Sustainable Development Goals

1. SDG
ट्रेन िंग प्रोग्राम
मनिला स् ेिी ग्रामपिंचायत

2. नलिंग समभाव गावासाठी नहिज
• (1)गावात नलिंग समभाव स्थाप करण्यासाठी मनिलािं ा सामा
सिंधी उपलब्द करू देणे.
• (2) मनिलािंचे सक्षमीकारण करणे.
•(3) मुलीं ा सुरनक्षत वातावरण उपलब्द करू देणे

3. भारतीय संविधानाच्या चौदाव्या कलमान्िये देशातील सिव
नागररकांना कायद्यापुढे समानता प्रदान करण्यात आले
असून धमव, िंश, जात ,ललंग ि जन्मस्थानाच्या आधारे
भेदभाि करण्यास मनाई करण्यात आली आहे. ललंग समभाि
समानता, महहलांच्या हक्काचे संरक्षण ि तयांचा सहभाग
यालशिाय सामाजजक ि आर्थवक विकासातील विषमता नष्ट
करणे अशक्य आहे.
ल िंग समभाव पोषक गाव

4. ल िंग समभाव पोषक गाव
• स्थान क ध्येये
• 1)मनिला आनण
मुलींनवरुद्ध िोणारे
गुन्िे कमी करणे.
• स्थान क ध्येये
• 1)मनिला आनण मुलींनवरुद्ध िोणारे गुन्िे कमी करणे.

5. ल िंग समभाव पोषक गाव
स्थान क ध्येये
• सार्वजनिक आनि खाजगी निकािी
मनिलाांच्या सुरक्षेची िमी घेिे.
स्थान क काययवािीचे मुद्दे
➢ मनिलाांच्या सभाांचे नियनमत आयोजि करिे
➢ सामानजक स्तरार्र मनिला आनि मुलींच्या नर्रोधात घडिारे निांसा लैंनगक भेदभार्
यासारख्या मुद्यार्र चचाव करिे.
➢ नलांग समभार्ास पूरक अर्वसांकल्प तयार करिे .
➢ गरजू मनिलाांिा मोफत कायदेनर्षयक सल्ला र् सुरक्षा सेर्ा उपलब्ध करूि देिे .
➢ स्र्यांसिाय्यता गटामाफ
व त आनर्वक उपक्रमाांमध्ये मनिलाांचा सिभाग

6. ल िंग समभाव पोषक गाव
स्थाननक ध्येये
• सामाजिक रािकीय आर्थिक उपक्रमाती महि
ािंचा सिभाग वाढवण्या सोबतच गावाती वववव
ध सामाजिक सिंघटनािंमध्ये महि ािंचा सिभाग
वृदर्धिंगत करणे.
स्थाननक कायविाहीचे मुद्दे
• जागरूकता निमावि करिे
• मनिला बाबतच्या कायदेनर्षयक तरतुदी
• बालनर्र्ाि र्ाांबर्िे आनि बालनर्र्ाि मुळे शारीररक र्मािनसक आरोग्यार्र
िोिारे दुष्पररिाम याबाबतजागृती निमावि करिे
• बाल तस्करीला िकार आपल्या गार्ातअसे प्रकार िोिार िािीतअशी सामानजक
सुरक्षा व्यर्स्र्ा करिे
• नलांग परीक्षि नलांगनिर्डीर्रूि गभवपातकरिे यासारख्या नलांगभेद करिाऱ्या
प्रर्ाांबाबतजागरूकता निमावि करिे

7. ल िंग समभाव पोषक गाव
स्थाननक ध्येये
• महि ािंना समान कामासाठी समान मिुरी उप
ब्ध करून देणे
स्थाननक कायविाहीचे मुद्दे
➢ मनिलाांिा समाि कामासािी समाि मजुरी नमळत असले बाबतची
खात्री करिे.
➢ नकशोरर्यीि मुलींचा उपजीनर्का आनि कौशल्य नर्कास
कायवक्रमात सनक्रय सिभाग आनि समार्ेशि.
➢ मनिला मुलींच्या स्र्लाांतरार्र लक्ष िेर्िे र् त्याबाबत िोंदी
िेर्िे

8. शाश्वत नर्कासाच्या सांकल्पिा र्र काम करण्यासािी ग्रामपांचायतींिा
पुढील उपक्रमाचा उपयोग करता येईल
• दीनदयाळ अिंत्योदय योिना(उमेद)DAY-
MSRLM
• राष्रीय ग्रामीि आरोग्य अनभयाि(NRHM)
• मिात्मा गाांधी राष्रीय ग्रामीि रोजगार िमी योजिा
(MGNREGS)
• दीिदयाळ अांत्योदय योजिा
• ग्रामीि कौशल्य नर्कास योजिा(DDU-GKY)
• राष्रीय सामानजक सिाय्यता कायवक्रम (NSAP)
• प्रधानमिंत्री आवास योिना(PMAY )
• राष्ट्रीय स्वास्थ ववमा योिना RSBY
• स्वच्छ भारत लमशनSBM-Grameen)
• मध्यान भोिन (MDM)
• समग्र लशक्षा अलभयान (SSA)
• दीनदयाळ उपाध्याय ग्राम ज्योतत योि
ना (DDYGKY )

9. शाश्वत ववकासाच्या सिंकल्पना वर काम करण्यासाठी ग्रामपिं
चायतीिंना पुढी उपक्रमाचा उपयोग करता येई
➢ एकाजत्मक बा ववकास योिना (ICDS)
➢ राष्ट्रीय स्वास्थ ववमा योिना (RSBY)
➢ राष्ट्रीय मृद आणण कृ षी अलभयान
(NMSA)
➢ राष्ट्रीय कृ षी ववकास योिना (RKVY )
➢ प्रधानमिंत्री कृ षी लसिंचाई योिना PMKSY
➢ पोषण अलभयान
➢ एकाजत्मक पाण ोट व्यवस्थापन कायिक्रम
(IWMP)
➢ ग्रीन इिंडिया लमशन
➢ सामाजिक वनीकरण कायिक्रम
➢ िररत भारत अलभयान
➢ सामाजिक वनीकरण योिना
➢ ि िीवन लमशन

10. शाश्ित विकासाच्या संकल्पना िर काम करण्यासाठी
ग्रामपंचायतींना पुढील उपक्रमाचा उपयोग करता येईल
➢ िननी सुरक्षा योिना(JSY)
➢ एकाजत्मक बा ववकास योिना
➢ (ICDS)
➢ नारी लशशु सुरक्षा कायिक्रम
❖ क
ें द्र व राज्य शासनाच्या ग्रामववकास मिंत्रा य
स्वच्छता आणण पेयि मिंत्रा य लशक्षण मिंत्रा य
ग्रािक उपभोक्ता मिंत्रा य, अन्न आणण पुरवठा मिंत्रा य
या ववभागाकिी अन्य ववववध योिनािंच्या
अलभसरणातूनगावा ा आवश्यक सिंसाधनाची
उप ब्धता करून देता येई

11. गार्ाला मदत करू शकिारे घटक
➢ स्थायी सलमती
➢ कायि गट / कायिकारी सलमती
➢ ववववध ववभागाचे आघािीवर काम करणार
➢ ेे
➢ फ्र
िं ट ाईन वक
ि सि,
➢ समुदाय सिंसाधन व्यक्ती
➢ सामाजिक सिंघटना(CBOs)
➢ स्थातनक युवक आणण स्वयिंसेवक
➢ ग्िॉक्टसि, स्थातनक तज्ञ
➢ कृ षीशी सिंबिंर्धत यिंत्रणा
➢ पाण ोट ववकास चमू
➢ (प्रधानमिंत्री कृ षी लसिंचन योिनेअिंतगि
त -PMKSY-पाण ोट उपक्रम)
➢ रामस्थरीय बा सिंरक्षण
➢ सलमती(VLCPC) पाणीपुरवठा
योिना चा क
➢ गविंिी

12. गावा ा मदत करू शकणारे घटक
➢ पो ीस आणण कायदेववषयक सिाय्यक
➢ सामाजिक न्याय ववभाग
➢ सामाजिक न्याय ववभाग
➢ पो ीस गृि ववभाग ववत्त ववभाग
➢ ववज्ञान आणण तिंत्रज्ञान ववभाग
➢ मिात्मा गािंधी राष्ट्रीय ग्रामीण रोिगार
योिने अिंतगित(MGNREGS) नोंदणीकृ
त मिूर
➢ स्वच्छता दूत
➢ पारिंपाररक शेतकरी, मिूर
➢ कृ षी ववज्ञान क
ें द्र
➢ महि ा आणण बा ववकास (WCD) ववभा
गाचे अर्धकारी

13. सांनियांत्रि यांत्रिा:सनियांत्रिाचे स्तर:
ीती आयोग <नवनवध मिंत्रालय< राज्ये <नजल्िे <तालुके <ग्रामपिंचायत
SDG िॅशबोिि _( शाश्वत ववकासाची ध्येय िॅशबोिि )
❖ गावाती वािी वस्ती पयंतच्या सवि हठकाणावर कामाचे फ क असावेत
❖ राष्रीय स्तरापासूि राज्य नजल्िा स्तरापयंत डॅशबोडव चे एकानत्मकरि
❖ बेस्ट प्रॅनटटसचे एकात्रीकरि /सांकलि.
❖ नर्भागनििाय प्रत्येक गार्ाचा एकानत्मक कृ ती आराखडा.
❖ गार्ातील प्रत्येक घटकाची प्रगती िोत असल्याचे सनियांत्रि
बिुआयमी :
GIS सि सवय मानितीचे आदा प्रदा

14. सिंतनयिंत्रण यिंत्रणा:सतनयिंत्रणाचे स्तर:
नीती आयोग <विविध मंत्रालय< राज्ये <जजल्हे <तालुक
े < ग्रा
मपंचायत
❖बिूस्तरीय :
❖ पंचायत व्यिस्थेचे त्रत्रस्तर -GPDP ते BPDP ते DPDP (
ग्रामपंचायत विकासा आराखडा ते पंचायत सलमती विकासा आराखडा
ते जजल्हा पररषद विकास आराखडा)
❖ राज्य ग्रामीण विकास संस्था आणण राज्य शासनाच्या विभागाची
माहहती.

15. ❖ररपोटव काडव आनि सेल्फ असेसमेंट
❖फ तनष्ट्पत्ती :
1. पिंचायत िेव्ि ापमेंट इिंिेक्स ( पिंचायत ववकास तनदशशािंक)
2. शाश्वत ववकास ध्येय साध्य करण्यात आ े ी प्रगती
3. थीमॅटीक प्रगती
4. ववशेष पुढाकार( स्पेश एनीशीएहटव्ि )
5. उत्कृ ष्ट्ट आदशि यशोगाथा आणण त्याचे दस्तावेिीकरण

16. III)प्रोत्सािि:
प्रोत्सािन क्षेत्रे
❑ स्टार रेहटिंग आणण नवरत्न-नऊ ववषय(थीम्स )
❑ पिंचायत िेव्ि पमेंट इिंिेक्स
❑ SDG साध्य
❑ शाश्वत ववकास ववषय/थीम आणण ववववध मिंत्रा य ववभाग यािंचा
सिंबिंध

17. III)प्रोत्सािन:
❖ महि ा व बा ववकास ववभाग +मानस सिंसाधन ववकास ववभाग- बा स्नेिी थीम
❖ ग्राम ववकास ववभाग+महि ा व बा ववकास ववभाग-ल िंग समभाव पोषक गाव थीम
❖ आरोग्य ववभाग+महि ा व बा ववकास ववभाग-आरोग्यदायी गाव थीम
❖ पयािवरण आणण वनववभाग+ ि शजक्त ववभाग-स्वच्छ आणण िररत गाव
❖ पिंचायती राि मिंत्रा य-सुशासनथीम
प्रोत्सािन क्षेत्रे
ववशेष पुढाकार.
•CSR आणण सामाजिक सिंस्था यािंच्या माध्यमातून वस्तू व सेवा स्वरूपात मदत घेणे. •बबगर
आर्थिक,मीडिया,कायिक्रम, साधन व्यक्ती,शाश्वत ववकासाच्या ध्येयािंमधी यिंग चॅजम्पयन्स. •SDG साठी
चॅजम्पयन्स

18. III) प्रनशक्षि आनि क्षमता बाांधिी
अ) प्रलशक्षणाच्या साखळी प्रकारातून बािेर पिून बिुआयामी प्रलशक्षण देण्याकिे
जस्थत्यिंतर
ब) माहिती लशक्षण व सिंवाद/ प्रलशक्षण/क्षमता बािंधणी उपक्रमािंसाठी सवि सिंबिंर्धत
ववभागािंमध्ये समन्वय. क)मागणी आधाररत आणण गरिालभमुख कायिक्रम.
ि)सक्षमी करण्यासाठी प्रलशक्षण-Train to strength(sectors Enablers)
इ)ववववध ववकास योिनािंचे तनयोिन आणण कायािन्वयन करताना योिनािंचे
अलभसरण करण्याकररता नेम ेल्या ववववध ववभागािंच्या कायिकारी सलमत्यािंच्या
कामािंमध्ये एकसिंधता येण्यासाठी त्या सलमत्यािंची क्षमता बािंधणी करणे.

19. IV) अनभसरि :
अ)एकबत्रत प्रलशक्षण कायिक्रमाचे तनयोिन प्रलशक्षण
मिाराष्ट्र राज्य ग्रामीण िीवनोन्नती अलभयान- (उमेद)
MSRLM, स्वच्छ भारत लमशन ि िीवन लमशन
राष्ट्रीय ग्रामीण आरोग्य अलभयान ( NRLM-SBM-JJM-
NRHM)

20. IV) अलभसरण :
ब)नवनवध नवभागािंच्या उप योज ािंचे GPDP आराखड्यात एकत्रीकरण :
i)सािंसद आदर्य ग्राम योज ा: ग्रामनवकास आराखडा
ii) नर्क्षण नवभाग- र्ालेय नवकास आराखडा
iii) जल जीव नमर् गाव कृ ती आराखडा
iv) मिाराष्ट्ट्र राज्य ग्रामीण जीव ोन् ती अनभया (उमेद)MSRLM, गाव गररबी न ममयल आराखडा (VPRP)
V) मिात्मा गािंधी राष्ट्ट्रीय ग्रामीण रोजगार िमी योज ा (MGNREGS) लेबर बजेट कृ ती आराखडा

21. IV) अलभसरण :
क) IFCचे अलभसरण ववववध योिनािंच्या तरतुदीतून (share of scheme outlay )
ि ) पिंचायत राि सिंस्था आणण स्वयिं सिय्यता गट अलभसरण (PRI-SHG convergence)
इ ) कायिकारी समूि सलमत्या यािंचे एकत्रीकरण (उदा ग्रामपिंचायत तनयोिन सिाय्य गट-Gram
panchayatplanning Facilitation team- GPPFT, ग्रामस्तरीयबा सिंरक्षण सलमती) ग्राम
आरोग्य आणण स्वच्छता सलमती ग्राम पाणीपुरवठा आणण स्वच्छता सलमती(WATSAN)
अिंगणवािी सतनयिंत्रण सलमती िैवववववधता व्यवस्थापन सलमती आपत्ती व्यवस्थापन पाणी आणण
स्वच्छता सलमती सामाजिक ेखापरीक्षण इत्यादी