TEMA : DEMOSTRIMI I PARIMIT TE QENDRES SE GRAVITETIT
. TEMA:DEMOSTRIMI I PARIMIT TE QENDRES SE GRAVITETIT. LENDA : FIZIKE KLASA : VI-A PUNOI :EMILJANO VLADI MITRATOI :FIRDEFS
2. Masa është madhësi fizike e cila matet me njësinë kilogram. Simboli i madhësisë masa është {displaystyle m} {displaystyle m}. Në biseda të lira, në shkencë për trupat shpeshherë përdoret edhe emërtimi masa, ndërsa në jetën e përditshme masa ngatërrohet me peshën. Masa është madhësi themelore në fizikë, kjo rrjedhë nga fakti se për krahasimin e masave të trupave përdoret njësia e masës e quajtur kilogram (kg), njësi e cila nuk mund të derivohet nga ndonjë burim tjetër veçse prototipit ndërkombëtar të kilogramit.Masa tregon se sa eshte e rende apo ndryshe madhesine e trupit. Madhësi matëse Sistemi SI Madhësia Masa simboli {displaystyle m} Njësia kilogrami simboli kg Në SI përkufizimi
3. Nocionin e masës së trupit e futi në përdorim Njutoni kur formuloi ligjin e dytë të mekanikës, si vetia e trupi që është në përpjesëtim të zhdrejtë me nxitimin dhe që shprehet me formulën .Në bazë të këtij ligji, masa përkufizohet si "vetia e trupit që kundërshton ndryshimin e gjendjes së tij të lëvizjes". Pra, masa është përcaktuese e inercisë së trupit. Bartësi i masës është trupi fizik i cili ka vetin e ruajtjes së gjendjes së tij kinetike, si pasoj e vetë masës së tij. Masa ,nxitimi dhe forca në hapësirë, gjenden në marrëdhënie fizike të cilat mund të paraqiten me relacionin:
4. PESHA ESHTE FORCA QE NJE TRUP USHTRON MBI TRUPIN KU ESHTE MBESHTETUR OSE VARUR . AJO MATET ME APARATIN E DINANOMETRIT , NJESIA MATESE E SAJ ESHTE NJUTON DHE SHENOHET ME N.
5. Graviteti (rëndesë, peshë, forcë tërheqëse) është forca që vepron mbi çdo trup në sipërfaqe të trupit qiellor ose afër tij, e drejtuar për në qendër të tij. Graviteti, pra forca me të cilën toka, hëna, planetët dhe trupat tjerë qiellorë ose sistemet e tyre veprojnë mbi trupat tjerë, teorikisht ushtrohet në çfarëdo largësie, por praktikisht ajo shqyrtohet në sipërfaqe të këtyre trupave si dhe në largësi të vogla. Pra pesha e trupit në ndryshim nga masa e tij (nuk marrim parasysh lëvizjen e trupit me shpejtësi të krahasueshme me shpejtësinë e dritës) është madhësi që ndryshon në vartësi nga trupi që ushtron tërheqjen dhe nga largësia prej tij. Kështu, masa e trupit është proporcionale me peshën e tij në sipërfaqe të tokës. Secila grimcë në gjithësi tërheq grimcën tjeter me një forcë, e cila është në përpjestim të drejtë me prodhimin e masave të tyre dhe në përpjestim të zhdrejtë me katrorin e largësisë në mes tyre. Graviteti u studiua shume nga Galileo Galileu me eksperimentet e tij ne kushte mjedisore.
6. Të gjithë trupat tërhiqen reciprokisht, d.m.th. të gjithë trupat veorijnë ndërmjet vete me forca tërheqëse. Dukuritë e tilla sikurse janë: Lëvizja e Hënës sipas një orbite të mbyllur rreth Tokës, lëvizja e planetëve rreth Diellit etj., ndodhin nën ndikimin e tërheqjes së përgjithshme të gravitetit.
aktiviteti fizik dhe ndikimi i tij ne shendetin toneFialdoMema
marrja me sport dhe aktivitet fizik benefitet qw kemi nga kjo dhe pse duhet te merremi me sporte.
eksperienca ime me sportet dhe 10 ushtrimet fizike qe mua me pelqejne.
Projekt Biologji.Analizimi i ndotjes me ane te bioindikatoreve. Thirrje sensibilizuese per mbrojtjen e mjedisit dhe te ajrit.Ky studim eshte kryer ne zonen e Suloves se Poshtme dhe si pik kryesore Mollas-in.Gjithashtu ne kete projekt eshte bere vleresimi i ndotjes se ajrit e mjedisit ne zone.
TEMA : DEMOSTRIMI I PARIMIT TE QENDRES SE GRAVITETIT
. TEMA:DEMOSTRIMI I PARIMIT TE QENDRES SE GRAVITETIT. LENDA : FIZIKE KLASA : VI-A PUNOI :EMILJANO VLADI MITRATOI :FIRDEFS
2. Masa është madhësi fizike e cila matet me njësinë kilogram. Simboli i madhësisë masa është {displaystyle m} {displaystyle m}. Në biseda të lira, në shkencë për trupat shpeshherë përdoret edhe emërtimi masa, ndërsa në jetën e përditshme masa ngatërrohet me peshën. Masa është madhësi themelore në fizikë, kjo rrjedhë nga fakti se për krahasimin e masave të trupave përdoret njësia e masës e quajtur kilogram (kg), njësi e cila nuk mund të derivohet nga ndonjë burim tjetër veçse prototipit ndërkombëtar të kilogramit.Masa tregon se sa eshte e rende apo ndryshe madhesine e trupit. Madhësi matëse Sistemi SI Madhësia Masa simboli {displaystyle m} Njësia kilogrami simboli kg Në SI përkufizimi
3. Nocionin e masës së trupit e futi në përdorim Njutoni kur formuloi ligjin e dytë të mekanikës, si vetia e trupi që është në përpjesëtim të zhdrejtë me nxitimin dhe që shprehet me formulën .Në bazë të këtij ligji, masa përkufizohet si "vetia e trupit që kundërshton ndryshimin e gjendjes së tij të lëvizjes". Pra, masa është përcaktuese e inercisë së trupit. Bartësi i masës është trupi fizik i cili ka vetin e ruajtjes së gjendjes së tij kinetike, si pasoj e vetë masës së tij. Masa ,nxitimi dhe forca në hapësirë, gjenden në marrëdhënie fizike të cilat mund të paraqiten me relacionin:
4. PESHA ESHTE FORCA QE NJE TRUP USHTRON MBI TRUPIN KU ESHTE MBESHTETUR OSE VARUR . AJO MATET ME APARATIN E DINANOMETRIT , NJESIA MATESE E SAJ ESHTE NJUTON DHE SHENOHET ME N.
5. Graviteti (rëndesë, peshë, forcë tërheqëse) është forca që vepron mbi çdo trup në sipërfaqe të trupit qiellor ose afër tij, e drejtuar për në qendër të tij. Graviteti, pra forca me të cilën toka, hëna, planetët dhe trupat tjerë qiellorë ose sistemet e tyre veprojnë mbi trupat tjerë, teorikisht ushtrohet në çfarëdo largësie, por praktikisht ajo shqyrtohet në sipërfaqe të këtyre trupave si dhe në largësi të vogla. Pra pesha e trupit në ndryshim nga masa e tij (nuk marrim parasysh lëvizjen e trupit me shpejtësi të krahasueshme me shpejtësinë e dritës) është madhësi që ndryshon në vartësi nga trupi që ushtron tërheqjen dhe nga largësia prej tij. Kështu, masa e trupit është proporcionale me peshën e tij në sipërfaqe të tokës. Secila grimcë në gjithësi tërheq grimcën tjeter me një forcë, e cila është në përpjestim të drejtë me prodhimin e masave të tyre dhe në përpjestim të zhdrejtë me katrorin e largësisë në mes tyre. Graviteti u studiua shume nga Galileo Galileu me eksperimentet e tij ne kushte mjedisore.
6. Të gjithë trupat tërhiqen reciprokisht, d.m.th. të gjithë trupat veorijnë ndërmjet vete me forca tërheqëse. Dukuritë e tilla sikurse janë: Lëvizja e Hënës sipas një orbite të mbyllur rreth Tokës, lëvizja e planetëve rreth Diellit etj., ndodhin nën ndikimin e tërheqjes së përgjithshme të gravitetit.
aktiviteti fizik dhe ndikimi i tij ne shendetin toneFialdoMema
marrja me sport dhe aktivitet fizik benefitet qw kemi nga kjo dhe pse duhet te merremi me sporte.
eksperienca ime me sportet dhe 10 ushtrimet fizike qe mua me pelqejne.
Projekt Biologji.Analizimi i ndotjes me ane te bioindikatoreve. Thirrje sensibilizuese per mbrojtjen e mjedisit dhe te ajrit.Ky studim eshte kryer ne zonen e Suloves se Poshtme dhe si pik kryesore Mollas-in.Gjithashtu ne kete projekt eshte bere vleresimi i ndotjes se ajrit e mjedisit ne zone.
HISTORIA X
LINJA I – QYTETERIMI NE PARAHISTORI
LINJA II – QYTETERIMI BOTEROR NE ANTIKITET (Mesopotamia, Egjipti, Greqia, Roma)
LINJA III – QYTETERIMI BOTEROR NE MESJETE
(shek. V - XV)
#MesueseAurela
HISTORIA X
LINJA I – QYTETERIMI NE PARAHISTORI
LINJA II – QYTETERIMI BOTEROR NE ANTIKITET (Mesopotamia, Egjipti, Greqia, Roma)
LINJA III – QYTETERIMI BOTEROR NE MESJETE
(shek. V - XV)
#MesueseAurela
Heat related pathologies are a group of disorders, associated with impairments of thermoregulation, which occur while individuals are exposed to high temperatures. The spectrum of these clinical entities ranges from syndromes with mild/moderate clinical manifestations, like heat edema/cramps/rash to the life-threatening heat stroke.
COVID 19 is a contagious disease caused by a betacoronavirus, which began in Wuhan, China in late 2019. Until now, this new illness has affected more than 6 million people worldwide, and has claimed more than 300 000 human lives. Governments around the globe were faced with the coronavirus pandemic crisis and designed strategies to slow or halt viral transmission. Measures undertaken included enforcing countrywide lockdowns, banning mass gatherings, closing schools and businesses and halting international travel.
Trajtimi farmakologjik i swmundjeve reumatizmale shqipEnida Xhaferi
Sëmundjet reumatizmale përfshijnë një grup të gjërë crregullimesh muskuloskeletike,që dëmtojnë artikulacionet, kockat, muskujt, ligamentet, fasciet, tendinat dhe kartilagot.
•
Të prekurit nga këto patologji kanë:dhimbje, enjtje artikulare,dobësi muskulare, ngurtësim, kufizim lëvizjeje dhe dëmtim strukturor artikular.Crregullimet reumatizmale mund të prekin artikulacione dhe organe të ndryshme të trupit.
•
Të gjitha patologjitë shoqërohen me ulje të cilësisë së jetesës së pacientit dhe disa prej tyre, kur nuk trajtohen shoqërohen me reduktim të jetëgjatësisë
Post-traumatic stress disorder (PTSD) develops after exposure to a terrifying event in which serious physical harm occurred or was threatened. PTSD can occur in people of any age and women are affected more than men. Some events that can trigger this disorder comprise: accidents, natural or human-caused disasters, violent personal assaults or military combat.
Troops who serve in wars and conflicts, rescue workers involved in the aftermath of disasters; survivors of accidents, rape, physical and sexual abuse, bombing or other crimes are exposed to highly stressful events and have increased risk for developing PTSD.
Autoimmune rheumatic diseases are due to a compromised immune response against the self. Physicians have commonly observed that stress adversely affects patient’s disease and many studies have demonstrated that a high percentage of patients have reported unusual emotional stress before disease onset. Stress is now days an important risk factor for the pathogenesis of autoimmune disease.
Research among veterans showed that those diagnosed with PTSD had higher risk for diagnosis with an autoimmune disorder like rheumatoid arthritis, systemic lupus erythematosus autoimmune thyroiditis, multiple sclerosis, alone or in combination, compared to veterans with no psychiatric disorder.
A large longitudinal study of civilian women, demonstrated that exposure to trauma and PTSD were associated with increased risk of SLE occurrence. A group of patients with fibromyalgia and PTSD reported significantly greater levels of avoidance, hyperarousal, anxiety, and depression than did the patients without PTSD symptoms.
Conclusion. Rheumatic diseases are common chronic disorders. Several risk factors contribute to their pathophysiology like genetic factors, sex hormones, infections and stress. Research has showed that psychological stress and stress-related hormones are involved in immune modulation, which may result in autoimmune disease. Further studies are needed to clarify the pathophysiological implications of stress and trauma on the onset and activity of rheumatic autoimmune diseases and to determine whether treatment of PTSD and lifestyle changes can decrease the risk for developing autoimmune disorders in patients with this severe psychological disorder.
Impakti psikologjik i semundjeve reumatizmaleEnida Xhaferi
Sëmundjet reumatizmale shoqërohen me shfaqjen e dhimbjes së vazhdueshme dhe invaliditetit, por impakti i tyre real i tejkalon çrregullimet e dukshme fizike. Dëmtimet dhe deformimet që shoqërojnë këto patologji, kufizojnë jetën e pacientëve dhe influencojnë veprimtarinë e tyre profesionale dhe sociale duke bërë disa here të pashmangëshme ndërprerjen ose ndryshimin e një karriere për të cilën është investuar shumë, ose pamundësuar realizimin e aktiviteteve të rëndësishme argëtuese.
Vështirësitë dhe pengesat e pranishme në sëmundjet kronike reumatizmale mund të çojnë në mbingarkimin e të sëmurëve. Megjithëse pjesa më e madhe e tyre arrijnë ta përballojnë me sukses tendosjen pasuese emocionale, disa mund të shfaqin shenja të çrregullimeve emocionale, depresionit klinik ose ankthit.
Disa nga çrregullimet psikologjike/psikiatrike më të shpeshta që janë vënë re tek pacientët me sëmundje reumatizmale përfshijnë praninë e depresionit, ankthit, shtim të varësisë, prani dëshpërimi të tejzgjatur, vështirësi në shprehjen e zëmërimit, ndryshime në marrëdhëniet ndërpersonale/aktivitetin seksual/cilësinë e jetës etj.
Individët me sëmundje invalidizuese kanë tendencë të kenë nivele të larta depresioni. Prevalence e dëmtimit në të sëmurët me artrit reumatoid varion ndërmjet 13-20% dhe është 2 herë më e lartë se ajo e popullatës së përgjithëshme; ndërsa për osteoartritin e duarve dhe artikulacionit koksofemoral/gjunjëve kjo prevalencë luhatet ndërmjet 14% -17%.
Çrregullimi depresiv shfaqet edhe tek pacientët me LES, së bashku me dëmtimet e tjera të tipit çrregullime organike mendore, psikoza, deficite konjitive/adaptimi.
Disa nga faktorët që përcaktojnë rëndesën e impaktit psikologjik tek pacientët reumatizmal përfshijnë : mendimet rreth sëmundjes, strategjitë rregulluese të emocioneve, mekanizmat evitues të frikës, aftësitë për vetë-menaxhim, prania e mbështetjes sociale, ndjekja e protokolleve terapeutike/fizioterapike etj.
Ndërhyrjet psikologjike kanë për qëllim të ndihmojnë pacientët të menaxhojnë më mire jetën e tyre dhe përfshijnë edukimin, aplikimin e terapive konjitive, metodat e vetë menaxhimit, bërjen e ushtrimeve fizike dhe zbatimin rigoroz të planit tratjues.
Konkluzion. Pacientët me sëmundje reumatizmale mund të shfaqin shenja të çrregullimeve psikologjike të cilat duhet njihen dhe kërkohen nga mjekët e personeli që merret me trajtimin e tyre. Natyra e paparashikueshme e sëmundjeve reumatizmale, karakterizimi i tyre nga prania e periudhave të aktivizimit dhe qetësisë me nivel variabël dhimbjeje dhe invaliditeti mund të influencojnë reagimin dhe përgjigjen adaptuese/përballuese edhe të atyre pacientëve të cilët kanë qënë më përpara efektiv në këtë drejtim. Për këtë arsye mjekët duhet të kërkojnë dhe dallojnë qartësisht problemet e vështirësitë psikologjike të pacientëve reumatizmal, ti dëgjojnë ata me kujdes dhe të ofrojnë teknika efektive për përballimin me sukses të këtyre sëmundjeve kronike invalidizuese.
Manifestimet ne lekure te pacienteve me semundje reumatizmaleanglish1Enida Xhaferi
Dëmtimet në lëkurë janë të pranishme në një sërë patologjish reumatizmale. Ato përbëjnë manifestimet kryesore klinike të lupusit eritematoz, dermatomiozitit, sklerozës sistemike dhe shfaqen në vaskulitet sistemike, artritin reumatoid, sindromën Sjoergen, artritin psoriatrik, polikondritin kronik dhe artritin reumatoid juvenil sistemik.
Klinicisti duhet të jetë në gjëndje të dallojë dhe diferencojë lezionet dhe sindromat kryesore dermatologjike që hasen tek pacientët me sëmundje reumatizmale (si makula, papula, noduj, pllakë, purpur, petekie, pustul, lezione skuamoze, errozione, eritemë, onikodistrofi, onikolizë, urtikarie, rash në formë fluture, papulat dhe shenja e Gottron-it), për shkak të faktit se këto dëmtime ofrojnë të dhëna mbi përhapjen sistemike të çrregullimit, diagnozën, përqasjen terapeutike dhe prognozën. Biopsitë e lëkurës janë me vlerë për përcaktimin e saktë të natyrës së lezionit kutaneal.
Më poshtë paraqiten shkurtimisht çrregullimet kryesore kutaneale që vihen re në pacientët me lupus eritematoz, dermatomiozit, sklerodermë dhe artrit reumatoid.
Rheumatic diseases place a significant burden on patients, the healthcare system, and society. While pharmacological treatments can help manage symptoms, rehabilitation is also important for improving patient well-being and function. Rehabilitation involves a multidisciplinary approach including exercises, physical modalities, patient education, and self-management. For many rheumatic conditions like rheumatoid arthritis and osteoarthritis, exercises to increase range of motion, strength, and cardiovascular fitness can help control symptoms and improve daily living when combined with medical management.
The document discusses student's knowledge on disaster medicine based on a study conducted in Albania. It provides an overview of disasters, disaster medicine, triage principles, and the disaster management cycle. The study assessed 100 medical students' familiarity with disaster medicine concepts through a questionnaire. It found that most students had little knowledge and no prior training in disaster medicine but were interested in attending relevant courses. Classroom and practical training were the preferred learning methods. The conclusions indicate a need to incorporate disaster medicine topics into medical curricula to better prepare future health professionals.
Spondiliti ankilozant eshte nje semundje inflamatore kronike, qe prek kryesisht artikulacionet sakroiliake dhe kolonen vertebrale por jo rralle edhe artikulacionet periferike. Semundja mund te shoqerohet me shenja ekstraskeletike si uveit akut anterior, insuficence te aortes, diarre, manifestime dermatologjike, demtime te mushkrive dhe veshkave.
Patologjia eshte perfaquesja prototipike e grupit te spondiloartropative dhe prevalenca e semundjes eshte me e larte ne meshkujt e bardhe.Vendi tipik i fillimit te semundjes eshte ai i inserimit te tendineve, ligamenteve dhe kapsulave te kockes (enthesis). Alterimet qe vihen re gjate enthesitis shpjegojne shenjat tipike te Spondilitit Ankilozant : formimin e sidesmofiteve, shnderrimin e trupave te vertebrave ne forme katrore, destruksionin e siperfaqeve te vertebrave etj qe cojne ne kufizimin progresiv te mobilitetit spinal dhe ankilozen pasuese.
Spondiliti ankilozant eshte nje crregullim poligjenik dhe HLA-B27 luan rol kryesor ne patogjenezen e semundjes. Studimet imunobiologjike te realizuara ne kafshe kane ofruar te dhene te reja mbi rolin patogjenik te HLA- B27. Gjate dekadave te fundit i eshte kushtuar vemendje e vecante rolit kritik qe ka palosja e gabuar e zinxhirit te rende te HLA-B 27 ne modulimin e pergjigjes inflamatore. Ky material paraqet nje rishikim te literatures qe trajton patogjenezen e SA. Megjithese mekanizmat e sakte pergjegjes per patogjenezen e SA nuk jane zbuluar ende, ka arsye per te qene optimiste dhe zbulimi i metejshem i geneve te tjere pergjegjes, faktoreve predispozues dhe regullatoreve te procesit inflamator do te hapi rrugen per krijimin e modaliteteve te reja me efektive terapeutike.
This case report summarizes a 49-year-old man who presented with chronic low back pain, numbness in his legs, muscle weakness, and other symptoms. Examinations found osteopenia, compression fractures in his spine, and spondylolisthesis. He was diagnosed with osteoporosis likely caused by long-term glucocorticoid use, alcohol consumption, and a recent fall. He was prescribed calcium, vitamin D, medications to treat osteoporosis and prevent further fractures, and referred to a neurologist for further evaluation of possible lumbar disc herniation.
This case involves a 30-year old woman presenting with a wide range of symptoms over 12 months including fatigue, arthritis, rashes, oral ulcers, hair loss, and kidney problems. Physical exam and lab tests confirmed she meets enough criteria for a diagnosis of systemic lupus erythematosus (SLE) with class IV lupus nephritis. Her treatment plan includes cyclophosphamide, steroids, ACE inhibitors, and later azathioprine to control her SLE and protect her kidneys. Her response is being monitored through disease markers and renal function.
Skin involvement in rheumatic diseases/ DOI 10.13140/RG.2.2.10743.32169Enida Xhaferi
Skin disorders are observed in a variety of rheumatologic conditions and constitute the primary features in lupus erythematosus, dermatomyositis and systemic sclerosis. Skin involvement is also observed in systemic vasculitides, rheumatoid arthritis, Sjögren syndrome, psoriatic arthritis, systemic-onset juvenile rheumatoid arthritis, and relapsing polychondritis. It is important for the clinician to recognize and discern the most common cutaneal lesions and patterns encountered in patients with rheumatic diseases (like makule, papule, nodul, plaque, purpura, petechia, pustul, squam, erosion, erythema, onychodystrophy, onycholysis, urticaria, butterfly rash, Gottron papules and sign etc) because they provide clues regarding the systemic involvement of the pathology, diagnosis, therapeutic approach and prognosis. Skin biopsies are usually useful in determining the precise nature of the skin disorder. Below are presented briefly the major skin manifestations observed in lupus erythematosus, dermatomiositis, scleroderma and rheumatoid arthritis
Skin involvement in rheumatic diseases/ DOI 10.13140/RG.2.2.10743.32169
Rehabilitation in rheumatology12 final shqip
1. Dr. Enida Xhaferi
Rehabilitimi i pacienteve
me semundje
reumatizmale
Dr. Enida Xhaferi
Uniersity of Medicine, Tirane, Albania
Konferenca kombetare e shkencave mjekesore IV
2. Dr. Enida Xhaferi
Semundjet reumatizmale
Semundjet reumatizmale ndikojne negativisht ne jeten e
pacienteve. Menaxhimi i dhimbjes kronike, ngurtesimit
artikular dhe lodhjes, kufizimet ne aktivitetet e perditeshme
dhe pjesemarrja e kufizuar ne shoqeri jane disa nga sfidat me
te cilat ata perballen.
Jane kosto per sistimin shendetesor dhe shoqerine. Shoqerohen
me humbje produktiviteti e ekonomike.
Modalitetet farmakologjike jane shpesh te pamjaftueshme per
te ofruar remision te plote afatgjate ne keto crregullime
kronike dhe procedurat rehabilituese jane pjese e protokolleve
gjitheperfshires trajtues.
3. Dr. Enida Xhaferi
Ngarkese per shoqerine
e sistemin shendetesor
Semundjet reumatizmale
Demtojne
mireqenien e pacientit
Shoqerohen me
humbje ekonomike
dhe produktiviteti
Kane nevoje per
nderhyrje
gjitheperfshirese
Semundjet
Reumatizmale
dhe
muskuloskeletike
4. Dr. Enida Xhaferi
Rehabilitimi mjekesor
• Rehabilitimi mjekesor reumatologjik merret me
menaxhimin e pasojave te patologjive te ndryshme, me
kryesoret e se cilave jane: dhimbja, lodhja, ngurtesimi
artikular e deformimet si dhe synon restaurimin e plote te
aspekteve fizike, mjekesore, emocionale te pacientit e te
potencialit te tij ekonomik dhe profesional.
• Reumatologu si ofruesi kryesor i kujdesit shendetosor per
pacientin duhet te njohe te gjitha avantazhet dhe
kufizimet e modaliteteve rehabilituese.
• Pjesa me e madhe e nderhyrjeve rehabilituese kerkojne
kohe dhe ndryshime ne nivelin e motivimit dhe sjelljes se
pacienteve.
5. Dr. Enida Xhaferi
Ekipi multidisiplinor Reumatologjik
Reumatologu
Fizioterapisti
Specialisti infermerior
Punonjesi social
Ortopedi
Internisti
Podiatri
Oftalmologu
Psikiatri etj.
6. Dr. Enida Xhaferi
Perqasja e strukturuar
rehabilituese• Percaktohen objektivat e nderhyrjeve rehabilituese dhe hapat
qe duhen ndjekur per plotesimin e tyre.
• Plani rehabilitues duhet te hartohet ne bashkepunim me
pacientin
• Klasifikimi Nderkombetar i Organizates Boterore te Shendetit
per Funksionimin, Invaliditetin dhe Shendetin (ICF) eshte nje
instrument shume i mire vleresues i shendetit dhe invaliditetit
ne nivel individual dhe popullate; perbehet nga dy module,
me dy seksione secila:
– Moduli i funksionimit dhe shendetit i cili permban –
strukturat dhe funksionet trupore, activitetet dhe
pjesemarrjen
– Moduli i faktoreve kontekstual, i cili permban – faktoret
personal dhe mjedisor.
7. Dr. Enida Xhaferi
Evolucioni i rehabilitimit ne
reumatologji Gjate viteve 40 pas shfaqjes per here te pare te kortizonikeve u
aplikuan splintet dhe mobilizimi me pajisje ndihmese per te
permiresuar funksionin artikular.
Teknikat kirurgjikale te zevendesimit te artikulacioneve dhe
protokollet post operative rehabilituese morren zhvillim ne vitet
gjashtedhjete dhe shtatedhjete
Ne vitet tetedhjete u vijua me inkorporimin ne fazat e para te
patologjise te ushtrimeve dinamike dhe aktiviteteve funksionale;
filloi gjithashtu vleresimi i impaktit te ushtrimeve izometrike dhe
izotonike me intensitet te ulet ne funksionin dhe pergjigjen
imune.
Me hyrjen e DMARD-s ne treg u shtua aktiviteti kerkimor per
vleresimin e efektit qe kane ushtrime e intensiteteve, frekuencave
dhe llojeve te ndryshme ne gjendjen e pacientit.
1940 1950 1960 1970 1980 1990
8. Dr. Enida Xhaferi
Rehabilitimi ne reumatologji
• Ne shekullin e njezet e nje u perqafua perspektiva e
shendetit publik e promovimit te aktivitetit fizik per
permiresimin e cilesise se jeteses, funksionit dhe te
jetuarit aktiv te pacienteve.
• Kerkimi shkencor eshte fokusuar ne vleresimin e
impaktit qe kane ne integritetin artikular aktivitetet e
rezistences me pesha dhe intensitete te ndryshme, ne
kuader te zhvillimeve dhe avancimeve ne diagnostiken
radiologjike dhe shfaqjen e terapive moderne
biologjike.
9. Dr. Enida Xhaferi
Modalitetet rehabilituese ne
reumatologji
Pushim total/i pjeseshem trupor. Pushimi shtrire eshte
praktik por nuk duhet ti kaloje kater ditet vecanerisht
ne pacientet me moshe te madhe
Terapia manuale/ mobilizimi i artikulacioneve
Masazh
10. Dr. Enida Xhaferi
Modalitetet rehabilituese ne
reumatologji
Terapia ushtrimore : llojet e ushtrimeve
• Ushtrimet e te gjithe games se levizjeve artikulare (RoM) dhe te
fleksibilitetit – ruajne levizjet artikulare dhe mund te realizohen
pasivisht nga fizioterapeuti ose aktivisht nga pacienti.
• Ushtrimet izometrike/statike – kontraksioni muskular realizohet pa
ndryshime te levizjes artikulare ose gjatesise muskulare; tensionimi
gjenerohet me ndihme te nje objekti te fiksuar si dora e terapeutit ose
nje rrip elastik. Ushtrimet isometrike rrisin forcen dhe rezistencen
muskulare dhe jane te sigurta e lehta per tu realizur nga pacientet me
artrite inflamatore.
• Ushtrimet izotonike/dinamike – kerkojne ndryshme ne gjatesine e
fibrave muskulare permes zgjatjes (eksentrike) ose shkrutimit
(koncentrik); artikulacionet e aferta levizin ne RoM te plote.
• Ushtrimet e kondicionimit aerobik ose te rezistences – jane te
efektshme ne nivel mesatar intensiteti (70-80% max frekuence
kardiake = 220- moshe) dhe perfshijne ecjen, vrapimin, ciklizmin,
notin dhe ngjitjen e shkalleve.
• Ushtrimet akuatike
11. Dr. Enida Xhaferi
Ushtrimet ne reumatologji
• Terapia ushtrimore eshte pjese e rendesishme e
nderhyrjeve rehabilitues per patologjite reumatizmale.
• Perfshin perseritjen e aktiviteteve fizike te planifikuara
dhe strukturuara me qellim permiresimin ose ruajtjen e
komponenteve te fitnesist fizik.
• Terapia ushtrimore per pacientet me semundje
reumatizmale perfshin kombinimin e ushtrimeve qe
permiresojne fitnesin kardiopulmonar, forcojne muskujt
dhe permiresojne fleksibilitetin me trajnimin per
realizmin levizje specifike ose aktiviteteve te perditshme,
edukimin dhe aktivitetet argetuese.
12. Dr. Enida Xhaferi
Ushtrimet ne reumatologji
Ushtrimet per fitnesin kardiopulmonar :
• Rekomandimet e shendetit publik per aktivitetin aerobik perfshijne berjen e
ushtrimeve me intensitet mesatar (frekuence kardiake dhe respiratore e shtuar
me/pa djersitje, individi eshte ne gjendje te flase normalisht) – ecje, vrap, not,
vallzim arobik per te pakten 30 min/5 dite ne jave, ose ushtrimet me intensitet
te larte (frekuence me e larte kardiake e respiratore, djeresitje, mund te thote
vetem fjali te shkurtra) 20 min/3 dite ne jave.
Ushtrimet per forcimin e muskujve
8-10 ushtrime per forcim muskujsh me 8-12 perseritje per secilin prej tyre qe
duhen realizuar te pakten 2 here ne jave. Ushtrimet realizohen ne varesi te
struktures se demtuar. Behet nje sesion 5-10 minuta ngrohje me ushtrime RoM
perpara ushtrimeve forcuese.
Ushtrimet e flexibilitetit dhe balances
• Ushtrimet e fleksibilitetit kane per qellim mbajtjen e RoM brenda limiteve
fiziologjike. Duhet te perfshijne artikulacionet me te perdoreshme. Jane
vecanerisht te rendesishme ne rastet me prani inflamacioni lokal per parandalim
kontrakturash. Duhet e behen ne menyre preferenciale cdo dite ose minimalisht
tre here ne jave. Ushtrimet e balances parandalojne rrezimet
13. Dr. Enida Xhaferi
Ushtrimet
Mund te realizohen nen mbikeqyrjen e nje terapisti
fizik
Te realizohen nga pacientet vete pas instruktimit
Duke perdorur burimet e komunitetit
14. Dr. Enida Xhaferi
Modalitetet rehabilituese ne
reumatologji
Modalitetet fizike
Terapia siperfaqesore me te ngrohte/te ftohte
• Elektroterapia - perdor elektricitetin e transmetuar
permes elektrodave siperfaqesore per te stimuluar
nervat e muskujt dhe lehtesuar dhimbjen.
• Ngrohja e thelle indore/Ultratingujt/Diatermia
15. Dr. Enida Xhaferi
Modalitetet rehabilituese ne
reumatologji
Terapi per aktivitetin professional (mesimi i
metodave per ruajtjen e energjise dhe
mbrojtjen e artikulacioneve,
Berja e ndryshimeve arkitekturore ne shtepi,
Rehabilitim vocacional dhe vete menaxhimin.
16. Dr. Enida Xhaferi
Modalitetet rehabilituese ne
reumatologji
Orthosat (korsete, qaforet,
splintet dhe ndryshimet ne
kepuce)
Pajisjet ndihmuese (per
kapjen e kopsave, corapeve,
hapjen e kapakeve dhe
pajisjet e gatimit te
modifikuara)
17. Dr. Enida Xhaferi
Modalitetet me te rendesishme
rehabilituese
Ushtrimet, programet e edukimit te pacienteve dhe
nderhyrjet vete menaxhuese jane procedurat me te
studiuara dhe efektive qe kane dhene permiresime
mesatare ne permiresimin e forces, funksionimit dhe
reduktimin e dhimbjes se pacienteve dhe modeste ne
cilesine e gjumit, humorin dhe mireqenien
psikologjike te tyre.
18. Dr. Enida Xhaferi
Vleresimi i pacientit
Identifikimi i sakte i problemeve dhe diagnostikimi i
duhur eshte elementi i pare i rehabilitimit dhe realizohet
permes marrjes se anamnezes se detajuar, ekzaminiit
fizik, vleresimit laboratik dhe diagnostikues.
Vleresimi i pacienteve perfshin : vleresimin e RoM
(permes observimit, goniometrise), forces muskulare
(permes observimit ose matjes se forces maksimale
izometrike me ane te dinamometrave), ecjes,
levizshmerise dhe balances.
Rehabilitimi mund te klasifikohet ne: primar, sekondar
dhe terciar, dhe patologji te ndryshme aplikohen strategji
specifike rehabilituese
19. Dr. Enida Xhaferi
Artriti Rheumatoid
Artriti reumatoid eshte nje semundje kronike, sistemike,
autoimune qe:
Prek 1-2% te popullates dhe eshte rezultat i nderveprimit te
nje sere faktoresh gjenetik dhe mjedisor.
Prek 2-3 here me shpesh femrat se meshkujt dhe incidenca me
e larte vihet re ndermjet moshes 40-60 vjec; te semuret kane
autoantikorpe.
Artriti eshte invaziv, simetrik, prek shume artikulacione
periferike (vecanerisht artikulacionet IFP,MCF, MTF dhe te
kyceve); vihen re manifestime ekstra-artikulare
Shkakton dhimbje, invaliditet dhe humbje funksioni
Etiopatogjeneza eshte e pasqaruar plotesisht.
20. Dr. Enida Xhaferi
Trajtimi mjekesor i Artritit Reumatoid
Trajtimi duhet te filloj sa me shpejt dhe preferohet menaxhimi agresiv. Preparatet qe
perdoren jane
AIJS perdoren per lehtesimin e dhimbjes dhe reduktojne inflamcionin e lehte por
nuk japin remision afatgjate. Analgjesiket perdoren per lehtesimin e dhimbjes
Glukokortikosteroidet – jane anti inflamatore te fuqishem dhe suprimues te
autoimunitetit. Mund te perdoren preparatet orale, intramuskulare ose intra-
artikulare.
Preparatet modifikuese te semundjes -DMARDs (methotraxate + folic acid,
hydroxychloroquine, sulfasalazine and leflunomide) jane baza e terapise te AR dhe
mund te perdoren ne monoterapi ose kombinim.
Preparatet biologjike targetojne molekula ose qeliza te sistemit imun,
artikulacioneve dhe produkteve te sekretuara ne artikulacione. Preparatet qe
perdoren ne RA jane : bllokuesit e TNF- α: etanercept, adalimumab, infliximab,
certolizumab. Preparate te tjera biologjike perfshijne : Toclizumab antikorp
monoklonal kunder receptorit IL-6 , Rituximab (Rituxan) inhibitor i qelizave B;
Abatacept nje molekule rekombinante ne gjendje te lidhet me CD80 / CD86 dhe te
parandaloj sinjalin 2 ne qelizat T te ndermjetesuar nga CD28, Anakinra inhibitor i
IL-1 dhe Tofacitinib inhibitor i JAK 1 dhe 3
21. Dr. Enida Xhaferi
Perqasja multidisiplinore
Dhenia e terapise farmakologjike
Menaxhim i dhimbjes
Menaxhimi i osteoporozes
Fizioterapi kur ka suprimim te inflamacionit
22. Dr. Enida Xhaferi
Rehabilitimi i Artritit Reumatoid
Gjate fazes aktive te Artritit Reumatoid ose artriteve te tjera
inflamatore duhet te aplikohen :
Qetesia e plote trupore, regjim shtrati gjate inflamacionit aktiv
Perdorimin i splinteve dhe vete menaxhimit.
Ushtrimet e RoM aktive dhe pasive
Ushtrimet izometrike,
Modalitetet fizike - terapia me te ftohta (paketat e akullit,
masazhi me akull) aplikohet per menaxhimin e inflamacionit
akut, reduktimin e enjtjes dhe dhimbjes.
Orthosat mund te ndihmojne gjithashtu ne permiresimin e
funksionit dhe reduktimin e dhimbjes.
23. Dr. Enida Xhaferi
Rehabilitimi i Artritit Reumatoid
Gjate fazes subakute vazhdohet me:
Shtimin e numrit te ushtrimeve RoM
Kalohet nga ushtrimet izometrike ne ushtrime
izotonike/ dynamike
Perdorimi i therapies me te nxehte dhe/ose
masazhit perpara strecingut mund te kufizoj
spazmat muskulare dhe permiresoj flexibilitetin.
Ndryshime ergonomike
Splinte/ortosa
Terapi akuatike
24. Dr. Enida Xhaferi
Rehabilitimi i Artritit Reumatoid
Kur semundja eshte ne fazen e saj te
qendrueshme pacientet duhet :
Te integrojne ushtrimet forcuese dinamike me
ushtrimet e rezistences –(ushtrime aerobike me 70%-
80% te frekuences kardiake max). Ushtrimet dinamike
rrisin fuqine muskulare dhe kapacitetin fizik dhe
aerobik. Perdoren me shpesh ushtrimet me impakt te
ulet si - ecja, vallezimi, ciklizmi, ushtrimet dinamike
me rezistence.
25. Dr. Enida Xhaferi
Osteoartriti
Osteoartriti (OA) eshte nje crregullim i shpeshte
artikular, me progresion te ngadalte, simptomat e se
cilit fillojne pas moshes 40 vjec dhe prek femrat me
shpesh se meshkujt.
Quhet semundje degjenerative e artikulacioneve ose
artrit “i konsumimit dhe demtimit”; eshte rezultat i
ndryshimeve degjenerative ne artikulacionet qe kane
funksion mbajten e pesheve (gjuri, koksofemoral,
shtylles kurrizore) dhe duarve.
26. Dr. Enida Xhaferi
Osteoartriti
• OA shfaqet si rezultat i demtimit te
kartilagos artikulare e cila behet
inefektive dhe lejon qe kockat te
ferkohen me njera tjetren gjate
levizjeve.
• Procesi mund te stimulohet nga
nivele te larta citokinash dhe
qelizash pro inflamatore..
• Me progredimin e OA, kemi
ngushtim te hapsires artikulare ,
shfaqjen, kontakt kockash ndermjet
tyre dhe shfaqje osteofitesh dhe
ulje te forces muskulare.
27. Dr. Enida Xhaferi
Osteoarthritis rehabilitation
Ostoarthritis management include:
Ushtrimeve forcuese dinamike
Ushtrimeve per forcimin e muskujve baze (core)
stabilizues te abdomenit,
Edukimin e pacientit
Realizimin e ushtrimeve aerobike - biciklete, not.
Thermotherapy
Aplikim parafine per OA te duarve
28. Dr. Enida Xhaferi
Rehabilitimi i Osteartritit te gjurit
• Aplikohen ushtrimet izometrike per forcimin e kuadricepsit per
te vazhduar me ushtrimet e mbyllura me mbajtje peshe si: mini-
squats dhe ushtrimet e step up-it keto ushtrime jane efektive ne
reduktimin e dhimbjes dhe permiresimin e funksionit.
• Pacientet perfitojne nga procedurat e mobilizimit te
artikulacioneve,
• Perdorimi i splinteve , orthosave dhe kepuceve te duhura.
• Termoterapia mund te lehtesoj dhimbjen, te permiresoj
fleksibilitetin e muskujve dhe te reduktoj ngurtesimin artikular.
29. Dr. Enida Xhaferi
Lupusi Eritematoz sistemik
Studimi i terapise ushtrimore ne LES ka qene i
kufizuar. Duke patur parasysh qe semundja e
arterieve koronare eshte shkak i rendesishem
mortaliteti tek keta paciente, duhet bere nje
ekzaminim i sakte i sistemit kardiovaskular te ketyre
pacienteve se bashku me ushtrimet qe permiresojne
performancen kardiovaskulare – si ecje, biciklete, dhe
ushtrime dinamike me intensitet mesatar.
30. Dr. Enida Xhaferi
Spondiliti Ankilozant
Spondiliti ankilozant eshte nje semundje inflamatore
sistemike e artikulacioneve sakroiliake dhe aksiale.
Prek me shume meshkujt se femrat
Fillon ne rinin e hershme
Shenjat e pergjithshme perfshijne : dobesine, lodhjen,
osteopenine. Te semuret kane dhimbje mesi.
Con ne ulje te aktivitetit fizik, ankiloze, deformim
dhe invaliditet.
31. Dr. Enida Xhaferi
Menaxhimi i Spondilitit Ankilozant
Terapi mjekesore
Modalitete fizike si termoterapi per te relaksuar indet
e buta dhe pergatisi pacientin per ushtrime
fleksibiliteti.
Terapi manuale
Perdorim ortozash, pajisjes ndihmuese
Terapi ushtrimore
Edukim pacienti
32. Dr. Enida Xhaferi
Terapia ushtrimore ne Spondilitin
Ankilozant
• Ushtrime per permiresim posture, forcim te muskujve
baze (core muscles)
• Ushtrime RoM
• Ushtrime fleksibiliteti & stretchingu
• Ushtrime per forcim te muskujve te Gjurit-Ijeve –
Shtylles kurrizore
• Ushtrime per permiresimin e fitnesit pulmonar
• Ushtrime per forcimin e muskujve ekstensor
• Terapi akuatike
34. Dr. Enida Xhaferi
Rehabilitimi i Spondilitit Ankilozant
• Ndryshime ne stilin e jeteses
• Ushtrimet duhet te realizohen rregullisht (me shume
se 3 here ne jave)
• Pacientet duhet te kene ndergjegjesim postural
• Not
• Ndalim I duhanit
• Ndryshime ergonomike
• Vleresim i osteoporozes dytesore
35. Dr. Enida Xhaferi
Konkluzione
Procedurat rehabilituese perfshijne nje game te gjere
nderhyrjesh. Perzgjedhja e modaliteteve rehabilituese
ne patologjite reumatizmale influencohet ne rradhe te
para nga stadi i patologjise por varet gjithashtu nga
variable te tjera si rendesa e patologjise, periudha e
latences se medicamenteve, prania e semundjeve
bashkeshoqeruese, rendesa e patologjise dhe
preferencat e pacientit
36. Dr. Enida Xhaferi
Referenca
1. Tepperman PS. Rehabilitation Medicine. Post Grad Med. 1986; 80(8): 157-167
2. Mulrden KD. Epidemiology of rheumatic diseases. Int Med. 1983; 3 (1): 4 - 6.
3. Muller EA. Influence of training and of inactivity on muscle strength. Arch Phys Med Rehabil 1970; 51:449.
4. Machover S, Sapecky AJ; Effect of isometric exercise on quadriceps muscle in patients with RA. Arch Phys Med Rehabil 1966; 47: 737.
5. Uhlig T, Lillemo S, Moe RH, et al: Reliability of the ICF core set for rheumatoid arthritis. Ann Rheum Dis 66:1078–1084, 2007.
6. Ewert T, Allen D, Wilson M, et al: Validation of the International Classification of Functioning, Disability and Health framework using
multidimensional item response modeling. Disabil Rehabil 32:1397– 1405, 2010
7. Jayson MIV, Dixon SJ; Intra articular pressure in rheumatoid arthritis of knee. Part 111: Pressure changes during joint use. Ann Rheum
Dis 1970:29:401.
8. Whipp BJ, Phillips EE: Cardiopulmonary and metabolic responses to sustained isometric exercise. Arch Phys Med Rehabil 1970: 7: 398.
9. DeLorme TL, Watkins AL; Technique of progressive resistance exercise. Arch Phys Med Rehabil 1966;47: 737.
10. Delatur BJ, Lehmann JF, Warren CG et al: Comparison of effective ness of isokinetic and isometric exercise in quadriceps
strengthening,Arch Phys Med Rehabil 1982; 53-60.
11. Both FW. Physiological and Biomechanical effects of immobilization on muscle. Orthopaedics and related research 1987, 219: 15.
12. Hinman, RS. et al (Jan. 2007). Aquatic physical therapy for hip and knee osteoarthritis: Results of a single-blind randomized controlled
trial. Journal of the American Physical Therapy Association 87(1).
13. Haraldsson BG, Gross AR, Myers CD, et al: Massage for mechani-cal neck disorders. Cochrane Database Syst Rev (3):CD004871, 2006.
14. Brosseau L, Casimiro L, Robinson V, et al: Therapeutic ultrasound for treating patellofemoral pain syndrome. Cochrane Database Syst
Rev (4):CD003375, 2001.
15. Bednar DA: Efficacy of orthotic immobilization of the unstable sub-axial cervical spine of the elderly patient: investigation in a cadaver
model. Can J Surg 47:251–256, 2004.
16. Pisters MF, Veenhof C, van Meeteren NL, et al: Long-term effective-ness of exercise therapy in patients with osteoarthritis of the hip or
knee: a systematic review. Arthritis Rheum 57:1245–1253, 2007.
17. Ayan C, Martin V: Systemic lupus erythematosus and exercise. Lupus 16:5–9, 2007.
18. Jamtvedt G, Dahm T, Christie A, Moe RH, Haavardsholm E, Holm I, Hagen KB. Physical therapy interventions for patients with
osteoarthritis of the knee:An overview of systematic reviews. Physical therapy 2008;88:123 136
19. Cramp F, Berry J, Gardiner M, et al: Health behavior change interventions for the promotion of physical activity in rheumatoid arthritis:
a systematic review. Musculoskeletal Care 11:238–247, 2013
20. . Nelson E. et al, Physical Activity and Public Health in Older adults: Recommendation From the American College of Sports Medicine
and the American Heart Association, Circulation, 116(9), 1094-1105. 2007.
21. Leonardi M, Ustun TB; World Health Organization: International classification of functioning, disability and health, Geneva, 2001,
WHO.
22. Stucki G, Cieza A, Geyh S, et al: ICF core sets for rheumatoid arthritis. J Rehabil Med 36:87–93, 2004.