Η ζωή και το έργο του

1. Νίκος Καζαντζάκης

2. Ο Νίκος Καζαντζάκης γεννήθηκε στο Μεγάλο Κάστρο
(Ηράκλειο),Κρήτης, στις 18 Φεβρουαρίου 1883. Στα έξι του
χρόνια, γνωρίζει τη ζωή της προσφυγιάς, εξαιτίας της επανάστασης
του 1889, οπότε η οικογένειά του καταφεύγει στον Πειραιά για έξι
μήνες.
Πίσω στο Ηράκλειο, ο Νίκος φοιτά στο δημοτικό σχολείο, όμως η
κανονικότητα της παιδικής του ζωής διακόπτεται και πάλι το 1897.
Με την έκρηξη της τελευταίας κρητικής επανάστασης, η οικογένεια
Καζαντζάκη εγκαθίσταται στη Νάξο, όπου παραμένει για δύο
περίπου χρόνια. Ο Νίκος ξεκινά τις γυμνασιακές του σπουδές στη
γαλλική Εμπορική Σχολή του Τιμίου Σταυρού, την οποία
διοικούσαν φραγκισκανοί μοναχοί. Μαθαίνει γαλλικά και ιταλικά και
αρχίζει να γνωρίζει την ευρωπαϊκή λογοτεχνία, κυρίως όμως έρχεται
σε επαφή με το δυτικό πολιτισμό.
Το 1899, μετά την αποκατάσταση της ειρήνης, η οικογένεια
επιστρέφει οριστικά στο Ηράκλειο, όπου ο Νίκος περατώνει τις
γυμνασιακές του σπουδές, το 1902.

4. Οικογένεια
Ο Νίκος ήταν ο πρωτότοκος της οικογένειας. Μετά από αυτόν, γεννήθηκαν η
Αναστασία, η Ελένη και ο Γιώργος, που πέθανε σε βρεφική ηλικία. Ο
πατέρας, Μιχάλης Καζαντζάκης (1856-1932), «Άγριος και βαρύς άντρας»,
αυταρχικός και αυστηρός, προσηλωμένος σ` έναν άκαμπτο ηθικό κώδικα,
περιμένει από το γιο του να τιμήσει τις οικογενειακές παραδόσεις και την
κρητική του καταγωγή. Σπάνια θα τον επαινέσει για τα όποια επιτεύγματά
του και ακόμη σπανιότερα θα του δείξει τρυφερότητα.

5. Γυμνασιακές σπουδές
Στα τελευταία χρόνια της γυμνασιακής του ζωής, ο Νίκος έρχεται για πρώτη
φορά σε επαφή με την τέχνη, την αμφισβήτηση, τη δράση και τον
έρωτα. Παράλληλα, τον ελκύει η δράση εναντίον της αδικίας και της
κοινωνικής ανισότητας. Έτσι, οργανώνει με τους φίλους του μια νέα «Φιλική
Εταιρία» με στόχο τη δημιουργία ενός καλύτερου κόσμου. Τέλος, το
καλοκαίρι του 1902, ζει μια πρόσκαιρη ερωτική περιπέτεια με την Καθλίν
Φορντ, την Ιρλανδέζα που του μάθαινε αγγλικά.

6. Σπουδές και ταξίδια
Το φθινόπωρο του 1902, ο Καζαντζάκης πηγαίνει στην Αθήνα για σπουδές στη Νομική Σχολή. Το Δεκέμβριο του
1905, παίρνει με άριστα το δίπλωμα του διδάκτορος της Νομικής. Την ίδια χρονιά εμφανίζεται στα γράμματα με το
πρώτο του μυθιστόρημα Όφις και κρίνο. Για ένα διάστημα εγκαθίσταται στην Αθήνα και συνεργάζεται ως
χρονογράφος στην εφημερίδα Ακρόπολις. Τον Οκτώβριο του 1907, φεύγει για το Παρίσι, όπου συνεχίζει τις
σπουδές του στη Νομική Σχολή, ενώ συγχρόνως παρακολουθεί τις παραδόσεις του φιλοσόφου Ανρί
Μπερξόν στο Collège de France. Την ίδια εποχή εξοικειώνεται με τη φιλοσοφία του Νίτσε και εκπονεί τη
διατριβή του με τίτλο Ο Φρειδερίκος Νίτσε εν τη φιλοσοφία του δικαίου και της πολιτείας, την οποία
ολοκληρώνει το 1909. Παράλληλα, ασχολείται και με τις λογοτεχνικές του συγγραφές.
Μετά την ολοκλήρωση των σπουδών του, περιηγείται για ένα περίπου μήνα τη Φλωρεντία και τη Ρώμη
και διαμένει για λίγο στο Ηράκλειο. Σύντομα, όμως αποφασίζει να εγκατασταθεί οριστικά στην Αθήνα.

7. Στην Αθήνα για σπουδές
Ενώ σπουδάζει στην Αθήνα, ο Καζαντζάκης περνά στο Ηράκλειο τις
γιορτινές διακοπές και τα καλοκαίρια. Σε κάποιον περίπατο, βλέπει
τη Γαλάτεια, τη μεγαλύτερη κόρη του λογίου εκδότη Στυλιανού
Αλεξίου. Λίγο αργότερα, σημειώνει στο λεύκωμα ενός φίλου του ότι
αυτό που επιθυμεί είναι «η Γαλάτεια και μία καλύβη». Το τετράδιο
φτάνει στα χέρια της Γαλάτειας, που ζητά να γνωρίσει από κοντά τον
θαυμαστή της. Η πρώτη τους συνάντηση γίνεται πιθανότατα στα
τέλη του 1904 και δεν αργεί να εξελιχθεί σε αισθηματικό δεσμό.

8. Όφις και κρίνο
Από το καλοκαίρι του 1905, ο Καζαντζάκης αρχίζει να δημοσιεύει
στο περιοδικό Νεότης μεταφράσεις κειμένων του Ρενάν, του Ζαν
Πωλ, του Δάντη και του Ανρί Μισέλ, με το ψευδώνυμο Lacrima
Rerum. Στα τέλη της χρονιάς, τυπώνει το πρώτο του μυθιστόρημα,
Όφις και κρίνο, εμπνευσμένο από την ερωτική του ιστορία με την
Καθλίν Φορντ, αλλά αφιερωμένο «Στην Τοτώ μου», τη μετέπειτα
σύζυγό του Γαλάτεια Αλεξίου. Λίγους μήνες αργότερα, τον Απρίλιο
του 1905, εμφανίζεται και ως στοχαστής, με το δοκίμιο «Η
αρρώστια του αιώνος», στο περιοδικό Πινακοθήκη. Τα πρώτα αυτά
έργα υπογράφει με το ψευδώνυμο Κάρμα Νιρβαμή.

9. Μπερξόν
Ο Καζαντζάκης σημειώνει ότι ο Μπερξόν τον λύτρωσε από μερικά
άλυτα φιλοσοφικά ερωτήματα και τον αναγνωρίζει ως έναν από τους
σημαντικούς του δασκάλους. Από τη μπερξονική φιλοσοφία, υιοθετεί
τη θεωρία για τη ζωική ορμή, μια ανεξέλεγκτη σκοτεινή δύναμη που
ουσιαστικά δημιουργεί τον κόσμο και κινείται ανοδικά σε μια
διαρκή προσπάθεια να ανασηκώσει την ύλη.
Νίτσε
Ο Νίτσε μαθαίνει τον κρητικό συγγραφέα να αμφιβάλει για κάθε
αισιόδοξη θεωρία. Στο μηδενισμό του γερμανού φιλοσόφου, ο
Καζαντζάκης αντιλαμβάνεται πλέον την ανάγκη της καταστροφής
του παλαιού κόσμου, προκειμένου να δημιουργηθεί ένας καινούριος.
Εντυπωσιασμένος από τη φυσιογνωμική του ομοιότητα με τον
φιλόσοφο, κρεμά τη γύψινη νεκρική του μάσκα στο γραφείο του.
Όταν πια γοητεύεται από τον Λένιν, την καλύπτει με ένα κόκκινο
πανί.

10. Το 1907, δημοσιεύει στο περ. Πινακοθήκη μια πράξη του δράματος
Φασγά και το 1909, στο Παρίσι, γράφει την τραγωδία Θυσία [=Ο
Πρωτομάστορας]. Όταν επιστρέφει στο Ηράκλειο, συνθέτει το
θεατρικό Κωμωδία. Τραγωδία μονόπραχτη, που δημοσιεύεται στα
περιοδικά Κρητική Στοά (Ηράκλειο, 1909) και Σεράπιον
(Αλεξάνδρεια, 1909).

11. Ο γάμος με τη Γαλάτεια
Η συμβίωση του Νίκου και της Γαλάτειας προκάλεσε την αντίδραση
και των δύο οικογενειών. Τελικά, μετά από τις καλοκαιρινές
διακοπές τους στο Κράσι Ηρακλείου, το ζευγάρι παντρεύτηκε, παρά
τη θέληση του Μιχάλη Καζαντζάκη, τον Οκτώβριο του 1911, στο
εκκλησάκι του Αγίου Κωνσταντίνου στο Ηράκλειο.
Το επόμενο καλοκαίρι, ο Νίκος και η Γαλάτεια παραθερίζουν ξανά
στο Κράσι, μαζί με την Έλλη και τον Λευτέρη Αλεξίου, τον Βάσο
Δασκαλάκη, τον Κώστα Βάρναλη και τον Μάρκο Αυγέρη. Ο γάμος
δεν αργεί να παρουσιάσει σημάδια κρίσης. Στην πραγματικότητα, το
ζευγάρι θα ζει σε διάσταση για αρκετά χρόνια. Το διαζύγιό τους
εκδίδεται το 1926, από το Πρωτοδικείο Αθηνών, μετά από αίτηση
της Γαλάτειας.

12. Ποικίλες επιχειρήσεις
Ο Καζαντζάκης καταπιάστηκε, χωρίς επιτυχία, με την οργάνωση
διάφορων επιχειρήσεων. Το Οκτώβριο του 1915, σχεδιάζει μαζί με
τον Ι. Σκορδίλη μια επιχείρηση μεταφοράς ξυλείας από το Άγιο
Όρος. Τότε γνωρίζει τον Γιώργη Ζορμπά, με τον οποίον θα
προσπαθήσει να ιδρύσει το περίφημο πλέον λιγνιτωρυχείο στην
Πραστοβά της Μάνης, το 1917. Η τελευταία του επιχειρηματική
απόπειρα σημειώνεται το 1918 και αφορά μια εταιρία εισαγωγών-
εξαγωγών με Ελβετούς επιχειρηματίες.

13. Σικελιανός
Ο Καζαντζάκης συνάντησε το Σικελιανό στα γραφεία του
«Εκπαιδευτικού Ομίλου», το Νοέμβριο του 1914. Σχεδόν αμέσως,
οι δυο τους αναγνωρίστηκαν ως πνευματικοί συνοδοιπόροι. Τρεις
μέρες αργότερα ξεκίνησαν για το Άγιο Όρος, για ένα προσκύνημα-
περιήγηση, που κράτησε σαράντα μέρες. Μελετούν Τολστόι, Βούδα
και Δάντη και σχεδιάζουν να ιδρύσουν μια καινούρια θρησκεία.
Τα επόμενα χρόνια ταξιδεύουν μαζί στην Ελλάδα, και ο
Καζαντζάκης περνά αρκετό καιρό στο σπίτι του Σικελιανού, στη
Συκιά Κορινθίας. Μετά το 1920, οι δρόμοι τους χωρίζουν, λόγω των
ιδεολογικών τους διαφορών. Η φιλία τους αναθερμαίνεται το 1942,
αλλά η κοινή τους υποψηφιότητα για το βραβείο Νομπέλ γίνεται
αφορμή να ψυχρανθούν και πάλι οι σχέσεις τους. Ο θάνατος του
Σικελιανού (1951) θλίβει βαθύτατα τον Καζαντζάκη, που
αναγνωρίζει ότι μέρος της πνευματικής του διαμόρφωσης το οφείλει
στον Λευκαδίτη ποιητή.

14. Στην μεσοπολεμική Ευρώπη
Απογοητευμένος από την ήττα του Βενιζέλου στις εκλογές του 1920
και από τη δολοφονία του φίλου του Ίωνα Δραγούμη,
ο συγγραφέας πηγαίνει για ένα μήνα στη Γερμανία. Από το φθινόπωρο
του 1921,
εγκαθίσταται στο Βερολίνο. Δουλεύει την Ασκητική, παρακολουθεί το
συνέδριο των Αναμορφωτών της Παιδείας, γνωρίζεται
με τον «πύρινο κύκλο» της Ραχήλ Λιπστάιν και περνά στον αστερισμό του
Λένιν. Το καλοκαίρι του 1923,
περιηγείται τη Γερμανία και επισκέπτεται τη γενέτειρα του Νίτσε.
Αρχές του 1924, ταξιδεύει στην Ιταλία και παραμένει στην Ασίζη μέχρι
τον Απρίλιο.
Πριν φύγει για την Ευρώπη, ο Καζαντζάκης υπέγραψε
συμβόλαιο με τον εκδότη Δ. Δημητράκο για τη συγγραφή μιας
σειράς ιστορικών εγχειριδίων για τις τάξεις του Δημοτικού. Το
1914, είχε συνεργαστεί με τη Γαλάτεια για τη συγγραφή μιας
σειράς αναγνωστικών, τα οποία τελικά εκδόθηκαν με το όνομά
της. Όπως διαπίστωσε, τα εγχειρίδια αυτά ήταν γνωστά στους
Έλληνες του Καυκάσου το 1919. Το 1934, συγγράφει δύο ακόμη
σχολικά βιβλία, μαζί με την Ελένη Σαμίου.

15. Λένιν
Ο θαυμασμός του Καζαντζάκη για τον Λένιν στηρίζεται σε μη-
κομμουνιστικές προϋποθέσεις. Ο συγγραφέας εντυπωσιάζεται από τη
δυναμική ορμή του ηγέτη της Επανάστασης, τον οποίον αποκαλεί
«σωτήρα», αποδίδοντάς του «προφητική» ή «μεσσιανική διάσταση»
(χαρακτηριστικές απ’ αυτήν την άποψη είναι οι περιγραφές του στο Τι
είδα στη Ρουσία και στην Αναφορά στον Γκρέκο).
Ως ενσάρκωση της επαναστατικής ορμής, ο Λένιν εμφανίζεται στην
Οδύσσεια στο χαρακτήρα του Νείλου. Ο Καζαντζάκης του αφιερώνει
ένα κάντο και γράφει γι’ αυτόν ένα σενάριο, στο τρίτο του ταξίδι στη
Σοβιετική Ένωση.

16. Η επιστροφή και η Οδύσσεια
Λίγο μετά την επιστροφή του στην Ελλάδα, ο Καζαντζάκης γνωρίζει την Ελένη Σαμίου, τη
γυναίκα που έμελλε να τον συντροφέψει στην υπόλοιπη ζωή του. Ωστόσο, δεν θα παραμείνει
για πολύ στην Αθήνα. Τον Ιούλιο του 1924, πηγαίνει στην Κρήτη και τον Αύγουστο
παραθερίζει στο ερημικό ακρογιάλι του Λέντα μαζί με την Ελένη, μελετώντας Όμηρο,
Γκαίτε και Αισχύλο.
Τον Ιούλιο του 1925, επιστρέφει για λίγο στην Αθήνα, αλλά δεν αργεί να φύγει ξανά για ένα
ταξίδι στα νησιά του Αιγαίου. Σ’ αυτό το ταξίδι, θα ανακαλύψει στην Αίγινα τον τόπο της
μελλοντικής του εγκατάστασης.
Οδύσσεια
Ο Καζαντζάκης ξεκίνησε την Οδύσσεια το 1925 στο Ηράκλειο και την
ολοκλήρωσε το 1938 στην Αίγινα. Όλα αυτά τα χρόνια επεξεργαζόταν την
αρχική εκδοχή, ενσωματώνοντας εικόνες και εντυπώσεις από κάθε καινούριο
του ταξίδι. Πριν από την έκδοση του 1938, αποσπάσματα της Οδύσσειας
είχαν κατά καιρούς δημοσιευτεί σε διάφορα περιοδικά (Αναγέννηση, Ηλύσια,
Νεοελληνικά Γράμματα Ηρακλείου, Ο Κύκλος κ.ά.).
Η έκδοση του 1938 υπήρξε πράγματι γεγονός για τα ελληνικά εκδοτικά
δεδομένα. Το έργο τυπώθηκε σε μεγάλο σχήμα, με ειδικής παραγγελίας
τυπογραφικά στοιχεία, σε μονοτονικό σύστημα. Ο συγγραφέας την αφιέρωσε
στην Αμερικανίδα Joe MacLeod, χορηγό της έκδοσης.

17. Η καθημερινότητα του Καζαντζάκη στρεφόταν γύρω από τη μελέτη και τη συγγραφή. Ξυπνούσε πολύ νωρίς το
πρωί και δούλευε στο γραφείο του ως το μεσημέρι. Μετά από μια σύντομη ανάπαυση, συνέχιζε τη μελέτη του και
συνήθως, την ώρα του δειλινού, έβγαινε να περπατήσει.
Αγαπούσε τους μεγάλους περιπάτους στην εξοχή και σε ερημικά ακρογιάλια, κυρίως όμως τις ανηφορικές
διαδρομές, επειδή ο ανήφορος σήμαινε τον διαρκή αγώνα για την εκπλήρωση του χρέους. Προτιμούσε να μένει σε
τόπους με μεγάλο υψόμετρο και το γραφείο του σπανίως βρισκόταν σε ισόγειο χώρο.

18. Σύνθεση μυθιστορημάτων
Στα χρόνια της Κατοχής, ο Καζαντζάκης αρχίζει συστηματικότερα να γράφει μυθιστορήματα, μετά από παρακίνηση
της Ελένης.
Από τις επιστολές του στον Πρεβελάκη, φαίνεται ότι αντιμετωπίζει το μυθιστόρημα ως ένα είδος προσωπικής
αναψυχής και ένα μέσο για να εκφράσει πτυχές του χαρακτήρα του που δεν ταίριαζαν στο αυστηρό κλίμα των άλλων
του έργων.
Επιπλέον, του δίνει την ευκαιρία να τοποθετήσει τους μεταφυσικούς του στοχασμούς στο ανθρώπινο περιβάλλον της
απλής, καθημερινής ζωής.

19. Η αποδημία και η αναγνώριση (1946-1957)
Το καλοκαίρι του 1946 ο Καζαντζάκης αναχωρεί για την Ευρώπη, οριστικά, όπως αποδεικνύεται. Διαμένει για ένα
διάστημα στην Αγγλία, προσκεκλημένος του Βρετανικού Συμβουλίου, και στη συνέχεια εγκαθίσταται στο Παρίσι και
διορίζεται φιλολογικός σύμβουλος στην UNESCO.
Το Μάρτιο του 1948, παραιτείται και εγκαθίσταται μόνιμα στην Αντίμπ της γαλλικής Kυανής Aκτής. Η τελευταία
δεκαετία της ζωής του είναι εξίσου δημιουργική και έντονη. Έχοντας κερδίσει τη διεθνή αναγνώριση, γράφει
μυθιστορήματα και θεατρικά έργα, μεταφράζει, ταξιδεύει.
Από το 1951, η υγεία του ολοένα κλονίζεται. Χάνει το δεξί του μάτι, ενώ κατά καιρούς εισάγεται στην Πανεπιστημιακή
Κλινική του Φράιμπουργκ για τη θεραπεία της καλοήθους λεμφοειδούς λευχαιμίας που τον ταλαιπωρεί.
Παρ’ όλα αυτά, ξεκινά να συνεργάζεται με τον Κίμωνα Φράιερ, για τη μετάφραση στης Οδύσσειάς του στα αγγλικά. Το
έργο του όμως προκαλεί αντιδράσεις από εκκλησιαστικούς κύκλους, που ζητούν τη δίωξή του.

20. Διεθνής αναγνώριση
Αν στην Ελλάδα ο Καζαντζάκης δεν καταφέρνει να εκλεγεί ακαδημαϊκός, στο εξωτερικό η φήμη του εξαπλώνεται ραγδαία την
τελευταία δεκαετία της ζωής του.
Οι μεταφράσεις των έργων του σε ευρωπαϊκές και μη γλώσσες πυκνώνουν, δράματά του μεταδίδονται από ευρωπαϊκούς
ραδιοφωνικούς σταθμούς ή ανεβαίνουν σε ευρωπαϊκά θέατρα, ο Ζορμπάς παίρνει το βραβείο του καλύτερου ξένου
μυθιστορήματος στη Γαλλία (1954), ο Στάνφορντ αφιερώνει στην Οδύσσεια ένα κεφάλαιο του βιβλίου του για το θέμα του
Οδυσσέα. Επίσης, ο Ζυλ Ντασσέν μεταφέρει στον κινηματογράφο το Χριστός Ξανασταυρώνεται και η ταινία προβάλλεται με
επιτυχία στο φεστιβάλ των Κανών (1957).

21. Το τέλος
Τον Ιούνιο του 1957, ο Καζαντζάκης αφήνει την Αντίμπ και ξεκινά μαζί με την Ελένη και το ζεύγος Ευελπίδη για την
Κίνα, προσκεκλημένος της κινεζικής κυβέρνησης. Μετά από ένα περίπου μήνα περιήγησης στη χώρα, φτάνουν
αεροπορικώς στην Καντόν, και ετοιμάζουν την επιστροφή τους μέσω Ιαπωνίας.
Ο Καζαντζάκης εμβολιάζεται για ευλογιά και χολέρα, αλλά παθαίνει μόλυνση και νοσηλεύεται στο Εθνικό Νοσοκομείο
της Κοπεγχάγης. Καθώς επιδεινώνεται η κατάσταση του, μεταφέρεται στην πανεπιστημιακή κλινική του Φράιμπουργκ.
Παρ’ όλο που ξεπερνά τη μόλυνση, προσβάλλεται από ασιατική γρίπη και πεθαίνει στις 26 Οκτωβρίου 1957 στο
Φράιμπουργκ.
Η σορός του μεταφέρεται οδικώς από το Φράιμπουργκ στην Αθήνα και αεροπορικώς στο Ηράκλειο, όπου εκτίθεται σε
λαϊκό προσκύνημα στον Άγιο Μηνά. Η κηδεία του γίνεται στις 5 Νοεμβρίου, στο κατάμεστο από κόσμο Ηράκλειο.
Ενταφιάζεται στον προμαχώνα Μαρτινέγκο.
Στον τάφο του δεσπόζει ένας μεγάλος ξύλινος σταυρός από ακατέργαστους κορμούς και η επιγραφή «Δεν ελπίζω τίποτα,
δε φοβούμαι τίποτα, είμαι λέφτερος».

31. Εργασία του Κοντογιάννη Αποστόλη
Δικτυογραφία:https://www.kazantzaki.gr/gr/life-and-work/to-telos-194