Ảnh xưa nhận biết và bảo tồn Bertrand Lavédrine, Jean-Paul Gandolfo, Sybille Monod_10400212092019

1. HALId:hal-01452409
https://hal.archives-ouvertes.fr/hal-01452409
Submittedon7Feb2017
HALisamulti-disciplinaryopenaccess
archiveforthedepositanddisseminationofsci-
entificresearchdocuments,whethertheyarepub-
lishedornot.Thedocumentsmaycomefrom
teachingandresearchinstitutionsinFranceor
abroad,orfrompublicorprivateresearchcenters.
L’archiveouvertepluridisciplinaireHAL,est
destinéeaudépôtetàladiffusiondedocuments
scientifiquesdeniveaurecherche,publiésounon,
émanantdesétablissementsd’enseignementetde
recherchefrançaisouétrangers,deslaboratoires
publicsouprivés.
DistributedunderaCreativeCommonsAttribution-NonCommercial-NoDerivatives|4.0
InternationalLicense
Ảnhxưa:nhậnbiếtvàbảotồn
BertrandLavédrine,Jean-PaulGandolfo,SybilleMonod
Tocitethisversion:
BertrandLavédrine,Jean-PaulGandolfo,SybilleMonod.Ảnhxưa:nhậnbiếtvàbảotồn.2017.
<hal-01452409>

2. Ảnhxưa:nhận
biếtvàbảotồn
BertrandLavédrine

3. Trongnhữngnămgầnđây,sựquantâmvàyêuthíchdànhchoảnhcũđanggia
tăngmộtcáchđángkểvàrộngrãitrongcôngchúng,từngườisưutập,cácnhà
bảotồnvàlưutrữhồsơhayđếnnhữngcánhânđơnthuầntìmcáchgiữgìn
albumảnhgiađìnhlâunămquýgiá.Mặcdùtuổithọtrungbìnhcủangành
nhiếpảnhchỉmớikhoảng150nămtuổi,nhưnglịchsửtươngđốingắnngủicủa
nóđãchứngkiếnsựrađờicủamộtloạtcácquytrìnhchụpảnh.Cuốnsáchnày
giớithiệumộtcáchtoàndiệnvềsựamhiểuvàbảotồnnhữngbứcảnhtiềnkĩ
thuật(predigital)sốđồngthờicungcấpthêmnhữngkiếnthứcvềquátrình
chụpảnhmộtcáchcụthểhơnbấtkỳnguồnnàokhác.MỗiChươngtậptrung
vàomộtquátrìnhchụpảnhcụthể,cungcấpmộtcáinhìntổngquanvề:lịchsử,
cáctàiliệuvàcácdấuvếtcủasựtiếnhóacôngnghệhìnhảnhtrongtừngquá
trìnhđó.Cuốnsáchnàycũngcungcấpmộthướngdẫndễhiểuvàtoàndiệncho
cácnhàbảotồn,thẩmđinh,cácnhàsưutập,kinhdoanh,cácnhiếpảnhgia,và
nhữngngườilưugiữmongmuốnhìnhảnhcổxưacủagiađình,vàbấtcứaikhác
tìmkiếmthôngtinvềbảoquảnảnhcũ.
BertrandLavédrinelàgiáosưtạiMuséumnationald’Histoirenaturelle(Bảo
tàngLịchsửtựnhiênQuốcgiaPháp)vàGiámđốcCentredeRecherchesurla
Conservation(TrungtâmNghiêncứu&Bảotồn),Paris,Pháp.
Jean-PaulGandolfogiảngdạytạiÉcolesupérieureLouisLumière(Trườngcao
đẳngLouisLumière),Paris.
SibylleMonodgiámsátcácấnphẩmnghiêncứutạiCNRS(TrungtâmNghiên
cứuKhoahọcQuốcgiaPháp),Paris.

4. Ảnhxưa:
nhậnbiếtvàbảotồn

5. NguyêntáctiếngPháp
NhàxuấtbảnÉditionsduComitédestravauxhistoriquesetscientifiques,Paris,2007và2008.
BảndịchtiếngAnhdoJohnMcElhone
NhàxuấtbảnTheGettyConservationInstitute,LosAngeles,2009
BảndịchtiếngViệtdoNguyễnTiếnVăn
Nhàxuấtbản:
Thiếtkế©SoledadMunozGouet

6. Ảnhxưa:
nhậnbiếtvàbảotồn
BertrandLavédrine
cùngvớiJean-PaulGandolfovàSibylleMonod

8. Cuốnsáchnàyhẳnkhôngthểcóđượcnếukhông
cósựhỗtrợkhuyếnkhíchcủaBrunoDelmasvà
MartineFrançois(thuộcUỷbannhữngCôngtrình
LịchsửvàKhoahọc)cũngnhưCynthiaGodlewski
vàKristinKelly(thuộcViệnBảotồnGetty).Chúng
tôicũngxincảmtạnhữngthiếtchếvànhữngcá
nhânđãchophépchúngtôitậphợpnhữnghình
minhhoạ.Trướctiênphảinêura,làViệnBảo
tàng/MuséeNicéphoreNiépceđãđápứngmau
mắnvàhữuhiệunhữngthỉnhcầucủachúngtôi.
ChúngtôicũngcáchriêngcảmtạFrançois
Cheval,Giámtuyển,vàChristianPasserivềsự
hợptácvàquantâmmàchúngtôinhậnđược.
ViệnBảotàngnhữngNgànhnghề-CNAM,Viện
BảotàngJ.PaulGetty,NhómFelixSchoeller
Group,vàthưviệncủaViệnBảotàngQuốcgiavề
LịchsửTựnhiên,tấtcảđãsẵnsàngcungứng
nhữngnguồnnăngcủahọchochúngtôi.
Nhữngngườisauđâyđãkhiếndựánnày
thànhđạtđượcquasựđónggópcủahọ:Christine
Barthe(ViệnBảotàngMuséeduQuaiBranly/,
Paris),MichelDurovic(Národníarchiv/Vănkhố
Quốcgia,Praha),MichelFrizot(Centrede
recherchesurlesartsetlelangage/Trungtâm
NghiêncứuvềnhữngNghệthuậtvàNgônngữ,
Paris),MarcHarnly(ViệnBảotàng/J.PaulGetty
Museum,LosAngeles),PhilippevàMarion
Jacquier(LaLumièredesRoses/ÁnhsángHoa
hồng,Montreuil),KaterinaSupova(Národní
technickémuseum/ViệnBảotàngKĩthuậtQuốc
gia,Praha),vàFrançoiseViénot(CRCC,Centrede
recherchesurlaconservationdescollections/
TrungtâmNghiêncứuBảotồnSưutập,Paris).
Trongsốnhữngngườirộnglượnggiúpđỡvà
cốvấncóSabineArqué,Jean-FrançoisAussenard,
MichelAzim,PatrickBarois,TakouivàJean
Bisciglia,BertrandLefèbvre,GérardMavalais,
FrançoisMichel,ErinMurphy,ClaudeNevet,
WilliamReyes,ClaravonWaldthausen,vàMarc
Walter.
Saucùng,chúngtôicôngnhậnnhiềunhiếp
ảnhgiatrộibậtcũngnhưkhôngtêntuổiđãtạo
nhữnghìnhảnhchúngtôidùnglàmminhhoạ.
Chúngtôihivọngrằngsựtưvấncốnghiếnnơi
đâysẽgiúpbảotồnnhữngtácphẩmcủahọdài
lâutrongtươnglai.Việcnàyắtlàcungcáchvinh
danhtốtnhấtnhữngnỗlựccủahọ.
BảnViệtngữnàyđượcthựchiệnnhờnhững
sựđónggópcủaTSLâmNhân,TSPhạmLan
HươngvàTSTônLongHạthuộcĐạiHọcVănHóa
TPHCM;BàIsabellePoujol,cánbộtưliệuEFEO,
ViệnViễnĐôngBáccổ;BàNguyễnthịNhung,TS
PhạmthịAnhThư,ôngNgôKimKhôi,TSPhan
VănSong,TSTrầnQuốcKhôi,vàôngBùiAnSơn.
BertrandLavédrine,Jean-PaulGandolfo,
JohnMcElhone,vàSibylleMonod
Cảmtạ

9. 8
Trênhết,ảnhchụplàcốtđểđượcngắmxem.
Chúngtacũngcóthểmuốnsờvàochúngđể
thưởngthứckĩhơn,nhưngchúngtabịnhững
nhàgiámtuyểncấmkhôngchohưởnglạc
thúnày,vàhọcólíkhingănchặnchúngta.
Nóinhưvậythôi,khônggìlàmchoconmắt
sắcbénbằngmộttấmảnhchụp.Kểtừlần
xuấthiệnđầutiêncủaảnhinkiểuDaguerre
vàonăm1839,nhữngngườiquansátđãsững
sờvìcơhộiđểbiệnbiệtnhữngchitiếtnhỏxíu
nhấtvàkhôngquantrọngnhấtvớisựtrợ
giúpcủamộttấmkínhkhuếchđại.Bảnchất
củanhiếpảnhlàkílụcnhữngđườngnétliti
này,màchínhnhànhiếpảnhcũngchẳnglưu
tâm;nhữngchitiếtnàynhưvậyđượclưu
truyềnquanhiềuthếkỉvàbanchonhững
hìnhảnhcáigiátrịtàiliệuvôsongcủachúng.
Chúngtaquaylạihếtlầnnàyđếnlầnkhác
vớinhữngảnhchụpđểkhámpháranhững
điềuchưađượcpháthiệnhoặcnhìnnhận,và
chúngtacóthểtiếptụclàmnhưthếchừng
nàonhữngsựbiếncảichưalàmtốiámhình
ảnh.
Ảnhchụpthiếtyếulànhữngbềmặt,những
giáđỡcủachúngđượcquétnhẹvớinhững
dungdịchbắtảnh,hoặcphủbằngnhững
lớpáocựcmỏng.Điềukiệncủabềmặtlà
quanhệchoviệcnhìnthấyhìnhảnh.Độ
sáng,tínhphảnchiếu,hoặcmàusắccùng
vớinhữngđặctínhvậtlíkhác,thôngbáo
chochúngtavềquytrìnhnhiếpảnhđượcsử
dụng,độtuổicủađốitượng,vànóđãbịthời
giantácđộngrasao.Mộtquytrìnhđơnđộc
phôravôvànbiếnthiênphátxuấttừnhững
hiệuứnghoáhọcngaytạichỗhoặctừcung
cáchđộcđáomànhànhiếpảnhđãvậndụng
quytrìnhđó.
Chẳngbaogiờchúngtacóthểnhấnmạnh
chođủrằngmộtảnhchụp,đầutiênvàtrên
hết,làmộtâmbản,đólàhìnhảnhsơnguyên
vàlàsảnphẩmcủatácđộngtrựctiếpdo
ánhsángđốivớihầuhếtnhữngquytrình
nhiếpảnh.Nhưngnhữngthànhtốcấuthành
âmbảnlàmongmanhthoángchốcvà,
trongbấtcứtrườnghợpnào,đềuđạidiện
chomộtgiaiđoạntrunggiantrênđườngđi
đếnảnhindươngbản.Chẳngcóaiđãbao
giờnghĩrằngnhữngâmbảncầnphảitồntại
đếnhaithếkỉ.Nhưngchínhâmbảnmớilà
cáichứađựngnhiềuthôngtinnhất,vàđôi
khinólàtấtcảnhữnggìcònlạitừmột
khuônhìnhđặcthù.
Trongquákhứ,cácảnhchụpthườngbịbỏ
ngơ,vìchúngcóquánhiều,chúngkhônglí
thú;chúngquátầmthường.Nhưnggầnđây,
nhữngảnhchụpxưacũđãtrởthànhcógiá
LờitựachonguyênbảntiếngPháp

10. 9
trị,chúngđượcsưutập,đượccácviệnbảo
tàngthủđắc,vàchúngđượcmuavàbán.
Độngcơcóthểlàsựhoàiniệm,nhữngcũng
cóthểlàmộtsựhammuốnvềcáthểhoá,
thiếtthânhoá,hoặcsựnhìnnhậnvềquyền
năngnghithứccủanhữnghìnhảnh.Chúngta
thấyrằngảnhchụptrìnhramộtnghịchlí:
tronglíthuyết,hìnhảnhcóthểtáitạođếnvô
tận,nhưngmỗithếhệcủasựtáitạođềugây
ramộtsựmấtmátnàođóvềthôngtin,và
điềunàycủngcốquyềnnăngvàgiátrịđộc
đáocủatấmảnhgốcnguyênthuỷ.Thiếtyếu
làchúngtaphảichămsócchotốtnhữngtư
liệunày,làchúngtaphảiđềkhángsựcan
thiệphấptấpđể“cứu”chúng,vằlàchúngta
hànhđộngmộtcáchkhônngoanđểbảođảm
mộttươnglaiantoànchochúng.
Tấtcảnhữngđiềunàyđòihỏisựhiểubiếtvà
khảnăngđểphânbiệt,đểnhậnđịnh,để
địnhdanh.Đểlàmđiềunàychúngtaphải
nhìn,sửdụngmọiđườnglốikhácnhaucủa
chúngtavềcáinhìn.Đểđịnhdanhmộtvật
gì,chúngtaphảibiếtchínhxácýnghĩacủa
nhữngtừngữ,chúngtaphảicóthểdịbiệt
hoávàcungcấpsắctháitinhtếchonhữngý
nghĩacủachúngta;chúngtaphảisẵnlòng
thunhậpsựmâuthuẫnvàtiếpnhậnnhững
giớihạnvềsựhiểubiếtcủachúngta.Trong
khinhữngảnhchụpđươngđạilàthông
thường,nhữngảnhchụpmôtảnhữngcảnh
tượngcủaquákhứcóthểxuấthiệnlạlẫmvà
xalắcvớichúngta.CuốnsáchcủaBertrand
Lavédrine−sảnphẩmcủanănglựckhoa
họckếthợpvớimộtlòngyêuthíchlớnlao
vớinhữngảnhchụp–cungcấpmộthệ
thốngđểnhìnthấynhữngtấmảnhchụpvốn
cóchứamộtsựphongphúvềthôngtinhữu
ích.Đâychínhlàsựhướngdẫnmàchúngta
cầnthiếtđểkhởiđầucuộchànhtrìnhvề
khámphá–đôimắtrộngmởvà,xinlàmơn,
đừngsờmó!
MichelFrizot
DirectorofResearch/GiámđốcNghiêncứu
Centrederecherche
surlesartsetlelangage/
Trungtâmnghiêncứuvề
nhữngnghệthuậtvàngônngữ
Centrenationaldelarecherchescientifique/
TrungtâmQuốcgiaNghiêncứuKhoahọc

11. 10
Đểnhậndạngvàđịnhdanhmộtthứgìđể
hiểurõnó,đểchonómộtthờiđiểm,đểphân
loạinó,đểbảotồnnó−đâylànhữngthủtục
thiếtyếucủanhữngnhàvănkhốvànhững
nhàsưutập.CarlLinnaeus,nhàsưutậpvà
phânloạivĩđại,cónói:“Nếubạnkhôngbiết
têncủasựvật,trithứcvềchúngcũngmấtđi
luôn.”1
[cácchúthíchxinxemởcuốisách.]
Mụcđíchcủasáchhướngdẫnnàylàgiới
thiệumộtcáchhếtsứcsúctíchlãnhvựcđang
hiệnxuấtvềsựbảotồnảnhchụp.Vàonăm
1990,khichúngtôixuấtbảncuốnsáchtrước
vềđềtàinày(hiệnnaysáchnàyđãtuyệtbản)
cómộtnhucầuvềmộtcuốnsáchhướngdẫn
đểnhậndạngnhữngquytrìnhsửdụngđểtạo
ranhữngảnhchụpxưacũ2
.Cuốnsáchđó
nhằmđịnhvịnhữngđốitượngnàytronglịch
sửkĩthuậtphongphúvàđôikhiđaphứccủa
nhiếpảnh.Nóđềrakháiniệm,mớimẻvào
thờiđiểmđó,rằngchínhcácnhiếpảnhviên
tựthâncũngkhôngphảilànhữngngười
thíchhợpmộtcáchlítưởngđểxửlí,tứclà
phụchồi,nhữngtấmảnhxưa.Chúngtôi
minhhoạýtưởngnàybằngviệcphôranhững
thídụchosựbảotồn,cảvềlíthuyếtvàtrong
thựchành,vượtkhỏinhữngkhảnăngcủa
nhữngkẻnghiệpdư,ngaycảvớinhữngngười
đầykinhnghiệmvềnhiếpảnh.
Haimươinămsau,tìnhhìnhđãđượccảithiện
mộtcáchđángkể.Cuộccáchmạngtạohìnhkĩ
thuậtsốđãkhíchlệnềnnhiếpảnhtruyền
thống,tứclàvốncăncứtrênkĩthuậttráng
bạc,nhưlàmộtnguồnnăngmangtínhlịchsử,
làthànhphầndisảnvănhoácủachúngta;thị
trườngnhiếpảnhnghệthuậtđãđạttớinhững
thànhtíchmangconsốcủathiênvănhọc;
chuyênngànhbảotồnđãtổchứcvàtựthân
địnhthứchoá;vàviệcbảotồnnhiếpảnhđã
trởthànhlãnhvựccủamộtnhómcácchuyên
giađượcđàotạochuyênmônđãcósựhuấn
luyệnchuyênbiệtvànhữngvănbằngtốt
nghiệpđạihọcvềđềtàinày.
Tuynhiên,ngườitavẫncầnthiếtmộtlềlối
trongsángvàthẳngthắnđểnhìnnhậnvà
bảotồnnhữngảnhchụpcủachínhhọ.Điều
nàyđãdẫnchúngtôitớiviệccậpnhậthoàn
toàncuốnsáchxuấtbảnnăm1990đểbao
gồmnhữngtưduymớinhấtvềcáchbảotồn
nhữngảnhchụpđượcthựchiệntrướckhicó
cócuộccáchmạngtạohìnhkĩthuậtsố.
Lốitiếpcậnchúngtôisửdụngởđâycho
phépnhữngngườimớibắtđầuđinhững
bướcđầutiênvớisựđầutưhoặcđàotạotối
thiểuđểđịnhhướnghọmauchóngtrongmớ
bòngbonghàngmấychụcquytrìnhvềnhiếp
ảnh.Cuốnsáchnàyđượctổchứckhônghẳn
Giớithiệu

12. 11
đitheomộtlịchsửbiênniênvềcácquytrình
nhiếpảnh,màđúngranhưmộtsựphânloại
cácquytrìnhdựatrênviệcquansátbằng
mắttựthânnhữngtấmảnhchụp.
Điềunàychophépngườiđọcthấyrađược
nhữnggìhọkiếmtìmbằngcáchtạonhững
quansátvànhữngsuydiễncủachínhhọ.
Trướctiên,chúngtaxácđịnhbảnchấtcủa
tấmảnh,nólàmộtdươngbảnhaymộtâm
bản?(Sựphânbiệtnàykhôngphảiluônluôn
dễdàngnhưngườitatưởngchừng.)Cácquy
trìnhsauđóđượcxếploạituỳtheotìnhchất
củagiáđỡcáctấmhình−bằngkimloại,
kiếng,giấy,hoặcnhựacứng–vàrồilạiđược
phânchiathêmthànhnhữnghìnhmàuvà
hìnhđentrắng.Loạihìnhđentrắngđôikhi
cònđượcgọilàhìnhđơnsắc(monochrome),
bởichúngnhiềukhicóthểmangmàunâu
hoặcmàuxanhdươnghơnlàmàuđen.Một
sốnhữngquytrìnhđơnsắccóthểđượcnhận
dạngchínhxáchơn,bằngcáchnhìnkĩcấu
trúcvàđặctínhcủachúngvớimộtkính
khuếchđạihoặcmộtkínhhiểnvi.
Phươngphápnhậndạngcơbảnnàykhông
chuẩnxácmộtcáchtuyệtđối,ngaycảtrong
taycủamộtngườiquansátdàykinhnghiệm.
Vìvậy,chúngtôilưuýngườiđọchãytrông
chờvàchấpnhậnmộtmứcđộbấtđịnhnào
đó.Thậmchícảnhữngphươngphápkhoa
họcvềphântích,trongkhicóthểnhậndạng
mộtcáchđíchxácmộtsốnhữngphầntửcấu
thànhtìmthấytrongcáctấmảnhchụp,vẫn
khôngnhấtthiếtxácđịnhđượcđườnglối
chínhxáctheođónhữngtấmảnhchụpđược
tạoravàxửlí.Và,dĩnhiên,cuốnsáchnàychỉ
làđiểmkhởiđầu.Nhữngquytrìnhđượcbao
gồmởđâyđãđượcchọnlựavìsựsángnghĩa
lịchsửcủachúnghoặcsựphổbiếncủa
chúng.Nhữngquytrìnhítthôngthườnghơn
sẽđượcbỏqua.
Phầnsaucủacuốnsáchchuyêndànhcho
việcbảotồn.Mộttấmảnhchụpkhôngchỉ
đơnthuầnlàmộthìnhảnh;nócònlàmộtsự
quytụphứchợpcủanhữngchấtliệuvà
nhữngtầnglớp,vốncóthểtiêuhuỷ−chúng
cóthểyếuđi,vặnvẹo,hoặcrạnvỡ−nhưthế
làmnguyđếnsựsốngsótcủahìnhảnh.Từ
quanđiểmnày,sựtiếnbộkĩthuậtkhông
phảilàluônđikèmvớinhữngcảithiệnvề
tínhbềnvữngcủachấtliệu.Chẳnghạn,như
tấmkiếngdễvỡ,nặngnềđượcsửdụnglàm
giáđỡchorấtnhiềuâmbảnđãtrởnênlỗi
thờivàolúcgầncuốithếkỉ19khikiếngđược
thaybằngnhữngphimnhựatrongsángphái
sinhtừchấtcellulose.Trongkhimộtsốchất
liệucủaphimnàydườngnhưởtìnhtrạngtốt,

13. 12
phầnnhiềuchúngđãbắtđầuphôranhững
dấuhiệucủasựtổnhạikhôngthểđảonghịch
donhữngnhântốnộitạigâyra.Tươngtự,
phầnlớncáctấmảnhchụpmàurồiracũng
sẽphailạtđi.Lốitiếpcậntốtnhấtđốivớiviệc
bảotồnnhữngđốitượngcónhững“tậtxấu
cốhữu”nhưthếlàlưutrữchúngtrongmột
môitrườngthíchhợp,dướinhữngđiềukiện
tuykhôngchặnđứngđượcnhữnghậuquả
củathờigiannhưngcóthểlàmchúngchậm
lạivàkhiếnchúngdễtiênđoánhơn.
Trongcuốnsáchxuấtbảntrướcđâychúng
tôiđềcậpnhữngkháiniệmvànhữngnguyên
lírộnghơncủaviệcbảotồnphòngngừa3
.
Trongcuốnsáchnàychúngtôichỉtómlược
nhữngnguyênlínềntảngnhấttrongsốđóvà
chúngtôitrìnhranhữngkhuyếncáovềbảo
tồntiêuchuẩnđãđượcthainghénchonhững
thiếtchếchuyênviệcsưutậprộnglớn,thích
ứngchúngchomộtquanchúngkhôngphải
làchuyêngia.Chúngtôithừanhậnrằng
tráchnhiệmvềsựbảotồnvàquảnlícácbộ
sưutậpkhôngchỉgiớihạnvàomộtnhóm
nhỏcácnhàchuyênmôn.Thựcvậy,việc
thamgiacủacôngchúngtrongsựbảotồnvà
chechởtàisảnvănhoákhôngchỉlàmộtsự
thiếtyếumàcònlàmộtsựưutiên.4
Disản
nhiếpảnhcủachúngta–chắcchắnlàmột
trongnhữngthànhphầnđượcphânbốvà
phổthôngnhấtvềtàisảnvănhoá–rấtxứng
đángvớisựthamgianhưvậycủacông
chúng.
Hình1
Sơđồlưuđộngđểnhậndạngvà
phânloạicácquátrìnhnhiếpảnh
đượcquychiếutrongsáchnày.
1.Ảnhâmbảnhaydươngbản?
2.Giáđỡlàkimloại,giấy,kiếng,haynhựacứng?
3.Hìnhtrắngđen(đơnsắc)haymàu?
4.Nhậndạngvềquytrìnhnhiếpảnh

14. Monochromeonmetal/
Đơnsắctrênkimloại
Coloronglass/
Màutrênkiếng
Coloronpaper/
Màutrêngiấy
Monochromeonglass/
Đơnsắctrênkiếng
Monochromeonplastic/
Đơnsắctrênnhựacứng
Monochromeonpaper/
Đơnsắctrêngiấy
Monochromeonpaper/
Đơnsắctrêngiấy
Monochromeonglass/
Đơnsắctrênkiếng
Ambrotype/ẢnhinkiểuAmbrose
Monochrometransparency/Dươngbảnthấuminhđơnsắc
Lippmannphotograph/ẢnhchụpLippmann
Three-colorLumièretransparency/Dươngbảnthấu
minhLumièrebamàu
Autochrome/Intựđộngsắc
Heliograph/Nhậtquangảnh(NicéphoreNiépce)
Daguerreotype/ẢnhinkiểuDaguerre
Tintype/Ảnhintrênkẽm
Coloronmetal/
Màutrênkimloại
Directheliochrome/Ảnhmàunhậtquangtrựctiếp
Hillotype/ẢnhinkiểuHill
Monochromeonplastic/
Đơnsắctrênnhựacứng
Monochrometransparency/Dươngbảnthấuminhđơnsắc
Coloronplastic/
Màutrênnhựacứng
Colortransparency/Dươngbảnthấuminhmàu
Monochromeonfabric/
Đơnsắctrênhàngdệt
Photogenicdrawing/Tranhvẽsinhảnh
Saltedpaperprint/Ảnhintrêngiấytẩmmuối
Albumenprint/Ảnhinlòngtrắngtrứng
Printing-outpaper(POP)print/Ảnhingiấyinra
Gelatinsilverdeveloping-outpaperprint/Ảnhintrên
giấytriểnkhaimủbạc
Cyanotype/Kiểuinthạchtín
Platinumorpalladiumprint/Ảnhinbạchkimhaypalladium
Carbonprint/Ảnhinthan
Gumbichromateprint/Ảnhinkeonhịsắc
Woodburytype/KiểuinWoodbury
Collotype/KiểuinCollo
Colorpigmentprint/Ảnhinkiểusắctốmàu
Dyetransferprint/Ảnhinchuyểnmàu
IlfochromeClassic(Cibachrome)print/ẢnhinKinhđiển
CibachromehoặcIlfochrome
Chromogenicprocessprint/Ảnhinquytrìnhsinhsắc
Âmbản
Dươngbản
Papernegative/Âmbảngiấy
Albumennegative/Âmbảnlòngtrắngtrứng
Collodionnegative/ÂmbảnCollodion
Gelatinsilverbromidenegative/Âmbảnbromuamủbạc
Coloronplastic/
Màutrênnhựacứng
Gelatinsilverbromidenegative/Âmbảnbromuamủbạc
Chromogenicprocessnegative/Âmbảnquytrìnhsinhsắc
Pannotype/KiểuinPanno

15. 14
Mộtsốtừngữ
Mặcdùảnhchụplàmộtsựthêmvàotương
đốigầnđâychodisảnvănhoácủachúng
ta,nhiếpảnhđãcómộtgiatàiphongphúvề
cảnghệthuậtvàkĩthuật.Nhữngquytrình
nhiếpảnhtừngchiếmlãnh,thậmchíthống
ngự,lãnhvựcnàytrongquákhứbâygiờđã
hoàntoànbiếnmất.Mỗiquytrìnhtiếptheo
đềuđòihỏinhữngtriểnkhaikĩthuậtvàtừ
vựngđặcthù,vànhữngthứnàylạithayđổi
hoặcbiếnmấtkhiquytrìnhấytrởnênlỗi
thời.TạiĐạihộiQuốctếvềNhiếpảnhtại
Bruxelles(thủđôcủanướcBỉ)vàonăm1891,
ngườitađãquyếtđịnhdọntrậttựvànghiêm
túcrấtcầnthiếtchotừvựngnhiếpảnh.Kết
quảlàđịnhnghĩabằngtiếngPhápcủabalớp
đốitượngriêngbiệt:đólà(1)phototype:ảnh
in,(2)photocopie:ảnhsao,(3)photocalque:
đồảnh.(1)phototypeđượcđịnhnghĩanhư
lànhữnghìnhảnhdươngbảnhoặcâmbản
cóđượctrựctiếpdotácđộngcủaánhsáng;
(2)photocopielànhữnghìnhảnhtạonêndo
ánhsángchiếuquamộtphototype/ảnhinvà
lênmộtchấtliệunhạycảmvớiánhsáng;và
(3)photocalquelànhữnghìnhảnhtạotrên
mộtchấtliệunhạycảmvớiánhsángquabất
cứmộtchấtliệunàothấuquangkháchơn
làmộtphototype/ảnhin.Nhưngnhữngtừ
ngữđãđivàosựsửdụngquenthuộchoá
ralànhữngthứđượcnhàthiênvănhọcvà
hoáhọcngười.AnhtênlàJohnHerschelđề
nghịtừnăm1839:“photograph”/ảnhchụp,
“negative”/âmbản,và“positive”/dương
bản.Đâylànhữngtừngữđượcsửdụngtrong
haiphầnđầucủacuốnsáchnày–Phần1,
chuyênvềảnhchụpdươngbản,vàPhần2,
chuyênvềảnhchụpâmbản.Ngàynaynhững
từngữnàycónguycơmấtđicáinghĩanguyên
thuỷcủachúng,đôikhibịbóbuộcchovừa
vớinhữngngữcảnhmớivàkhôngthíchhợp,
nhưngởđâychúngtaquayvềnhữngýnghĩa
mànhữngtừngữnàycótrongnhữngngày
đầucủanhiếpảnh.
Ngoàihailớprộnglớnnày–dươngbảnvà
âmbản–mộtítquytrìnhcóthểsảnsinh
nhữnghìnhảnhđặcthùcóthểđượcxemlà
mangcảtínhdươngbảnvàâmbản,tuỳtheo
cáchngườitangónhìnchúng.Ảnhinkiểu
Daguerrevàmộtsốnhữngtấmcollodion
cóthểphôbàyvềbềngoàilưỡngtínhnày.
Trongnhữngtrườnghợpđặcbiệtnàychúng
taxếploạinhữnghìnhảnhtuỳtheosựsử
dụngđịnhhướngcủachúng.Nhưvậyảnh
inkiểuDaguerređượcxếploạivàodương
bản,bởivìnócốtýđểđượcnhìndướinhững
điềukiệnkhiếnnóxuấthiệnnhưmộtdương
bản.Tươngtự,mộttấmảnhchụpcollodion
trênkiếngcóthểlàmộtâmbản(âmbản
Collodion)hoặcmộtdươngbản(ambrotype/
ảnhinkiểuAmbrose)tuỳtheocáchnóđược
nhìn.

16. Hình2
Bảnchạmkhắc,Nhànhiếpảnhvàngườiphụtá,tríchtừsáchcủa
LouisFiguier,Lesmerveillesdelascience,oudescriptionpopulaire
desinventionsmodernes/Nhữngkìdiệucủakhoahọchaysựmôtả
phổthôngvềnhữngphátminhhiệnđại(Paris,1869).

17. 16
Trongnhữngthếkỉ19và20,mộttấmảnh
chụpđượchiểulàmộthìnhảnhnhìnthấy
đượcvàbềnlâutrênmộtloạigiáđỡđãđược
sảnsinhdotácđộngcủabứcxạhữuhình
hoặcvôhìnhtrênmộtbềmặtnhạycảmvới
ánhsángcòngọilàcảmquanghoặcbắtảnh
(photosensitive).
Ngàynaysựhiệnxuấtcủalốitạoảnhkĩthuật
số(digitalimaging)đãgâyraphầnnàosự
hỗnloạntrongtừvựng,bởinhữngảnhin
rabằngkĩthuậtsốtừmộtmáyingắnkèm
vớimộtmáyvitínhcũngthườngđượcgọilà
ảnhchụp.Trongkhinhữngtấmảnhnàyrất
cóthểsosánhvớinhữngtấmảnhchụpthực
sựvềđộphângiải(resolution)vàdiễnđạt
(rendition),chúnglàsảnphẩmcủamộtlối
kĩthuậtkhácbiệttừnềntảng.Từngữ“ảnh
chụpkĩthuậtsố”(digitalphotograph)vừa
mơhồvừakhôngđúng.Chúngtaphảinên
tránhnóbởinócóthểmanglấyýnghĩacủa
bấtcứthứnàotrongnhữngvậtrấtkhácbiệt:
mộthồsơhìnhảnhkĩthuậtsố;mộtảnhin
mủbạcpháisinhtừmộthìnhảnhkĩthuật
số;mộtảnhinmựcphun;mộtảnhinlaser,
vàvv..
Mộtảnhchụpcómộtcấutrúchìnhphiến
mỏng,Giáđỡbêndướilàlớpdàynhất,nócó
thểlàmbằngkimloại,giấy,kiếng,polymer
tổnghợp(plastic/nhựacứng),hàngdệt,và
vv..Giáđỡđượcphủbằngmộtlớptrongsuốt
–mộtlớpkếtdínhbằngkeomủ,lòngtrắng
trứnghoặccollodion–nógiữnhữngchấtliệu
tạohình,nhưlàcáchạtkimloại,nhữngsắc
tố,nhữngsắctốmàu,vàvv..Trongsáchnày
chúngtôisẽsửdụngnhữngtừngữ“image
material”(chấtliệuhìnhảnh),“binder”(lớp
tráng),“support”(giáđỡ),trongcáinghĩa
nghiêmtúccủacáctừnày:“chấtliệuhình
ảnh”chothựcchấthấpthuhoặcpháttán
ánhsángđitới;“lớptráng”chothựcchấtgiữ
lạichấtliệuhìnhảnhtrêngiáđỡ;và“giáđỡ”
chochấtliệunằmdướivàmanglớptráng
cùngchấtliệuhìnhảnh.
Ảnhchụp
chấtliệuhìnhảnhgồmcó
nhữnghạtkimloại,thuốc
nhuộm,hoặcnhữngsắctố
lớptrángkếtdính:
keomủ,lòngtrắngtrứng,
collodion,hoặcthứkhác
lớptrunggianhoặclớpnền
giáđỡ:giấy,kiếng,
hoặcthứkhác
Hình3
Cấutrúccủamộttấmảnhchụp.

18. 17
Hình4
Ảnhinkeonhịsắc/gumbichromate
print,RobertDemachy,Primavera/Đầu
xuân,khoảngnăm1900.

19. 18
Âmbản
Âmbảnlàmộtảnhchụptrongđótỉlệvề
sắcđộcủahìnhảnh(thescaleoftonesof
theimage)–đốilạivớisángthìđảongược
vớitỉlệcủachủthểđượcchụp.Trongmột
âmbảnmàu,nhữngmàucũngbổtúccho
nhữngmàucủachủthể.Hệthốngâmbản
–dươngbảngiúpchonhiếpảnhthờikhởi
đầuhiệnxuấtvàmởrộngbằngsựchophép
nhiềutấmảnhsaocủacùngmộthìnhảnh
đồngnhấtđượcinra.Tuythế,âmbảnluôn
luônđượccoilàmộtbướcsơbộhoặctrung
gianđểhướngvềsảnphẩmcuốicùngvà
nhưvậylàthườngbịbỏquên,làmngơ,gạt
vàomộtngăntủloạibỏ,hoặctệhơnnữa,là
huỷdiệtluôn.Gầnđây,nhữngâmbảnđãcó
đượcmộtmứcđộmớivềsựtôntrọng.Một
sốâmbản–nhưlàcalotype/kiểuinđẹpcủa
WilliamHenryFoxTalbotvànhữngâmbản
củaGustaveLeGrayvàEdgarDegas–thậm
chícònđượctrưngbàytriểnlãm.Trong
nhữngthiếtchếvànhữngvănkhốchứa
nhữngbộsưutậpâmbảnrộnglớn,sựsố
hoávàmạnglướiInternetđãkhiếnnhững
khochứatrướcđâykhôngđượcbiếtđến
củadisảnvănhoáchúngtađượctruycập
dễdàng,tạocơhộichomộtsựtáiđịnhgiá
đượchoannghênhvềnhữngâmbảnnhiếp
ảnh.

20. a
b
Hình5
(a)Mộtâmbảntrênphimnitratcellulose;và
(b)ảnhindươngbảncủanó.

21. 20
Dươngbản
Mộtdươngbảnlàbấtcứmộthìnhảnhchụp
nàotrongđótỉlệvềsắcđộ−tốiđốivớisáng
−làđồngnhất,chứkhôngphảiđảonghịch,
đốivớitỉlệsắcđộcủachủthểđượcchụp
ảnh.Trongkhitừngữ“âmbản”đượcsửdụng
trongsựmôtảnhữngvậtthểnhiếpảnh(một
âmbảntấmkiếng,mộtâmbảnphim,hoặc
mộtâmbản35mm),từngữ“print”/ảnhin
thườngđượcsửdụngđểgọitêncáidương
bảnđượcsảnsinhtừâmbản.Tuỳvàoquy
trìnhđượcsửdụng,nhiềuthôngtinhơn
đượcthêmvàovềtínhchấtcủanhữngthực
chấttạohình,chẳnghạnnhưlàlòngtrắng
trứng,keomủ,hoặcbạchkim.Nhữnghình
ảnhdươngbảncũngcóthểđượcgọitên
bằngcáchsửdụnghậutố“type”/kiểuin
(collotype/kiểuincollodion,platinotype/
kiểuinbạchkim,vv..)hoặcsửdụngmột
thươnghiệu(Palaroid,Autochrome,vv..).
Quathờigian,mộtâmbảncóthểđượcsử
dụngnhưmộthìnhảnhnguồnchonhiềuthế
hệvềảnhindươngbản.Nhữngảnhinsớm
nhấttừmộtâmbản–nhữngthứđượclàmra
chỉtrongvàinămđốivớiâmbản–đượcgọi
là“vintageprint”/ảnhinđiểnhình.Những
ảnhinđượclàmravềsaukhálâu,nhưng
vẫnbởicùngnhiếpảnhgiahoặcdướisự
giámsátcủangườinày,đượcgọinhiều
cáchlà“modernprint”/ảnhinhiệnđại,
“laterprint”/ảnhinvềsau,“lifetimeprint”/
ảnhinsinhtiềnhoặctrongđời.Nhữngảnh
inlàmsaukhinhiếpảnhgiađãquađờisử
dụngmộtâmbảnnguyênthuỷđượcgọi
là“posthumousprint”/ảnhintửhậu,sau
khimất.Nếumộttrongnhữngkiểuảnhin
nêutrênđượcchụplạivớimụcđíchtáisản
xuất,hậuquảlàmộtcopynegative/âmbản
saochépđượcsửdụngđểlàmnhững“copy
prints”/ảnhinsaochép.Thịtrườngbán
hàngvềnhiếpảnhđãthiếtlậpmộttỉlệvề
nhữnggiátrịtiềntàichonhữngloạiđadạng
vềảnhinnày.Tuynhiên,thườngkhóphân
biệtnhữngảnhinđiểnhìnhvớinhữngtấm
ảnhinvềsaurấtlâu,nếuchúngkhôngđược
nhậndạngminhbạchbởinhiếpảnhviên
hoặcngườiinảnh.

22. b
a
c
a
Hình6
Âmbảnnhiếpảnh(a)vớihailoạiảnhin:mộtloạiin
đểlàmmẫukiểmchứngtrêngiấytựđộnginđentrực
tiếp(b)vàmộtbảnảnhintrêngiấyphóngảnh
gelatinobromuabạc(c),nhiếpảnhgiakhôngrõ,một
giađình,khoảngnăm1950.

23. Nhữngquytrìnhnhiếpảnhquantrọngcủathế
kỉ19vàthếkỉ20cùngvớinhữngthờikìsửdụngtiếpcận
KiểuincaloKiểuinDaguerreGiấytẩmmuối
Âmbảntấmkiếngcollodion
Giấylòngtrắngtrứng
ÂmbảnmủbạctrêntấmkiếngGiấyinra(POP)
ÂmbảnmủbạctrênphimGiấytriểnkhaimủbạc
ÂmbảnquytrìnhsinhsắcẢnhinquy
1850
1890
1880
1940
1970tới
ngàynay
1920
1839
1860
2000

24. 23
Hình7
Ảnhintrêngiấyphủbằnggelatinobromua
bạc,nhiếpảnhgiakhôngrõ,ngườiphụtá
nhiếpảnhgia,khoảngnăm1930.

26. Phần1Dươngbản

28. Chương1Dươngbảntrênkimloại

29. 28
Dươngbảnđơnsắctrênkimloại
NhậtquangảnhcủaNicéphoreNiépce(1825–1827)
Lịchsử
“Sựkhámphácủatôi,màtôigọilà
heliography/nhậtquangảnhtứclàtạohình
ảnhbằngánhsángcủamặttrời,baogồm
việctáisảnxuất–bằngtácđộngcủaánh
sángvớitấtcảnhữngđộbóngrâmtrunggian
từđenchotớitrắng–củanhữnghìnhảnh
tiếpnhậnbởicameraobscura/buồngtối.”1
Vớinhữnglờinàynhàphátminhphongphú
vàkiêntrìJosephNicéphoreNiépce(1765–
1833)loanbáochochúngtamộtsựkhám
phárồirasẽchuyểnhoáxãhộibằngsựcho
phéptáisảnxuấtvàphổbiếnnhữnghình
ảnhthịgiác,rấtgiốngnhưmáyinđãlàm
bằngcáchlantruyềnlờilẽđượcviếtrachữ.
Năm1827Niépcetạomộtảnhchụptừcửasổ
tầngtrênởnhàcủaông,mangtênLeGras,
tạilàngSaint-Loup-de-Varennes2
.Tấmảnh
vẫncòntồntạivànayđượcmôtảlà“Tấm
ảnhchụpđầutiên”;đólàhìnhảnhcủabuồng
tốixưanhấtđượcbiếtđếnkílụcbằngnhiếp
ảnhtừtựnhiên.SửgiaHelmutGernsheim
khámpháravàthủđắctấmảnhnàyvào
năm1952saunhiềunămtìmkiếm,vàtấm
ảnhmangtênCảnhnhìntừcủasổnhàLeGras
bâygiờnằmtrongbộsưutậpcủaTrungtâm
HarryRansomtạiĐạihọcTexasởAustin,
Hoakì.
Mộtsốảnhnhậtquangtrêngiáđỡbằngkẽm
phachìcũngcònlại;đâylànhữngsựtáisản
xuấtcácbảnchạmkhắc,cáiquenthuộcnhất
làmộtbứcchândungcủavịHồngyGeorges
d’Amboise.Niépcechủýdùngnhữngtấm
ảnhnhậtquangnàyđểlàmnhữngphiếnbản
inchoviệcsảnxuấtnhữngbảnsaođaphức
vềnhữnghìnhảnhxuấtpháttừnhiếpảnh.
Chếtạovàsửdụng3
Mộtphiếnkẽmchìđượcmàilángcẩnthậnvà
rồiđượcphủmộtlớphắcínmỏng(asphaltum
15–30%)hoàtantrongdầusả(lavenderoil/
spikeoil).Lớpáophủnàybắtảnhtứclànhạy
cảmvềánhsángkhikhôđi,vàtấmphiếnđó
cóthểđượcphơiratrongmộtbuồngtốicủa
máychụphìnhhướngvềmộtcảnhtượngbên
ngoàiphátquang.Tuynhiên,việcnàyđòihỏi
sựkiênnhẫn,bởivìviệcphơiraánhsángđòi
hỏithờigianđếnvàigiờ.Saukhiphơiranhư

30. 29
Hình8
Ảnhnhậtquangtrênphiếnbảnchìkẽm,củaNicéphoreNiépce,
tênlàCảnhnhìntừcửasổnhàLeGras,năm1826.LưutrữtạiTrung
tâmHarryRansom,tạiĐạihọcTexasởAustin,Hoakì.

31. 30
Ảnhnhậtquanglàgì?
Ảnhnhậtquanglàmộttấmảnhchụptạoradoviệcgâynhạycảmchomộtgiáđỡ
(kiếng,kimloại,đá,vv..)bằngcáchbôimộtlớphắcín,làmộtthứkeomủtựnhiên
giốngnhưnhựađường.ChínhNiépceđãsửdụngnhiềuthứbiếnthiêncủaquytrình
này.Trongthếkỉ19,từngữnàyđượcsửdụngkhálàkhôngbiệnbiệtđểmôtảmộtsự
phứcbiếncácquytrìnhnhiếpảnhkhácnhau,nhưngcuốicùngmộttừvựngtiêu
chuẩnhoáhơnđượctiếpnạp.
N
Hình9
NicéphoreNiépcexửlítấmchạmkhắcnàythànhthấuquang
nhờbôimộtlớpkeotrong(colophane);bứcchạmkhắccủa
IsaacBriot,tênlàHồngyd’Amboise,thếkỉ17.
Hình10
Ảnhnhậtquangtrênbảnchìkẽm,NicéphoreNiépceHồngy
d’Amboise–Phiênbảnđầutiên,1826.
Hình11
Ảnhinmựctạotừphiếnảnhnhậtquang,NicéphoreNiépce
Hồngyd’Amboise–Phiênbảnđầutiên,1826.

32. 31
thế,hìnhảnhvẫnchưahiểnhiện;nóchỉlộra
khimộtdungmôiphatrộnbằngdầusảvà
dầuparaffinlàmtiêuchảylớphắcínkhỏi
nhữngchỗkhôngbịphơira.Nhữngchỗbị
phơiracònđểlạimộtlớphắcínmỏng,làm
tánphátbấtcứánhsángnàorơitrêntấm
phiến.Độphảnchiếuánhsángsaibiệtgiữa
nhữngchỗbịphơivàkhôngbịphơitạonên
mộthìnhảnhcủacảnhtượngnguyênthuỷ.
Tớiđiểmnàytấmphiếnvẫncònlàmộthình
ảnhchụpđộcđáohoặcnócóthểđượcxửlí
thêmnữabằngcáchnhúngvàomộtdung
dịchaxit.Giốngnhưtấmphiếnchạmkhắc,
nhữngchỗkhôngđượcphủbằngthứ“chặn”
(trongtrườnghợpnày,làhắcín),đượcchạm
trổbằngaxit,trongkhinhữngchỗcólớpphủ
chechởthìkhôngbịchạmtrổ.Tấmphiếnnày
bâygiờcóthểsửdụngnhưmộttấmphiếnđể
tạobảnin,đượcbôimựclặplạinhiềulầnvà
chạyquamộtmáyinđểchuyểnnhữnghình
ảnhcómựclênnhữngtờgiấy.
Mộttrongnhữngquytrìnhbiếnthiêncủa
Niépcekhởiđầuvớimộttấmphiếnkimloại
cótrángbạc.Trongtrườnghợpnày,saukhi
lớpáophủbịtháogỡđikhỏinhữngchỗ
khôngbịphơira,tấmphiếnđượcxôngbằng
hơiiodine.Nhữngchỗkhôngđượcchechở
(khôngbịphơira)sẽtạothànhchấtiôtbạc
vàsẽinratrongánhsáng.Rồilớpáođãcứng
lạiđượctháogỡđiđểlộramộthìnhảnh
nhiếpảnhvớisựtươngphảncóđộphângiải
cao.SựnghiêncứusâudàycủaJean-Louis
Marignierthămdòthêmvềnhữngthànhquả
nhiếpảnhbanđầucủaNiépce.4
Hình12
SựphântíchmộttấmảnhnhậtquangcủaNiépcethihànhở
TrungtâmnghiêncứuvàphụchồicủaNhữngViệnbảotàng
nướcPháp/LeCentrederechercheetrestaurationdes
MuséesdeFrance(viếttắtlàC2RMF)sửdụngkĩthuậtphân
tíchbằngcáchphóngquangtuyếnXđểgâycảmứngcáchạt
kimloại/particle-inducedX-rayemission(viếttắtlàPIXE).
Nhữngảnhchụpnàyđãtrởthànhmộtđềtàiquantâmđặc
thùchonhữngnhàkhoahọcnghiêncứuvàphântíchnhững
cấuthànhcủađốitượngnghệthuật.Nhữngảnhnhậtquang
củaNiépcelàchủđềchonỗlựcnghiêncứucộngtáccủa
C2RMF,ViệnBảotàngNiépce,Trungtâmnghiêncứuvềcác
nghệthuậtvàngônngữ,Trungtâmnghiêncứuvềbảotồn
sưutập/LeCentrederecherchesurlaconservationdes
collections(viếttắtlàCRCC),vàViệnBảotồnGetty.

33. 32
PhụchươngNhiếpảnhđượcphát
minhhơnmộtlần
Kỉnguyêncủanhữngquytrìnhnhiếpảnhđầutiênlàmộtkỉ
nguyêntrongđótrithứcvềhoáhọcvàvậtlíđãpháttriểnđủ
đểchophépmộtnhàphátminhquyếttâmtạoramộthình
ảnhbềnlâutrênmộtchấtliệubắtánhsáng(cảmquang)qua
nhữnghiệuứngcủaánhsáng.Ngườitađãquansátthấyrằng
tờgiấyhoặctấmdathuộcnếuđượcxửlívớicloruabạc(silver
chloride)sẫmđenlạitrongánhsángvàcóthểghilạiđường
nétcủamộtvậtthểđượcđặtlêntrênnó.Nhưnghìnhảnhđó
rốtcuộctrởnênhoàntoànđentối,làmtiêumấtđườngnét
đãđượcghilại,vàngườitakhôngbiếtcáchnàođểlàmổn
địnhđườngnétđó.Trongnửađầucủathếkỉ19,mộtsốnhà
phátminhtàinăngđitớinhữnggiảiphápvớimứcđộthành
côngđadạngchobàitoánđốnày.WilliamHenryFoxTalbot
(1800−1877),HippolyteBayard(1801−1877),JohnHerschel
(1792−1871),HerculeFlorence(1804−1879),vàJean-Louis
Lassaigne(1800−1859)làtrongsốnhữngngườicóthểtuyên
xưngmạnhmẽnhấtvềnhữngthànhcôngtrongthờibanđầu
củanhiếpảnh.
Tuyvậy,khônghồnghilàcòncónhữngngườikhác.Chẳng
hạn,ngườitạorathiếtbịquanghọcCharlesChevalierkểlạisự
kiệnxảyravàokhoảngcuốinăm1825.Mộtngườilạtiềutụy
tớitiệmcủaôngtrênBếnĐồnghồ/Quaidel’HorlogeởParis,
vàtrìnhrachoông“khôngthuagìmộttấmhìnhchụptrên
giấy,vàkhôngphảikémcỏi,màlàmộtảnhindươngbảnthực
sựnhưsaunàychúngtagọinhưvậy,”vàrồibiếnmất5
.Sựcố
này,dùchocóđượclãngmạnhoá,chotathấyrấtkhóđểgán
mộtcáchrànhrànhbấtcứmộtkhámphánàochomộtcon
ngườiriênglẻ.Vậylà,tacóthểnóirằngchínhxáchơn,phảinói
vềnhữngphátminhcủanhiếpảnhchứkhôngphảichỉmộtsự
phátminhđơnđộc.

34. 33
Hình13
Nhàphátminhbảnchạmkhắctríchtừ
sáchcủaLouisFiguier,Nhữngkìdiệucủa
khoahọchaysựmôtảphổthôngvề
nhữngphátminhhiệnđại(Paris,1869).

35. 34
ẢnhinkiểuDaguerre/daguerreotype(1839−1860)
Lịchsử
NhữngquytrìnhảnhcủaNiépcekhôngđủ
nhạycảmvớiánhsángđểtìmranhiềuứng
dụnghoặcđểtrởnênrấtthànhcông.Nhưng
côngtrìnhcủaNiépcequảthựckhiếncho
Louis-JacquesMandéDaguerre(1787−1851)
cóthểhoànthiệnquytrìnhcủachínhông:
kiểuinDaguerre.
Daguerre,vốnlàmộthoạsĩvàmộtnhàthiết
kếsânkhấu,đầutiênnổitiếngvàonăm
1822nhờcôngtrìnhdiorama/thôngcảnh
củaông,xâydựngởParisgầnđịađiẻmngày
naylàQuảngtrườngCộnghoà/laPlacede
laRépublique.Thôngcảnhnàytrìnhracho
côngchúngchịutrảtiềnmuavévàoxem
mộtchuỗinhữngtấmmànsơnrấtrộng(14
x22m)phôbàynhữngtoàncảnhvềphong
cảnhvớisắcmàubắtmắt−chẳnghạnnhư
khuRừngĐenhoặccảnhđấtchuồiởGoldau
−hoặcnhữngsựkiệnởnhữngđịađiểmthú
vịnhưlàcảnhlễmisanửađêmởnhàthờ
Saint-Étienne-du-Mont/ThánhÉtiennetrên
núihoặccảnhdânghiếnđềnthờSolomon.6
Vàonăm1834Daguerrethêmmộtthiếtbị
gươngphảnchiếukhéoléochophéptấm
mànsơnkiađầutiênđượcchiếurọiánhsáng
từphíatrướckhiếncảnhtượngxuấthiệnnhư
thểgiữabanngày.Rồibằngsựxoaydầntấm
gươngphảnchiếu,việcchiếusángphíatrước
đượctiếtgiảmtrongkhiviệcchiếusángphía
sauđượcgiatăngkhiếnchomộtbứchoạthứ
nhìnằmsautấmmànđượchiểnhiện,dầndà
biếncảicảnhtượngthànhmộtquangcảnh
banđêm.Hiệuứngnàyhoàntoànxuấtsắc
vàviệckinhdoanhcủaDaguerrethịnhvượng
lên.Mộttrongnhữngbứchoạthôngcảnh
củaDaguerrecòntồntạinhàthờởBry-sur-
Marne.
Thêmvàotấtcảđiềunày,Daguerrecònxúc
tiến,chẳngthànhcôngbaonhiêu,vềcáchcố
địnhcáchìnhảnhbuồngtốibằngsựsửdụng
nhữngchấthỗnhợpphátquang.Đầunăm
1826,ngườichếtạothiếtbịquanghọccủa
ônglàCharlesChevalierkểchoôngnghevề
côngcuộccủaNiépcetrênchủđềnày.Vào
năm1829,sausựngầnngạiđángkểvềphía
Niépce,DaguerrevàNiépcekímộtbảnthoả
thuậnhợptáccácnỗlựccủahọ.Ngoạitrừ
mộtsốcácbứcthưgửiNiépce,ítcóbằng
chứngthựcchấtvềnỗlựchợptácnàycòn
tồntạibởivìmộttrậnhoảhoạnđãlàmhưhại
sânkhấuThôngcảnhvàxưởngcủaDaguerre
vàonăm1839,huỷdiệtphầnlớncáctàiliệu
vàvănkhốcủaông.
Sựhợptácnàyquảthựccótạoraítnhấtlàmột
quytrìnhnhiếpảnhmangtênphysautotype/
intựđộngvàonăm18327
.Niépcemấtnăm
1833vàkểtừ2nămsauđóDaguerrecậtlực
vớiquytrìnhmớinàyrồirasẽmangtênông.
Vàongày6-1-1839tờbáoGazettedeFrance/
NhậtbáonướcPháploantin:“Chúngtôi
loanbáomộtkhámpháquantrọngdohoạ
sĩThôngcảnhlừngdanhcủachúngtalàông
Daguerre.Khámphákìdiệunàyviếtlạitất
cảnhữnglíthuyếtvềkhoahọcliênquanđến

36. 35
ánhsángvàquanghọcvàsẽlàmcáchmạng
vềnghệthuậtvẽtranh.ÔngDaguerređãtìm
ramộtđườnglốiđểcốđịnhnhữnghìnhảnh
tựvẽtrêntấmmàncủabuồngtốichonên
khôngphảichỉcómộtsựphảnánhthoáng
quacủasựvật,màthựcralàdấuấncốđịnh
vàtrườngcửucủachúng,cóthểmangđi
khỏicảnhtượngnguyênthuỷgiốngnhư
mộtbứctranhhoặcmộtbứcchạmkhắc.”
ChínhphủPhápmuaphátminhnàytừ
Daguerrevàcungcấpnómiễnphíchothế
giới,ngoạitrừnướcAnh,nơimộtbảnquyền
vềbằngsángchếđượcyêucầuvàđượccấp
phát.Vàongày19-8FrançoisArago,thưkí
củaViệnHànlâmKhoahọcnướcPháp,loan
báochínhthứcvớiViệnHànlâmvàtinnày
loantruyềnmaulẹkhắpChâuÂutạorasự
phầnkhíchđángkể:“Chỉmấygiờsaulà
nhữngngườibánthiếtbịkhoahọcbịbủa
vâygầnnhưkhôngcóđủmáychụpsẵnsàng
đểthoảmãnnhiệttìnhhăngsaycủanhững
ngườithựchànhlolắng”8
Hình14
Bứchoạthôngcảnh/diorama,5,4x6,05m,NhàthờSaint
GervaisvàSaintProtais,Bry-sur-Marne,Pháp.LouisJ.M.
Daguerre,PhốicảnhmộtcungnhàthờGothic,1842.Đâylà
bứchoạthôngcảnhcuốicùngcònsótlạidoDaguerrevẽ.
Việcxửlíphụchồinó(2006–9)đượctàitrợbởithành
phốBry-sur-MarnevớisựtrợgiúpcủaQuỹGetty.

37. 36
MộtkiểuinDaguerrelàgì?
MộtkiểuinDaguerrelàmộtảnhchụptrênmộttấmphiếnbằngđồngđỏcóphủmột
lớpbạcmàimịn.Chấtliệuhìnhảnhgồmnhữnghạtlititíchtụtrênbềmặtbạctrơn
nhẵn.Nhữnghạtcómàutrắnghếunàytạonênnhữngcaođiểmcủahìnhảnhbằng
cáchkhuếchtánsựphảnchiếuánhsángrơitrêntấmphiếntrơnnhẵn.Tuỳtheogóc
nhìn,mộtkiểuinDaguerrecóthểlàmộtdươngbảnhoặcmộtâmbản.
KiểuinDaguerrelàmộthìnhảnhđơnđộc,duynhất;đểtạomộtbảnsaocủanóchỉ
cócáchlàchụplạitấmphiếngốc.Thườngthìhìnhảnhnàyđảonghịchtheochiều
nganggiốngnhưhìnhảnhtrongtấmgươngphảnchiếu:bênphảithànhrabêntrái
vàbêntráithànhrabênphải.TạiHoakìvànướcAnh,nhữngảnhinDaguerrethường
chứatrongnhữnghộpnhỏvớinắpđậycóbảnlề.ỞchâuÂulụcđịa,nhữngảnhin
kiểuDaguerrethườngđượccấttrongnhữngôkiếnghoặclồngkhungkiếng(gọilà
passepartout/tiệndụngkhắpnơi),cóthểtreolêntườnghoặcdựngtrênbàn.
Kíchcỡcủaphiếnbảnđượctiêuchuẩnhoávàđitừtoànphiếntới1/16củaphiến
bản.
N
Hình15
ẢnhinkiểuDaguerretrongmộtkhuôn
hộp,nhiếpảnhgiakhôngrõ,khoảng
năm1850.

38. 37
Chếtạovàsửdụng
Trênnguyêntắc,làmmộttấmphiến
Daguerrelàmộtcôngtácđơngiản,nhưng
việcthựchànhđòihỏicựckìcẩnthậnvà
khéoléo.Bíquyếtthànhcôngnằmởchỗ
quantâmchuẩnbịvàmàinhẵntấmphiến.
Nhữngtâmphiếntrángbạccósẵntrênthị
trườngthươngmạingaysaukhiquytrình
nàyrađời.Chúngđượctạohoặcbằngcách
sửdụngáplựccơgiớiđểgắnmộttờbạc
mỏnglênmộtphiếndàyhơnbằngđồngđỏ
hoặcbằngmộtquytrìnhđiệngiảiđểtráng
bạc.Phiếnbằngđồngđỏthườngcóđộdày
là0,4mm.Bềmặtbằngbạcđượcmàinhẵn
bằngmộtchuỗicácchấtnhám–đầutiên
bằngđávôi(calcite,silica)rồivớichấtbộtđỏ
củathợkimhoàn(oxitsắt).Sauđóbềmặt
trángbạcnhẵnđượclàmchonhạycảmvới
ánhsángbằngcáchphônóravớinhữnghơi
toảcủavàitinhthểiodine,điềunàytạora
mộtlớpcònmỏnghơnnữachấtiôduabạc
(silveriodide)trênlớpkimloạibạc.
Tấmphiếnsauđóđượcphơiratrongbuồng
tối.Điềunàychiếmtừvàiphútchotới30
phút,tuỳtheonhữngđiềukiệnvềánhsáng,
bởivìiôduabạckhôngđặcthùcảmquangvà
nhữngthấukínhbuồngtốitrongthờikìđầu
cũngkhôngđặcthùhữuhiệu.Hìnhảnhkhông
hiểnhiệnkhitấmphiếnđượclấyrakhỏi
buồngtốivàchỉlộrakhitriểnkhaitấmphiến
tronghơithuỷngâncósưởinóng.Điềunày
gâyranhữngvihạthìnhthànhnơiánhsáng
tácđộnglêntấmphiến.Nhữngvihạttrắng
màuđụckhuếchtánánhsángnàylàmột
hợpchấtthuỷngânvàbạc.SaunàyEdmond
Becquerelchothấyrằngbướctriểnkhaivề
thuỷngâncóthểloạibỏ,bằngcáchlấytấm
phiếnđãphơirakhỏibuồngtốivàchonóphơi
trọnvẹnvớiánhsángmàuvàngvàđỏ,mà
Bequerelgọilà“nhữngquangtuyếnliêntục”
Mộtkhitâmphiếnđượctriểnkhainóđược
nhúngváomộtdungdịchmuốiăn(clorua
Hình16
Thiếtbịđểmàinhẵncác
tấmphiếninkiểuDaguerre.
Hình18
Hộptriểnkhai(rửaảnh)
trongđóphiếninkiểu
Daguerređãphơirađược
xôngbằnghơithuỷngân.
Nhữnghình17−18lànhững
tấmchạmkhắc,tríchtừ
cuốnsáchcủaLouisFiguier
Nhữngkìdiệucủakhoahọc
haysựmôtảphổthôngvề
nhữngphátminhhiệnđại
(Paris,1869).
Hình19
Inthạchbản/lithograph,HonoréDaumier
Mộtquytrìnhmớiđượcdùngđểcóđược
nhữngtấmhìnhduyêndáng,thếkỉ19.
Hình17
Hộpiôthoá.

39. 38
sodium)đượchâmnóngđểcủngcốnhững
tốchấtcảmquangtàndư.Herschelcho
thấyrằngbướcnàycóthểhoànthànhmột
cáchhữuhiệuhơnbằngcáchsửdụngchất
thiosulfatsodium,haynhưthếkỉ19gọilà
hyposulfit.Mộtsựcảitiếnkhácnữađược
Hippolyte-LouisFizeauđềnghịvàonăm
1840,giớithiệumộtthứthuốctráng(hoặc
gọilàthiếpvàng/gilding).Bướcnàysửdụng
dungdịchcloruavàng.Dungdịchnàylàm
rắnchắcnhữngvihạt,bằngkhôngchúngcó
thểbịtrôituộtkhỏitấmphiếnkhichỉbịkhẽ
sờmóvào,vàbanchohìnhảnhmộtsắcđiệu
nồngấmhơnvàsựtươngphảncaođộhơn.
Vớinhữngkĩthuậtnày,vàkhicómộtthấu
kínhđặcbiệtvàmộtđịađiểmđứngchụp
ngoàitrờiđủđộphátquang,chẳngphảilà
khôngthểtạoramộthìnhảnhchândung
chỉtrongmộtítphút.Nhưnghậuquảkhông
phảiluônluônhoàntoànđúngnhưkìvọng.
“Bạnlấytưthếngồivớidángđiệukhảáimà
aicũngcókhichờchụptấmchândung,vàrồi
ngườithợảnhđưachobạntấmhìnhcủamột
kẻtuẫnđạođangchịuhànhhình,tratấn.”
DiễnviênngườiThuỵđiểnGeorgDahlzwist
gầnnhưbịmùmắtsaumộtphiênchụpkéo
dài5phútphơiradướiánhsángmặttrời10
.
Trongkhimộtíttấmchândungkiểuin
Daguerretừnhữngnămđầutiêncủaquy
trìnhnàycònsótlại,chỉđếncuốithời1840
mớicómộtsựcanhtânkháctănggiatính
nhạycảmcủacáctấmphiếnvàgiảmtrừthời
gianphôrađểchụp,đemlạisựtăngtriển
bùngnổcủacôngnghệkiểuinDaguerre.
Việcsửdụngnhữngthứ“giatốc”làhơi
brominevàchlorineđượcsửdụngcộngthêm
vớichấtlàmnhạycảmiodine–đãgiatăng
tínhnhạycảmcủacáctấmphiếnđếngấp10
lần.Thờigianchụprútxuốngchỉcònvàigiây.
a
b
Hình20
TuỳtheogócđộmàtấminkiểuDaguerređược
nhìnngắm,nócóthểxuấthiệnnhư(a)một
dươngbảnhoặc(b)mộtâmbản;nhiếpảnh
giakhôngrõ,khoảngnăm1850.

40. 39
SựsuythoáicủakiểuinDaguerre
vàcáchchămsóc
Vàonăm1889AlphonseDavannechorằng
gầnnhưtấtcảnhữngtấmkiểuinDaguerre
nguyênthuỷđềuđãbiếnmấtvàtrongkhi
đứngthựclàmộtsốlớncủachúngđãbị
huỷdiệtquasựbấtcẩnhoặckhôngquan
tâm,nhiềutấmkhácvẫncònsốngsót.
Mộtsốởtrongđiềukiệntuyệthảo,nhưng
nhiềutấmđãbịbiếncảihoàntoàn.Những
bứcchândungnhiềugấpbộinhữngtấmvề
quangcảnhhoặctoànhà.Nhữngtấmkiểu
inDaguerrephôranhữngdạngthứcđộcđáo
vềsuythoái,gâyratrênhếtvìnhữngmôi
trườngônhiễmhoặclưutrữẩmthấp,hoặc
doviệcvậndụngkhôngthíchđáng.
MộthìnhảnhtrongkiểuinDaguerrechỉtồn
tạitrênbềmặtngoàicủatấmkiếng.Sựtiếp
xúcítỏinhấthoặcsựsờmónhẹnhấtcũngcó
thểlàmnóbịtổnhạimộtcáchkhôngthểđảo
nghịch.Điềunàyđặcthùđúngvớinhữngtấm
phiếnđầutiênkhôngđượcthiếpvàng.Trong
mộtsốtrườnghợp,lớpbạcbịbongra.Nhưng
sựsuythoáithôngthườngnhấtlàsựhoenố.
Giốngnhưtấtcảnhữngvậtthểbằngbạc,
nhữngtấmảnhinkiểuDaguerrebịhoenốkhi
bịphơirakhôngkhí,càngđặcthùkhikhông
khícóchứanhữngchấtônhiễmoxihoá.Lớp
ônhiễmthườngxuyênxuấthiệnnhưmột
lớphoencómàu(màuvàng,màuxanhbiếc,
hoặcmàuxanhdương,tuỳtheođộdàycủa
lớphoenố)củasulfuabạchoặcoxitbạc.Sự
ốnàycóthểbắtđầulàmmờhìnhảnhnhưng
thườngngườitathấynótạothànhnhững
vòngđồngtâmtiếntừchuviphíangoàicủa
hìnhảnhvàotrungtâm,đitheoconđường
Hình21
NhữngtấminkiểuDaguerrebịố,nhữngnhiếpảnhgia
khôngrõ,khoảngnăm1850.Lớpbằngbạcđãbịoxihoá
bởinhữngchấtônhiễmtrongbầukhíquyển.

41. 40
củanhữngthứkhíoxihoákhichúngchậm
chạplenlỏivàophíabêntrongcủagóikhép
kínkiểuinDaguerre.Nhiềucáchxửlíphục
hồiđểtháogỡlớphoenốđãđượcsửdụng
quathờigian,baogồmcảnhữnglốixửlí
dùngcácdungdịchthạchtín/cyanidehoặc
acidicthiourea–gồmlưuhuỳnhvànước
tiểu.Nhữnglốixửlínàychẳngphảilàkhông
cónhữngrủirođángkể.Bứcchândungkiểu
inDaguerredoJohnW.Draperlàmchochị
emgáicủamình,vốnlàtấmchândungkiểu
inDaguerresớmnhấtởHoakì,đượcxửlíở
Londonnăm1934đểtháogỡlớphoenố.Nó
bịgửitrảvềkèmtheomộtláthưcóchứanội
dungsauđây:“Tôi…rấtlolắngvềtấmảnhin
kiểuDaguerrecủaông.Nóđãdiễnrakhông
đúngcáchkhitẩyrửalớphoengỉ.Trongsuốt
24năm,vànhiềuhơnnữatôiđãtừngtẩyrửa
chúngmàchưabaogiờgặpmộtcáixửsự
trongcungcáchtươngtự….Tôihoàntoàn
chấtsữngbởitrướcđâychưabaotôigặpmột
cáixửsựgiốngnhưthế.”11
Hìnhảnhđóđã
khôngsốngsótsausựxửlítẩyrửa.
BứcchândungcủanhàvănEdgarAllanPoe
trongbộsưutậpcủaNhàGeorgeEastmanở
Rochesterđượctẩyrửabằngdungdịchnước
tiểuvớilưuhuỳnhcóaxit,làmộtlốithựchành
thôngthườngtrongthậpniên1960.Ngày
naynóphôrasựsuythoáiđángkể,chắclà
dotàndưđểlạicủadungdịchtẩyrửa.Nhiều
tấmphiếnkháccũngtrảiquanhữngxửlítấy
rửatươngtựngàynayphôrabằngchứngvề
thứ“bệnhsởiDaguerre”,mộtđiềukiệntrong
đónhữngchấmnhỏmàunâuxuấthiệntrên
bềmặtbạctrongnhữngnămtiếptheoviệc
xửlítẩyrửa.Nhữngchấmnàycũngcóthểbị
vâyquanhbởimộtquầngtrắnghếu.12
Sựnghiêncứuđãcốnghiếnvàikhảnăng
đểtháogỡnhữnglớphoenốkhỏitấmảnh
inkiểuDaguerre,baogồmviệctẩyrửa
bằngplasmakhinhkhí/hydrogeneplasma
vàtẩyrửabằngđiệngiảitrongdungdịch
hoặctrongmôitrườngkeomủ/gelmedium.
Nhưngnhữngbiệnphápnàykhôngthoát
khỏirủirobởinhữngviệcxửlínàylàkhông
thểđảonghịchvàhậuquảcủachúng–cả
trongngắnhạnvàdàihạn–thậtkhóđểxác
định.Nếulớphoenốxungquanhkhônglàm
mờhìnhảnh,tốthơnlànóởđâucứđểđó
vàthayvàođólàthihànhnhữngbiệnpháp
phòngngừađểnókhỏitiếnthêm.Điềunàyđi
theonhữngýtưởnghiệnhànhtrongviệcbảo
tồnlàưathíchlàmổncốhiệntrạngcủamột
vậtthểvàlàmchậmđitiếntrìnhsuythoái
hơnlàtiếnhànhnhữnglốixửlícótiềmnăng
mayrủinhằmtáiđạttớitìnhtrạngcótrước
nàođó.
NhữngảnhinkiểuDaguerrevốnnguyênthuỷ
–vànêntiếptục−đượcbaokíntrongmột
khuônhộpcôlậpchúngkhỏimôitrườngxung
quanhvàchechởchúngkhỏibịtổnhạivềcơ
học.Chínhnhữngtấmkiếngchephủchúng
xưacũcũngcóthểphôranhữngdấuhiệu
vềmộtloạisuythoáiđặcthùbiểulộbằng
nhữngchấmtrắngnhỏxíuởmặtphíatrong
củatấmkiếng,kềcậnvớibềmặtcủaphiến
ảnh.Chỉmộtnhàbảotồnchuyêngiamớinên
tiếnhànhviệctháogỡvàgắnlạinhữngảnh
inkiểuDaguerre,chỉsửdụngnhữngchấtliệu
nhưlàgiấy,bìa,hoặcnhữngchấtkếtdính–
sẽkhônggâyrasựoxihoáhơnnữahoặcsuy
thoáihơnnữatrênphiếnảnh.Nhữngảnhin
kiểuDaguerrenênđượclưugiữtrongnhững
môitrườngmátvàkhô.Phảichămsócsao
chotránhkhỏinhữngnguồnánhsángcường
độquálớntrongkhitrưngbày.
ẢnhinkiểuDaguerremàu
Sựtômàubằngtaycũngthườngkhiđượcáp
dụngđểhoàntấthìnhảnhinkiểuDaguerre.
Mộtsốnhàbìnhluậnđươngthờiđãcậtlực
phảnđốilốithựchànhnàytrêncơsởmĩ
học.13

42. 41
Tuythế,lềlốithôngthườngvẫnlàtôđậm
nhữngđồtrangsứcvớisơnmàuhoàngkim,
tôthêmmộtchúthồngvàođôimá,vàpha
màuxanhdươngchotấmnền.Thỉnhthoảng
mộthìnhảnhhoàntoànmàusắccũngđược
ngườitatoantính–khôngphảiluônluôn
thànhcôngcholắm.Nhữngsắctốđượcsử
dụngchoviệctômàurộngkhắpnhưthế
đượchoàtrộntrongmộtmôitrườngdầuhay
nướcvàphếtlêntấmphiếnvớimộtchiếccọ
nhỏ.Mộtchấtkếtdính,nhưlàkeothựcvật/
gumarabic,hồ,hoặckeomủ,cũngcóthể
đượcbôilêntấmphiếnđểchuẩnbịchoviệc
tômàu.Đôikhinhữngsắcđộphơnphớtxanh
dươngcóthểxuấthiệntrênbầutrờihoặc
trongnhữngvùngnhạthơncủahìnhảnh:tuy
nhiênnhữngthứnàykhôngđượctôbằngtay
màdườngnhưlàdosựdươnghoácủaánh
mặttrời,mộthiệntượngliênkếtvớisựphơi
raquáđộcủaảnhinkiểuDaguerre.
Hình22
ẢnhinkiểuDaguerređượctômàubằngtayvàcất
trongkhung,nhiếpảnhgiakhôngrõ,khoảngnăm
1850.Nhữngdảihoenốhìnhthànhtrênngoạivivà
tiếnvàotrungtâmcủaphiếnảnh.

43. 42
ẢnhinkiểuDaguerre1839−1960
nhìnquakínhhiểnviquételectron nhìnkhuếchđại nhìntổngquát
Độnhạycảm:trungbình(•),nhạycảm(••),rấtnhạycảm(•••).
hợpchấtbạc-thuỷngân
bạcmàinhẵn
đồngđỏ
Xảyratrongcácsưutậphiếm
KhuyếncáovềbảotồnnhữngảnhinkiểuDaguerre
• Khôngbaogiờchạmvàobềnmặtcủatấmphiến
• Tấmphiếnnênluônluônđượcphongkíntrongmộtkhuônhộp,phủkiếng,đểchechởkhỏibị
trầyxướcvàkhỏiphơirakhôngkhívàcácchấtônhiễm
Độnhạycảmánhsáng
..
cọxát
...
ngậplụt
...
chấtônhiễm
.
ẩmthấp
.
Kíchthướcvàkhuônkhổthôngthường
kíchthướctiêuchuẩnChâuÂuHoakì(in.)
• toànphiến61/2
x81/2
• nửaphiến41/4
x51/2
• phầntưphiến31/4
x41/4
• phầnsáuphiến23/4
x31/4
• phầnchínphiến2x21/2
• phầnmườisáuphiến13/8
x15/8
• ngọcphiến1x1
kíchthướctấmphiếntiêuchuẩn
• toànphiến16.2x21.6
• nửaphiến10.8x16.2
• phầnbaphiến7.2x16.3
• phầntưphiến8.1x10.8
• phầnsáuphiến7.2x8.1
• phầntámphiến5.4x8.1
• phầnchínphiến5.4x7.2
• phầnmườisáuphiến4.0x5.4
• innổi8.5x17.0
Cấutrúc

44. 43
Hình23
ẢnhinkiểuDaguerrekhuônkhổ1/6tấm
phiếntrongmộtkhuônbảotồnhiệnđại,
nhiếpảnhgiakhôngrõ,khoảngnăm1850.

45. 44
Lịchsử
Bảnkẽm/tintype−cũnggọilàbảnsắt/
ferrotype−lầnđầutiênđượcAdolphe
AlexandreMartin(1824−1896)môtảtrong
mộtbảntườngthuậttrìnhlênchoViệnHàn
lâmKhoahọcPháp.Quytrìnhphổbiếnnày
vẫncònđượcsửdụngmãilâutrongthếkỉ20.
Nhữngngườichụpảnhlangthangcóthểsản
xuấtnhữngtấmchândungbằngkẽmmau
chóngvảrẻtiềntạigócphốhoặcphiênchợ,
thậmchícảgầncácbãichiếntrường,như
đượclàmtrongcuộcNộichiếncủaHoakì
[1861−1865].
Khuônkhổthôngthườngcủabảnkẽmlà
kíchcỡcủatấmdanhthiếp(khoảng6x9cm),
nhữngngườitacũngthấycácbảnnhỏhơn
đượctrươnglêntrêngiấycótrangtríởcác
cánhcửasổ,trongkhungđồng,hoặcgắn
lênđồtrangsứcnữa.Khungkhổnhỏnhất
khônglớnhơnmộtcontem,12hoặc16tấm
hìnhnhỏnàycóthểđượcsảnxuấtratrên
mộtphiếnrộngvớimộtmáychụphìnhđặc
biệt(nhânbội),làtiềnthâncủabuồngchụp
hìnhthẳngđứng.MộtbằngsángchếHoakì
vềmáychụphìnhđabộiđượccấpphátvào
năm1862vàđượcsửdụngrộngrãiởHoakì
chođếnmãicuốithếkỉ19.
Ảnhinkiểubảnkẽm(1853−1930)
Ảnhinkẽmlàgì?
Ảnhinkẽmlàmộttấmảnhchụpdươngbảncógiáđỡlàmộtphiếnsắtcóphủsơn.
Quytrìnhnàychotamộtdươngbảntrựctiếptừmáychụphìnhsửdụngmộtsựbiến
thiêncủaquytrìnhcollodionướt(xemkiểuinAmbrosevàâmbảncollodion).Hình
ảnhtạorathựcsựlàmộtâmbản;tuynhiênbởivìnhữngkhuhìnhảnhbạcsánghơn
lànhữngkhukhôngcóhìnhảnh,quađónềnsơnphủtốiđennhìnthấyđược,nên
hìnhảnhxuấthiệnnhưthểmộtdươngbản.Điềunàytươngtựvớicungcáchlàmmột
ảnhinkiểuAmbrose–chỉcógiáđỡlàkhácthôi.Nhữnghìnhảnhinkẽmbịđảo
ngượctheochiềungang,giốngnhưtrongmộttấmgươngsoi.
N

46. 45
Hình24
Ảnhkẽmkhuônkhổngọcphiến,nhiếp
ảnhgiakhôngrõ,khoảngnăm1900.
Hình25
ThiếtbịbuồngtốichụphìnhdoF.
BerneuilvàCáccontraichếtạo.Thiết
kếcủamáychụphìnhnàychophép
nhữngnhiếpảnhviênđườngphố
chụphìnhvàtrángluônảnhkẽmbên
trongthâncủamáychụphình.
Hình26
Quảngcáochomộtsáchcẩmnangvềkiểuin
ảnhkẽm,1891.14

47. 46
Chếtạovàsửdụng15
Mộtphiếnsắtmỏng(độdàykhoảng0,5mm)
đượcphủmộtlớpsơnnâuđậmhoặcđen,có
thểlàdầuthônghoặcdầuhạtđaytrộnvới
mộtsắctố.Tấmphiếnđãcólớpsơnphủnhư
thếthườngđượcnhiếpảnhgiamuasắmnhư
mộtsảnphẩmchếtạo.Nhiếpảnhgiaphủ
tấmphiếnđóbằngchấtcollodioncóchứa
bromuavà/hoặchợpchấtcủaioduavàrồi
nhúngnóđểtắmtrongnitratbạcgâynhạy
cảmvớiánhsángtrướckhinhữngchấthòa
tancollodionbốchơi.Rồitấmphiếnlập
tứcđượcphơitrongbuồngtối;nóđượcrửa
ảnhbằngmộtdungdịchsulfatsắtvàacit
nitricvàrồiđượccốđịnhbằngcáchnhúng
vàotrongmộtdungdịchsodiumthiosulfate
hoặcpotassiumcyanide.Saukhirửavàphơi
khô,hìnhảnhthườngđượcphủmộtlớpsơn
bóng/vernisđểchechở.Trongthếkỉ20chất
keomủgelatinbromuađượcđưavàođểlàm
ảnhkẽm;nhữngthứnàyđòihỏihìnhảnh
phảiđượclàmtrắngrabằngviệcsửdụng
cloruathuỷngân.Bìacứngmàuđencũngcó
thểđượcsửdụngthaythếchotấmphiếnsắt
cósơnphủ.Nhữngbiếnthiêncủaquytrình
nàytiếptụcđượcsửdụngmãiđếnthậpniên
1930.
Hình27
Ảnhkẽm,nhiếpảnhgiakhôngrõ,
khoảngnăm1880,mặtphải.
Hình28
Ảnhkẽm,nhiếpảnhgiakhôngrõ,
khoảng1880,mặttrái.

48. 47
Sựsuythoáicủaảnhkẽmvàcách
chămsóc
KhônggiốngnhưảnhinkiểuDaguerrevà
Ambrose,ảnhkẽmkhôngphảiluônluôn
đượccungứngvớimộtlớpkiếngchechở.
Bởichúngcốtđểđượcvậndụngvàđưavào
nhữngtậpảnhhoặcgiữacáctrangsách,
nhữngchândungbằngảnhkẽmcòntồntại
thườngbịtrầyxướcvàcongqueo.Lưutrữ
trongmộtmôitrườngchỉcầnhơiẩmthấp
cũngcóthểkhiếnchochấtgỉsắtxuấthiện,
rồithứnàylạigâycholớpsơnphủbêntrên
vàlớphìnhảnhbỏngrộpvàbongra.Một
sốnhữngthànhtốcủaảnhkẽm,chẳnghạn
nhưlớpsơnbóngvàcollodioncóthểchịu
sựhưhạinhẹ;vậytốthơnlàkhôngnênphô
bàychúngthườngxuyêndướiánhsángrọi
mạnh.
Hình29
Ảnhkẽmkhuônkhổ1/16tấmphiến,
nhiếpảnhgiakhôngrõ,khoảng
1880.Sựănmòncủasắtđãkhiến
lớphìnhảnhbịbongra.

49. 48
collodion
sắt
hạtbạc
sơnbóng
sơnphủ/phủ
Ảnhkẽm1853−1930
cũnggọilà:ferrotype/ảnhsắt,melainotype/kiểuinđen,melanograph/ảnhinđen
nhìnkhuếchđại nhìntổngquát
Xảyratrongcácsưutậpthôngthường
Nhữngkhuyếncáođểbảotồnảnhkẽm
• Giữtrongphongbìlưutrữ,chechởkhỏibịẩmthấpvàánhsáng
• Thêmmộttấmbìacứngtrongphongbìlưutrữđểtránhbịbiếndạng
Độnhạycảmánhsáng
..
cọxát
.
ngậplụt
.
chấtônhiễm
...
ẩmthấp
...
Hoakì(in.)16
• 8x10in.
• 5x7in.
• 21/2
x4in.(đúngđiệu:8ảnhtrênmộtphiến
• 8x10in.)
• 21/2
x31/2
in.(đúngđiệuhoặcdanhthiếp:
• 4ảnhtrênmộtphiến5x7in.)
• 2x21/2
in.(16ảnhtrênmộtphiến8x10in.)
• 13/4
x21/2
in.(8ảnhtrênmộtphiến5x7in.)
• 13/8
x12/3
in.(vànhiềukhuônkhổnhỏhơnđa
dạngthườngđượcgọilà“ngọcphiến”
ChâuÂu
• toànphiến162x216mm
• nửaphiến108x162mm
• phầntưphiến81x108mm
• phầnsáuphiến72x81mm
• phầnchínphiến54x72mm
• phầnmườisáuphiến40x54mm
• contem1,2x2,5cm
• nútáohaylà“ngọcphiến”4,5cmđườngkính
Kíchthướcvàkhuônkhổthôngthường
Cấutrúc

50. 49
Hình30
Ảnhkẽm,nhiếpảnhgiakhôngrõ,Chândung
mộtngườiđànông,khoảngnăm1900.

51. 50
Dươngbảnmàutrênkimloại
ẢnhnhậtquangtrựctiếpcủaBecquerelvàNiépcede
Saint-Victor(1848–1855)
Lịchsử
Đếncuốithếkỉ18cácnhàkhoahọcquen
thuộcvớisựkiệnrằngcloruabạccóthểghi
lạivàtáitạonhữngmàusắcchuyênbiệtcủa
ánhsáng.Mộtlớpcloruabạcmỏngđược
chiếubằngánhsángđỏhoặclụcsẽlầnlượt
manglấynhữngsắcđỏhoặclục.Edmond
Becquerel,mộtgiáosưởViệnBảotàngLịch
sửTựnhiêntạiParistòmòvềhiệntượngnày
vàvàonăm1848dùngnóđểtạoảnhmàu
trênnhữngphiếnbạc.Ônggọinhữngthứ
nàylàảnhnhậtquang/heliochrome.Chỉcó
vàitấmảnhnhậtquangcủaBecquerelcòn
tồntại,nhưngvàolúcchúngđượctạora,
nhữnghìnhảnhnày–tĩnhvật,táitạonhững
bảnchạmkhắcmàuvànhữnghìnhảnhcủa
quangphổmặttrời–đãgâysựquantâmcao
độtrongsốcácnhàkhoahọcvàcácnhiếp
ảnhviên.Ảnhnhậtquangnổitiếngnhư
nhữngthửnghiệmthànhcôngđầutiênvề
nhiếpảnhmàu,nhưngchúngmắcphảihai
vấnđềlớn:(1).nhữngtấmphiếnnàycóđộ
nhạycảm(tốcđộ)rấtthấp,đòihỏithờigian
phơiradàilâu,và(2).chúngkhôngthểcố
địnhđượcvàvìvậysẽphailạtđimộtcách
chậmchạpnếubịphơiraánhsáng.Xâydựng
trênquytrìnhcủaBecquerel,AbelNiépce
deSaint-Victor(cháugọiNicéphoreNiépce
bằngchúbác)laođộngđểsángtạomột
phươngtiệnthựctếchosựlàmnhữngtấm
ảnhmàu17
.Mặcdùôngnàythànhcôngtrong
việccảithiệnsựtrungthànhcủanhữngmàu
vàổnđịnhchúngthêmđốivớiánhsáng,ông
vẫnkhôngthểtạoramộthìnhảnhthựcsự
vữngvàngvàbềnlâu.

52. 51
Hình31
Ảnhnhậtquang,AbelNiépcedeSaint-
Victor,Búpbêtrêngiá,khoảnggiữa1851
và1859.

53. 52
Ảnhnhậtquangtrựctiếplàgì?
Mộtảnhnhậtquangtrựctiếplàmộtảnhchụpmàutrênmộtphiếnđồngcótráng
bạcđượclàmrađểsửdụngnhữngphươngphápcủaBecquerelhoặcNiépce.Hình
ảnhđượctạoratrựctiếptrongbuồngtốisửdụngmộttấmphiếnvớimộtlớpcảm
quanglàcloruabạc.Khôngcầncóxửlísauđóvềtấmphiến,nhưlàtriểnkhai(rửa
hình)hoặccốđịnh,xảyra.Cơchếbởiđónhữnghìnhảnhnhưthếđượchìnhthành
chưađượcngườitathiếtlậptrọnvẹn.
N
Hình32
Ảnhnhậtquang,EdmondBecquerel,Táitạonhững
chạmkhắcmàu,khoảng1850.

54. 53
Chếtạovàsửdụng
EdmondBecquerelcôngbốhaiphươngpháp
đểtạoảnhnhậtquangtrựctiếp.(1)Phương
phápthứnhấtcungứngsựgâynhạycảm
chotấmphiếnphủbạcbằngcáchnhúngnó
trongmộtdungdịchcloruasodiumvàclorua
đồng.(2)Phươngphápthứnhìtạoramộtlớp
cloruabạctrêntấmphiếncótrángbạcqua
sựđiệngiảimộtdungdịchaxitclohidric.Tấm
phiếnđãlàmnhạycảmđórồiđượcđặttrong
mộtbuồngtốivàphơiraánhsángbanngày
trọnvẹntrongvàigiờ.Hìnhảnhhiểnhiện
trêntấmphiếnmộtcáchtrựctiếpsaukhi
phơiranhưthế,nhưngvẫncòntiếptụcnhạy
cảmvớiánhsáng.NiépcedeSaint-Victor
giảmtrừđộcảmquangcủahìnhảnhbằng
cáchphủnóbằngmộtlớpkeohồ(dextrin)
cótrộnvớicloruachì.
Sựsuythoáicủaảnhnhậtquang
trựctiếpvàcáchchămsóc
Ánhsángsẽmaulẹpháhủynhữngảnhnày.
Chúngphảikhôngbaogiờđượcđưaraphô
bàyvàchỉnênđượcxemtrongnhữngthời
khắcngắnngủinhấtdướisựchiếusángyếu
ớt,khuếchtán.
Hình33
Nhữngghichúnghiêncứuvềảnhnhật
quang,khoảng1850.
Hình34
Ảnhnhậtquang,EdmondBecquerel,Quangphổ
mặttrời,1848.

55. 54
lớpbạc
đồng
Ảnhnhậtquangtrựctiếp1848−1855
Xảyratrongcácsưutậprấthiếm
Khuyếncáochosựbảotồnảnhnhậtquangtrựctiếp
• Đừngđểphơiraánhsáng.
• Tấmkiếngphảinênluônluônđượcphongkíntrongmộtgóidướitấmkiếngđểchechởnó
khỏibịcọxátvàphơiravớikhôngkhívànhữngchấtônhiễm.
Độnhạycảmánhsáng
...
cọxát
..
ngậplụt
..
chấtônhiễm
..
ẩmthấp
.
Nhữngkíchthướcvàkhuônkhổthôngthường
• Biếnthiên,thườngtươngtựvớinhữngkíchthướcvàkhuônkhổcủaảnhinDaguerre
Cấutrúc

56. 55
Hình35
Ảnhnhậtquang,EdmondBecquerel,
Nhữngconchim,khoảng1850.

57. 56
ẢnhinkiểuHill/hillotype(1850−1860)
Vàonăm1850GiáosĩLeviHillthuộckhuWestKill,
NewYorkHoakì,loanbáolàôngđãhoànthiện
mộtquytrìnhcóthểtạoranhữngảnhinkiểu
Daguerremàu.Quytrìnhnàyphứchợpvànhững
kếtquảkhôngtrôngcậyđược,theonhữngtường
thuậtcủanhiềungườiinảnhkiểuDaguerređãthử
nghiệmnóvàothờibuổiấy.Mộtsốnhàviếtsửcoi
quytrìnhnàynhưthểmộtchuyệnkhoáclác,mặc
dùcónhữngủnghộcủanhữngnhàkhoahọcnổi
tiếngđươngthờinhưSamuelMorse.Tínhcáchdè
dặtkínđáocủaôngHillcóthểcũnggópphầnlàm
quytrìnhcủaôngkhôngđượcnhìnnhận.Thêm
nữa,ảnhinkiểuHillcóthểđãtớikhátrễ,khichính
tựthânkiểuinDaguerređangđivàothờikìsuy
đồi.Cókhoảng60ảnhinkiểuHilltrongViệnBảo
tàngLịchsửQuốcgiaHoakì/NationalMuseum
ofAmericanHistorythuộcViệnSmithsonian
Institution,quytrìnhnàyđãđượctáitạothành
côngvàonăm198518
.
ẢnhinkiểuHilllàmộttrongnhữngthídụhiếmhoi
củamộtquytrìnhxuấtpháttừkiểuinDaguerre.Nó
chomộthìnhảnhmàuđíchthựcphátxuấttrựctiếp
từtựnhiên.
Quytrìnhnàyđòihỏimộtchuỗinhữngvậndụng
phứchợp.Mộttấmphiếnbằngđồngphủbạcđược
màinhẵnvàrồiđượcphơiravớimộtchuỗinhững
bướcnhạycảmhoácóliêncantớinhữngviệcxông
hơicloruađơni-ốt,clorin,vàthuỷngân.Nóđược
phơitrongmộtbuồngtốirồinhúngvàonhiềuloại
dungdịch,mộtsốtrongđócónhữngchứcnăng
khôngđượchiểurõcholắm19
.
Khôngcómấynghiêncứuchuyênkhảovềquytrình
này20
.Ánhsángdườngnhưlàmộtnhântốquyết
địnhtrongviệclàmsuythoáinhữngảnhinkiểu
Hill,vìvậychúngphảiđượcgiữtrongkholưutrữ
tối.Chúngkhôngbaogiờđượcphôbàyvàchỉđược
xemxéttrongnhữngthờikhoảngngắnngủidướisự
chiếusángyếuớt,khuếchtán.
Hình36
BìacủacuốnLuậnvềảnhnhậtquanghaySự
táitạoảnhbằngÁnhsángtrongnhữngmàu
sắctựnhiên(TreatiseonHeliochromyor
ReproductionofPicturesbyMeansofLightin
NaturalColors)củaMụcsưLeviHill,1856.
Hình37
Nhữngảnhmàutựđộngsắc/autochrome,
nhữngảnhnổi/stereograph,nhiếpảnhgia
khôngrõ,Nhữngchândunggiađình,khoảng
1910.Niềmhivọnglàvềmộtthứnhiếpảnhthực
sựtoàntriệtcókhảnăngnắmbắtsựvậnđộng,
nhữngmàusắc,vàhìnhdạngbachiềukíchcủa
tựnhiên.Cácnhàkhoahọcbắtđầutheođuổi
nhữngmụctiêuấyvàogiữathếkỉ19.Mãiđến
năm1907,vớisựrađờicủaquytrìnhẢnhmàutự
độngsắchayKiểuintựđộngsắc,côngchúng
mớitiếpcậnđượcvớimộtquytrìnhghilại
nhữngmàusắccủatựnhiên.

58. 57

60. Chương2Dươngbảntrênkiếng

61. 60
Dươngbảnđơnsắctrênkiếng
ẢnhinkiểuAmbrose/ambrotype(1852–1870)
Lịchsử
QuytrìnhảnhinkiểuAmbrosechủyếulà
mộtphươngphápnhìnmộttấmkiếngâm
bảnđểhìnhảnhxuấthiệnnhưmộtdương
bản,mộthiệntượngđãđượcghinhậntừ
lầnxuấthiệnsớmnhấtcủanhữngâmbản
nàyvàonăm1850.Louis-DésiréBlanquart-
Evrard(1802−1872)nhậnthấyrằngmộtsố
âmbảncủaôngxuấthiệnnhưdươngbản
khiđượcnhìntrênmộtnềnđen.Ôngđề
nghịdựnghìnhnhữngâmbảnđótheolối
này,gọichúnglàlưỡngảnh/amphitype
hoặclưỡngdươngbản/amphipositiveđể
báohiệulưỡngtínhcủachúng.Loạihình
ảnhcótấmkiếnglàmnềnnàyđượcgọilà
dươngbảncollodionởAnh.ChínhởHoakì
lànơiJamesAmbroseCutting(1814−1867)
phổbiếnquytrìnhnàydướitêngọilàảnh
inkiểuAmbrose/ambrotype.Ôngđăngkí
bảnquyềnsángchếmộtphươngphápdựng
hìnhvàphongkínphiếnảnhcollodionvào
năm1854.Phươngphápnàytỏralàmột
cáchgiaothếtiếtkiệm–dùrằngkhông
tươngđồngvềphẩmchất–vớichândung
kiểuinDaguerre,vốnvẫncònđượccoilà
phươngtiệnchụphìnhchândungđẹpnhất.
Mộtcuốnsáchdạynhiếpảnhbằngtiếng
Phápnăm1862phátbiểunhưsau1
:
“Chúngtacóthểgọinólà“nhiếpảnhlang
thang”vìnhữngngườithựchànhnólưuđộng
nhưnhữngkẻdumục,hếthộichợnàyđến
nhữngnơichợbúakhácvàvộivãthiếtlập
tạimộtquầy,mộtcửahàngbỏtrống,hoặc
mộtcănnhàchưaxâyxong.Họgiaodịch
bằngnhữngbứcchândungtrênkiếnghoặc
trênvảibốcóthoasáp,giácảbìnhdânchỉ
mộthoặchaiđồngfranc.Nhữngtấmảnh
nhỏnàychẳngthểnàođượcxếploạilànghệ
thuậtcaocấpgìcả….Mặcdùchúngtakhông
thấynhữnghiệuứngnghệthuậtlớnlaonào
–dángvẻtrongchândungdườngnhưluôn
luônhơilạnhlùng–nhữngtấmảnhnàyđáng
đượckhenngợivềsựtinhtếtrongchitiết,
hầunhưtươngđồngvớisựthuầnkhiếtcủa
nhữngảnhinkiểuDaguerre,nhưnglạikhông
mắcphảinhữnghiệuứnggươngsoikhó
chịucủaquytrìnhđó.Lợithếkháclànhững
dươngbảntrựctiếpnàycóthểđượchoàntất
vàgiaohàngtrongmộtthờigianrấtngắn,
chophépmộtgiácảkhiêmtốncũngnhưsự
rấthàilòngcủanhữngthânchủnóngnảy.”
Đểtránhsựmongmanhdễvỡcủakiếng,quy
trìnhcollodion,dươngbảnđượcthửnghiệm
trênnhữnggiáđỡkhác,chẳnghạnnhưkim
loại(ảnhinkẽm)hoặctrênvảibố(ảnhinvải
bố/pannotype).

62. 61
Hình38
ẢnhinkiểuAmbrose,nhiếpảnhgiakhôngrõ,
khoảng1860.NhữngảnhinkiểuAmbroseđược
cấthoặctrongkhunghoặctronghộp.

63. 62
MộtảnhinkiểuAmbroselàgì?
TấmphiếnảnhkiểuAmbroselàmộtâmbảncollodiontrênkiếng(xemÂmbản
collodion)ngoạitrừsựkiệnlàtấmphiếnítđượcphơiravàrồiđượcxửlívớimột
dungdịchhoáchấtchomộthìnhảnhbằngbạcvớimộtsắcđộtrắng,chứkhôngphải
nhữngsắcđộnâunhưphôrathôngthường.
Hìnhảnhcómàutrắngnày–mộtâmbảnkhinhìnbằngánhsángtruyềnphát–xuất
hiệnnhưlàmộtdươngbảnkhiđượcnhìnbằngphảnchiếutrênmộtchấtliệunềntối
đen,chấtliệunàycóthểlàgiấy,nhung,hoặcsơnphủbóng.Tấmphiến,cùngvới
chấtliệunền,đượccấtgiữtrongmộthộphoặcmộtkhung,tươngtựnhưthứđược
dùngchonhữngảnhinkiểuDaguerre.Điềunàythườnglàmnguồngốcchosựhoang
mangkhingườitacốphânbiệtgiữanhữngảnhchụpthựchiệnbằngnhữngquy
trìnhnày(xemNhậndạngnhữngảnhchụptronghộp:ảnhinkiểuDaguerrehaylà
ảnhinkiểuAmbrose?)
N
Hình39
ẢnhinkiểuAmbrose,
nhiếpảnhgiakhông
rõ,khoảng1860.Một
nửatấmphiếninkiểu
Ambroseđượcđặttrên
mộtnềnđenvàxuất
hiệnnhưmộtdương
bản;nửacònlạiđược
nhìnbằngánhsáng
truyềnphátvàxuất
hiệnnhưmộtâmbản.

64. 63
Chếtạovàsửdụng
Mộtdungdịchcollodion,hoàvớimộtclorua
hoặcmộtiôdua(ammoniachoặccadmium)
đượcrótlênmộtmiếngkiếngđãlauchùi
thậtsạchđểtạonênmộtlớpáophủmỏng.
Rồinóđượclàmnhạycảmtrongítphút
bằngviệcnhúngvàodungdịchnitratbạc
axithoá.Khilấyrakhỏichấtgâynhạycảm,
dungdịchgâynhạycảmthặngdưđượccho
phépráođitrongmộtthờigianngắnngủi
rồitấmphiếnđượcđặtvàobuồngtối.Việc
phơira(chụphình)phảixảyratrướckhi
nhữngdungchấtcollodionbốchơitrọn
vẹn.Sauđó,tấmphiếnđượcnhúngvào
khayrửahìnhcóchứanitrat,axitnitricvà
sulfat;sauđónóđượccốđịnhtrongmột
dungdịchcyanuredepotassium/thạch
tínbồtạt.Khikhôbềmặtmanghìnhảnh
collodioncònđượcphủthêmmộtlớpáo
bằngkeotrongđểchechởchonó;những
màusắcthấuquangcóthểđượcthêmđể
chohiệuứngnổibật.Giấyhoặcnhunglàm
nềnđenđượcthêmvàotrướckhitấmphiến
đượcdựngtrongmộthộphoặcmộtkhung
trìnhbày.Cóthểphủthêmmộtlớpsơnphủ
đenhoăcnâuđậmởlưngcủaphiếnảnhnhư
mộtthaythếchochấtliệulàmlưngriêngrẽ.
Hình40
ẢnhinkiểuAmbrose,tômàu
bằngtay,nhiếpảnhgiakhông
rõ,khoảng1860.

65. 64
SựsuythoáicủakiểuinAmbrose
vàcáchchămsóc
MộtsốảnhinkiểuAmbroseđãtồntạitrong
điềukiệnhoànhảo;nhữngcáikháckhông
làmtốtnhưvậy,phôrasựsuythoáitổng
quáthoặctừngphần,thườnglàởchuvicủa
hìnhảnh.Nếuhìnhảnhnhậnđượckhôngđủ
lớpphủbằngkeotrong,hoặckhônghềđược
phủ,hoặccókhilớpkeotrongđãtanrã,hình
ảnhbằngbạccóthểđãtrảiquasựtổnhại
ôxithoáđángkểdosựphơirakhôngkhí.
Nhữnghìnhảnhnhưthếcóthểxuấthiệnbị
tốiđenvàthiếusựtươngphản,đôikhiphô
ramộtthứhoenvềkimloại.Cóthểcómột
mànglướinhữngrạnnứtqualớphìnhảnh
collodion,điềunàycóthểlàmtăngsựsuy
thoáithêmvàonhữngmấtmátvềlớphình
ảnh.
Giốngnhưtấtcảnhữngảnhchụpcógiáđỡ
bằngkiếng,nhữngảnhinkiểuAmbrosecó
nguycơbịtổnhạitrầmtrọngquaviệckiếng
vỡ.NhữngảnhinkiểuAmbrosecũngnhạy
cảmvớisựcọxát,đặcbiệtnếuchúngkhông
đượcphủmộtlớpkeotrong.Bềmặthìnhảnh
khôngbaogiờnênchạmvào,vànhữngtấm
phiếnảnhnênđượccấtgiữtrongcùngloại
hộpgóiphongkínđượcsửdụngchonhững
ảnhinkiểuDaguerre.
Hình41
ẢnhinkiểuAmbrosebịbể,nhiếpảnhgiakhôngrõ,
khoảng1860.
Hình42
ẢnhinkiểuAmbrose,nhiếpảnhgiakhôngrõ,khoảng
1860.Việcthiếulớpkeotrongphủtrênmộtsốảnhinkiểu
Ambrosecóthểdẫntớisựoxihoáhoặcsựsuythoáicủa
hìnhảnh.

66. 65
a
b
Phụchương:Nhậndạngnhững
ảnhchụptronghộp,khuôn:
ảnhinkiểuDaguerrehaylàkiểu
Ambrose?
Trongtấtcảnhữngloạiảnhchụptrênkim
loại,nhữngcáidễxuấthiệnnhấttrongcác
bộsưutậplàảnhinkiểuDaguerrevàảnh
inkẽm,cònnhữngquytrìnhkháctrênkim
loạilàcựckìhiếmhoi.Mộtconmắttinh
nhanhthườngsẽnhậndạngđượcmộtảnh
inkiểuDaguerre.Nhưngnhữngảnhinkẽm
vàảnhinkiểuAmbrosethườngbịlầmlẫn
vớinhữngảnhinkiểuDaguerre,bởitấtcả
chúngđềucónhữngkhuônkhổtươngtự
vàcũngthườngcócùngloạihộpchứa.
Chúngtahãynênnhớrằngmộtảnhin
kiểuDaguerrelàmộtảnhđượchìnhthành
bởimộtsựkếttủatrắngtrênmộtbềmặt
gương.Nhữngkhuvựcbónghắtcủahình
ảnhkhôngtốiđenchođếnkhitấmphiến
đượcđặtởvịtríphảnchiếumộtbềmặttối
đen.Đốidiệnvớimộtbềmặtphátquang,
hìnhảnhxuấthiệnlàâmbản.Ảnhinkiểu
Daguerrephảiđượcnghiêngluinghiêngtới
đểcóđượcgócđộnhìntốtnhất.Ngườita
cũngcóthểnhìnthấyảnhphảnchiếucủa
chínhtựthântrongmộttấmphiếninảnh
Daguerre.Khôngcóthứnàotrongnhững
điềunàylàđúngvớinhữngảnhinkẽmvà
ảnhinkiểuAmbrose.
Hình43
(a)ẢnhinkiểuDaguerre,(b)ảnhinkiểuAmbrose,
nhữngnhiếpảnhgiakhôngrõ,khoảng1860.Những
ảnhinkiểuDaguerrevàkiểuAmbrosethườngđượccất
trongmộtcungcáchtươngtự.Nhữngảnhinkiểu
Daguerrecóthểphânbiệtbằngnhữngsựphảnchiếu
giốngnhưtronggươngsoi.

67. 66
kiếng
collodion
giấy,nhung,hoặcsơnphủđen
keotrong
bạc
ẢnhinkiểuAmbrose1852–1870
Từđồngnghĩa:dươngbảncollodion
nhìnkhuếchđại nhìntổngquát
Xảyratrongsưutậphiếm-thôngthường
KhuyếncáovềbảotồnchoảnhinkiểuAmbrose
• Chovàomộtgóiđượcphongkín
Độnhạycảmánhsáng
..
cọxát
..
ngậplụt
..
chấtônhiễm
..
ẩmthấp
...
Kíchthướcvàkhuônkhổthôngthường
• Biếnthiên;tươngtựvớinhữngkíchthướccủaphiếnảnhinDaguerređểphùhợpvớinhững
khuônhộpthiếtkếchoảnhinkiểuDaguerre
Cấutrúc

68. 67
Hình44
ẢnhinkiểuAmbrosechứatronghộp,nhiếpảnhgia
khôngrõ,khoảng1870.

69. 68
Dươngbảnthấuminhđơnsắctrênkiếng:
Phiếnchiếuđènvàphiếnchiếunổi(1850–1950)
Lịchsử
Sựphóngchiếunhữnghìnhảnhtạotrênkiếng
quamộtcơchếquanghọcđitrướcnhiếpảnh
khálâu.Sớmngaytừthếkỉthứ17cáctriều
đìnhcủachâuÂuđãđượcgiảitríbằngnhững
hìnhảnhsơnlênkiếngrồiphóngchiếuqua
mộtđènlồnghuyềndiệu[đènkéoquân],là
thứđitrướcsovớimáychiếucácphiếnảnh
ngàynay.Ngườiphátminhrachiếcđènlồng
kìdiệunàytheotruyềnthốngthườngđược
gánchomộtnhàvậtlíhọcngườiHoàlanlà
ChristianHuygens(1629−1695).Saunàyviệc
phóngchiếunhữngảnhchụplàmsốnglạiý
tưởngvềmàntrìnhdiễncủachiếcđènlồng
kìdiệu,vàviệcphóngchiếunhữngthấuminh
đơnsắcđượcsửdụngchomộtphạmvirộng
rãicủanhữngmụcđíchvềgiáodụcvàgiảitrí
mãichođếnthậpniên1940.Nhữngtấmảnh
chụpchuẩnbịchomụcđíchnàyđượclàm
vàonăm1850trênnhữngtấmphiếncóquết
lòngtrắngtrứngdoanhemnhàLangenheim
ởtiểubangPhiladelphia,Hoakì;họgọi
nhữngtấmphiếnnàylàhyalotype[hualos
trongtiếngHilạpcónghĩalàkiếng]tứclà
inkiếng.Trongnửasauthếkỉ19,cáccôngti
chuyênmônduytrìmộttổngmụccáccảnh
tượngbằngđènchiếuchoaimuốnmuathì
mua.Saunăm1890nhữngngườinghiệpdư
cóthểtạonhữngphiếnchiểuđènvànhững
phiếnchiếunổitừnhữngâmbảncủachính
họbằngcáchsửdụngnhữngtấmphiến
mủbạccósẵntrênthịtrườngthươngmại.
Nhữngthấuminhđơnsắctrênkiếngdần
dàbiếnmấtkhinhữngchấtliệuthấuminh
màutrênphim–củanhữngsảnphẩmnhư
Kodachrome,Ektachrome,vàAgfacolor–trở
nênngàycàngcósẵnsauThếchiến2.

70. 69
Thấuminhtrênkiếnglàgì?
Mộtthấuminhlàmộthìnhchụpdươngbảnđượcthiếtkếđểđượcxembằngánh
sángtruyềnpháthoặcbằngphóngchiếu.Tuỳtheothờiđại,nhữngthứnàyđượclàm
bằngsựsửdụnglòngtrắngtrứng,chấtcollodionhayquytrìnhgelatin/keomủ.
Chúngcóthểtrìnhrabằngviệcsửdụngmộtchiếcđènlồngkìdiệu(mộtmáychiếu)
Khuônhìnhvàtreotrướcmộtcửasổ,hộinhậpvàonhữngthiếtkếcửasổtrang
hoàng,hoặcnhìnquamộtốngkínhnổiđểchomộthiệuứng3chiềukích(3D).Phía
tấmkiếngkhôngcóhìnhảnhcóthểđãdượcchạmkhắcđểcungcấpmộttấmmàn
khuếchtánđốivớiánhsángđượctruyềnphát.
N
Hình45
Phiếnchiếuđènlồng,nhiếpảnhgia
khôngrõ,Máyin,khoảng1930.

71. http://bit.ly/KhoTaiLieuAZ