1. Nancy McWilliams
ΨΥΧΑΝΑΛΥΤΙΚΗ
ΔΙΑΓΝΩΣΗ
επιμέλεια
Τάνια Αναγνωστοπούλου
Σοφία Τριλίβα

2. Η Ψυχαναλυτική Διάγνωση είναι ένα
περιεκτικό, εύκολο στην κατανόησή του βι­
βλίο ψυχοδυναμικής, που θεμελιώνει τις θεω­
ρητικές γνώσεις πάνω στις οποίες βασίστηκε η ψυ­
χαναλυτικού τύπου ψυχοθεραπεία. Το πεδίο της ψυχα­
νάλυσης, και συγκεκριμένα το «βασίλειο» της προσωπικό­
τητας και η διαδικασία της διάγνωσης, αποτελούν αχανείς το­
μείς που καταλαμβάνουν πολύ μεγάλο χώρο τόσο στη σκέψη των
ειδικών όσο και στα ράφια των βιβλιοθηκών. Με αφετηρία ένα
πλέγμα διιστάμενων θεμάτων και μιας πλούσιας και εκτενούς βι­
βλιογραφίας, η Nancy McWilliams ασκεί το έργο ενός αριστοτέχνη
κλινικού και συνθέτη της ψυχαναλυτικής σκέψης. Συλλαμβάνει την
ουσία των διαδικασιών που εξετάζονται και δίνει στις αφηρημένες
έννοιες πνοή ζωής. Συνθέτει και «υφαίνει» ποικίλα ευρήματα εντός
του χώρου της ψυχαναλυτικής παράδοσης σε ένα συνεκτικό σύνο­
λο. Το αποτέλεσμα είναι ένα πλούσιο σε υλικό βιβλίο, το οποίο πα­
ρατάσσει ποικίλες θεωρητικές προσεγγίσεις εντός των πλαισίων
της ψυχαναλυτικής σκέψης. Η διαυγής πένα της, η αβιαστή επιστη-
μονικότητα της σκέψης της και οι διεισδυτικές κλινικές επεξηγή­
σεις γεφυρώνουν το βιβλίο με την τρέχουσα πρακτική, την έρευνα
και την επαγγελματική κατάρτιση. Το κείμενο παρέχει στους κλινι­
κούς μια ολοκληρωμένη πληροφόρηση για τη διάγνωση της
προσωπικότητας σε όλες της τις εκφάνσεις. Ένα βιβλίο
που απευθύνεται τόσο σε έμπειρους θεραπευτές, όσο
και σε αναγνώστες που θέλουν να γνωρίσουν το συ­
ναρπαστικό τομέα της ψυχαναλυτικής σκέψης.
9 789603 931317
ISBN 960-393-131-4

3. H Nancy McW illiams, Ph.D., είναι
καθηγήτρια στη Μεταπτυχιακή Σχο­
λή Εφαρμοσμένης Ψυχολογίας στο
Πανεπιστήμιο του Rutgers - The
State University of New Jersey. Εί­
ναι μέλος του Ινστιτούτου Ψυχανά­
λυσης και Ψυχοθεραπείας του New
Jersey και του Εθνικού Ψυχολογι­
κού Συνδέσμου για την Ψυχανάλυ­
ση. Εργάζεται ιδιωτικά ως ψυχοδυ­
ναμική ψυχοθεραπεύτρια και επό-
πτρια στο Flemington, New Jersey.
Έχει δημοσιεύσει άρθρα για τον αλ-
τρουισμό, το φεμινισμό, τις διαφο­
ρές φύλου, τη σεξουαλικότητα, κα­
θώς και για την ψυχοπαθολογία και
τη θεραπευτική αντιμετώπιση ψυχο­
λογικών διαταραχών.

4. Τίτλος πρωτοτύπου: Nancy McWilliams,
Psychoanalytic Diagnosis
Copyright © 1994 The Guilford Press
Διόρθωση: Όλγα Παπακώστα, Χρύσα Ξενάκη
Σελιδοποίηση: Ευαγγελία Σταματέλλου
Εξώφυλλο: Μαρίνα Μπίτσικα
Copyright © 2000 «ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ»
για την ελληνική γλώσσα σε όλο τον κόσμο
Η πνευματική ιδιοκτησία αποκτάται χωρίς καμιά διατύπωση και χωρίς την ανάγκη ρή­
τρας απαγορευτικής των προσβολών της. Επισημαίνεται πάντως ότι κατά το Ν. 2387/20
(όπως έχει τροποποιηθεί με τον Ν. 2121/93 και ισχύει σήμερα) και κατά τη Διεθνή Σύμ­
βαση της Βέρνης (που έχει κυρωθεί με το Ν. 100/1975) απαγορεύεται η αναδημοσίευ­
ση, η αποθήκευση σε κάποιο σύστημα διάσωσης και γενικά η αναπαραγωγή του παρό­
ντος έργου, με οποιοδήποτε τρόπο ή μορφή, τμηματικά ή περιληπτικά, στο πρωτότυπο
ή σε μετάφραση ή άλλη διασκευή, χωρίς γραπτή άδεια του εκδότη.
Εκδόσεις «ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ»
Εμμ. Μπενάκη 59, 106 81 Αθήνα
τηλ.: 3302415, 3820612 - fax: 3836658
Βιβλιοπωλεία:
• Ζωοδ. Πηγής 21 & Τζαβέλλα 1, 106 81 Αθήνα
τηλ.: 3302033, 3301792, 3301362 - fax: 3817001
• Γ. Γενναδίου 6, 106 78 Αθήνα
τηλ.: 3817826, 3806661 - fax: 3836658
• Στοά Ορφέως, Στοά Βιβλίου,
Πεσμαζόγλου 5, 105 59 Αθήνα
τηλ.: 3211246
Θεσσαλονίκη:
• Κ. Μελενίκου 30, 54 6
τηλ.: 245 222, 245 950- fax: 245 222
ISBN 960-393-131-4

5. Nancy McWilliams
ΨΥΧΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ
Η κατανόηση της δομής της προσωπικότητας
στα πλαίσια της κλινικής διαδικασίας
μετάφραση
ΑΝΤΩΝΙΑ ΚΑΡΑΜΠΕΤΣΟΥ
επιμέλεια
ΤΑΝΙΑ ΑΝΑΓΝΟΣΤΟΠΟΥΛΟΥ
ΣΟΦΙΑ ΤΡΙΛΙΒΑ
Ελληνικά Γράμματα
Αθήνα 2000

6. Περιεχόμενα
Εισαγωγή στην ελληνική έκδοση...........................................17
Πρόλογος .............................................................................. 23
Ευχαριστίες............................................................................29
Εισαγωγή................................................................................35
Ένα σχόλιο για την ορολογία.................................................36
Ένα σχόλιο για το ύ φ ο ς ........................................................ 40
I. ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ...........................................43
1. Γιατί κάνουμε διάγνωση; .................................................45
Θεραπευτικός σχεδιασμός.................................................... 48
Προγνωστικές συνέπειες...................................................... 50
Προστασία του ασθενή ........................................................ 52
Η επικοινωνία της ενσυναίσθησης.........................................55
Παρεμπόδιση της φυγής ...................................................... 60
Πρόσθετα οφέλη .................................................................. 61
Περιορισμοί στη χρησιμότητα της διάγνωσης ..................... 65
Προτάσεις για περαιτέρω ενημέρωση................................... 67
2. Ψυχαναλυτική διάγνωση του χαρακτήρα ..................... ,69
Η κλασική φροϊδική θεωρία των ενορμήσεων....................... 73
Η ψυχολογία του Ε γώ ............................................................ 82
Η θεωρία των σχέσεων με το αντικείμενο............................. 90

7. 8 Ψυχαναλυτική Διαγνωοη
Ψυχολογία του Εαυτού .......................................................101
Άλλες ψυχαναλυτικές απόψεις για την εκτίμηση
της προσωπικότητας ...........................................................107
Περίληψη.............................................................................. 109
Προτάσεις για περαιτέρω ενημέρωση................................. 110
3. Εξελικτικά στάδια οργάνωσης
της προσωπικότητας.......................................................113
Ιστορικό πλαίσιο: διαγνωστικό επίπεδο της παθολογίας
του χαρακτήρα.................................................................... 117
Η διάγνωση σύμφωνα με τον Kraepelin: νευρώσεις σε
αντίθεση με τις ψυχώσεις.....................................................118
Οι διαγνωστικές κατηγορίες της ψυχολογίας του Εγώ:
νεύρωση συμπτωμάτων, νευρώσεις του χαρακτήρα
και ψύχω ση.......................................................................... 122
Διάγνωση των σχέσεων με το αντικείμενο:
ψυχοπαθολογία της μεταιχμιακής διαταραχής
της προσωπικότητας .......................................................... 131
Επιμέρους διαστάσεις ενός νευρωτικού-μεταιχμιακού-
ψυχωτικού φάσματος...........................................................137
Περίληψη.............................................................................. 162
Προτάσεις για περαιτέρω ενημέρωση................................. 163
4. Κλινικές επιπτώσεις των εξελικτικών επιπέδων
οργάνωσης της προσωπικότητας ................................. 165
Ψυχαναλυτική θεραπεία με ασθενείς νευρωτικού
επιπέδου.............................................................................. 168
Ψυχαναλυτική θεραπεία με ασθενείς ψυχωτικού
επιπέδου .............................................................................. 174
Ψυχαναλυτική θεραπεία με ασθενείς με μεταιχμιακή
οργάνωση ............................................................................ 193

8. Περιεχόμενα 9
Αλληλεπίδραση των τυπολογικών διαστάσεων
με τις διαστάσεις ωρίμανσης του χαρακτήρα..................... 216
Περίληψη..............................................................................220
Προτάσεις για περαιτέρω ενημέρωση................................. 221
5. Πρωτογενείς (πρωτόγονες) αμυντικές διεργασίες — 223
Πρωτόγονη απόσυρση........................................................ 231
Άρνηση ................................................................................ 233
Παντοδύναμος έλεγχος...................................................... 237
Πρωτόγονη εξιδανίκευση (και υποτίμηση) ......................... 240
Προβολή, ενδοβολή και προβολική ταύτιση....................... 245
Διχοτόμηση του Εγώ .......................................................... 255
Διάσχιση ..............................................................................258
Περίληψη..............................................................................261
Προτάσεις για περαιτέρω ενημέρωση................................. 262
6. Δευτερογενείς (υψηλότερης τάξης) αμυντικές
διεργασίες ...................................................................... 263
Απώθηση..............................................................................264
Παλινδρόμηση .................................................................... 270
Μόνωση του συναισθήματος...............................................274
Διανοητικοποίηση................................................................ 276
Εκλογίκευση ................... .................................................... 277
Ηθικοποίηση ........................................................................ 279
Γνωστική απόσπαση............................................................ 282
Ακύρωση..............................................................................284
Στροφή της επιθετικότητας ενάντια στον εαυτό................. 287
Μετάθεση ............................................................................ 289
Αντιδραστικός σχηματισμός ...............................................291
Αντιστροφή.......................................................................... 294
Ταύτιση ................................................................................298

9. to Ψυχαναλυτική Διάγνωση
Εκδραμάτιση........................................................................ 304
Σεξουαλική επένδυση (ενστικτοποίηση) ............................. 308
Μετουσίωση ........................................................................ 311
Περίληψη.............................................................................. 315
Προτάσεις για περαιτέρω ενημέρωση................................. 316
II. ΤΥΠΟΙ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΤΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ ....................... 317
Οι αρχές της οργάνωσης των κεφαλαίων........................... 318
Χαρακτήρας, παθολογία του χαρακτήρα και
συνθήκες ζ ω ή ς .................................................................... 320
Περιορισμοί στην αλλαγή της προσωπικότητας................. 323
7. Ψυχοπαθητικές (αντικοινωνικές) προσωπικότητες . . . 327
Ενόρμηση, συναίσθημα και ιδιοσυγκρασία
στην ψυχοπάθεια ................................................................ 329
Αμυντικές και προσαρμοστικές διεργασίες
στην ψυχοπάθεια ................................................................ 331
Σχέσεις με το αντικείμενο στην ψυχοπάθεια....................... 337
Ο ψυχοπαθής Εαυτός.......................................................... 340
Μεταβίβαση και αντιμεταβίβαση
με τους ψυχοπαθητικούς ασθενείς.....................................343
Θεραπευτικές συνέπειες της διάγνωσης
της ψυχοπάθειας ................................................................ 345
Διαφοροδιάγνωση .............................................................. 356
Περίληψη.............................................................................. 359
Προτάσεις για περαιτέρω ενημέρωση................................. 360
8. Ναρκισσιστικές προσωπικότητες ................................. 361
Ενόρμηση, συναίσθημα και ιδιοσυγκρασία
στο ναρκισσισμό.................................................................. 367

10. Περιεχόμενα 11
Αμυντικές και προσαρμοστικές διεργασίες
στο ναρκισσισμό..................................................................370
Σχέσεις με το αντικείμενο στο ναρκισσισμό....................... 374
Ο ναρκισσιστικός Εαυτός.................................................... 379
Μεταβίβαση και αντιμεταβίβαση
με τους ναρκισσιστικούς ασθενείς .....................................381
Θεραπευτικές συνέπειες της διάγνωσης
του ναρκισσισμού................................................................ 386
Διαφοροδιάγνωση .............................................................. 394
Περίληψη..............................................................................399
Προτάσεις για περαιτέρω ενημέρωση................................. 400
9. Σχιζοειδείς προσωπικότητες.........................................403
Ενόρμηση, συναίσθημα και ιδιοσυγκρασία
στις σχιζοειδείς προσωπικότητες .......................................405
Αμυντικές και προσαρμοστικές διεργασίες
στις σχιζοειδείς προσωπικότητες .......................................409
Σχέσεις με το αντικείμενο στις σχιζοειδείς
καταστάσεις ........................................................................410
Ο σχιζοειδής Εαυτός .......................................................... 415
Μεταβίβαση και αντιμεταβίβαση
με τους σχιζοειδείς ασθενείς...............................................419
Θεραπευτικές συνέπειες της διάγνωσης
της σχιζοειδούς προσωπικότητας.......................................423
Διαφοροδιάγνωση .............................................................. 429
Περίληψη..............................................................................432
Προτάσεις για περαιτέρω ενημέρωση................................. 434
10. Παρανοϊκές προσωπικότητες .....................................435
Ενόρμηση, συναίσθημα και ιδιοσυγκρασία
στις παρανοϊκές προσωπικότητες.......................................440

11. 12 Ψυχαναλυτική Διάγνωση
Αμυντικές και προσαρμοστικές διεργασίες
στην παράνοια .................................................................... 443
Σχέσεις με το αντικείμενο στην παράνοια........................... 447
Ο παρανοϊκός Εαυτός .........................................................453
Μεταβίβαση και αντιμεταβίβαση
με τους παρανοϊκούς ασθενείς ........................................... 457
Θεραπευτικές συνέπειες της διάγνωσης της παράνοιας . . . 459
Διαφοροδιάγνωση .............................................................. 471
Περίληψη.............................................................................. 474
Προτάσεις για περαιτέρω ενημέρωση................................. 476
11. Καταθλιπτικές και μανιακές προσωπικότητες............477
Καταθλιπτικές προσωπικότητες...........................................478
Ενόρμηση, συναίσθημα και ιδιοσυγκρασία
στην κατάθλιψη.................................................................... 481
Αμυντικές και προσαρμοστικές διεργασίες
στην κατάθλιψη.................................................................... 485
Σχέσεις με το αντικείμενο στην κατάθλιψη......................... 490
Ο καταθλιπτικός Εαυτός .....................................................497
Μεταβίβαση και αντιμεταβίβαση
με τους καταθλιπτικούς ασθενείς ....................................... 502
Θεραπευτικές συνέπειες της διάγνωσης
της κατάθλιψης.................................................................... 506
Διαφοροδιάγνωση .............................................................. 516
Μανιακές και υπομανιακές προσωπικότητες ..................... 520
Ενόρμηση, συναίσθημα και ιδιοσυγκρασία στη μανία ........521
Αμυντικές και προσαρμοστικές διεργασίες στη μ α νία ........522
Σχέσεις με το αντικείμενο στη μ α ν ία ................................... 523
Ο μανιακός Εαυτός.............................................................. 524
Μεταβίβαση και αντιμεταβίβαση
με τους μανιακούς ασθενείς ...............................................525

12. Περιεχόμενα 13
Θεραπευτικές συνέπειες της διάγνωσης της μανίας
ή της υπομανίας.................................................................. 526
Διαφοροδιάγνωση .............................................................. 530
Περίληψη..............................................................................535
Προτάσεις για περαιτέρω ενημέρωση................................. 536
12. Μαζοχιστικές (αυτοηττώμενες) προσωπικότητες . . . . 537
Ενόρμηση, συναίσθημα και ιδιοσυγκρασία
στο μαζοχισμό...................................................................... 543
Αμυντικές και προσαρμοστικές διεργασίες
στο μαζοχισμό...................................................................... 545
Σχέσεις με το αντικείμενο στο μαζοχισμό........................... 551
Ο μαζοχιστικός Εαυτός ...................................................... 557
Μεταβίβαση και αντιμεταβίβαση
με τους μαζοχιστικούς ασθενείς .........................................559
Θεραπευτικές συνέπειες της διάγνωσης
του μαζοχισμού.................................................................... 564
Διαφοροδιάγνωση .............................................................. 572
Περίληψη..............................................................................576
Προτάσεις για περαιτέρω ενημέρωση................................. 577
13. Ιδεοληπτικές και ψυχαναγκαστικές
προσωπικότητες .......................................................... 579
Ενόρμηση, συναίσθημα και ιδιοσυγκρασία
στις ιδεοληπτικές και ψυχαναγκαστικές
προσωπικότητες.................................................................. 583
Αμυντικές και προσαρμοστικές διεργασίες
στις ιδεοληπτικές και ψυχαναγκαστικές
προσωπικότητες.................................................................. 586
Σχέσεις με το αντικείμενο στις ιδεοληπτικές και
ψυχαναγκαστικές προσωπικότητες..................................... 593

13. 14 Ψυχαναλυτική Διάγνωση
Ο ιδεοψυχαναγκαστικός Εαυτός......................................... 599
Μεταβίβαση και αντιμεταβίβαση με τους ιδεσληπτικούς
και ψυχαναγκαστικούς ασθενείς ......................................... 605
Θεραπευτικές συνέπειες της διάγνωσης
της ιδεοληπτικής ή ψυχαναγκαστικής προσωπικότητας . . . 609
Διαφοροδιάγνωση .............................................................. 615
Περίληψη.............................................................................. 619
Προτάσεις για περαιτέρω ενημέρωση................................. 620
14. Υστερικές (δραματικές) προσωπικότητες ..................621
Ενόρμηση, συναίσθημα και ιδιοσυγκρασία
στην υστερία........................................................................ 624
Αμυντικές και προσαρμοστικές διεργασίες
στην υστερία........................................................................ 628
Σχέσεις με το αντικείμενο στην υστερία............................. 635
Ο υστερικός Εαυτός............................................................ 638
Μεταβίβαση και αντιμεταβίβαση με τους υστερικούς
ασθενείς .............................................................................. 643
Θεραπευτικές συνέπειες της διάγνωσης της υστερίας . . . . 650
Διαφοροδιάγνωση .............................................................. 653
Περίληψη.............................................................................. 659
Προτάσεις για περαιτέρω ενημέρωση................................. 660
15. Διασχιστικές προσωπικότητες..................................... 661
Ενόρμηση, συναίσθημα και ιδιοσυγκρασία
στις διασχιστικές καταστάσεις............................................. 672
Αμυντικές και προσαρμοστικές διεργασίες
στις διασχιστικές καταστάσεις.............................................674
Σχέσεις με το αντικείμενο στις διασχιστικές
καταστάσεις ........................................................................ 679
Ο διασχιστικός Εαυτός.........................................................684

14. Περιεχόμενα 15
Μεταβίβαση και αντιμεταβίβαση
με τους διασχιστικούς ασθενείς .........................................687
Θεραπευτικές συνέπειες της διάγνωσης
της διασχιστικής κατάστασης .............................................692
Διαφοροδιάγνωση .............................................................. 698
Περίληψη..............................................................................706
Προτάσεις για περαιτέρω ενημέρωση................................. 708
Παράρτημα: προτεινόμενη μορφή διαγνωστικής
συνέντευξης........................................................................709
Δημογραφικά στοιχεία........................................................ 709
Τρέχοντα προβλήματα και η έναρξή τους........................... 709
Ατομικό ιστορικό.................................................................. 710
Τρέχουσα ψυχική κατάσταση...............................................711
Τελικά θέματα...................................................................... 712
Συμπεράσματα .................................................................... 712
Βιβλιογραφία........................................................................713
Γλωσσάριο ..........................................................................759

15. Ε ΙΣΑ ΓΩ ΓΗ
ΣΤΗ Ν ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚ ΔΟ ΣΗ
*
0 όρος «προσωπικότητα» χρησιμοποιείται με ποικίλους τρό­
πους και σε ποικίλα πλαίσια. Μιλούμε για προσωπικότητα τόσο
στην καθομιλουμένη (δηλαδή στην καθημερινή μας ζωή) όσο
και από τεχνική-επιστημονική σκοπιά. Ο όρος μπορεί να έχει εί­
τε θετική είτε αρνητική χροιά. Στην καθομιλουμένη ο όρος
«προσωπικότητα» έχει συχνά την έννοια του χαρίσματος («αυτή
η γυναίκα έχει προσωπικότητα», «αυτός ο άνθρωπος δεν έχει
καλή προσωπικότητα»). Ωστόσο, τις περισσότερες φορές χρη­
σιμοποιούμε τον όρο σε ένα γενικότερο πλαίσιο για να δηλώ­
σουμε τον τρόπο που το άτομο παρουσιάζει τον εαυτό του στο
εξωτερικό περιβάλλον. Αυτή η τελευταία χρήση του όρου είναι
πιο κοντά στον τεχνικό ορισμό της «προσωπικότητας», έτσι
όπως χρησιμοποιείται από τους ειδικούς της ψυχικής υγείας.
Δεν σημειώνεται σύγκλιση απόψεων σε ό,τι αφορά τον πλη­
ρέστερο ορισμό της προσωπικότητας, τόσο της φυσιολογικής
όσο και της παθολογικής. Η προσωπικότητα έχει προσδιοριστεί
ως το τελικό σύνολο των δράσεων και των αντιδράσεων (Hall,
Linzey & Campbell, 1998) και των σταθερών ιδιοτήτων του ατό­
μου που εκδηλώνονται μέσα από τη συμπεριφορά του σε μια
ευρεία ποικιλία περιστάσεων (Ryckman, 1993). Οι Carver και
Scheier (1996) περιγράφουν την προσωπικότητα ως «μια εσω­

16. 18 Ψυχαναλυτική διάγνωση
τερική δυναμική οργάνωση των ψυχοφυσιολογιών συστημά­
των που καθορίζουν τα χαρακτηριστικά μοτίβα της συμπεριφο­
ράς, της σκέψης και των συναισθημάτων του ατόμου». Ο Millon
(1996) θεώρησε ότι η οργάνωση και η σύνθεση των τύπων της
συμπεριφοράς αποτελεί μια σημαντική πτυχή της έννοιας «προ­
σωπικότητα», την οποία όρισε ως το αποτέλεσμα των μορφότυ-
πων συμπεριφοράς που αναπτύσσονται ως απάντηση στις προ­
κλήσεις της ζωής κατά τα πρώτα έξι χρόνια της παιδικής ηλι­
κίας. Το συνολικό μορφότυπο συμπεριφοράς που επιδεικνύει
το άτομο θεωρείται μοναδικό, αλλά ωστόσο αρκετά όμοιο με
μορφότυπα συμπεριφοράς που παρατηρούνται σε πολλά άλλα
άτομα. Επομένως είμαστε σε θέση να προβούμε σε κάποιες ση­
μαντικές γενικεύσεις. Ακόμη και τα παιδιά σχολικής ηλικίας
μπορούν, για παράδειγμα, να κατηγοριοποιούν τους ανθρώ­
πους που γνωρίζουν ως προσωπικότητες «κακές», «απαιτητι­
κές», «αγενείς», «αστείες», «καλοσυνάτες» κ.λπ. Αυτοί οι τόσο
απλοί όροι συνιστούν ουσιαστικά το πρώτο βήμα για τη διαφο­
ροποίηση των συστατικών στοιχείων της «προσωπικότητας».
Αυτά τα συστατικά στοιχεία, τα οποία συχνά αναφέρονται ως
«χαρακτηριστικά», «ενδο-ψυχικές δομές» ή «προδιαθέσεις»,
συνθέτουν την προσωπικότητα και αποδεικνύονται λειτουργικά
ή δυσλειτουργικά βάσει της αποτελεσματικότητάς τους σε συ­
γκεκριμένα διαπροσωπικά, στενότερα οικογενειακά ή κοινωνικά
πλαίσια. Οι δυσπροσαρμοστικοί και δυσλειτουργικοί τύποι αλ­
ληλεπίδρασης και συμπεριφοράς που είναι εμφανείς σε μια ποι­
κιλία πλαισίων θεωρούνται «δείκτες» ή συμπτώματα μιας υπο­
κείμενης διαταραχής της προσωπικότητας.
Δεν υπάρχουν στεγανά όρια μεταξύ φυσιολογικής και παθο­
λογικής προσωπικότητας. Κατ’ αρχάς, η προσωπικότητα αποτε­
λεί περισσότερο μια σύνθετη και επαγωγική αφηρημένη έννοια
παρά ένα απτό φαινόμενο. Δεύτερον, τα χαρακτηριστικά γνωρί­

17. Εισαγωγή στην ελληνική έκδοση 19
σματα που διαφοροποιούν τη φυσιολογική από τη μη φυσιολο­
γική λειτουργία χρειάζεται να αποσπαστούν από ένα σύμπλεγ­
μα στοιχείων (-δεικτών) που όχι μόνο επιτείνονται ή αποδυνα­
μώνονται κατά διαστήματα, αλλά και συχνά αναπτύσσονται με
ύπουλο και απρόβλεπτο τρόπο. Τρίτον, ο τρόπος με τον οποίο
ένας ψυχολόγος ορίζει την προσωπικότητα εξαρτάται αποκλει­
στικά από το συγκεκριμένο θεωρητικό προσανατολισμό του.
Μέχρι σήμερα έχουν γίνει πολλές προσπάθειες να αναπτυ­
χθούν συγκεκριμένα κριτήρια για τη διάκριση της φυσιολογικής
από την παθολογική προσωπικότητα. Ορισμένες προσεγγίσεις
εστιάζουν στα συμπτώματα που χαρακτηρίζουν την παθολογική
προσωπικότητα αυτά καθεαυτά (το Διαγνωστικό και Στατιστικό
Εγχειρίδιο των Ψυχικών Διαταραχών, DSM, και άλλα διαγνωστι­
κά εγχειρίδια). Κάποιες άλλες προσεγγίσεις επιχειρούν να κα­
θορίσουν θεωρητικά θεμελιωμένα κριτήρια για την παθολογία
της προσωπικότητας. Έργο των κλινικών ψυχολόγων είναι η κα­
τανόηση της προσωπικότητας ως επιστήμης και η σύνδεση της
ψυχοπαθολογίας και της προσωπικότητας μέσα σε ένα θεωρη­
τικό πλαίσιο.
Η ψυχοδυναμική, ως προσέγγιση που επιχειρεί να εξηγήσει
συνολικά την ψυχική ανάπτυξη του ατόμου, έχει μακρά παρά­
δοση στη μελέτη της παθολογίας της προσωπικότητας, της αι­
τιολογίας της, της παθογένεσης και της θεραπευτικής αντιμε­
τώπισης των διαταραχών της προσωπικότητας. Πολλοί κλινικοί
ψυχολόγοι αρχίζουν τη μελέτη της προσωπικότητας μέσα από
την ανασκόπηση της ψυχαναλυτικής βιβλιογραφίας - μιας βι­
βλιογραφίας που χαρακτηρίζεται από πλούτο και διιστάμενες
απόψεις. Οι περισσότεροι φοιτητές συναντούν δυσκολία στην
κατανόηση και στην εννοιολογική σύνθεση των άρθρων που
πρέπει να μελετήσουν.
Με βάση την εμπειρία αρκετών χρόνων στη διδασκαλία της

18. 20 Ψυχαναλυτική διάγνωση
ψυχοπαθολογίας, των θεωριών προσωπικότητας και των δεξιο­
τήτων της κλινικής συνέντευξης σε ψυχολόγους, αισθανθήκαμε
ότι υπήρχε ανάγκη για ένα βιβλίο που να παρέχει απλές και
πρακτικές οδηγίες για τη διαδικασία της διάγνωσης. Όταν πρω-
τοδιαβάσαμε το βιβλίο της Nancy McWilliams, Psychoanalytic
Diagnosis. Understanding Personality Structure in Clinical Pro­
cess, καταλάβαμε ότι επιτέλους είχε δημοσιευθεί ένα τέτοιο βι­
βλίο. Σε εμάς δεν απέμενε παρά να συμβάλουμε στην απόδοσή
του στην ελληνική γλώσσα.
Η Ψυχαναλυτική Διάγνωση είναι ένα περιεκτικό, εύκολο στην
κατανόηση βιβλίο ψυχοδυναμικής, που θεμελιώνει τις θεωρητι­
κές γνώσεις πάνω στις οποίες βασίστηκε η ψυχαναλυτικού τύ­
που ψυχοθεραπεία. Το πεδίο της ψυχανάλυσης, και συγκεκρι­
μένα το «βασίλειο» της προσωπικότητας και η διαδικασία της
διάγνωσης, αποτελούν αχανείς τομείς που καταλαμβάνουν πο­
λύ μεγάλο χώρο τόσο στη σκέψη των ειδικών όσο και στα ρά­
φια των βιβλιοθηκών. Με αφετηρία ένα πλέγμα διιστάμενων θε­
μάτων και μιας πλούσιας και εκτενούς βιβλιογραφίας, η Nancy
McWilliams ασκεί το έργο ενός αριστοτέχνη κλινικού και συνθέ­
τη της ψυχαναλυτικής σκέψης. Συλλαμβάνει την ουσία των δια­
δικασιών που εξετάζονται και δίνει στις αφηρημένες έννοιες
πνοή ζωής. Συνθέτει και «υφαίνει» ποικίλα ευρήματα εντός του
χώρου της ψυχαναλυτικής παράδοσης σε ένα συνεκτικό σύνο­
λο. Το αποτέλεσμα είναι ένα πλούσιο σε υλικό βιβλίο, το οποίο
παρατάσσει ποικίλες θεωρητικές προσεγγίσεις εντός των πλαι­
σίων της ψυχαναλυτικής σκέψης. Η διαυγής πένα της, η αβία-
στη επιστημονικότητα της σκέψης της και οι διεισδυτικές κλινι­
κές επεξηγήσεις γεφυρώνουν το βιβλίο με την τρέχουσα πρα­
κτική, την έρευνα και την επαγγελματική κατάρτιση. Το κείμενο
παρέχει στους κλινικούς μια ολοκληρωμένη πληροφόρηση για
τη διάγνωση της προσωπικότητας σε όλες της τις εκφάνσεις.

19. Εισαγωγή στην ελληνική έκδοση 21
Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε την καθηγήτρια Nancy Mc­
Williams για την άδεια που μας έδωσε να μεταφράσουμε το βι­
βλίο της στην ελληνική γλώσσα. Προσωπικά (Σοφία Τριλίβα),
θα ήθελα επίσης να την ευχαριστήσω για όλα όσα μου προσέ-
φερε όταν ήμουν μαθήτριά της στο Graduate School of Applied
and Professional Psychology.
Ελπίζουμε η ελληνική μετάφραση να φανεί αντάξια της γλα-
φυρότητας και της διαύγειας που χαρακτηρίζουν το ύφος της
Nancy McWilliams.
Βιβλιογραφία
Carver, C. S., & Scheier, M. F. (1996). Perspectives on personality
(3rd edition). New York: Allyn and Bacon.
Hall, C. S., Lindzey, G., & Campbell, J. B. (1998). Theories of perso­
nality (4th edition). New York: John Wiley & Sons.
Millon, T. (1996). Personality and psychopathology: Building a clinical
science. New York: John Wiley & Sons.
Ryckman, R M. (1993). Theories of personality (5th edition). Pacific
.
Grove, California: Brooks/Cole.
Σοφία Τριλίβα Τάνια Αναγνωστοπούλου
Πανεπιστήμιο Κρήτης Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο
Θεσσαλονίκης

20. ΠΡΟΛΟΓΟΣ
*
Η επιθυμία μου να γράψω ένα εισαγωγικό εγχειρίδιο για τη διά­
γνωση του χαρακτήρα αναπτύχθηκε σταδιακά εδώ και πολλά
χρόνια που διδάσκω τις ψυχαναλυτικές έννοιες σε εκπαιδευόμε­
νους θεραπευτές στο Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Εφαρμοσμένης
και Επαγγελματικής Ψυχολογίας, στο Πανεπιστήμιο του Rutgers.
Παρόλο που υπάρχουν πολλά πρόσφατα βιβλία για τη διαγνωστι­
κή αξιολόγηση, τα περισσότερα από αυτά αναφέρονται σε μια
συσχέτιση του κλινικού υλικού με τις διαθέσιμες κατηγορίες που
περιλαμβάνονται στην τελευταία έκδοση του Διαγνωστικού και
Στατιστικού Εγχειριδίου των Ψυχικών Διαταραχών (DSM) της Αμε­
ρικανικής Ψυχιατρικής Εταιρείας, μια νοσολογία που προσπάθη­
σε να ταξινομήσει τους τύπους της ψυχοπαθολογίας περιγραφι­
κά και όχι σύμφωνα με κάποια ιδιαίτερη ψυχολογική θεωρία.
Οι κατηγορίες της ψυχοπαθολογίας στις δυο πρώτες εκδό­
σεις του DSM αντανακλούσαν μια σαφή, αν και έμμεση, συμπά­
θεια προς την ψυχανάλυση. Η αλλαγή από μια έμφυτα δομική
νοσολογία σε μια νοσολογία που απλώς είναι περιγραφική ενέ­
χει πολλά πλεονεκτήματα για τους ψυχοθεραπευτές, τώρα που
έχουν αναπτυχθεί πολλοί εναλλακτικοί τρόποι αντίληψης των
ψυχολογικών προβλημάτων. Παρ’ όλα αυτά, έχω διαπιστώσει ότι
όσοι από τους φοιτητές μου επιθυμούν να κατανοήσουν τις ατο­

21. 24 Ψυχαναλυτική διαγνωοιι
μικές διαφορές σύμφωνα με ένα ψυχαναλυτικό μοντέλο δεν
έχουν πλέον κάποιο εγχειρίδιο που να εξηγεί τις έννοιες με τις
οποίες οι ψυχαναλυτές κατανοούν και θεραπεύουν τους πελάτες
τους. Όταν τους εξηγώ την ψυχαναλυτική «παράδοση» σε σχέση
με την ενδεδειγμένη αντιμετώπιση της κάθε συγκεκριμένης κα­
τηγορίας ατόμων, οι φοιτητές μου αναρωτιούνται πού μπορούν
να βρουν αυτή τη γνώση οργανωμένη και ολοκληρωμένη.
Στην εποχή μας δεν υπάρχει μια τέτοια πηγή. Ο κλασικός τό­
μος του Fenichel (1945) είναι υπερβολικά δυσνόητος για τους
εκπαιδευόμενους θεραπευτές, ειδικά σήμερα, που η έκθεση
των προπτυχιακών φοιτητών στην ψυχαναλυτική σκέψη περιορί­
ζεται συνήθως σε δυο διαλέξεις για τη φροϊδική θεωρία των
ενορμήσεων, με έμφαση στις ιδιορρυθμίες της, ακολουθούμε­
νες από μια νύξη στη θεωρία του Erikson. Επιπλέον, η δουλειά
του Fenichel είναι αναχρονιστική, και αυτό γιατί δεν έχουν συ-
μπεριληφθεί οι σημαντικές αλλαγές στην ψυχολογία του Εγώ,
στη θεωρία των σχέσεων με το αντικείμενο και στην ψυχολογία
του Εαυτού. Ορισμένα ψυχαναλυτικά κείμενα, τα οποία είναι
επηρεασμένα από την ψυχολογία της παθολογικής συμπεριφο­
ράς (ψυχοπαθολογία), καλύπτουν περισσότερες παραδοσιακές
διαγνωστικές έννοιες, χωρίς ωστόσο να αναφέρονται στο χαρα­
κτήρα και χωρίς να δίνουν μεγάλη προσοχή στον τρόπο με τον
οποίο τα πρότυπα της προσωπικότητας θα πρέπει να επηρεά­
ζουν τον τόνο και το περιεχόμενο της θεραπευτικής εργασίας.
Στο κείμενο που ακολουθεί ελπίζω να παρουσιάσω τις ψυ­
χαναλυτικές έννοιες της δομής της προσωπικότητας με έναν
ενδιαφέροντα και ανθρωπιστικό τρόπο και να αποδείξω την κλι­
νική χρησιμότητα μια καλής διαγνωστικής διατύπωσης. Σε αυ­
τό το εγχείρημα αισθάνομαι υπόχρεη στους McKinnon και Mi­
chels και στο βιβλίο τους The Psychiatric Interview in Clinical
Practice (1971). Αυτό είναι το μόνο κείμενο που έχω υπόψη μου

22. Πρόλογος 25
και το οποίο αντιπροσωπεύει ένα παρόμοιο εγχείρημα με αυτό
που επιχειρώ εδώ. Αλλά και αυτό το βιβλίο, μολονότι εξακολου­
θεί να έχει αξία (δεδομένου ότι διαφωτίζει πολλές καταστά­
σεις), είναι παρωχημένο, εφόσον δεν αναφέρεται στις πιο πρό­
σφατες χαρακτηρολογικές έννοιες όπως η μεταιχμιακή, η μα-
ζοχιστική (αυτοηττώμενη), η ναρκισσιστική και η διασχιστική
δομή του χαρακτήρα.
Η απομάκρυνση από τη νοσολογία που στηριζόταν στις ψυ­
χαναλυτικές ιδέες έχει αποκλείσει πολλούς σημερινούς φοιτη­
τές από την επαφή με σημαντικές έννοιες με τις οποίες οι
προηγούμενες γενιές εκπαιδευόμενων είχαν τουλάχιστον εξοι­
κειωθεί. Για παράδειγμα, η απάλειψη του όρου «υστερικός»
από την ενότητα των Διαταραχών Προσωπικότητας της τρίτης
έκδοσης του DSM (DSM-lll American Psychiatric Association,
1980), καθώς και από τις μεταγενέστερες εκδόσεις, έχει στερή­
σει τους αρχάριους θεραπευτές από μια ιστορικά σημαντική,
κλινικά πολύτιμη και τεχνικά ουσιαστική έννοια. Επειδή αυτή και
άλλες παρόμοιες παραλείψεις εμποδίζουν την επικοινωνία ανά­
μεσα στους σύγχρονους κλινικούς που κάνουν διάγνωση και σε
εκείνους για τους οποίους η παραδοσιακή ορολογία έχει νόη­
μα, οι συνέπειες για τους αρχάριους θεραπευτές είναι αρνητι­
κές τόσο σε πρακτικό όσο και σε εκπαιδευτικό επίπεδο.
Με αυτό το βιβλίο λοιπόν προσπάθησα να καλύψω μια έλλει­
ψη που έχω παρατηρήσει ότι υπάρχει στην εκπαίδευση των
σύγχρονων φοιτητών ψυχοθεραπείας. Για τους αναγνώστες
που θεωρούν ότι έχουν ψυχοδυναμικό προσανατολισμό, το βι­
βλίο θα αποτελέσει μια εισαγωγή στην ψυχαναλυτική διαγνω­
στική σκέψη που μπορεί να αναπτυχθεί, να εκλεπτυνθεί και να
αναθεωρηθεί καθώς ωριμάζουν ως κλινικοί και αντιμετωπίζουν
την πολυπλοκότητα της ανθρώπινης κατάστασης γενικά και την
ιδιοσυγκρασία κάθε ατόμου ειδικότερα. Για όσους δεν έλκονται

23. 26 Ψυχαναλυτική διάγνωση
από τον ψυχοδυναμικό τρόπο δουλειάς, είτε επειδή διαφωνούν
με ορισμένες βασικές υποθέσεις της ψυχαναλυτικής κατεύθυν­
σης είτε επειδή ο τομέας των ανθρώπινων σχέσεων που έχουν
επιλέξει δεν συνδέεται με τις ψυχαναλυτικές έννοιες, το βιβλίο
θα τους βοηθήσει να αποκτήσουν κατάλληλες ψυχαναλυτικές
γνώσεις και να είναι σε θέση να κατανοούν καλύτερα σε ποια
θέματα αναφέρονται οι συνάδελφοί τους ψυχαναλυτές.
Το παρόν εγχειρίδιο απευθύνεται σε προπτυχιακούς φοιτη­
τές στους τομείς της κοινωνικής εργασίας και της ψυχολογίας,
σε ειδικευόμενους ψυχιάτρους, ψυχιατρικές νοσηλεύτριες, ποι-
μαντορικούς σύμβουλους, θεραπευτές γάμου και οικογένειας
και σε υποψήφιους σπουδαστές σε ψυχαναλυτικά ινστιτούτα.
Θα με ευχαριστούσε, επίσης, αν αποδειχτεί ότι έχω οργανώσει
και αναλύσει τις διαγνωστικές έννοιες και τις επιπτώσεις τους
στη διεξαγωγή της θεραπείας με αρκετή πρωτοτυπία ώστε να
κάνω το βιβλίο ενδιαφέρον και για πιο έμπειρους θεραπευτές.
***
Όταν για πρώτη φορά αποφάσισα ότι η ψυχαναλυτική ψυχοθε­
ραπεία ήταν αυτό με το οποίο ήθελα να ασχοληθώ, ζήτησα μια
συνάντηση με τον προστατευόμενο μαθητή του Freud, τον
Theodor Reik, ο οποίος ασκούσε ακόμη το επάγγελμά του στην
πόλη της Νέας Υόρκης, και του ζήτησα να με συμβουλεύσει,
μια και ήμουν ένα νέο άτομο που ξεκινούσε τη σταδιοδρομία
του στον τομέα της θεραπείας. «Πρώτα απ’ όλα, θα πρέπει να
κάνεις ανάλυση η ίδια», μου απάντησε με μια γεμάτη χάρη βιεν­
νέζικη έμφαση. Είναι η καλύτερη συμβουλή που μου έχουν δώ­
σει ποτέ και εξακολουθεί να ισχύει. Ο πιο σίγουρος τρόπος να
αποκτήσει κανείς μια γενική άποψη για τα ζητήματα που αφο­
ρούν τη διάγνωση είναι να εξερευνήσει όλες τις εσωτερικές

24. Πρόλογος 27
του μεταιχμιακές, ψυχωτικές και νευρωτικές πτυχές -κ α ι όλες
τις διεργασίες που μπορούν να παγιωθούν στο χαρακτήρα του
καθενός από εμάς.
Αυτό το βιβλίο θα αποδειχθεί χρήσιμο στο βαθμό που του
επιτρέπει ο αναγνώστης να είναι. Όταν ο αναγνώστης καταφέ­
ρει να αναγνωρίσει και να αποδεχτεί την ψυχική του δυναμική,
θα μπορέσει να έχει και μια συμπονετική, γεμάτη σεβασμό εκτί­
μηση για τη δυναμική των άλλων. Ένα εγχειρίδιο δεν είναι δυ­
νατόν να υποκαταστήσει το βάθος της προσωπικής ενόρασης.
Ούτε είναι σε θέση να αναπτύξει μια βαθιά και μεταδοτική πε­
ποίθηση για την αποτελεσματικότητα της θεραπείας που μπο­
ρεί να επιτύχει η ατομική ψυχοθεραπεία. Ωστόσο, εάν κατορ­
θώσω να προσφέρω μια χρήσιμη δομή μέσα από τη συγκεκρι­
μένη οργάνωση των ψυχαναλυτικών εννοιών, η οποία θα συμ-
βάλει στην κατανόηση και θα αποτελέσει πηγή έμπνευσης των
πολύπλοκων συναισθηματικών, αισθητηριακών και γνωστικών
αντιδράσεων που μπορεί να βιώσει ένας ευαίσθητος συνεντευ-
κτής απέναντι σε έναν πάσχοντα, τότε θα έχω επιτύχει το στόχο
μου.

25. Ε Υ Χ Α Ρ ΙΣ Τ ΙΕ Σ
*
Το βιβλίο αυτό αποτελεί μια σύνθεση των ακαδημαϊκών μου
γνώσεων, της εκπαίδευσής μου στη θεραπεία και των εμπει­
ριών της ζωής μου τα τελευταία τριάντα χρόνια σε σχέση με τη
μάθηση και τη διδασκαλία για τη δομή της προσωπικότητας
κάθε ατόμου. Γι’ αυτό χρωστώ μεγάλη ευγνωμοσύνη σε πολ­
λούς ανθρώπους, παρότι μάλλον δεν θα μπορέσω να τους
αναφέρω όλους εδώ.
Μεταξύ των δασκάλων μου, η Dorothy Peavey και αργότερα
η Margaret Fardy, οι οποίες γνώριζαν περισσότερα για την ατο­
μική ψυχολογία από τους περισσότερους ψυχολόγους, άρχι­
σαν να μου παρέχουν υψηλής ποιότητας εκπαίδευση στην
αξιολόγηση της προσωπικότητας από τα εφηβικά μου ακόμη
χρόνια. Ο Daniel Ogilvie, ο επόπτης της διδακτορικής μου δια­
τριβής και αργότερα πρόεδρος στο τμήμα όπου διδάσκω, με
μύησε στην παράδοση των θεωριών της προσωπικότητας και
στη θεωρία των σχέσεων με το αντικείμενο. Ο George Atwood,
ο αγαπημένος μου φίλος, μου έδειξε πώς να προσεγγίζω τους
ανθρώπους με ανοιχτό μυαλό, παραβλέποντας τους κανόνες
και εκτιμώντας τη μοναδικότητα του κάθε ατόμου. Με έπεισε,
επίσης, να κάνω μια διδακτορική διατριβή πάνω στο θέμα του
χαρακτηρολογικού αλτρουισμού, ένα θέμα στο οποίο έχει και

26. 30 Ψυχαναλυτική δια γναuη]
εκείνος διαπρέψει. Ο μακαρίτης Silvan Tomkins ήταν ενας
εμπνευσμένος ακαδημαϊκός και στοχαστής. Ο Iradj Siassi μου
πρόσφερε εξαιρετική εκπαίδευση στην ψυχιατρική διάγνωση
Η Σχολή του Εθνικού Ψυχολογικού Συνδέσμου για την Ψ υ­
χανάλυση ενίσχυσε την ψυχαναλυτική μου εκπαίδευση με ακε­
ραιότητα, υψηλή τέχνη και σοφία. Οι Michaela Babakin, Em­
manuel Hammer, Esther Menaker, Milton Robin, Alan Roland,
Henry Sindos και η Doris Bernstein ήταν ιδιαίτερα ταλαντούχοι
δάσκαλοι, ενώ ο Stanley Moldawsky ήταν ένας, με μοναδικό
τρόπο μη ελεγκτικός, αναλυτής της θεωρίας του ελέγχου. Πριν
ακόμη κυριαρχήσει η έμφαση στις διαπροσωπικές σχέσεις, ο
δάσκαλος και φίλος μου, Arthur Robbins, μου δίδαξε με ποιο
τρόπο να κάνω διάγνωση, όχι μόνο με τις γνωστικές μου ικανό­
τητες αλλά και με τις αισθητικές, συναισθηματικές, ενσυναι-
σθητικές και αισθητηριακές. Και ζητώ συγγνώμη που μέσα στο
βιβλίο αναφέρω τόσες πολλές από τις ιδέες του χωρίς να τις
αποδίδω σε αυτόν. Μου είναι δύσκολο να πω ποια κλινική γνώ­
ση προήλθε από πού, αλλά το μεγαλύτερο μέρος όσων γνωρί­
ζω προέρχεται τελικά από την εποπτεία του Arthur Robbins.
Οι συνάδελφοί μου στο Ινστιτούτο του New Jersey για την
Ψυχανάλυση και την Ψυχοθεραπεία με τροφοδοτούν συνεχώς
με νέες σκέψεις. Θέλω να ευχαριστήσω ιδιαίτερα τους Joseph
Braun, Carol Goodheart, Cecele Kraus, Stanley Lependorff,
Judith Felton Longue, Peter Richman, Helene Schwartzbach και
Floyd Turner για τη φιλία και την ενθάρρυνση που μου προ­
σφέρουν εδώ και περισσότερα από είκοσι χρόνια τώρα, καθώς
και την Jean Ciardello που άσκησε κριτική σε όλο το χειρόγρα­
φο μόλις της το ζήτησα. Στον Albert Shire χρωστώ πολλά πε­
ρισσότερα από ό,τι μπορώ να εκφράσω με λέξεις. Είμαι υπό­
χρεη, επίσης, στους διδάσκοντες και τους διοικητικούς υπαλ­
λήλους στο Graduate School of Applied and Professional Psy­

27. Ευχαριστίες 31
chology, του Πανεπιστημίου του Rutgers, οι οποίοι έχουν κατα­
φέρει να συνεργάζονται με σεβασμό και δημιουργικότητα, πα­
ρά τις απόλυτα αποκλίνουσες απόψεις τους. Η Sandra Harris,
ο Stanley Messer, η Ruth Schulman και η Sue Wright έχουν
υποστηρίξει τη διδασκαλία και την επιστημονική μου εξέλιξη
για πολλά χρόνια. Οι Jamie Walkup και Louis Sass άσκησαν
την κριτική τους σε τμήματα αυτού του χειρογράφου με ασυ­
νήθιστη διακριτικότητα και φροντίδα. Πολλοί φοιτητές -τόσοι
ώστε δεν είναι δυνατόν να κατονομαστούν ε δ ώ - στο IPPNJ και
στο GSAPP με βοήθησαν με τα σχόλια που έκαναν γι’ αυτό το
βιβλίο.
Άλλοι συνάδελφοι που έχουν συνεισφέρει άμεσα και έμμε­
σα σε αυτό το εγχείρημα είναι: η Hilary Hays, η οποία για πε­
ρισσότερο από δύο δεκαετίες με ενθάρρυνε να διαδώσω τις
ιδέες μου’ ο Otto Kernberg, που πρόσφερε το δυσεύρετο χρό­
νο του και τη μεγάλη ευφυΐα του στην αρχή της συγγραφής
αυτού του βιβλίου1η Barbara Menzel, η επαγγελματική ειδικό­
τητα της οποίας και η εκτός επαγγελματικού χώρου συντροφιά
της ήταν εξίσου πολύτιμες1ο Fred Pine, ο οποίος επιδοκίμασε
αυτό το εγχείρημα με τη χαρακτηριστική γενναιοδωρία του1 ο
Arthur Raisman και η Diane Suffridge, οι οποίοι με έφεραν σε
επαφή με τη θεωρία του ελέγχου-κυριαρχίας και τις πρώιμες
εκδοχές της· ο Nicholas Susalis, που μοιράστηκε την εντυπω­
σιακή επαγγελματική του γνώση για την ψυχοπάθεια και άσκη­
σε κριτική στο κεφάλαιο 71και ο Thomas Tudor, ο οποίος σχο­
λίασε γραπτά το κεφάλαιο 15 και, επιπλέον, με εισήγαγε στη
βιβλιογραφία για τα άτομα με διασχιστικές διαταραχές πολύ
πριν η πλειονότητα των ειδικών της ψυχικής υγείας λάβει σο­
βαρά υπόψη της αυτό τον πληθυσμό. Οφείλω επίσης πολλά σε
εκείνους τους θεραπευτές που έχουν έρθει σ’ εμένα για επο-
πτεία, και οι οποίοι μου εκμυστηρεύονται τον προσωπικό τους

28. 32 Ψυχαναλυτική διάγνωση
αγώνα να βοηθήσουν τους πελάτες τους. Και αυτοί βοηθούν
με τη σειρά τους το δικό μου αγώνα. Ευχαριστώ επίσης όλες
τις ομάδες ψυχικής υγείας στο New Jersey στις οποίες δοκίμα­
σα αυτές τις ιδέες.
Η εκδότριά μου, Kitty Moore, υιοθέτησε με ενθουσιασμό
την ιδέα της έκδοσης αυτού του βιβλίου. Οι πρώτοι κριτικοί
του εκδοτικού οίκου Guilford με βοήθησαν πάρα πολύ: ο
Bertram Karon, που η παθιασμένη του δέσμευση να βοηθά
τους απελπισμένους, τους αβοήθητους και τους ψυχωτικούς
πάντοτε με συγκινούσε, ένιωσε ότι το χειρόγραφό μου υπο­
σχόταν πολλά. Και ο David Wolitzky υπέβαλε μια λεπτομερεια­
κή και ενθαρρυντική κριτική που με βοήθησε να συνεχίσω.
Όσο για τις μη ειδικές αλλά σημαντικές επιρροές, καθώς
τα περισσότερα από όσα γνωρίζω για τη θεραπεία είναι βαθιά
εμπειρικά και όχι θεωρητικά, νιώθω ευγνωμοσύνη για τον ανα­
λυτή μου, τον Louis Berkowitz, και τους διαδόχους του, Edith
Sheppard και Theodore Greenbaum, επειδή μου έδειξαν με πα­
ραδείγματα αυτό που είναι το πιο αληθινό και θεραπευτικό
στοιχείο στην αναλυτική παράδοση. Πολλοί άνθρωποι στο στε­
νό μου κύκλο δεν είναι θεραπευτές, είναι όμως ανεξάντλητα
«θεραπευτικοί» για μένα. Ο σύζυγός μου, Carey, που με έφερε
σε επαφή με τη θεωρία του Freud πριν από τριάντα χρόνια, όχι
μόνο με υποστήριξε στις επαγγελματικές μου φιλοδοξίες, αλ­
λά συνέβαλε και πρακτικά με το να είναι σύζυγος και παράλλη­
λα γονέας, αναλαμβάνοντας τα πλήρη καθήκοντα της ανατρο­
φής των παιδιών μας. Οι κόρες μας, Susan και Helen, ανέχθη­
καν την παράξενη ασχολία της μητέρας τους και τις ώρες που
περνούσε μπροστά στον υπολογιστή. Με τον τρόπο τους μου
έχουν μάθει περισσότερα για την ψυχολογία από οποιαδήποτε
θεωρία. Η Nancy Schwartz άσκησε ευαίσθητη κριτική σε τμή­
ματα του χειρογράφου μου από τη σκοπιά ενός καλλιεργημέ­

29. Ευχαριστίες 33
νου αναγνώστη που βρίσκεται έξω από αυτό το χώρο. Ο Ri­
chard Tormey, ο οποίος έδειξε την απίθανη φιλία του με χάρη
και γενναιοδωρία, έκαμψε την αντίστασή μου να μάθω τον ηλε­
κτρονικό υπολογιστή και, με την αισιόδοξη και διαρκή επιμονή
του που μόνο ένας βετεράνος δάσκαλος ή ένας προπονητής
μπορεί να επιδείξει, με βοήθησε να διατηρώ τη δουλειά μου σε
υψηλό επίπεδο. Η Cheryl Watkins με ενθάρρυνε στωικά σε κά­
θε βήμα, κερνώντας σαμπάνια στις σημαντικές στιγμές και με-
τατρέποντας για μένα το σπίτι της σε καταφύγιο στο οποίο πή­
γαινα όταν αντιμετώπιζα δυσκολίες στη συγγραφή.
Τέλος, όσοι συνεισέφεραν τα μέγιστα σε αυτό το βιβλίο θα
πρέπει να παραμείνουν ανώνυμοι. Ελπίζω να γνωρίζουν πόσα
με δίδαξαν. Το να είμαι ψυχαναλύτρια αποτελεί την εγγύτερη
προσέγγιση που έχω βρει για να εκπληρώσω την επιθυμία μου
να ζήσω περισσότερες από μία ζωές στη διάρκεια ενός πολύ
σύντομου βίου. Όχι μόνο έχω μάθει τι σημαίνει να είναι κανείς
αλκοολικός ή καταθλιπτικός ή βουλιμικός, αλλά έχω δει πώς
είναι να είσαι δικηγόρος που ασχολείται με τα διαζύγια, να εί­
σαι επιστήμονας, ιερέας, καρδιολόγος, ομοφυλόφιλος, νηπια­
γωγός, μηχανικός, αστυνομικός, νοσηλευτής σε εντατική μο­
νάδα νοσοκομείου, άνεργη μητέρα που ζει με τη βοήθεια της
Πρόνοιας, ηθοποιός, φοιτητής ιατρικής, πολιτικός, καλλιτέ­
χνης και πολλοί άλλοι ακόμα.
Μου φαινόταν πάντοτε σαν θαύμα το γεγονός ότι ένα άτο­
μο μπορεί να επιδιώκει κάτι που το ενθουσιάζει με τρόπο που
κάθε ηδονοβλεψίας θα ζήλευε: να είναι χρήσιμο στους άλλους
στην πράξη και ταυτόχρονα να κερδίζει τα προς το ζην. Οι
ασθενείς μου ήταν οι πρωταρχικοί εμπνευστές μου σε αυτή
την προσπάθεια να περιγράψω μια περιοχή ψυχαναλυτικής ει­
δίκευσης. Σε εκείνους τους ασθενείς που έχουν διαβάσει και
εγκρίνει την έκδοση των περιπτώσεων της θεραπείας τους στα

30. 34 Ψυχαναλυτική διάγνωση
κεφάλαια που ακολουθούν απευθύνω ιδιαίτερες ευχαριστίες
για την άδειά τους να χρησιμοποιήσω τμήματα της προσωπι­
κής τους ζωής προκειμένου να εκπαιδεύσω άλλους ανθρώ­
πους.

31. Ε ΙΣ Α ΓΩ ΓΗ
*
Τα περισσότερα από όσα θα ακολουθήσουν αποτελούν προϊόν
συσσωρευμένης ψυχαναλυτικής εμπειρίας. Ωστόσο, ο αναγνώ­
στης ο οποίος γνωρίζει το αντικείμενο αυτό θα αντιληφθεί ότι
πρόκειται για μια δική μου σύνθεση αυτής της εμπειρίας και ότι
αντανακλά τα προσωπικά μου συμπεράσματα, ερμηνείες και
προεκτάσεις. Για παράδειγμα, η οργάνωση των διαφορετικών
εκδοχών του χαρακτήρα κατά μήκος δύο αξόνων, που κατά τη
γνώμη μου προκύπτει με τόσο μεγάλη σαφήνεια από τις ψυχα­
ναλυτικές θεωρίες, μπορεί σε ορισμένους ψυχαναλυτές, οι
οποίοι απεικονίζουν διαφορετικά τις εκδοχές της προσωπικό­
τητας κατά μήκος άλλων φασμάτων, να φαίνεται σαν ένα εφεύ­
ρημα. Το μόνο που μπορώ να απαντήσω είναι ότι, βάσει της
προσωπικής μου εμπειρίας, αυτή η γραφική απεικόνιση ήταν
πολύτιμη εφόσον έφερε σε επαφή τους σχετικά απροετοίμα­
στους φοιτητές με την πληθώρα των αναλυτικών εννοιών που
έχουν αναπτυχθεί εδώ και περισσότερο από έναν αιώνα.
Ο κύριος σκοπός αυτού του βιβλίου είναι να προαγάγει την
κλινική εφαρμογή και όχι να επιλύσει οποιοδήποτε από τα εν-
νοιολογικά και φιλοσοφικά προβλήματα από τα οποία βρίθει η
ψυχαναλυτική βιβλιογραφία. Ενδιαφέρομαι περισσότερο να φα­
νώ παιδαγωγικά χρήσιμη παρά να είμαι «ορθή». Αυτό που τονί­

32. 36 Ψυχαναλυτική διάγνωση
ζεται στα κεφάλαια που ακολουθούν είναι η σχέση ανάμεσα
στην ψυχοδυναμική θεωρία και στην τέχνη της ψυχοθεραπείας.
Πέρα από ορισμένες βασικές θεραπευτικές στάσεις, όπως η
περιέργεια, ο σεβασμός, η συμπόνια, η αφοσίωση, η ακεραιό­
τητα και η επιθυμία του θεραπευτή να παραδεχτεί τα λάθη του
και τους περιορισμούς του, δεν πιστεύω στη διδαχή μιας συ­
γκεκριμένης «τεχνικής» όταν ο θεραπευτής δεν έχει κατανοήσει
το είδος του ατόμου στο οποίο εφαρμόζει αυτή την τεχνική.
ΕΝΑ Σ Χ Ο Λ ΙΟ ΓΙΑ ΤΗ Ν Ο Ρ Ο Λ Ο Γ ΙΑ
Έχει καταγραφεί ένας φαύλος κύκλος προσπαθειών για την
εξυγίανση του λόγου ο οποίος συνέτεινε στην ευρεία παρανόη­
ση της ψυχαναλυτικής παράδοσης. Όποιες και αν είναι οι αρχι­
κές προθέσεις των ατόμων που πλάθουν νέες λέξεις για να
αποδώσουν έναν ψυχολογικό όρο, με την πάροδο του χρόνου
οι χαρακτηρισμοί αυτοί αποκτούν αναπόφευκτα μια αρνητική
δευτερεύουσα σημασία. Η γλώσσα που επινοήθηκε για να είναι
απλά περιγραφική -στην πραγματικότητα επινοήθηκε για να
αντικαταστήσει παλαιότερες αξιολογικά φορτισμένες λέξεις —
αποκτά τελικά μια αξιολογική χροιά και εφαρμόζεται σαν παθο­
λογικός όρος, ιδιαίτερα από εκλαϊκευμένα έντυπα ή από το ευ­
ρύ κοινό. Φαίνεται ότι ορισμένα θέματα δημιουργούν από τη
φύση τους αναστάτωση και, όσο προσεκτικό ή μη επικριτικό
και αν είναι το λεξιλόγιό μας γι’ αυτά, οι λέξεις που χρησιμο­
ποιούμε αποκτούν σταδιακά μια υποτιμητική χροιά.
Για παράδειγμα, το 1835 η λεγάμενη «αντικοινωνική προσω­
πικότητα» αποκαλούνταν «ηθική τρέλα». Αργότερα ονομάστηκε
«ψυχοπάθεια» και στη συνέχεια «κοινωνιοπάθεια». Κάθε αλλαγή
είχε στόχο να προσδώσει μια περιγραφική, μη επικριτική ιδιότη­

33. Εισαγωγή 37
τα σε ένα ενοχλητικό φαινόμενο. Παρ’ όλα αυτά, η δυνατότητα
αυτού του φαινομένου να προκαλεί αναστάτωση κηλίδωνε τελι­
κά κάθε λέξη που επινοήθηκε για να προστατεύσει αυτή την έν­
νοια από την ηθικοποίηση. Κάτι παρόμοιο συνέβη με τους επιτυ­
χημένους μετασχηματισμούς του όρου «αντιστροφή» στην
«απόκλιση», στην «ομοφυλοφιλία», στο να είναι κάποιος «γκέι».
Πρόσφατα, άκουσα ένα εννιάχρονο κορίτσι να κατακρίνει μια
ιδέα επειδή, όπως παρατήρησε χλευαστικά, ήταν «υπερβολικά
γκέι». Οποιοδήποτε φαινόμενο εγείρει κάποιο προβληματισμό
για οποιονδήποτε λόγο φαίνεται ότι υποκινεί αυτή τη μάταιη επι­
δίωξη για ανεύρεση ενός λεξιλογίου το οποίο να μη στιγματίζει.
Το ίδιο συμβαίνει και με τους μη ψυχολογικούς όρους, όπως,
για παράδειγμα, με την πρόσφατη διαμάχη σχετικά με την πολι­
τική ορθότητα. Αποτέλεσμα της προσπάθειας εξυγίανσης της
γλώσσας είναι ότι όσο παλαιότερη είναι μια ιδιαίτερη ψυχολογι­
κή παράδοση, τόσο πιο αρνητική, επικριτική και αλλόκοτη ακού-
γεται η ορολογία της. Η γρήγορη κατανάλωση, η παραποίηση
και η μεροληπτική εφαρμογή των ψυχαναλυτικών όρων στα
πλαίσια των επαγγελμάτων ψυχικής υγείας, αλλά και έξω από
αυτά, υπήρξαν ολέθριες για την ψυχοδυναμική παράδοση.
Κατά παράδοξο τρόπο, ένα άλλο εμπόδιο στη φήμη της ψυ­
χανάλυσης είναι αυτό που την κάνει ελκυστική. Καθώς οι έννοι­
ες γίνονται γνωστές, τα νοήματά τους δεν είναι απλώς επικριτι-
κά αλλά και απλουστευμένα. Για παράδειγμα, υποθέτω ότι για
έναν αναγνώστη που δεν γνωρίζει ψυχανάλυση θα ήταν δύσκο­
λο να συναντήσει τυχαία το επίθετο «μαζοχιστικός» και να μη
σκεφτεί ότι το άτομο που αποκαλείται έτσι απολαμβάνει τον πό­
νο. Μια τέτοια αντίδραση είναι κατανοητή, αλλά προδίδει αμά­
θεια. Η ιστορία της ψυχαναλυτικής έννοιας του μαζοχισμού εί­
ναι γεμάτη από ανθρωπιστικές, ενορατικές, εποικοδομητικές,
μη μειωτικές παρατηρήσεις σχετικά με το λόγο για τον οποίο

34. 38 Ψυχαναλυτική διάγνωση
μερικά άτομα εμπλέκονται συνεχώς σε οδυνηρές γι’ αυτά δρα­
στηριότητες, παρά τις συχνά ηρωικές τους προσπάθειες να κά­
νουν το αντίθετο. Το ίδιο συμβαίνει, επίσης, με τόσους άλλους
όρους που χρησιμοποιούνται από κλινικούς μη ψυχαναλυτικής
κατεύθυνσης καθώς και από καλλιεργημένα άτομα, τα οποία,
παρότι δεν το επιδιώκουν, οδηγούνται στην κακοποίηση της έν­
νοιας που τους προσδίδουν.
Επιπλέον, το νόημα των λέξεων ατονεί καθώς αυτές χρησι­
μοποιούνται σε καθημερινή βάση. Ο όρος «τραύμα», στην ευ­
ρεία του χρήση, έχει χάσει τον καταστροφικό του τόνο και συ­
χνά υπονοεί απλώς «δυσφορία» ή «πληγή». Η «κατάθλιψη» δεν
διακρίνεται πλέον από τις σύντομες χρονικές περιόδους κατά
τις οποίες ένα άτομο «έχει τις μαύρες του». Ο όρος «διαταραχή
πανικού» έπρεπε να επινοηθεί προκειμένου να αντικαταστήσει
τις έννοιες των παλαιότερων, πολύ χρήσιμων εκφράσεων «αγ­
χώδης νεύρωση» και «αγχώδης κρίση», αφού ο όρος «άγχος»
χρησιμοποιείται σε οποιαδήποτε κατάσταση, από το πώς αι­
σθάνεται κάποιος σε ένα γεύμα εργασίας μέχρι το πώς νιώθει
στη θέα μιας υπηρεσίας αμέσου δράσεως.
Δεδομένων όλων αυτών, προβληματίστηκα πολύ για τον
τρόπο με τον οποίο θα παρουσίαζα ένα μέρος αυτού του υλι­
κού στο παρόν βιβλίο. Σε προσωπικό επίπεδο, ακολουθώ τις
προτιμήσεις των μειονοτικών ομάδων ως προς την ονομασία
τους. Όσον αφορά τους ασθενείς που είναι ευαίσθητοι στη
χρησιμοποίηση συγκεκριμένων διαγνωστικών χαρακτηρισμών
-όπω ς, για παράδειγμα, τα άτομα που αισθάνονται ότι ο όρος
«διπολικός» είναι λιγότερο ενοχλητικός από τον όρο «μανιοκα-
ταθλιπτικός»- θέλω να επισημάνω ότι σέβομαι τις ευαισθησίες
τους. Σε ένα δεύτερο επίπεδο, όμως, φαίνεται μάταιο να προ­
σπαθούμε να δώσουμε νέες ονομασίες σε φαινόμενα για τα
οποία θα ήταν καλύτερα να χρησιμοποιούμε τις υπάρχουσες

35. Εισαγωγή 39
ονομασίες. Η υποκατάσταση του όρου «μαζοχιστικός» με τον
όρο «αυτοηττώμενος» ή του όρου «υστερικός» με τον όρο
«δραματικός» μπορεί να προτιμάται από τους θεραπευτές μη
ψυχαναλυτικής κατεύθυνσης, επειδή θέλουν να αποφύγουν
όρους που περιέχουν ψυχοδυναμικές υποθέσεις. Τέτοιες αλλα­
γές, όμως, δεν έχουν νόημα για όσους από εμάς σκεφτόμαστε
ψυχαναλυτικά και υποθέτουμε τη λειτουργία ασυνείδητων διερ­
γασιών στη διαμόρφωση του χαρακτήρα.
Η κάπως αμφιταλαντευόμενη απόφασή μου για τη γλώσσα
αυτού του βιβλίου ήταν να χρησιμοποιήσω την πιο παραδοσια­
κή ψυχαναλυτική ονοματολογία και, εναλλακτικά, για να μειώ­
σω το βάρος της τεχνικής ορολογίας, να μεταχειριστώ πιο σύγ­
χρονους, κατά προσέγγιση ισοδύναμους, όρους. Από τη στιγμή
που προσπαθώ να βοηθήσω τους αναγνώστες να κατανοήσουν
καλύτερα το σκεπτικό της κάθε ονομασίας που χρησιμοποιείται
για να δηλώσει μια ιδιότητα του χαρακτήρα, θα στηριχτώ στη
γνωστή ψυχαναλυτική ορολογία και θα προσπαθήσω να τη χρη­
σιμοποιήσω με φιλικό προς τον αναγνώστη τρόπο*. Για τον
αναγνώστη που δεν έχει ψυχοδυναμικές γνώσεις αυτό μπορεί
* Θα πρέπει να σημειώσω επίσης ότι χρησιμοποιώ τον όρο «ασθενής»
- μια λέξη που αποφεύγεται από πολλούς θεραπευτές οι οποίοι δεν
ανήκουν στον ιατρικό κύκλο, επειδή υποδηλώνει μια περιφρονητική
εναντίωση στα άτομα που υποφέρουν- εναλλακτικά με τον όρο «πε­
λάτης» που χρησιμοποιείται ευρέως, χωρίς να προτιμώ περισσότερο
τον έναν έναντι του άλλου. Χρησιμοποιώ τον όρο «χαρακτήρα» ως
συνώνυμο της «προσωπικότητας», παρά τις χρήσιμες διακρίσεις που
έχουν κάνει ορισμένοι θεωρητικοί ανάμεσα σε αυτές τις έννοιες (για
παράδειγμα, Kupperman, 1991· Brody & Siegel, 1992), και δεν διαφο­
ροποιώ τους όρους «ψυχαναλυτικός» και «ψυχοδυναμικός» (βλ.
Westen, 1990), ειδικά όταν συζητώ για τη θεωρία και όχι για την τε­
χνική.

36. 40 Ψυχαναλυτική διάγνωση
να φαίνεται ότι προσδίδει έναν αναχρονιστικό ή ακόμη και επι-
κριτικό τόνο στο κείμενο. Το μόνο που μπορώ να του ζητήσω
όμως είναι να μην οδηγηθεί σε βιαστικά συμπεράσματα και να
δώσει στην ψυχαναλυτική παράδοση τη δυνατότητα να δείξει
την αξία της, καθώς θα προσπαθεί να σκεφτεί την πιθανή χρη­
σιμότητα των εννοιών που παρουσιάζονται.
ΕΝΑ ΣΧ Ο Λ ΙΟ ΓΙΑ ΤΟ ΥΦΟΣ
Σχεδόν οτιδήποτε μπορεί να πει κανείς για τα ατομικά πρότυπα
του χαρακτήρα και τα νοήματά του, ακόμη και στο πλαίσιο της
αποδοχής μιας γενικής ψυχαναλυτικής προσέγγισης, είναι αμ-
φισβητήσιμο. Πολλές έννοιες που είναι ιδιαίτερα σημαντικές
στην ψυχαναλυτική σκέψη όχι μόνο δεν έχουν συστηματικά διε-
ρευνηθεί και επικυρωθεί, αλλά από τη φύση τους δεν επιδέχο­
νται λειτουργικούς ορισμούς και πειραματικούς χειρισμούς,
οπότε είναι δύσκολο να φανταστούμε με ποιο τρόπο θα μπο­
ρούσαν να δοκιμαστούν εμπειρικά (βλ. Fisher & Greenberg,
1985). Πολλοί ειδικοί προτιμούν να τοποθετούν την ψυχανάλυ­
ση μέσα στην ερμηνευτική και όχι μέσα στην επιστημονική πα­
ράδοση, εν μέρει εξαιτίας αυτής της αντίστασης του συγκεκρι­
μένου ζητήματος στη διερεύνηση με την επιστημονική μέθοδο
όπως αυτή ορίζεται από τους σύγχρονους φιλοσόφους της επι­
στήμης (βλ. για παράδειγμα, Grunbaum, 1979).
Πολλά από αυτά που γνωρίζουμε για μια έννοια τόσο αφη-
ρημένη και πολύπλοκη όπως ο «χαρακτήρας» προέρχονται από
τη συσσώρευση κλινικών εμπειριών από άτομα που μιλούν την
ίδια μεταψυχολογική γλώσσα. Γνωρίζω πολύ καλά τη φήμη των
ψυχαναλυτών ως ατόμων που επιμένουν υπεροπτικά στις διατυ­
πώσεις τους, χωρίς να υπάρχουν «ισχυρά» αποδεικτικά στοι­

37. Εισαγωγή 41
χεία ή και παρότι μπορεί να υπάρχουν άλλα αντίθετα. Κατά συ­
νέπεια, σε αυτό το βιβλίο έχω προσπαθήσει να αποφύγω έναν
τόνο αυτάρεσκης ή συγκαταβατικής βεβαιότητας. Από την άλ­
λη πλευρά, για πολλά από όσα ακολουθούν υπάρχει σε μεγάλο
βαθμό κλινική συμφωνία, μια και προτιμώ να μην επιβαρύνω τον
αναγνώστη με αρνήσεις, ασάφειες, εξαιρέσεις και προειδοποι­
ήσεις κάθε φορά που κάνω μια γενίκευση.
Συνεπώς, το σφάλμα μου βρίσκεται προς την κατεύθυνση
της υπεραπλούστευσης και όχι της συσκότισης όταν παρουσιά­
ζω ορισμένες ιδέες με έναν ίσως πιο γενικό τρόπο από ό,τι πολ­
λοί ερευνητές και έμπειροι επαγγελματίες θα θεωρούσαν έγκυ­
ρο. Ελπίζω τουλάχιστον να το έχω κάνει με την κατάλληλη τα­
πεινοφροσύνη. Αυτό το κείμενο απευθύνεται στους αρχάριους
θεραπευτές. Δεν θα ήθελα να επιτείνω το άγχος που αναπό­
φευκτα διέπει τη διαδικασία τού να γίνει κάποιος θεραπευτής
εισάγοντας μια ατέλειωτη πολυπλοκότητα. Όλοι οι θεραπευτές,
μέσα από τις απρόβλεπτες αποχρώσεις κάθε θεραπευτικής
σχέσης, μαθαίνουμε σχετικά σύντομα ότι ακόμη και οι πιο κομ­
ψές και ικανοποιητικές διατυπώσεις μας ωχριούν μπροστά στο
μυστήριο που συνιστά την ανθρώπινη φύση. Γι' αυτό το λόγο
ευελπιστώ ότι οι αναγνώστες θα προχωρήσουν πέρα από τις δι­
κές μου εννοιολογικές κατασκευές.

38. I
ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ
*
Στα κεφάλαια που ακολουθούν σκιαγραφείται ένα εννοιολογικά
πλαίσιο για τη διάγνωση του χαρακτήρα- γίνεται μια επισκόπη­
ση των βασικών ψυχαναλυτικών θεωρητικών προσανατολισμών
και της συμβολής τους στα μοντέλα δομής της προσωπικότη­
τας1 διερευνώνται εκείνες οι διαφορές στην προσωπικότητα
που αντανακλούν διαφορετικά εξελικτικά ζητήματα και παρατί­
θενται ερμηνευτικά σχόλια για τη θεραπευτική σημασία τέτοιων
θεμάτων τέλος, υπάρχει μια αναφορά στην ψυχαναλυτική έν­
νοια της άμυνας και στο ρόλο των αμυνών στον καθορισμό του
χαρακτήρα. Όλα αυτά συνθέτουν έναν τρόπο σκέψης για τα
σταθερά χαρακτηριστικά ενός ατόμου που πιστεύουμε ότι απο-
τελούν την προσωπικότητά του.
Κεντρικό σημείο αυτής της ενότητας είναι η παρουσίαση
μιας πιθανής διάγνωσης κατά μήκος δύο κάθετων αξόνων. Ένα
τέτοιο σχήμα είναι αυθαίρετο και υπεραπλουστευμένο, αλλά το
θεωρώ χρήσιμο για την εισαγωγή των θεραπευτών στις βασικές
δυναμικές διαμορφώσεις και στην κλινική τους χρησιμότητα.
Από όσο γνωρίζω, αυτή η γραφική παράσταση των δυνατοτή­
των του χαρακτήρα δεν εμφανίζεται στην ψυχαναλυτική βιβλίο-

39. 44 Εννοιολογικα ζητήματα
γραφία, παρόλο που πιστεύω ότι υπονοείται σε όλο το φάσμα
της*.
Άλλοι ψυχαναλυτές έχουν αναπτύξει διαφορετικές οπτικές
παραστάσεις των διαγνωστικών δυνατοτήτων (για παράδειγμα,
Kohut, 1971, σελ. 9· G. Blanck & R. Blanck, 1974, σελ. 114-117-
Greenspan, 1981, σελ. 234-237' Kernberg, 1984, σελ. 29- Hor­
ner, 1990, σελ. 23). Με κάποιους τρόπους το διάγραμμά μου εν­
σωματώνει τη σκέψη τους. Με κάποιους άλλους όχι. Ο στόχος
μου δεν είναι να αμφισβητήσω εναλλακτικούς τρόπους οργάνω­
σης των εξελικτικών, δομικών και ιδιοσυγκρασιακών εννοιών,
αλλά να προσφέρω μια συνθετική και παραστατική εικόνα για
τους νεοεισερχόμενους σε αυτό τον πολύπλοκο τομέα.
* Αφού είχα τελειώσει το πρώτο προσχέδιο αυτού του βιβλίου, η συνά­
δελφός μου, Gene Nebels, μου έδειξε μια παρόμοια αλλά τρισδιάστα­
τη απεικόνιση στο βιβλίο του Μ. Stone (1980) The Borderline Syndro­
mes (o Stone περιλάμβανε έναν επιπλέον άξονα για τη γενετική προ­
διάθεση). Το γεγονός ότι ένας ψυχαναλυτής του βεληνεκούς του
Stone επινόησε ένα συγγενικό μοντέλο υποστηρίζει την πεποίθησή
μου ότι αυτό το είδος διαγνωστικής απεικόνισης συνιστά το λανθά-
νον, ίσως και ασυνείδητο, υπόστρωμα των περισσότερων σύγχρονων
ψυχαναλυτικών εργασιών σχετικά με τη διάγνωση.