιά, οι ψαράδες των
νησιών με τις βάρκες τους, σχηματίζουν έναν
προστατευτικό κλοιό γύρω από τους βουτηχτάδες, που
θεωρούνται οι τυχεροί της νέας χρονιάς που μόλις μπήκε.