Mga kontribusyon ng Timog at Kanlurang Asya

1. Aralin 12
Aralin 12
Mga Kontribusyon
ng Timog at
Kanlurang Asya

2. Sa Larangan ng
Literatura

4. Sa pinakapayak na paglalarawan, ang panitikan o
panulatan ay ang pagsulat ng tuwiran o tuluyan at patula
na nag-uugnay sa isang tao. Subalit upang maipagkaiba
ito mula sa ibang mga walang saysay na babasahin o
patalastas lamang, ang mga panitikan ay ang mainam na
pagsulat na may anyo, pananaw, at diwang nakasasanhi
ng matagal na pagkawili at gana. Samakatuwid, may
hugis, may punto de bista at nakapagpapahaba ng interes
ng mambabasa ang isang sulating pampanitikan.[1]
Nagsasalaysay ng buhay, pamumuhay, lipunan,
pamahalaan, pananampalataya at mga karanasang
kaugnay ng iba't ibang uri ng damdaming tulad ng pag-
ibig, kaligayahan, kalungkutan, pag-asa, pagkapoot,
paghihiganti, pagkasuklam, sindak at pangamba.[2] Ito ang
isang dahilan kung bakit pinag-aaralan ang larangan ng
literatura sa mga paaralan. Ang Iliad ni Homer, ang isang
halimbawa ng mga mabuting likhaing pampanitikang
kanluranin, maging ang Aeneid ni Vergil.

5. Sa Larangan ng
Pagpipinta o Sining
Biswal

7. Ang sining, bagaman kadalasang tumutukoy ang salitang ito sa sining
biswal, ay patuloy na nagbabago ang kaisipan na kung ano ang
sining.
Marahil na pinakamalawak ang pinakamaigsing kahulugan nito – tinutukoy
ng sining ang lahat ng malikhaing pagsisikap ng tao, di kabilang ang mga
gawaing may tuwirang ugnayan sa pananatili ng buhay at pagsusupling.
Mula sa isang malawak na pagpapalagay, isang pangkalahatang kataga
ang sining para sa anumang naibunga ng pagiging malikhain, na tumubo
mula sa lahat ng iba pang larangan ng tao katulad ng agham sa
pamamagitan ng alkimiya, at relihiyon sa pamamagitan ng shamanismo.
Ang salitang sining ay ginagamit upang ilarawan ang ilang mga gawain o
mga paglikhang gawa ng mga tao na may kahalagahan sa isipan ng tao, na
patungkol sa isang pagkaakit sa mga pandama ng tao. Kung kaya, ang
isang sining ay nagagawa kapag ang isang tao ay nagpapadama ng
kanyang sarili. Ilan sa mga sining ay magagamit sa isang diwang praktikal,
katulad ng mangkok na putik na ineskultura o inukit na mapaglalagyan ng
mga bagay-bagay. Maraming mga tao ang hindi sumasang-ayon sa kung
paano bibigyan ng kahulugan ang sining. Maraming mga tao ang nagsasabi
na ang tao ay sumusulong na makalikha ng sining dahil sa kanilang panloob
na pagkamalikhain. Kabilang sa sining ang pagguhit, pagpipinta, paglililok,
potograpiya, sining-pagganap, sayaw, musika, panulaan, prosa, at.

8. Ang Larangan ng
Eskultura at
Arkitektura

10. Ang arkitektura o agbarugan ay ang proseso at produkto ng pagplano,
pagdisenyo,at pagtayo ng mga gusali at iba pang pisikal na istruktura.
Ang mga gawang arkitektura sa materyal na anyo ng mga gusali ay
madalas na kinikilala bilang simbolo ng kultura at gawa ng sining. Ang
mga makasaysayang sibilisasyon ay malimit na nakikilala dahil sa
kanilang mga arkitekturang nagawa na hanggang ngayon ay nakatayo
pa.
Ang salitang "arkitektura" ay maaaring maging isang terminong
pangkalahatan na naglalarawan ng mga gusali at iba pang istrukturang
pisikal. Ito ay ang sining at agham ng pagdidisenyo ng mga gusali at
(ibang) istrukturang nonbuilding. ito ay ang estilo ng ng pagdidisenyo at
paraan ng pagtatayo ng mga gusali at iba pang istrukturang pisikal. Ito
ay ang kaalaman ng sining, agham at teknolohiya, at sangkatauhan.
Ang arkitektura ay may kinalaman sa pagplano, pagdisenyo, at pagtayo
ng porma, espasyo, at kapaligiran upang maipakita ang functional,
teknikal, sosyal, pangkapaligiran at astetikong mga konsiderasyon.
Kinakailangan ang malikhaing manipulasyon at koordinasyon ng mga
materyales at teknolohiya, at ng ilaw at anino. Madalas, kailangang
masolusyonan ang hindi pagkakatugma ng mga pamantayan.
Sinasaklaw din ng pagsasanay ng arkitektura ang praktikong aspeto ng
pagplano ng mga gusali at istruktura, maging ang pag-iiskedul, pag-
tantya ng gagastusin at ang mga taong kasama sa proyekto.

11. Sayaw at Musika

13. Ang sayaw ay isang sining na binubuo ng piling magkakasunod na galaw ng tao
ng mayroong pakay. Ang
galaw na ito ay masining at may tinutukoy, at ito ay kinikilala bilang sayaw ng
mga mananayaw at mga
tagamasid sa loob ng isang partikular na kultura.Ang sayaw ay maaring
maikategorya at mailarawan batay sa
kaniyang koryograpiya, Koleksyon at pagkakasunod-sunod ng mga galaw o
batay sa panahon at kasaysayan
nito o lugar na pinagmulan.Isang mahalagang pagkakaiba ay mailalarawan sa
pagitan ng konteksto ng theatrical at participatory na sayaw.
Bagama't ang dalawang kategoryang ito ay hindi palaging magkahiwalay; ang
mga ito ay may espesyal na gamit, maski sosyal,seremonyal,
pampaligsahan,sekswal,pang-militar at banal/maliturgiya.
Ang ibang disiplina sa paggalaw ng tao ay paminsang sinabi na pagsayaw tulad
ng kalidad, kabilang ang martial arts,gymnastics, figure skating, synchronized
swimming at marami pang ibang uri ng pampalakasan.

14. Sa Larangan ng
Palakasan

16. Si Emmanuel "Manny" Dapidran Pacquiao, (isinilang noong Disyembre 17,
1978),ay isang Filipino propesyunal na boksingero at pulitiko. Siya ang
kauna-unahang kampeyon ng walong dibisyon [2] at nanalo ng sampung
titulo, unang nakakamit ng panalou sa Lineal Championship sa apat na
ibat-ibang klase ng timbang[3].
Binansagan si Pacquiao ng "Fighter of the Decade" noong 2000sng Boxing
Writers Association of America (BWAA), World Boxing Council (WBC) at
World Boxing Organization (WBO). Siya rin ay tatlong beses naging
"Fighter of the Year" sa mga taong 2006,2008at 2009ng The Ring at BWAAA.
Best Fighter ESPY Award rin sya noong 2009at 2011.[4]
Si Pacquiao ay may titulong Kampiyon ng IBO World Junior
Welterweight, Kampiyon ng WBC World Lightweight, Kampiyon ng The
Ring World Junior Lightweight, Kampiyon ng WBC World Super
Featherweight, Kampiyon ng The Ring World Featherweight, Kampiyon ng
IBF World Junior Featherweight at'Kampiyon ng WBC World Flyweight.
Siya din ay isang WBC Emeritus Champion', WBC Diamond Champion at
WBO Super Champion.
Tinalo at pinatumba na ni Pacquiao ang mga boksingero na sina Chatchai
Sasakul, Lehlohonolo Ledwaba, Marco Antonio Barrera, Juan Manuel
Márquez,Érik Morales, Óscar Larios, Jorge Solís, David Díaz, Oscar De La
Hoya, Ricky Hatton, Miguel Cotto, Joshua Clottey, Antonio Margarito at
Shane Mosley. Panalo rin dapat sya sa kontobersyal na laban kay
Timothy Bradley.

17. Ang Chess

19. Ang ahedres (Ingles: Chess) ay isang nakalilibang at labanang laro para sa dalawang manlalaro. Kung minsang tinatawag
na kanluraning ahedres o pandaigdigang ahedres upang maipagkaiba ito mula sa mga naunang uri o ibang kahalintulad
(baryasyon) ng larong ahedres. Lumitaw ang pangkasalukuyang porma ng laro mula sa Katimugang Europa noong
pangalawang kalahati ng ika-15siglo matapos na mahubog mula sa katulad at may matandang mga laro na may simulain
sa India.
Sa ngayon, isa sa mga pinakabantog na mga laro ang ahedres, na nilalaro ng milyon-milyong ng mga tao sa buong mundo
sa mga kapisanang pang-ahedres, sa internet, sa pamamagitan ng pamamaraang tugunan o pakikipagkalatasan, sa mga
torneo at sa mga hindi pormal o hindi opisyal na pagkakataon o pasumala lámang. May mga aspekto ng sining at agham
na makikita sa kabuuan ng ahedres at teoriya. Ipinamamahagi rin ang ahedres bílng isang daang nagpapainam sa
kakayahan ng diwa.
Nilalaro ang laro sa ibabaw ng isang parisukat na tablang may 64 na maliliit pang parisukat na may dalawang
magkaibang kalimliman ng kulay. Sa simula, bawat manlalaro (puti at itim) ang nagmamando sa labinganim na mga
piyesa ng ahedres: isang hari, isang reyna, dalawang tore, dalawang obispo, dalawang kabalyero, at walong mga kawal
(Ingles: pawn). Layunin ng laro ang mabitag (Ingles: checkmate) ang kalabang hari, kung saan ang hari ay agad na
napailalim sa isang paglusob at wala nang ibang paraan upang alisin ito sa pagkakasilo sa susunod na galaw.
Nagsimula ang tradisyon ng organisadong labanán ng ahedres noong ika-16siglo. Inangkin ng pinakaunang opisyal na
Kampeong Pangsandaigdigan ng Ahedres na si Wilhelm Steinitz ang kaniyang titulo noong 1886.Si Magnus Carlsen ang
Kampeon Pangsandaigdigan sa kasalukuyan. Nakagawa ng maiinam at mabalasik na mga pamamaraan (plano,
estratehiya at taktika) ang mga dalubhasa tungkol sa mga sitwasyong panlabanan sa larong ahedres magmula noong
isilangang ang laro. Ang aspeto ng sining ay nakikita rin sa mga problemang pang-ahedres.
Mayroon ding mga palarong pangsandaigdigan at pangkoponan na isinasagawa dalawang beses sa isang taon, na
tinatawag na Olimpiyadang Pang-ahedres (Chess Olympiad). Simula noong ika-20 siglo, dalawang organisasyong pang-
internasyunal, ang Pederasyong Pandaigdig ng Ahedres at ang Pederasyon ng Ugnayang Pang-internasyunal na Pang-
ahedres ang nagtatag at namahala sa mga pangunahing paligsahan sa ahdres at mga titulong pang-internasyonal.
Isa sa mga layunin ng mga naunang dalubhasa sa kompyuter ang paglikha ng makinang nakapaglalaro ng ahedres, ang
pangkasalukuyang larong ahederes ay lubhang naimpluho ng mga kakayahan ng mga pangsangayong programa ng
ahedres at ng kakayahan ng pakikipaglaro sa Internet. Noong 1997, isang labanán sa pagitan ni Garry Kasparov (na noon
ay Kampeong Pangsandaigdigan) at ng Deep Blue (isang programang pang-ahedres mula sa kompanyang IBM) ang
nakapagpatibay sa unang pagkakataon na may kakayahang matalo ng mga ordenador (kompyuter) kahit man ang pinakamahusay na
manlalarong tao. Nagkaroon ito ng katungaling laro na gawa sa Pilipinas, ang Salpakan na may mga alituntuninna halaw sa ahedres.

20. Ang Baraha

22. Ang baraha ay isang piraso ng natatanging
hinandang mabigat na papel, manipis na
karton, o manipis na plastik, na nilagyan ng
bilang, may naiibang mga paksa at ginagamit
bilang isa sa mga magkakasamang baraha
upang makapaglaro ng mga larong baraha.
Karaniwang kasing laki ng palad ang mga
baraha para madaling hawakan at
kadalasang itong gawa sa plastik simula
noong kalagitnaan ng ika-20siglo.

23. Sa Larangan ng
Siyensiya at
Medisina

25. MAPAGAGALING ba ng modernong siyensiya ang daigdig? May sinasabi ba ang mga hula ng
Bibliya sa Isaias at Apocalipsis tungkol sa isang panahon na tao mismo ang magpapairal ng isang
daigdig na wala nang sakit? Dahil sa marami nang nagawa kung tungkol sa pangangalaga sa
kalusugan, umaasa ang ilan na hindi nga malayong mangyari ito.
Ang mga pamahalaan at mga pribadong organisasyon o indibiduwal na mapagkawanggawa ay
nakikipagtulungan ngayon sa Nagkakaisang Bansa sa isang walang-katulad na kampanya laban
sa sakit. Isang sama-samang pagsisikap ang isinagawa upang mabakunahan ang mga bata sa
papaunlad na mga bansa. Ayon sa United Nations Children’s Fund, kapag naabot na ng mga
bansa ang kanilang mga tunguhin, “pagsapit ng 2015, mahigit 70milyong batang naninirahan sa
pinakamahihirap na bansa sa daigdig ang mabibigyan taun-taon ng nagliligtas-buhay na mga
bakuna laban sa sumusunod na sakit: tuberkulosis, dipterya, tetano, tuspirina, tigdas, rubella,
yellow fever, haemophilus influenzae type B, hepatitis B, polio, rotavirus, pneumococcus,
meningococcus, at Japanese encephalitis.” Gumagawa rin ng mga programang maglalaan ng mga
pangunahing kailangan sa kalusugan, gaya ng malinis na tubig, mas masustansiyang pagkain, at
edukasyong pangkalinisan.
Gayunman, hindi lamang mga programang pangkalusugan ang pangarap na maibigay ng mga
siyentipiko. Malaking pagbabago ang nagagawa ng modernong teknolohiya sa larangan ng
medisina. Sinasabing tuwing ikawalong taon, dinodoble ng mga siyentipiko ang kanilang
kaalaman sa medisina. Ang sumusunod ay halimbawa lamang ng ilan sa pinakahuling mga
nagawa at tunguhin ng teknolohiya sa paglaban sa sakit.
▪ X-ray imaging Mahigit 30 taon nang ginagamit ng mga doktor at ospital ang tinatawag na CT
scan. Ang akronim na CTay nangangahulugang computed tomography. Ang mga CTscanner ay
gumagawa ng tatluhang-dimensiyon na mga X-ray na larawan ng loob ng katawan natin.
Nakatutulong ang mga larawang ito para matukoy ang sakit at masuri ang mga abnormalidad sa
loob ng katawan.
Bagaman may kontrobersiya sa panganib na kaugnay ng pagkahantad sa radyasyon, positibo pa
rin ang mga eksperto sa medisina sa kabutihang magagawa ng sumusulong na teknolohiyang ito.
Si Michael Vannier, propesor sa radyolohiya sa University of Chicago Hospital, ay nagsabi: “Sa
nakalipas lamang na ilang taon, nakagugulat ang bilis ng pagsulong.”

26. Ang mga CTscanner ngayon ay mas mabilis, mas eksakto, at di-gaanong mahal.
Ang bilis ng pinakabagong paraan ng scanning ay isang mahalagang bentaha.
Totoo ito lalo na sa pag-scan ng puso. Dahil tumitibok ang puso, malabo noon ang
mga kuha ng karamihan sa mga X-ray, anupat mahirap itong masuri nang
tumpak. Gaya ng paliwanag ng magasing New Scientist, ang bagong scanner ay
“nakaiikot sa katawan sa loob lamang ng ikatlong bahagi ng isang segundo, mas
mabilis sa isang tibok ng puso,” anupat nakagagawa ng mas malilinaw na
larawan.
Sa tulong ng pinakabagong mga scanner, hindi lamang nakikita ng mga doktor
ang detalyadong kayarian ng loob ng katawan kundi nasusuri din pati na ang
kemikal na prosesong nagaganap sa espesipikong mga bahagi ng loob ng
katawan. Sa paggamit nito, posibleng makita kung may kanser na nagsisimula pa
lamang.
▪ Pag-opera sa tulong ng mga robot Ang sopistikadong mga robot ay hindi na
basta mga likhang-isip lamang ng siyensiya—kung tungkol sa larangan ng
medisina. Sa ngayon, libu-libong pag-opera ang isinasagawa sa tulong ng mga
robot. Sa ilang kaso, nag-oopera ang mga siruhano gamit ang isang remote-
control na aparato na nagpapagalaw sa mga kamay na robot. Ang mga kamay
na ito ay may hawak na scalpel, gunting, kamera, pang-cauterize, at iba pang
gamit sa pag-opera. Dahil sa teknolohiyang ito, buong-husay na naisasagawa ng
mga siruhano ang mga napakakomplikadong operasyon. “Natuklasan ng mga
siruhanong gumagamit ng pamamaraang ito na ang mga pasyente ay di-
gaanong dinudugo, di-masyadong nasasaktan, walang gaanong komplikasyon,
di-nagtatagal sa ospital at mas mabilis gumaling kaysa sa mga sumailalim sa
karaniwang pag-opera,” ang ulat ng magasing Newsweek.

27. Nanomedicine Ang nanomedicine ay ang paggamit ng nanotechnology sa larangan ng
medisina. Ang nanotechnology naman ay ang siyensiya ng pagpoproseso at paglikha ng
pagkaliliit na bagay. Ang yunit ng pagsukat na ginagamit sa teknolohiyang ito ay
tinatawag na nanometer, na ikaisang bilyong bahagi ng isang metro.*
Para mailarawan ang sukat na ito, ang pahinang binabasa mo ngayon ay mga 100,000
nanometer ang kapal, at ang isang hibla naman ng buhok ng tao ay mga 80,000. Ang pulang
selula ng dugo ay mga 2,500 nanometer ang diyametro. Ang isang baktirya ay mga 1,000
nanometer ang haba, at ang virus naman ay mga 100nanometer. Ang iyong DNA ay mga 2.5
nanometer ang diyametro.
Naniniwala ang mga tagapagtaguyod ng teknolohiyang ito na sa malapit na hinaharap,
makagagawa na ang mga siyentipiko ng pagkaliliit na mga aparato na magagamit ng mga
doktor sa loob ng katawan ng tao. Ang maliliit na robot na ito, karaniwang tinutukoy na
nanomachine, ang magdadala ng pagkaliliit na computer na may eksaktong mga
instruksiyon. Ang nakapagtataka, ang napakakomplikadong aparatong ito ay gagamitan
ng mga piyesang wala pang 100nanometer. Iyan ay 25ulit na mas maliit kaysa sa diyametro
ng isang pulang selula ng dugo!
Dahil napakaliliit ng mga ito, inaasahan na balang-araw, ang mga nanodevice na ito ay
makalulusot sa pagkaliliit na mga ugat at makapagdadala ng oksiheno sa anemik na mga
tisyu, makapag-aalis ng mga bara sa ugat at ng plaque sa mga selula ng utak, at
makatutugis at makapapatay sa mga virus, baktirya, at iba pang nakahahawang mikrobyo.
Magagamit din ang mga nanomachine sa pagdadala ng gamot sa mismong mga selulang
nangangailangan nito.

28. Sinasabi ng mga siyentipiko na susulong nang husto ang pagtuklas sa
kanser sa tulong ng nanomedicine. Si Dr. Samuel Wickline, propesor sa
medisina, pisika, at inhinyeriyang biyomedikal, ay nagsabi: “Napakalaki
ng posibilidad na makita ang pagkaliliit na kanser nang mas maaga
kaysa dati at malunasan ito ng mas mabibisang gamot doon mismo sa
tinubuan ng bukol, habang nababawasan din ang anumang
nakasasamang epekto.”
Bagaman parang imposible, totoong-totoo ang nanomedicine sa isip ng
ilang siyentipiko. Umaasa ang mga nangungunang mananaliksik sa
larangang ito na sa loob ng susunod na dekada, gagamitin na ang
nanotechnology sa pag-aayos at pagbago sa kayarian ng molekula ng
mga buháy na selula. Ganito ang sabi ng isang tagapagtaguyod:
“Papawiin ng nanomedicine ang halos lahat ng karaniwang sakit sa ika-
20siglo, ang halos lahat ng kirot at pagdurusa ng pagpapagamot, at
palalawigin ang kakayahan ng tao.” Ngayon pa lamang, ang ilang
siyentipiko ay nag-uulat na ng tagumpay sa paggamit ng nanomedicine
sa mga hayop sa laboratoryo.

29. Genomics Ang pag-aaral hinggil sa kayarian ng mga gene ay
tinatawag na genomics. Bawat selula sa katawan ng tao ay
binubuo ng maraming sangkap na mahalaga sa buhay. Ang isa sa
mga sangkap na ito ay ang gene. Bawat isa sa atin ay may mga
35,000gene na tumitiyak sa kulay at hibla ng buhok, kulay ng balat
at mata, taas, at iba pang mga bahagi ng ating pisikal na
kaanyuan. Malaki rin ang ginagampanang papel ng ating mga
gene sa magiging kalidad ng panloob na mga sangkap ng ating
katawan.
Kapag napinsala ang mga gene, maaari itong makaapekto sa
ating kalusugan. Sa katunayan, naniniwala ang ilang mananaliksik
na ang lahat ng sakit ay dahil sa abnormalidad ng mga gene. Ang
ilang depektibong gene ay namamana natin sa ating mga
magulang. Ang iba naman ay nasisira dahil sa pagkahantad sa
nakapipinsalang mga elemento sa ating kapaligiran.
Umaasa ang mga siyentipiko na malapit na nilang matukoy ang
espesipikong mga gene na nagiging sanhi ng ating pagkakasakit.
Tumutulong ito upang maunawaan ng mga doktor, halimbawa,
kung bakit may mga taong mas malamang na magkakanser
kaysa sa iba o kung bakit mas mabagsik ang isang uri ng kanser
sa ilang tao kaysa sa iba. Maaari ding isiwalat ng genomics kung
bakit mabisa ang isang gamot sa ilang pasyente pero hindi sa iba.

30. Ang gayong espesipikong henetikong impormasyon ay maaaring pagmulan ng tinatawag
na personalized medicine. Paano ka kaya makikinabang sa teknolohiyang ito?
Ipinahihiwatig ng konsepto ng personalized medicine na puwedeng iangkop sa iyong
partikular na henetikong kayarian ang paggamot. Halimbawa, kung isinisiwalat ng
ginawang pag-aaral sa iyong mga gene na malamang na magkaroon ka ng isang uri ng
sakit, matutukoy agad ng mga doktor ang sakit na ito matagal pa bago lumabas ang mga
sintomas. Sinasabi ng mga tagapagtaguyod nito na habang wala pa ang nasabing sakit,
ang tamang paggamot, pagkain, at pagbabago ng paggawi ay makatutulong pa nga upang
tuluyan nang maiwasan ang gayong sakit.
Maaari ding malaman ng mga doktor mula sa iyong mga gene ang posibilidad na
makasamâ sa iyo ang ilang gamot. Sa tulong ng impormasyong ito, mairereseta ng mga
doktor ang eksaktong uri ng gamot at ang dosis na kailangan sa iyong partikular na
kalagayan. Ganito ang ulat ng The Boston Globe: “Pagsapit ng 2020, ang epekto [ng
personalized medicine] ay malamang na maging mas malawak kaysa sa nakikini-kinita
ngayon ng sinuman sa atin. Ang mga bagong gamot na dinisenyo ayon sa partikular na
mga gene ay magagawa na para lunasan ang diyabetis, sakit sa puso, Alzheimer’s disease,
schizophrenia, at marami pang ibang sakit na ikinamamatay ng marami.”
Ang mga nabanggit na teknolohiya ay ilang halimbawa lamang ng pangako ng siyensiya
para sa hinaharap. Walang-kapantay ang bilis ng pagsulong ng kaalaman sa medisina.
Ngunit hindi inaasahan ng mga siyentipiko na basta na lamang lubusang mapapawi ang
sakit. Marami pa ring balakid na waring di-mapagtatagumpayan.

31. Performance Task
In
ARALING PANLIPUNAN (A.P)
Submitted to:
Bb. Mary Gilssie Ecaldre
Submiited by:
Merry Divine P. Navarrete
Krizelle Noelle H. Sequio
Fiona Marie D. Gernale
George P. Potente Jr