Ұлы аналар жайында Домалақ ана туралы мәліметтер. Оның отбасысы ел арасындағы тараған аңыз әңгімелері туралы

1. Қасиетті аналар
бейнесі
(Домалақ ана)

2. Жоспар:
•Домалақ ана кім?
•Домалақ ана кесенесі
•Домалақ ана бұлағы

3. Нағашы ағасы Уәйіс
хан-Моғолстанның
ханы болған.
Домалақ ананың
әкесі Әмір Темірдің
әскерінде қызмет етіп
түзде жүреді, ел
анасы ерте қайтыс
болып, жетім қалады.
Сөйтіп Нұрила атасы
Мақтым Ағзам
қожаның қолында
тәрбиеленеді.
Кейінірек Бәйдібек бидің
шақыруымен Мақтым
Ағзамның отбасы Қаратау
маңына көшіп барып
қоныстанады. Мақтым
Ағзам жаңа қонысында
мектеп-медресе ашып,
мешіт салдырады.
Осында жүріп бой жеткен
Домалақ ана атасы
Мақтам Ағзамның
өсиетімен 19 жасында
(1397ж) Бәйдібек биге
тұрмысқа шығады.
Домалақ ана (Нұрила)
Түркістан қаласында
1378–28.05.1456 Қаратау,
Балабөген өзенінің
жағасында жерленген-
есімі ел ұранына
айналған абыз аналардың
бірі. Түркістандық
Мақтым Ағзам қожаның
немересі. Әкесінің есімі -
Әли Сылан, анасының
есімі-Нұрбике.
Домалақ ананың елге
ақылдылығымен,
даналығымен,
тазалығымен аты
шыға бастағаны осы
кез еді. Оның
даналығы, әулиелігі,
тапқырлығы
жайындағы әңгімелер
ел арасында кең
тараған.

4. «Домалақ ана» атауы жөніндегі ел аузында
айтылатын аңыз.
Ел ішіндегі деректерге қарағанда Домалақ анаға «Диһнат мама» деген атауды түп тегі түрікпен
Қара хайдар деген кісі оның даналығына тәнтті болып қойған екен. «Диһнат мама»-парсы сөзі.
Қазақ тілінде «Әулие ана» деген мағана береді.
«Диһнат мама» сөзі уақыт өте келе тілдің даму заңдылығына орай дыбыстық өзгерістерге
ұшырап, «Домалақ анаға» айналған. Домалақ ана ел арасындағы даулы мәселелерге араласып,
бітімгершілікпен шешімін табуға өз үлесін қосқан. Домалақ анадан ұрпақтарының бәрі де
білімімен, ақылдылығымен ерекшеленіп, ел билеген. Аңыз бойынша, Ұлы жүз, Албан, Суан
және Дулат Домалақ ананың ұрпақтары.
Жарықшақ деген ұлы әуелі Ташкент әмірлігінде кеңесші, кейін бүкіл Жетісу өлкесінің ұлысбегі
болған. Оны Домалақ ананың нағашы атасы Моғолстанның ханы Уәйіс хан қолдап отырған. 1429
ж. Уәйіс хан қайтыс болып, әке тағына ұлы Есен Бұға отырады. Сол күннен бастап Жарықшақ
Есенбұға ханның бас уәзірі болады.

5. Бәйдібек би мен Домалақ ана (Нүрила)
Нұрила он жасында құдықтан су алуға барады. Бір кезде аңдаусызда қыздың қолы тиген қауға ілгектен сырғып
шығып, шыңырау түбіне құлай зымырай жөнеледі.Жылқының қылынан ескен арқанды байқамай ұстаған Нұрила
қауға екпінімен төменге қарай құлайды. Белуарынан келетін суық құдық суында Нұрила дірдек қағып, зорға шыдап
тұрады. Бір кезде Бәйдібек қасындағы бір топ жігіттерімен әлгі құдықтың басына келіп қалады да, Нұриланы
құдықтан шығарып алады. Нұрила кейін өзіне құда түскендерге құдық басындағы уақиғаны баяндайды. «Білегімді
ұстаған кісі — Бәйдібек, менің болашақ ерім сол болмақ.Өзге адамға күйеуге шықпаймын»,—деп көңілінде жүрген
сырды айтып салады. Нұрила Бәйдібекті ұнатып, екеуі бірін-бірі көрмесе тұра алмайтын жағдайға жетіпті. Екі
жастың ыстық ықыласын іштей сезіп, сырттай байқап жүрген Мақтым Ағзам атамыз Бәйдібек батырды шақыртып
алып: «Балам, мен саған Нұриламды берейін, тұқымың қисапсыз мол болады. Жаркенттен Ташкентке дейін,
Атыраудан Алтайға дейін сенің ұрпағың, тұқым-тұяғың қанат жаяды. Жалғыз айтар аталық тілегім — қызымды
ренжіте көрме. Аялап, мәпелеп, аққудай әлпештеп ұста! Бұл қызымның бір бойында мың асыл қасиеті бар»,—депті.
Сонымен, екі баласына егіліп-төгіліп отырып, ақ батасын берген екен.

6. Домалақ ана кесенесі
Домалақ ана өмірінің соңғы жылдары Ташкент қаласында өтеді. Алайда ері Бәйдібектің түсінде берген аяны
бойынша, өздерінің ескі қонысы Қаратауға барып тұруға қамданып, жол шегеді. Көш Балабөген өзенінің
жағасына келген кезде Домалақ ана сол жерде намаз оқып тұрып көз жұмады. Өзінің тілегі бойынша
Домалақ ана сол жазыққа жерленеді. Домалақ ананың немересі ұлысбегі Дулат Бұхарадан Абдулла Шери
ұстаны алдырып, Домалақ ананың басына төрт қанатты, төбесі күмбезбен көмкерілген кесене там
тұрғызылады. Домалақ ананың бұл күмбез-зираты қастерленіп, елдің арнайы келіп зиярат ететін орнына
айналған. Кесене 1957,1996жылдары қайта жөндеуден өткен.

7. Домалак ана кесенесі ХІ ғасырдың ескерткіші.
Алғашында кесене 1456 жылы төрт куполды болып
салынды. XI-XV ғасырлары Домалак ана кесенесі
бірнеше рет қайта жөндеуден өткен болатын. ХХ
ғасырда салынған кесене 6 бағаналы болған. 1957
жылы қайта қалпына келтірілген ескерткіш бұл күнге
сақталмаған. 1966 жылы Маңғыстаудан алып келінген
ақ тастардан қайта қаланған болатын. Домалақ ана
кесенесінің биіктігі 12 метр. Аңыз бойынша Домалақ
ана кесенесінде екі қасиетті тас бар, осы екі тастың
арасынан тек щана таза адам өте алады. Мұражайда
қолдан жасалынған көптеген заттар сақталған.
Шаблоны презентаций с сайта presentation-creation.ru

8. Домалақ ана бұлағы
• Домалақ ана бұлағы Домалақ ана кесенесінен 700 метр оңтүстікте
орналасқан. Бала Бөген өзені бойында 3,5 х 2,0, биіктігі 1,0 метрлік бұлақ
көзі көк гранит таспен қоршалған. Қабырғасының қалыңдығы – 0,40 метр.
Өзен жағасындағы алқап темірмен қоршалып, айналасына гүлдер мен
ағаштар отырғызылған. Бұлақ суы мен өзен суының ортасындағы 6 метрлік
алаңға зиярат етушілер үшін арнайы орын жасалған.

9. Бұлақтың тарихы
• Шырақшы жандар Сұлтанбеков деген азамат бұлақ басын күтіп-баптайды.
Шырақшының әңгімесіне қарағанда Домалақ ана толғатып, қатты күйзелген
кезде өкшесін жерге шірене тірейді. Сол кезде дүниеге перзент келіп, ананың
өкшесі тиген жерден су шығады. Жарықшақ баба солай туылған екен, өкшесі
тиген жерден шыққан суға баласын жуындырып, ананың өзі де осы сумен
тазаланады. Міне, содан бері бұлақ көзі тартылмай, келіп-кетушілердің
зиярат орынына айналады. Талай адамдар бұлақ суынан шипа тауып, арнайы
алыстан ат терлетіп келіп жатады. Ел аузына аңыз болып тараған бұлақ
суының шипасы мол, ел қасиетін жоғары бағалайды. Бұлақ суының қасиеті –
көз, ішкі ағза ауруларына, қол мен денеге шыққан аллергия, қышыма,
ұшынған сияқты тағы басқа түрлі жараларға шипа. Аяқ-қол қақсағанға,
елірме мен қояншық ауруына шалдыққандарға дауа. Арқалы адамдардың
ашуын тез басып, сабасына тез түсіреді. Шаршаған жанды сергітіп, суына
жуынған соң, денені қыздырады. Судың басты қасиеті – адам бойын
тазартады.

10. Домалақ ана туралы аңыз-әңгіме.
Бәйдібек заманында жайлауында үйір-үйір жылқысы, келе-келе түйесі,
отар -отар қойы шығыс пен батысқа керуендер жүргізген асқан бай адам
болған. Бірде Алатау асып келген жау Бәйдібектің ауылын шауып, сан
мың жылқысын айдап кетеді. Бәйдібек бастаған ел азаматтары ауылда
болмаса керек. Содан жау шапты дегенді естіп Бәйдібек елден жасақ
жиып, жауға аттанғалы жатқанда Нүрилә: <Байеке, малдың құты құла
айғыр қолда қалды, амандық болса алты күннен кейін жылқы жауға
қайыру бермей қайта келеді. Жауды қума, азаматтар аман болсын, осы
тілегімді беріңіз>,- деп өз отауына кіріп кетеді. Арада алты күн өткенде
байлаулы құла айғыр жер күңіренте күшпен кісінейді. Сол күні шығыста
қалың шөп көрінеді. Ереуіл барып, кері қайтара алмаған жылқыны
Домалақ ана осылайша үйде отырып-ақ түгел қайтарып алса керек.