,

1. Эр бэлэг эрхтэн

2. Эр бэлэг эрхтэн
❖ Эр бэлгийн эс, үрийн булчирхай, төмсөг, дайвар, үр дамжуулах
суваг, үрийн цэврүү, түрүү булчирхай, шодой
❖ Үрийн булчирхай
1.үрийн үндсэн булчирхай (төмсөг, дайвар )
2. үрийн туслах булчирхай (үрийн цэврүү, түрүү
булчирхай, шээдэг сүв, булцууны булчирхай)
❖ Үр дамжуулах зам

3. Төмсөг - testes
❖ Гялтан
❖ Ширхэглэг холбогч эдтэй
Хэлтэр үүсэх
● Цац хэлбэртэй 250 гаруй хэлтэрт хуваагдах
● 30-70 см урт
● 150-250 мкм голч
● 1-4 ширхэг тахир гуурс - tu-bulus seminifer convolutus
Өөрийн бүрхүүл - lamina limitans
Үүсгэвэр хучуур эдэн давхарга- epithelium spermatogenicum

5. Өөрийн бүрхүүл - lamina limitans
1. Ширхэглэг – stratum fibrosum
2. Булчин төст – stratum myoi-deum-myoid cells ( агшилтаар үрийн тахир
гуурс агшиж, хөндийдөө байгаа үрийн шингэнээ хөөж гаргадаг )
3. Суурийн мембран- membrana basalis
Үүсгэвэр хучуур эдэн давхарга- epithelium spermatogenicum
❖ Зузаан
❖ 1 эгнээ үүсгэвэр хучуур эс
бүтэц үүргээр нь : тулгуур эс – epithelium sustentans cell ( sertol’s cell )
жинхэнэ үүсгэвэр хучуур эс – cellulae sperm atogenicae

7. Тулгуур эс – epithelium sustentans cell
( sertol’s)
➢ Зөв биш хэлбэртэй
➢ 9-12 мкм голч
➢ Сийвэндээ
➢ - митохондри
➢ - өөхөн дусал, лизосом, липофусциний мөхлөг,
➢ микрофиламентийн багц, гликогений оршихуун
➢ Zonula occlidens ( цус төмсөгний хоригийг бүтээдэг гол бүтэц )
➢ Суурь хэсэгт сперматогини байрлана. ( хялгасан судас ) ( Суурийн мембран
хүртэл )
➢ Аблюминал хэсэгт сперматоцит, сперматид, сперматозойд байрлана. (
гулгуур эс ) ( гуурсны хөндий рүү харж байрласан хэсэг)

10. ➢ Цайвар
➢ - Ингибин нийлэгжүүлж, өнчин тархины “фолликул ургалтыг
түргэсгэх“ дааврыг ялгаралтыг түргэсгэх бодис ялгаруулна.
➢ Бараан
➢ Завсрын эд – хөвсгөр холбогч эд, цус лимфийн судас,
мэдрэлийн ширхэг, Лейдигийн эс
➢ Дутуу боловсорсон эрэмдэг, зэрэмдэг бэлгийн эсийг идэж, устгах
➢ Андроген дааврыг холбох уураг гэдгийг нийлэгжүүлж өөрөөрөө
дамжуулан уул дааврыг бэлгийн эсэд зөөвөрлөн хүргэнэ

12. Төмсөгний завсрын эс
● 20 мкм голч
● Үрийн тахир цорго, хялгасан судас
● Тулгуур эс ( эр бэлгийн эс бойжилт) сперматогонийг ( А,Б )
● А эс шууд хуваагдал, синцитэн эсийн гинж үүсгэдэг
● Үржлийн зурвас
● Өсөх боловсрох зурвас 4 сперматид үүсдэг
● Хэлбэржиж байгаа эр бэлгийн эсийн зурвас
● Бэлгийн стероид даавар, тестостерион, дигидротестостерон, андростендион,
эстрогеныг 80% нийлэгжүүлнэ.

14. 1. Тестостерион - Сертолийн эсийн андроген уургын ялгаралтыг ихэсгэнэ
2. Дигидротестостерон - гадар бэлэг эрхтэн шодой, хушганы
хэлбэржилтийг ханган
3. Цус төмсөгний хориг - хялгасан судасны хөндий, үрийн сувганцарын
хооронд холбогч эд

15. Сперматогенез ( эр бэлгийн эсийн хөгжил )
1. Үржлийн үе
2. Өсөлтийн үе
3. Боловсролтын үе
4. Хэлбэржилтийн үе ( дүрсээ олох )
- Эпителисперматоген - үрийг үүсгэгч

16. Сперматогоний үүсэл
1. Үржлийн үе ( Эпителисперматоген эсийн хуваагдал залуу эс, сперматогоний
тахир сувганцарын гадна талаар өөрийн бүрхүүлийг налан оршино )
A. А хэлбэрийн үүдэл эс
B. Ялгаран хөгжиж буй сперматогоний А, В хэлбэрийн
А хэлбэрийнх - цайвар ( хагас үүдэл эс)
бараан эс ( нөөц эс удаан шинэчлэгдэх)
А хэлбэрийн цайвар эсийн хуваагдлын дүнд хоёр В эс, В,А эс үүснэ. 12 мкм
голчтой, бөөм 6-7 мкм, В эсийн хуваагдлын дараа сперматоцит үүсдэг.

17. 2. Өсөлтийн үе : мейоз хуваагдлаар профаз нь
А. Пептотен ( хромосом утас хэлбэрт )
Б. Зиготен ( хромосомууд хос бүтэц )
В. Пахитен ( бүдүүрэх )
Г. Диплотен ( бивалент бүтэц )
Д. Диакинез ( хромосомын хэмжээ томорч метафаз үед бэлдэх)
үе шатыг дамжина.
3. Боловсролтын үе :
Мейозын метафазын үе дуусч
Хромосом эсийн 2 туйлд очино
4. Хэлбэржилтийн үе : ( спермиогенез )
Боловсорсон эр бэлгийн эс сперматозоид бий болно.

18. Сперматозиодын бүтэц:
● Эр бэлгийн эс 70 мкм, 30-60
мкм сек давталт, толгой,
хүзүү, сүүл
● Өдөрт 100-150 сая эс бий
болж байна.
● 72-75 хоногийн турш
боловсорно

19. Үр гаргах цорго - ductuli efferentes testis
Цорго нь 18 см урт
Хана нь 3 давхар бүрхүүлтэй
1. Салт бүрхүүл хучуур эд нь хөндий рүүгээ
түрсэн харагдана
( дан юмуу олон давхар өндөр бортгон
хучуур эд)
1. Булчин бүрхүүл гөлгөр булчингийн
нимгэн давхаргаас
2. Холбогч эдэн бүрхүүл судас, мэдрэл
баялаг хөвсгөр холбогч эдээс бүтнэ.

21. Түрүү булчирхай-Prostata
Түрүү булчирхай нь хушганы хэмжээтэй
булчирхай бөгөөд эрэгтэй хүний нөхөн
үржихүйн тогтолцооны нэг чухал хэсэг юм.
Түрүү булчирхай шулуун гэдэсний урд,
давсагны доор байрладаг. Шээсний суваг
түрүү булчирхайгаар дайран өнгөрдөг.
➢ Булчирхайлаг, булчинлаг бүтэцтэй,
шээсний сүвийг ороож байрлана.
➢ Хөврөлийн хөгжлийн 11-12 долоо
хоногтойгоос эхлэн үүсдэг. Эхлээд
гуурс цулцан бүтэц үүсэж дараа нь
булчирхайн бүтэц үүснэ.

23. Бүтэц:
1. Гэр(capsula) гөлгөр булчинтай нягт ширхэглэг
холбoгч эдээс бүтнэ.
2. Яс мод(stroma) гэрнээсээ эхлээд colliculus seminalis-
ийг чиглэн гарч булчирхайт олон хэсгэнцэрт хуваасан
гөлгөр булчингийн эс элбэгтэй өргөн холбогч эд
булчингийн таславч (septa fibromusculаris) түүний гол
бүтэц юм.
3. Цуллаг (parechymа) олон булчирхайнаас бүтнэ.

30. Түрүү булчирхайн томролын үед ямар шинж илрэх вэ?
Түрүү булчирхай томроход шээсний сувагт даралт үзүүлэн нарийсгаж, шээс хэвийн
урсгалаар гадагшилж чадахгүй. Үүний улмаас давсагны хананд ачаалал үүсч, давсагны
хана зузаарна. Улмаар бөөр шээсний өгсөх замын халдвар даамжирах төдийгүй.
- Дүлж шээх
- Дусагнаж шээх
- Давсганд чулуу үүсэх
- Бөөрний үйл ажиллагаа буурах
- Шээс их хүрэх боловч хүчтэй шээж чадахгүй.
Ойр ойрхон шээс хүрэх, ялангуяа шөнийн цагаар шээс хүрэх зэрэг шинж тэмдгүүд илрэх
бөгөөд даамжирвал бэлгмийн сулралд хүргэх аюултай юм.

31. II. Үр дамжуулах цорго - Ductus deferens
❖ 30 см урт 3-5 мм голчтой
❖ Булчин хучуур эдэн цорго
❖ Хана нь 3 давхар бүрхүүлээс бүтнэ
I. Салст бүрхүүл-tunica mucosa.
A. маш нимгэн өөрийн ялтастай (lamina propria)
B. нягт холбогч эдээс бүтнэ:
1. оройдоо stereocillia -тэй
2. тууш хуниас үүсгэдэг
3. хуурамч олон давхар бортгон хучуур эсээр бүрхэгдсэн
II. Булчин бүрхүүл-tunica muscularis
A. гөлгөр булчингийн (мушгирч эгнэсэн) эсээс бүтнэ
B. гадар тууш, дунд цагираг, дотор тууш чиглэлтэй /давхрага үүсгэнэ/
C. булчингийн эсийн бүрхүүлд ургал мэдрэлийн хөдөлгөөний төгсгөл ирж
холбогдсон байна
D. дур тавихад бух булчин зэрэг хурдан гүрвэлзэх бололцоог олгоно
III. Холбогч эдэн бүрхүүл - tunica adventi
A. судас мэдрэлээр баялаг хөвсгөр холбогч эдээс бүтнэ.
Б.Оюунтуяа, ЗТЗ-101

33. Б.Оюунтуяа, ЗТЗ-101

34. Төмсөгний дайврын цорго - Ductus epididymidis
❖ Төмсөгний дайврын сүүл их биеийг бүтээдэг
❖ Тахирласан цорго
❖ Хана нь 3 давхар бүрхүүлээс бүтнэ.
I. Салст бүрхүүл-tunica mucosa.
A. оройдоо stereocillia -тэй
B. хуурамч олон давхар хучуур эдтэй
II. Булчин бүрхүүл-tunica muscularis
A. цагираг чиглэлтэй гөлгөр булчингийн нимгэн давхаргаас бүтнэ
B. төмсөгний дайврын сүүл хэсэгт зузаарч 2 давхарга болно
C. цааш үр дамжуулах цоргоруу булчин нь шууд үргэлжилдэг
III. Холбогч эдэн бүрхүүл - tunica adventi
A. төмсөгний дайврын завсрын эдийн тогтоцтой
B. мэдрэл элбэгтэй хөвсгөр холбогч эдээс бүтдэг
C. сперматозойдыг агуулах нөөцлөх орон болдог
D. төмсөгний дайврын шүүрлийн орчин хүчиллэг /сперматозойд энд
хөдөлгөөнгүй байдаг/
E. дур тавилт эхлэх үед цорго бүхэлдээ бололцооны хирээр богиносдог
F. игнэсгээр төмсөгний дайвраар эр бэлгийн эс өнгөрч цорго руу шахагдан
ордог
G. дур тавих үйлийн төгсгөлийн агшилтаар үр энэ цоргоор өнгөрч өндөр
даралтаар ур цацах цорго руу үрийг шахах үйл хэрэгждэг.
Б.Оюунтуяа, ЗТЗ-101

35. Б.Оюунтуяа, ЗТЗ-101

36. Б.Оюунтуяа, ЗТЗ-101

37. Б.Оюунтуяа, ЗТЗ-101

40. фруктоз, аскорбин нимбэг, простагландин

42. Шодой(Penis)
-Хос сиймхий буюу хөндийлөг бие, хөвсгөр бие
-Биес ширхэглэг холбогч эдээс бүтсэн шодойн хальсаар
ороогдон шодойн бие бүтээнэ
-Шодойн хальсны гадуур шодойны артери вен мэдрэлийн тор
байрласан хөвсгөр холбогч эдэн давхарга
-Шодой гадуураа өвөрмөц арьсаар бүрхэгдсэн байдаг үүний
эпидермисийн суурь давхарга нь нөсөө ихтэй, жинхэнэ
давхрагатаа хөлс тосны булчирхай, гөлгөр булчингийн эс
агуулсан байдаг

43. Шодой

45. Хөвсгөр бие(Corpus spongiosum penis)
-Шээдэг сүвний өөрийн ялтас дотор байрладаг хөвсгөр эдийн тогтолцоо
-Гадуурх нимгэн уурган бүрхүүл талруугаа голч нь ихэсч байгаа
бөмбөлөгөрхүү венээс энэ бие бүтнэ
-Венийн хөндий тууш байрласан гөлгөр булчингийн эсээр доторлоостой
байдаг венүүдийн завсраар уян ширхэг мэдрэлийн ширхэг гөлгөр
булчингийн эс байрлана
-Сиймхий биеэс ялгаатай нь шодой хөвчрөөгүй байхад венээр цус
эргэлдэж байдаг шодой хөвчрөх явцад цус урсахгүй иймээс хөвсгөр бие
чинэрэл үлэмж багатай. Ингэснээр дур тавих үед түүгээр үр чөлөөтэй
урсах боломж олддог

47. Сиймхий буюу хөндийлөг бие(Corpus
cavernosum penis)
-Шодойны ар хэсгийг бүтээдэг зэрэгцэн байрлах хос цлиндр бүтэц
-Нягт ширхэглэг холбогч эдээс тогтсон уурган бүрхүүлтэй
-Үүнийг бүтээгч цавуулаг ширхэг нь гадуураа тууш дотуураа цагираг чиглэлтэй
байрласан давхрагатай энэ 2 давхаргад уян ширхгийн тор холилдон байрлана
-Сиймхий бие бүрийн голоор шодойны гүн артери(a.propunda penis) байрлах ба
түүнээс (a.helicina)артери болон салаалж хамраa даган түгдэг
-Сиймхий биеийн хамар(trabeculae) нь нягт ширхэглэг холбогч эдээс тогтох ба
дотроо фиброцит, фибробласт, гөлгөр булчингийн багц, цавуулаг болон уян
ширхэг, хялгасан судас их хэмжээгээр агуулна
-Агуйсаг хөндий(sinus cavernosus)-г хамрууд заагладаг