1. 230 ангийн Ц. МӨНХТУЛГА

2. Компьютерийн сүлжээ
Компьютерийн сүлжээ гэдэг нь холболтын сувгуудыг
ашиглан холбогдсон компьютер, бусад төхөөрөмжүүдийн
цогц нэгдэл юм. Компьютерийн сүлжээний ачаар
хоорондоо холбогдсон төхөөрөмжүүд нь нөөц
баялаг, мэдээллийг хамтран хэрэглэж болдог.
1960-аад оны үед АНУ-ын батлан хамгаалах яамны
хүрээнд хэрэглэх зориулалтаар Дэвшилтэт судалгааны
төслүүдийн агентлагийн сүлжээ (Advanced Research
Projects Agency Network, ARPANET) нэртэйгээр эхлүүлжээ.
Энэ нь дэлхийн анхны компьютерийн сүлжээ байв.
1960-аад оны үед хөгжүүлсэн загварын дагуу
сүлжээг 1969 оноос нийтийн хэрэглээнд шилжүүлж
эхэлжээ. Сүлжээг төрөл бүрийн үзүүлэлтүүдээр ангилдаг.

3. Интернэт
Интернэт нь дэлхий дээрх сүлжээнд холбогдсон
нийтийн, хувийн гэх мэт компьютеруудын нэгдсэн
систем юм. АНУ-ын Батлан хамгаалах яамны DARPA-
гийн бүтээн хөгжүүлсэн ARPANET-н залгамжлагч, World
Wide Web (WWW) буюу харилцаа холбооны цогц
системийн суурь болдог.
Интернэтийг ерөнхий тохиолдолд 2 ангилдаг.
1. Дэлхийн сүлжээGAN
2. Сүлжээ хоорондын сүлжээ (Internetwork)
3. Интранэт
4. экстранэт
Интранэт ба экстранэтийг компьютерийн сүлжээний
(ихэнхдээ дотоод сүлжээний) хэсэг буюу залгаа
сүлжээнүүд гэж ойлгодог.

4.  Интранэт гэдэг нь Интернэт протокол болон түүн дээр
тулгуурласан вэб хөтөч, файл дамжуулах програм г.м.
хэрэгслүүдийг ашигласан, захиргааны нэгжийн ганц
удирдлага доорх сүлжээнүүдийн цогц юм. Тус захиргааны
нэгж нь интранэтийг тодорхой зөвшөөрөлтэй хэрэглэгчдээс
бусад бүх хэрэглэгчдээс нууцална. Интранэт нь
байгууллагын дотоод сүлжээ байх нь түгээмэл.
Байгууллагын мэдээллийг хэрэглэгчдэд түгээхийн тулд
интранэтүүд нь ихэнх тохиолдолд ганц вэб сервэртэй байна.
 Экстранэт нь ганц байгууллага, нэгжийн цар хүрээтэй, мөн
өөр байгууллага буюу нэгжийн (ихэнхдээ найдвартай)
сүлжээтэй хязгаарлагдман холболттой сүлжээ юм.
Жишээлбэл компанийн үйлчлүүлэгчдэд интранэтийн зарим
хэсэгт хандах эрх олгож болох ч аюулгүй байдлын үүднээс
харвал үйлчилүүлэгдийг найдвартай хэмээн үзэхгүй байж
болно. Техник талаас авч үзвэл экстранэтийг
CAN, MAN, WAN эсвэл өөр сүлжээний төрөлд багтааж
болно. Харин эксранэт нь гадаад сүлжээтэй ядаж ганц
холболттой байх тул ганц LAN-гаас тогтож болохгүй.

5. Internetwork буюу сүлжээ хоорондын сүлжээ нь
ижил замчлах/routing технологитой нэг буюу түүнээс
олон хувийн сүлжээг router-ийн тусламжтайгаар
холбосон сүлжээ юм. Интернэт нь олон Internetwork-
уудын нийлбэр байдгаас нэрийг нь товчилж Интернэт
гэнэ.
Global area network буюу Дэлхийн сүлжээ (GAN)
нь хөдөлгөөнт харилцаа холбоог тодорхойгүй тооны
утасгүй LAN, хиймэл дагуулын үйлчилгээ хамрах бүс
гэх мэт цар хүрээтэй бүсэд олгох зориулалттай сүлжээ
юм.

6. Сүлжээний шинж чанар /характеристик/
Сүлжээг
 Үнэ
 Аюулгүй байдал
 Хурд
 Топологи
 Өргөтгөх боломж
 Найдвартай ажиллагаа
 Чадвар зэрэг 7 шинж чанараар үнэлэхийн зэрэгцээ
хэмжээ, хэрэглэх цар хүрээ, үүргээр нь:
 local area network (LAN),
 wide area network (WAN),
 metropolitan area network (MAN),
 personal area network (PAN),
 virtual private network (VPN),
 campus area network (CAN),
 storage area network (SAN) гэх зэргээр ангилдаг.

7.  Local area network, Дотоод сүлжээ
Дотоод сүлжээ (local area network-LAN) нь
гэр, сургууль, компьютерийн лаборатори, оффисийн
барилга, ойр зайтай орших барилгууд зэргийн жижиг
хэмжээний газарзүйн бүсэд компьютер, бусад
төхөөрөмжүүдийг холбох сүлжээ юм. Сүлжээн дэхь бүх
компьютер, төхөөрөмж нь зангилаа байна. Өнөөгийн
утастай LAN-ууд нь ихэнхдээ Этернэт технологиор хийгдсэн
байдаг.
 Personal area network, Хувийн сүлжээ
Personal area network буюу Хувийн сүлжээ (PAN) нь
тодорхой хувь хүнд ойр байрлах
компьютер, төхөөрөмжүүдийг холбосон сүлжээ юм. PAN-д
персонал компьютер, принтер, факс, телефон утас, видео
тоглоом тоглох төхөөрөмж гэх мэт орж болно. PAN-д
утастайгаар, утасгүйгээр холбогдоно. PAN-гийн цар хүрээ
нь ихэнх тохиолдолд 10 метр орчим л байдаг. Утастай PAN-
ийн хувьд USB, Firewire зэргээр холбодог бол утасгүй PAN
сүлжээнд Bluetooth, хэт улаан долгионы холбоо (infrared)-г
хэрэглэдэг.

9.  Home area network, Гэрийн сүлжээ
Home area network буюу Гэрийн сүлжээг (HAN)
гэрийн орчинд хэрэглэгдэх төхөөрөмжүүдийг холбоход
хэрэглэнэ. Эдгээрт персонал компьютер, жижиг багаж
төхөөрөмж, принтер зэрэг нь хамаарна. Ийм төрлийн
сүлжээний нэг гол үүрэг нь интернэтийг хувааж хэрэглэх
(CATV эсвэл DSL гэх мэт бродбэнд) функц байдаг. HAN-г
Office area network буюу Оффисийн сүлжээ (OAN) ч гэж
нэрлэдэг.
 Wide area network, Өргөн бүсийн сүлжээ
Wide area network буюу Өргөн бүсийн сүлжээ (WAN)
нь хот, улс, эсвэл тив дамнан орших компьютерийн маш
өргөн хүрээтэй сүлжээ юм. Холболтын сувагт нь телефон
утасны шугам, кабель, агаараар цацах долгион гээд маш
олон төрлийн дамжууллын орчин багтдаг. WAN нь ихэнх
тохиолдолд түгээмэл үйлчилгээ үзүүлэгч байгууллага
(жишээ нь телефон утасны компани), компаниудын сувгийг
хэрэглэдэг. WAN-гийн технологи нь OSI загварын доод
гурван түвшинд ажилладаг: физик түвшин, өгөгдөл
холболтын түвшин, сүлжээний түвшин.

11.  Campus network, Цогцолборын сүлжээ
Campus network буюу Цогцолборын сүлжээ нь
дотоод сүлжээ буюу LAN-гуудыг холбосон, харьцангуй
жижиг газарзүйн бүсэд хамаарах сүлжээ. Бараг бүх
сүлжээний төхөөрөмжийг (шилэн кабель, Cat5 кабель гэх
мэт) ашиглаж чаддагаараа онцлог. Их сургуулийн
цогцолборын сүлжээний хувьд хичээлийн
танхимүүд, номын сан, оюутны хотхон зэрэг олон барилгыг
хооронд нь холбож болно.
 Metropolitan area network, Хотын сүлжээ
Metropolitan area network буюу Хотын сүлжээ (MAN)
нь хот буюу томоохон цогцолборын цар хүрээтэй
компьютерийн сүлжээ юм.
 Virtual private network, Виртуаль хувийн сүлжээ
Virtual private network буюу Виртуаль хувийн сүлжээ
(VPN) гэж төхөөрөмжүүд хоорондын холболтыг физик
утснуудын оронд сүлжээнд (жишээ нь Интэрнэтэд) байгаа
чөлөөт холболт, виртуаль хэлхээ хангадаг сүлжээг хэлнэ.

13.  Салаа топологи
 Одон топологи
 Цагираг топологи
 Холимог тополог
 Одон-цагираг топологи (Star-wired ring)
 Модон топологи (Tree)
 Одон-салаа (Star-wired bus)

14.  Салаа топологи
 Өгөгдөл дамжуулалтыг амжилттай алдаагүй гүйцэтгэж
байхын тулд төхөөрөмжүүд нь дамжуулалтыг эхлэхээс
өмнө кабелийн төлөвийг, гүйцэтгэж дууссаны дараа
кабелийн төлөвийг шалгаж байдаг. Хэрэв тухайн агшинд
аль нэг төхөөрөмж түгээгүүр кабелийг эзэмшиж байвал
бусад нь тодорхой хугацааны завсарлагаатайгаар хүлээж
байдаг. Түгээгүүр кабелийн урт тодорхой хязгаарын
урттай байдаг. Салаа топологи нь идэвхгүй топологид
хамаарна.
 Салаа Хамгийн бага хэмжээний кабел
шаарддаг, суурилуулахад энгийн, кабелийн хувьд
хэмнэлттэй, хямдхан байдаг. Сүлжээний ажиллагааг
зогсоохгүйгээр нэмж төхөөрөмж холбож болно. Кабелийн
гэмтэлтэй хэсгийг олж тогтоох, тусгаарлахад төвөгтэй.
Сүлжээний дамжуулах хурд төхөөрөмжийн тооноос урвуу
хамаарна. Гол магистрал кабель, терминатор гэмтэхэд
сүлжээ ажиллах боломжгүй болно.

16. Одон топологи
Тухайн агшинд зөвхөн хоѐр төхөөрөмжийн
хооронд холбоо тогтоох чадвартай. Онцлог нь
өгөгдлийн дамжуулалтыг нэг цэг дээр төвлөрүүлж
удирддаг. Шинээр төхөөрөмж нэмж холбоход хялбар.
Сүлжээн дэх кабелийн гэмтэлтэй хэсгийг олж тогтооход
хялбар. Холбох төхөөрөмж ажиллахгүй бол сүлжээ
зогсоно. Кабель харьцангуй ихээр шаарддаг. Ингэснээр
сүлжээ суурилуулах зардал нэмэгддэг.

18.  Цагираг топологи
 Төхөөрөмжүүд нь хоорондоо битүү цагираг үүсгэх
маягаар холбогдож энэ топологийг үүсгэдэг.
Өгөгдлийн дамжуулалт нь зөвхөн нэг чиглэлд
хийгдэнэ. Зарим тохиолдолд хос кабель ашиглан
хоѐр чиглэлээр зохион байгуулагдсан байдаг. Өмнөх
хоѐр топологиос ялгаатай нь идэвхтэй топологи юм.
Кабельд холбоотой төхөөрөмж бүр репитерийн
үүргийг гүйцэтгэнэ.
 Нэг төхөөрөмж ажиллахаа боливол сүлжээ
ажиллахаа болино.

20.  Цагираг Ерөнхийдөө бага хэмжээний кабел
хэрэглэгддэг. Бүх төхөөрөмж тэгш эрхтэйгээр
өгөгдлөө дамжуулдаг. Төхөөрөмжийн тоо
сүлжээний хурданд нөлөөлдөггүй. Сүлжээн дэхь
аль нэг төхөөрөмж ажиллахгүй бол сүлжээ
ажиллахгүй болно. Сүлжээнд нэмэлт өөрчлөлт
хийхийн тулд сүлжээг бүхэлд нь зогсоох
шаардлагатай.

21.  Одон-цагираг топологи (Star-wired ring) : Энэ топологи нь одон
ба цагираг топологиудын үндсэн шинжүүдийг багтаасан. Үүнд
хаб нь хоорондоо цагираг, хабд холбоотой төхөөрөмжүүд нь
одон топологийг үүсгэнэ.
 2. Модон топологи (Tree) : Өөрөөр бас distributed star гэж
нэрлэдэг бөгөөд хоорондоо холбоотой хэд хэдэн салаа
топологиос тогтдог. Үүнд 1 салаа сегмент нь хабд холбогдон
цаашаа хэд хэдэн салаа болон задардаг. Улмаар эдгээр салааг
мөн хабын тусламжтайгаар задлан цааш хэд хэдэн салаа
үүсгэх маягаар одон топологийн шинж чанарыг нэмж оруулдаг.
Гэхдээ эдгээр салаа буюу түвшний тоо хязгаартай байдаг.
 3. Одон-салаа (Star-wired bus) : Одон топологиор холбоотой
сегментүүдийг хооронд нь салаа топологиор холбосон
хэлбэртэй байна. Энэ топологийн хувьд сүлжээний аль нэг
төхөөрөмж ажиллахгүй бол сүлжээнд ямар нэг нөлөө
үзүүлэхгүй, харин аль нэг хаб ажиллахгүй бол зөвхөн уг хабд
холбоотой сегментийн төхөөрөмжүүд хоорондоо холбогдох
боломжгүй болно.

23. Техник хангамжийн үндсэн бүрэлдэхүүн
Сүлжээний зангилаануудыг хооронд нь холбох
зориулалттай үндсэн техник хангамж бүх сүлжээнд
байдаг. Үүнд, Сүлжээний интерфэйсийн карт буюу
Сүлжээний карт (network interface card, NIC), Бриж
буюу Гүүр, Хаб, Свич, Рүүтэр орно.

24. Сүлжээний интерфэйсийн
карт
 Сүлжээний карт (өөрөөр сүлжээний
адаптэр, сүлжээний интерфэйсийн карт ч гэдэг)
нь компьютерийн сүлжээгээр компьютерүүд
хоорондоо харилцах боломжийг олгодог техник
хангамж юм. Энэ нь сүлжээний орчин руух физик
хандалтыг олгодог ба MAC хаягыг хэрэглэн доод
түвшний хаяглах системийг бүрдүүлнэ.

26. Repeater /Давтагч
Repeater нь дохиог хүлээн аваад хэрэггүй шуугианыг
арилгаж, дахин генерацлаж, илүү өндөр чадлын түвшинд
буюу саадын нөгөө тал руу дахин дамжуулдаг (ийнхүү
дохио нь сулралгүйгээр илүү урт зайг туулах боломжтой
болно) электроникийн төхөөрөмж юм. Мушгиа кабелиар
хийгдсэн Этернэт сүлжээний хувьд 100 метрээс хэтрэх
кабельд Repeater-ийг ашиглах шаардлагатай. Repeater нь
OSI загварын физик түвшинд ажилладаг.
Hub/Хаб
Сүлжээний Hub нь олон порттой, ирсэн пакетийг бүх
портруугаа шууд цацдаг төхөөрөмж. Ингэх үед фрэймийн
зорьсон хаяг нь broadcast хаяг руу солигдохгүй. Hub нь OSI
загварын физик түвшинд ажиллана.

28. Bridge /Гүүр
Сүлжээний Bridge нь OSI загварын өгөгдөл
холболтын түвшинд (2-р түвшин) сүлжээний сегментүүдийг
холбодог. Bridge нь ирсэн портоос бусад бүх порт руу
өгөгдлийг цацна. Гэхдээ хабаас ялгаатай нь MAC хаягуудыг
аль портод байгааг тогтоож авдаг. Иймд нэгэнт порт, хаягийг
нийцүүлсэний дараа тэрхүү хаяг руу явуулсан өгөгдлийг
зөвхөн тохирох портод дамжуулна.
Router /Замчлагч
Router буюу Замчлагч, Чиглүүлэгч нь OSI загварын
3-р түвшний мэдээллийг боловсруулж ашиглан пакетуудыг
сүлжээ хооронд дамжуулдаг төхөөрөмж юм. Олон
тохиолдолд энэхүү мэдээлэл нь routing (чиглүүлэх)
хүснэгттэй (routing table, мөн forwarding table) хамтаар
боловсрогддог. Router-үүд нь тус хүснэгтийг ашиглан
пакетийг цааш дамжуулах интерфэйсээ сонгодог.

30. Switch/Холбогч
 Свич нь OSI загварын хоѐрдугаар түвшний фрэймүүдийг
MAC хаягаар нь портууд хооронд урагш
дамжуулж, шүүдэг төхөөрөмж юм.
 Свичийн хабаас ялгаатай нь холбоо явагдах ѐстой
портууд хооронд л фрэймүүдийг дамжуулдаг. Свич нь
мөргөлдөөний талбарыг задалдаг ч өөрийгөө цацалтын
талбар гэдэг. Тус төхөөрөмж нь фрэймүүдийг MAC
хаягаар нь дамжуулдаг. Свичэд ихэвчлэн маш олон
тооны порт байх бөгөөд төхөөрөмжүүдэд одон
топологийг байгуулах ба нэмэлт свичүүдийг холбох
боломжтой болгоно.[9]
 Зарим свичүүд нь 3-р түвшний хаяглалт, эсвэл өөр логик
түвшнүүдийн хувьд рүүтинг хийх чадвартай бөгөөд
эдгээрийн олон түвшинт свич (multi-layer switch) гэнэ.
Худалдаанд свич гэсэн үгийг хаяг, ачаалал, агуулгаар нь
өгөгдлийг ангилж дамжуулдаг рүүтэр, бриж, URL заагч
гэх мэт төхөөрөмжүүдийг илэрхийлэхэд ашиглах
тохиолдол бий.

33. Хэрэв танд сүлжээний технологийн талаар ямар
нэг асуулт гарвал дараах хаягуудаар орж хариултаа
аваарай.
1. www.hicheel.mn
2. www. Wikipedia.mn
3. www.Network.com
4. www.Telecommunications network.com
5. www.Computer network.com

34. Анхаарал хандуулсанд баярлалаа