Carta de Pepe Cáccamo adicada ó seu compañeiro de instituto Pipo.

1. PIPO AÍNDA SEGUE AÍ.
Desta vez non é breve periodo de ausencia de sábado e domingo, de vacacións
de Entroido ou de Nadal. Seica agora se trata de que ao profesor Ángel Torrado
Vázquez lle concederon, sen que a solicitase, a excedencia definitiva, situación
administrativa en que concluirá a carreira vital de todos e todas, sexa cal sexa a cota
atinxida por cada quen no escalafón, que a vida é un río - xa se sabe- e tanto dá
Lagares como Danubio, Amazonas, Lérez ou Tambre, pois, finalmente, un océano
uniforme e democrático, a máis democrática das institucións humanas, nos agarda. O
que nos agrede e nos entristece tanto non é, sen embargo, que a Pipo lle alcanzase
tamén a solución alegórica e oceánica que anunciaba Manrique, senón que el chegase
tan cedo, tan inxustamente apresurado, a ese mar de silencio e de ausencia, desde onde
xa non chega a declaración da fórmula invariábel con que se despedía no remate das
clases dos venres: “Feliz fin de semana”.
Marchou Pipo facendo uso dos seus coñecidos aparellos de elegante estilo
persoal, a paciencia, a discreción e a serenidade, conducindo o seu coche até as portas
do hospital e sen mandar aviso a ninguén das alarmas que se lle acenderan no corpo. El
enfrontaba a morte como un suceso natural do que algún día sería calado protagonista.
“Que máis dá, se ocorre ocorreu, qué lle imos facer”, era a frecuente conclusión dos
seus parlamentos arredor do estado da súa saúde ameazada, especialmente violentada
nos derradeiros meses. Moi consciente dos desequilibrados rumbos e ritmos do seu
corazón, podía albiscar a deriva fatal do seu itinerario. Anunciábanos, con moi cativo
convencemento e só cando se lle preguntaba, o próximo abandono do hábito de
fumador, pero agarrábase á corda do fume coma quen fica prendido no mel da vida,
porque, a fin de contas, qué lle imos facer e que máis dá.
Pero Pipo, silandeiro total, excedente definitivo, é tamén no calendario escolar
da memoria que non quere nin precisa vacacións o compañeiro perpetuo, a máis longa
presenza docente do Instituto da Guía desde a súa creación. Pipo é o máis antigo de
todos nós. Aquel mozo de trinta e dous anos que formaba parte do Departamento de
Xeografía e Historia cando eu cheguei, no curso 1979-80, xa impartía clases no
instituto desde dous anos antes. Desde aquela percorrimos xuntos día a día a mesma
historia -idéntica sucesión de cursos de setembro a xuño- e a mesma xeografía -aulas,
biblioteca, departamentos e oficinas do Instituto da Guía- durante trinta e un anos.
Trinta e un anos son máis de trescentos meses e milleiros de horas, un denso e decisivo
capítulo das nosas vidas, no que compartimos equipos directivos, gardas de corredor,
conversas e cigarros na sala de profesores en tempos de fumegante permisividade,
inaturábeis xuntanzas de claustro, complicidades estratéxicas e ideolóxicas, soños de
felices vacacións de verán, ledicias e contratempos pedagóxicos ou calmosos minutos
de espera diante da multicopista, digo ... da fotocopiadora. Con Marisa, a súa
compañeira, aquel prodixio de memoria, intelixencia e sentido de humor, cuxa morte
tan temperá marcou a Pipo para sempre no lugar do corazón, temos pasado horas
1

2. extenuantes e divertidas de setembro na entrega á confección dos horarios, en tempos
en que gobernaba o voluntarismo artesanal e pretecnolóxico. Viña Marisa, que non
formaba parte do claustro da Guía, a botarnos unha man, a resolvernos a papeleta, a
situar con precisión infalíbel da súa arte combinatoria e memorística a tarxeta de
cartulina de asignatura e curso no oco dos luns que ninguén quería, na última hora dun
xoves de tantos desdobres que non encaixaban. Pipo e máis eu, xefes de estudos diurno
e nocturno, a velas vir e a obedecer as orientacións de Marisa. E logo, a mediodía,
rápido xantar compartido no Regueira, cervexas no Joaquin contra a tardiña e,
finalmente, resolto con fortuna o cubo de Rubik dos horarios despois de cinco días, fin
de festa de todo o equipo con cea e copas de mocidade resistente, algunhas veces con
remate no piso de Pipo e Marisa da rúa Areal.
Viven na memoria que non quere ceder territorio milleiros de imaxes de Pipo
ubicadas na xeografía e na historia do instituto e outras no espazo extramuros da Guía,
bares e cafeterías, restaurantes, pubs e discotecas, maiormente motivadas por
celebración de fin de trimestre ou de curso. E sempre, no remate da cea, a voz cantante
de Pipo: “Samba de mi esperanza, amanecida como un querer”, “Gracias a la vida que
me ha dado tanto”, e varias e reincidentes melodías de guateque dos sesenta: “Il
Mondo”, por Jimmy Fontana, Françoise Hardy con “Tous les garçons”, Gilbert Becaud
e “Et maintenant”, e outras pezas de Marie Laforet, Domenico Modugno, Adamo,
Charles Aznavour... Pipo non precisaba ambientación festeira para botarse a cantar sen
previo aviso. A sala de profesores e as nove da mañá dun mércores de novembro
conformaban coordenadas espazo-temporais tan axeitadas para a posta en marcha da
súa desinhibida discografia como o mesón de Bouzas onde acabábamos de rillar no
pertinente oso de churrasco dunha cea de fin de curso cos alumnos e alumnas de COU
A, de 3º B de BUP, de 4º de ESO.
Pipo canta polos corredores do vello edificio agónico e canta, acompañado á
guitarra por un alumno que hoxe está a punto de alcanzarnos na idade, na noite daquel
peche reivindicativo destinado a publicitar o estado inhabitábel do centro e conseguir
que nos construísen un novo. E non canta, pero recibe o alumnado conflitivo desde
unha mesa improvisada nas oficinas do Rosais 2, instituto que nos acollera
provisoriamente mentres se remataban as obras deste, e resulta tan demoledora a
sintaxe da súa filípica que os mozos e mozas convocados acaban renunciando a
matricularse na Guía.
Sobe ou baixa as escaleiras Pipo e leva nos brazos mapas e globos do mundo.
Maniféstolle eu a miña envexa de profesor sen aparellos, sen brinquedos cos que poder
xogar na aula. El sorrí en procura de consolación para min: “ Eu tamén che envexo os
libros que levas á clase”. Pero o seu sorriso, ese brillo dos ollos de bondade
comprensiva e simpática, significa sobre todo o recoñecemento da longa convivencia
no intercambio de idénticas observacións e comentarios ao longo de 31 anos. Ao longo
de 31 anos, Pipo estrea sempre no mes de maio zapato de verán sen calcetíns e xersei
2

3. sobre os hombros, ao xeito da moda deportiva e o hábito de paseo das nosas mocidades
coetáneas, aos que el non quere renunciar. Tanto ten que os termómetros manteñan
aínda na primavera valores invernais. Pipo teima en convocar o bon tempo e a
proximidade da fin de curso cos seus zapatos de verán sen calcetíns.
Mentres recupero imaxes, ecos, detalles do tempo de Pipo – a metade da miña
vida, a mesma metade da súa-, acoden nomes e sucesos de tres décadas que
construíron a intrahistoria do instituto da Guía. Esquécenseme rostros, non consigo
situar algúns colegas na época precisa. Inmerso no relato da memoria, alleo ao drama
do presente, penso: “Voulle preguntar a Pipo.” Daquela decátome de que a nosa vida
de hoxe, a da comunidade escolar do instituto da Guía, inclúe unha ausencia definitiva,
unha tristura nova e irremediábel.
Desde o curso pasado e diante da inminencia da miña xubilación, conteille a
Pipo e, máis adiante, ás compañeiras e compañeiros reunidos en festa de despedida, a
miña versión dun relato que se adoita considerar o conto máis breve do mundo. É obra
mínima e xenial do narrador guatemalteco Augusto Monterroso. É unha liña: “Cuando
se despertó, el dinosaurio aún seguía ahí”. A miña versión dicía: “Cando se xubilou,
Pipo aínda seguía aí”. Quero crer na vixencia deste soño.
Xosé María Álvarez Cáccamo. 23 xaneiro 2011
3