Жоба

1. ҒЫЛЫМИ ЗЕРТТЕУ ЖҰМЫСЫНЫҢ
ТАҚЫРЫБЫ:
ҚАЗАҚТЫҢ ҰЛТТЫҚ КИІМІ.
ЭТНОСТИЛЬ. ОЮ-ӨРНЕК
СТИЛИЗАЦИЯСЫ

2. Зерттеудің өзектілігі: Біз бүгін, 21 ғасырда, Еуропаға қосылып, өмірдің басқа ырғағын
және минимализмге деген ұмтылысты байқап, ата-бабаларымыздың мұрасын өз өмірімізге, ал
өзіміздің киімдерімізге – байырғы этностильді қайтаруға тырысудамыз.
Біздің өмірімізге және гардеробымызға байырғы қазақ костюмінің элементтерін үйлесімді
енгізу үшін, олардың неден тұратынын білу қажет.
«Егер адам өз тарихын есіне алмаса, онда оның болашағы жоқ» деген қазақ мақалы
бар. Өз тарихын, мәдени мұрасын сақтау – қазіргі қоғамның өзекті мәселелерінің бірі
болып табылады.
Зерттеудің мақсаты: Қазақ ұлттық киім үлгілерінің ерекшеліктері және ондағы ою-
өрнектердің тарихын зерттеп тану. Ұлттық киімдердің түрлері мен олардың заманауи көрініс
табуын айқындау. Ұлтымыздың мұрасын сақтауға және оны көбейтуге үлес қосу.
Ғылыми жұмысының ғылыми жаңалығы. Қазақтың ұлттық киім түрлері мен
ерекшеліктері сарапталып, олардың заманауи стильмен сабақтастығы айқындалды.

3. І. Кіріспе
Қазақ мәдениеті ұлттық киімде жақсы көрініс табады. Көшпелі өмір салты, дала
климаты және діни көзқарастар қазақ киім үлгілері дәстүрлерінің дамуына әсер етті
– бұл суықтан және желден қорғайтын, атқа мінуге ыңғайлы, табиғи
материалдардан жасалған қарапайым киім болды. Сондай-ақ, киімнің сапасы мен
оның жеке элементтері қазақтың әлеуметтік мәртебесін және оның белгілі бір руға
немесе тайпаға жататынын білуге мүмкіндік берді.

4. ІІ Негізгі бөлім
2. 1 Қазақ ұлттық киім үлгілерінің даму тарихы
Қазақтың халық киімі – бұл көшпенділердің киімі. Бұл қарапайым ғана тігілген
киім, атқа мінуге ыңғайлы, қатты аяздан, күн сәулесінен және желден қорғайды.
Киім көшпенді аң аулаған жануарлардың терісімен және құстардың
қауырсындарымен, кестелермен және металл әшекейлермен безендірілген.
Кейінірек қазақтардың сұлулық пен үйлесімділік туралы түсінігі дамыды, соның
нәтижесінде кесте техникасы жетілдірілді, ою-өрнек күрделене түсті, жаңа
әшекейлер қолданылды: бисер, монеталар қосып тіге бастады.

5.  «Ең әдемі киім – ұлтыңның киімі», - деген ұлы адамдар. Қазақ халқының
ұлттық киімдерінің түрі де, үлгісі де еш халықтан кем болған жоқ. Оның
көркем үлгілері әлемнің этнографиялық мұражайлары мен көрмелерінен
орын алған. Ұлт мәдениетінде бағалы киімдер сый-сыяпат, дипломатиялық
қатынастарда ескерткіш, белгі ретінде жүрген. Ат, шапан сыйлау
құрметтеудің көрінісі деп бағаланған.

6. Ұлттық киімдердің түрлері
Пайдалану ерекшеліктеріне қарай Жыл мезгілдері байланысты
Күнделікті Сәндік Қыстық Маусымаралық
Жаздық Күздік
Жас және жыныс ерекшелеріне сәйкес
Сәби киімі Ержеткен киімі
Бала киімі Ақсақал киімі
Жасөспірім киімі
2. 2 Қазақ киімінің ерекшеліктері

7. Қазақтардың ерлер костюмі іш киімнен, сыртқы киімнен, аяқ киімнен және
бас киімнен тұрды.
Ерлердің бас киімдері.
Тақия – киюге міндетті матадан жасалған дөңгелек қалпақ. Тақия – шағын
сәтен, шұға, барқыт тәрізді маталардан тігіледі. Ол зерлі, үкілі, оқалы, сырма,
шошақ төбе, тікше, қатипа тәрізді бірнеше түрге бөлінеді.
Бөрік – бұл жылдың кез келген уақытында киетін қарапайым бас киім. Олар
оны киізден тігіп, сыртын матамен қаптады. Бөріктер ұзын қалпақ түрінде
болды. Оның төменгі бөлігі аң терісімен қапталған, бірақ қой терісі жиі
қолданылған. Оны ерлермен бірге қыздар да киеді. Сырты мақпал, пүліш,
барқыт тәрізді қымбат маталардан жасалатын баскиім.

8. Қазақ әйелдердің дәстүрлі киімі
Қазақ әйелдерінің киім кешені келесі компоненттерден тұрды: шалбар, камзол және қамзол
сияқты сыртқы кең киімдер.
Әйелдер ерлерге қарағанда ұзынырақ көйлек киді. Жас әйелдер мен қыздар қызыл немесе
түрлі-түсті маталарды артық көрді. 18-19 ғасырдың басында киімде қызыл және көк түстер
басым болды. Сауданың таралуымен олар ресейлік мақта маталарынан көйлектер тіге
бастады.

10.  Ертеде халық шеберлері қазақтың болмысына тән, кигенде ыңғайлы әр түрлі киім
үлгілерін жасаған.

12. Ерлердің бас киімдері
1.Бөрік
2.Тымақ
3.Малақай
4.Қалпақ
5.Тақия
Әйелдердің бас киімдері
1.Кимешек
2.Жаулық
3.Бөрік
4.Сәукеле
5.Тақия

13. ТЫМАҚ – АҢ, МАЛ
ТЕРІСІНЕН ЖАСАЛҒАН
ҚЫСТЫҚ БАС КИІМ.
Бөрік – жиегіне аң терісін салған,
төбесіне үкі қадалған, сырты
әшекейленген, ерлер де, қыздар мен
жас келіншектер де киетін бас киім.
Тақия – қыздардың үкілеген, әсем зергерлік
бұйымдар тағылған бас киімі.
Қасаба – қымбат матадан
тігілетін қыздардың бас киімі.
Төбетей – төбеге киетін жаздық
шағын бас киім.
Құлақшын (малақай) – қыстық
бас киім.
Жалбағай – малшылардың
жаздық бас киімі.

14. Ерлерге арналған тақиялардың
кестелісі де,кестесізі де болады.
Ер кісілердің тақиялары.

15. Қалпақ ақ киізден
немесе қалың
матадан тігілген
ерлер бас киімі.

16. Мұрақ - лауазымды адамдар сән-
салтанатқа киетін қалпақ

17. Қыздардың тақиялары

18. Бөрік

19. КИІМНІҢ НЕГІЗГІ ТҮРЛЕРІ
Бас киімдер Сырт киімдер
Ішкі киімдер Аяқ киімдер

20. 1.Жейде
2.Көйлек
3.Дамбал
4.Шалбар
5.Бешпент
6.Қамзол
7.Желет
Ішкі киімдер Сыртқы киімдер
1. Шапан
2. Сырмалы
шапан
3. Тон
4. Ішік
5. Шидем
Аяқ киімдер
1.Мәсі
2.Кебіс
3.Әйел етігі
4.Ерлер етігі

21.  Ішкі киімдері: көйлек, дамбал, желетке, кәзекей; сырт киімдерге:
шапан, күпі, кеудеше, тон, шидем; сулық киімдерге: шекпен, қаптал
шапан, кебенек кенеп, сырттық жатады (қазақ Киім). Киім мәуітіден,
жүн және жібек матадан, киізден, аң терісінен тігіледі. Қазақтар
құланның, ақбөкеннің, жолбарыстың, жанаттың, бұлғынның,
сусардың, ақ тышқанның терілерін ерекше қымбат бағалайды. Бұл
аңдардың терілерінен тондар тігілді. Астарына құнды аң терісі
салынған тон – ішік деп аталды. Осы аң терісіне сәйкес бұлғын ішік,
жанат ішік, қасқыр ішік, күзен ішік болып бөлінеді. Ішіктердің сыртын
шұға, мәуіті, үш топ барқыт, атлас, көк берен, манат, қырмызы,
торғын, ләмбек сияқты бағалы ширақы маталармен тыстаған. Ішіктер
кейде әдепті, оқалы, шет-шеті жұрындалған қайырма жағалы болып
тігілген.

22. Ішкі киім

23. Қазақ әйелдерінің ұлттық киімі, негізінен, көйлек,
кимешек, жаулық, сәукеле, желек, тақия, камзол,
кәзекей, кебіс-мәсі, көкірекшеден тұрады. Әшекей,
ажар жағынан төрт топқа арналып тігіледі. Олар
қыз киімдері, келіншек киімдері, орта жастағы
әйелдер мен бәйбішелердің киімдері. Қыз киімдері
кеуделері тар, қынамалы, жаға, жең, кеудесі, өңірі
кестелі, әшекейлі келсе, жас ұлғайған сайын
неғұрлым етекті, кең, мол қаусырмалы бола түседі.

24.  Қыз киімдері қынамалы, кеуде
тұсы мен жаға-жеңі кестелі,
көйлектері қос етекті, бас
киімдері үкілі, моншақты, аяқ
киімдері биік өкшелі, ыңғайлы
және қай киімі болса да алтын,
күміс, меруерт моншақтармен
әшекейленген.

27. СЫРТ КИІМ
Сырт киім

30. Сәукеле

31. Егде әйелдің
кимешегі

32. Той думанға
киетін кимешек

33. Жас әйел
кимешегі

34. Келіншек
кимешегі

35. Жаңа түскен
келіннің той
киімі

36. ІІІ Қорытынды
Зерттеу жүргізгеннен кейін біз келесі тұжырымдарға келдік:
1) қазақтардың ұлттық киімі олардың этникалық тарихымен, әлеуметтік, климаттық жағдайларымен байланысты
ежелгі дәстүрлерді көрсетеді;
2) киім тігу кезінде адамның жасы, әлеуметтік жағдайы ескеріледі;
3) қазақтар киім-кешектерін қолайсыздық тудырмайтындай етіп тігеді. Ауа-райы жағдайлары ескерілді. Мұндай
киім киген адамдар қатты аяздан немесе ыстықтан, желден немесе құрғақшылықтан қорықпады, өйткені олар берік,
ыңғайлы, қарапайым және әдемі болды;
4) дәстүрлі костюм қазіргі уақытта біздің ауыл тұрғындарында әртүрлі дәрежеде сақталған.
Қоғамның дамуымен қолданбалы өнердің кейбір бұйымдары жаңа түрге, жаңа формаларға ие болды, дегенмен,
олардың барлығы терең ұлттық түске ие, құндылығы мен сұлулығын жоғалтпады және бүгінгі күнге дейін
қолданылады.
Қазақтар ұлттық киім кигені дұрыс. Ұлттық киімнің тәрбиелік мәні зор. Ұлттық киім ұлттың рухын
тәрбиелейді. Қазіргі уақытта елінде ұлттық киімдердің қазіргі заманға сай үлгіде тігілген керемет киімдерін
көруге болады. Менде осы ұлттық киімдеріміздің жандануына, ары қарай үлес қоссам деген ойдамын.
Ұсыныстар:
1. Халқымыздың ұлттық киім өнері қайта жандандырылып, ауданымызда ұлттық киімдерді тігетін орталықтар
ашылса;
2. Мектеп формалары ұлттық үлгіде тігілсе жас ұрпақтың бойында ұлттық өнерге, тілге, ділге деген құрмет
күшейе түсер еді.

37. ІҮ Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1. Баталова Э. Н. Қазақ халқының ұлттық киімі, Алматыкітап , ЖШС, 2007.
2. Шаханов Т. Қазақ ұлттық киімі "Алматы," Жалын", 1976.
3. Қаракөзова Ж.К. "қазақ мәдениеті және символы" Алматы, 1997, Б. 55.
4. Захарова В. и. және ХоджаеваР.Д. "XIX-XX ғғ. басындағы Қазақ ұлттық киімі", Алматы, 1998.
5. Қазақтың ұлттық киімі/ Қазахстан. Ұлттық энциклопедия. — Алматы: Қазақ энциклопедиясы,
2005. — Т. III. — ISBN 9965-9746-4-0. Из КНЭ:
6. Захарова И,В., Ходжаева Г. Д., Қазақтың ұлттық киімі, А., 1964.
7. Раимханова Г.Н. Ата кәсіп (Этнографиялық зерттеу). – Алматы: Қазақстан, 2001.
8. . Қазақ халқының ұлттық киімдері / Құрастырған Б. Хинаят., А. Сужикова. – Алматы, Алматыкітап,
2011. – 384 б.